ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SStp, SWil, SW, SJP

Nienotowany w słownikach:
SXVI (?), Kn (?), T (?), L (?)

Formy gramatyczne

bezokolicznik

chcieć

czas teraźniejszy

lp	1. os.	chcę
	2. os.	chcesz
	3. os.	chce
lm	1. os.	chcemy
	2. os.	chcecie
	3. os.	chcą

czas przeszły

lp	m	1. os.	chciałem
		2. os.	chciałeś
		3. os.	chciał
	ż	3. os.	chciała
lm	mos	1. os.	chcieliśmy
		2. os.	chcieliście
		3. os.	chcieli
	nmos	3. os.	chciały

czas zaprzeszły

lp		m	1. os.		chciałem był
		ż	3. os.		była chciała

czas przyszły złożony

lp		m	3. os.		będzie chciał
lm		mos	1. os.		będziem chcieli

tryb rozkazujący

lm

2. os.

chciej

tryb przypuszczający

lp

m

3. os.

chciałby

imiesłów współczesny

chcąc

nieosobowy czas przeszły

chciano

Znaczenia

1. »mieć wolę, życzyć sobie«

– Potym wolno będzie czynić z tym co chciec. PasPam 75v.
– Tak to Pan Bog Dobry kiedy chce pobłogosławi [...] doda Męstwa y Odwagi Rycerzom. PasPam 109.
– Pytał owszystko z iakiem dziełem iadą Posłowie? Powiedziałęm ze chcą pokoiu. PasPam 174.
– Służy z Woiewodą Ruskim tam go wolno szukac kto chce. PasPam 183.
– Tez Prawa [...] nienaruszone miec chcięmy. PasPam 213v.
– Rzecze tenże Ozga [...] Miłosciwy krolu Poniewasz niechcesz nąm bydz krolem Bądź ze nąm Bratęm. Potym zas insze były zarty smiechy z owey iego niby przecię Lekkomyslnosci. PasPam 227v.
– Kazano nąm iść do krola z Rellacyią niechciałęm ia iść czyniąc się chorym. PasPam 239v.
– Od Zołnierzow po Gospodach zapłaty za Wina y za insze rzeczy brać nie chciano. PasPam 264.
– Chciał Cesarz że by było Woysko nazad poszło do Polski. PasPam 268v.
– Lew ten iest krol zwierzętom ktoremu to dała Natura ze nad wszystkie wyszszem go miec chciała. PasPam 270.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

chciej:

– WSmość chciey do swoiey odeść Stancyiey. PasPam 142v.

abyś chciał:

– Tym chętniey go do Uprzeymosci Waszey odSyłamy. Zalecaiąc go abys chciał iako Człowieka w Dziale Rycerskim toties [tylekroć] doswiadczonego y wteraznieyszych cięszkich okazyiach do nas się garnącego ochotą swoią Amplecti [przyjąć]. PasPam 151v-152.

2. »zamierzać, pragnąć«

– Chciałęm y sąm iechać ale prosili bardzo że by nieiezdzić. PasPam 64.
– Poiechało tam kilka czeladzi chcąc się pozywić. PasPam 90.
– Z hultaystwem sprawa że by się mscić niechcieli. PasPam 154v.
– Snopy zwozą zapalaią y iuz ie ciskać na chałupę chcą. PasPam 156v.
– Mieszczanie chcą przyść ale się boią. PasPam 169.
– W Stąpiłem do Austeryiey chcąc przeczekać ow deszcz. PasPam 262v.
– Porwę się chcąc mu do Nog upaść. PasPam 279v.

3. »usiłować, starać się«

– Gonili nas ze dwie mili apostrzekłszy że iak tęn szczerze pracuie co chce uciec iako y tęn co chce dogonić [...] stanęli. PasPam 66v.
– Chcieli Szwedzi koniecznie teł wziąc Olędrom ale zadnym sposobem niemogli. PasPam 69.
– Wyszedłęm z Szałasu chcą uść licha. PasPam 88.
– Poteznie się tedy Uderzą chcąc nas pierwszym swoim zkonfudowac Impetem. PasPam 92v.
– Chcą wemnie wmowić koniecznie to czego onym potrzeba. PasPam 144.
– Związkowym bylismy tak mili iako iez psu co go chce zieść a ukusić go Nie moze. PasPam 154v.
– Ow chce się trochę umknąć A Sokolnicki Porucznik iak uderzy obuchęm w kark podł na zimię. PasPam 185.

Związki nieprzyporządkowane do znaczeń

Związki frazeologiczne

nie chcieć słuchać czegoś:

– Byli y tacy osobliwie z Białych głow co wołali z Bawicielu nasz. Zatulał uszy czapką niechcąc owego słuchać podchlebstwa. PasPam 100.

Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

– Niédospáć trzébá/ kto chcé dostáć (ábo/ dość mieć) chlébá. KnAd 577.

– Wolno do Piekłá/ by chciał o połnocy/ Otworem stoi/ tá przeklęta mocy. RysProv 85.

– Wolno w Polszcze jako kto chce. PotFraszBrück II 371.

– Kto chcé drugich mieć powoli/ ma iem też sam czynić g-woli. KnAd 371.

– Kto się chce mieć dobrze ná dzień/ niech sobie gęś zárznie/ kto ná tydzień/ niech wieprzá zákole/ kto ná miesiąc/ niech wołu zábiie/ kto ná cáły rok/ niech żonę poymie/ á kto do śmierci/ niech Xiędzem zostánie. RysProv VII, 5.

– [...] NOIX [...] ON DIT proverbialement. Celui qui veut manger la noix doit casser le noyau. Qui è nuce nucleum esse vult, frangat nucem. Plaut. PRZYSŁOWIE; Kto chce orzechy ieść trzeba ie zgryść álbo potłuc [...]. DanKolaDyk II, 299.

(wariant I):
– Kiedy ziástrzębieie Sowá/ chce wyżey latáć Sokołá. RysProv 41.
(wariant II):
– Sowá gdy ziástrzębiéié/ wyżey niż Sokoł chcé látáć. KnAd 812.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Podhasła

Formy gramatyczne

lp	M.	m		chcący
		ż		chcąca
		n		chcące
	D.	m		chcącego
		ż		chcącej
	C.	m		chcącemu
		ż		chcącej
	B.	m	żyw	chcącego
		ż		chcącą
	N.	m		chcącym
		ż		chcącą
	Ms.	m		chcącym
lm	M.	nmos		chcące
	D.			chcących
	C.			chcącym
	B.	mos		chcących
		nmos		chcące
	N.			chcącymi

Najwcześniejsze poświadczenie:

1695

Znaczenia

hasło w opracowaniu - nie podano jeszcze definicji

– Oná przez swoie skryte táiemnice, Ná doł niechcące sprowádza Kśiężyce, Y słońce, co świát okrągły oświeca Záćmi, koni mu dopadszy, y leca [!]. OvChrośRoz 76.
– Wiek albowiem życia ludzkiego słaby y krotki, nie iest proporcyonalny mnogości y rozmaitości pomnażaiących się sztuk; iako mdły żołądek obciążony wielością potraw, ani ie strawić, ani w dobrą krew obrocić potrafi: tak człowiek chcący naturalne rozumowi swemu sprawić ukontentowanie, nie, gdy się do nabycia rozmaitych rzuci umieiętności, pierwey przy uczeniu się ich, siły starga y życie zakończy, niż upragnioney z rożnych wiadomości pociechy, albo iakiego pożytku dostąpi. SzybAtlas 2.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

CHCIEĆ

CHCĄCY I