Pobieranie

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

Ta strona przetwarza Twoje dane osobowe takie jak adres IP i używa ciasteczek do przechowywania danych na Twoim urządzeniu.

Z jednej strony ciasteczka używane są w celu zapewnienia poprawnego funkcjonowania serwisu (np. zapamiętywania filtrów wyszukiwania zaawansowanego czy ustawień wybranych w tym okienku). Jeśli nie wyrażasz na nie zgody, opuść tę stronę, gdyż bez nich nie jest ona w stanie poprawnie działać.

Drugim celem jest gromadzenia statystyk odwiedzin oraz analiza zachowania użytkowników w serwisie. Masz wybór, czy zezwolić na wykorzystywanie Twoich danych osobowych w tym celu, czy nie. W celu dokonania wyboru kliknij w odpowiedni przycisk poniżej.

Szczegółowe informacje znajdziesz w Polityce Prywatności.

Wyrażam zgodę na "ciasteczka":
Tylko niezbędne do działania serwisu
Wszystkie (także służące gromadzeniu statystyk odwiedzin)

PL EN
ELEKTRONICZNY SŁOWNIK JĘZYKA POLSKIEGO XVII I XVIII WIEKU
znajdź hasła
wyszukiwanie zaawansowane
A
B
C
Ć
D
E
F
G
H
I
J
K
L
Ł
M
N
O
Ó
P
R
S
Ś
T
U
V
W
X
Y
Z
Ź
Ż

*CHLEB

rzecz.
m
W TRAKCIE OPRACOWANIA
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON
Warianty fonetyczne: *CHLEB || *KLEB
Notowanie w słownikach
Słowniki notują (chleb)
Formy gramatyczne
liczba pojedyncza
D.   chleba
B. uż. nżyw.   chleb ||   kleb
N.   chlebem
Ms.   chlebie
liczba mnoga
D.   chlebów
B. uż. nosob.   chleby
N.   chlebami
Znaczenia
1. »pieczywo z mąki«
  • – Chleb/ Panis [...] Chleby/ciástá Panis testuaceus Kn 65.
  • – Ryb wszelakiego rodzaju poddostatkiem chleba siła winsko złe, ale zas petercymonty y miody dobre. PasPam 54v.
  • – Wziąwszy chleba y masła ktore zawsze ziaszczem stoi to smaruią y iedzą. PasPam 55v.
  • – Mos Pan Polak day troszki kleb, będziem tobie koszul u szyć. PasPam 57.
  • – Chleb zgrochu pieką. PasPam 64v.
  • – Przywiezli owsow, chlebow, oleiow etc. PasPam 81v.
  • – Boc Matka kozda gdy się iey przebierze chleba nagradza zwyczaynie dzieciom swoim, dobrym obiadem. PasPam 116v.
  • – Odday wroc ubogim Ludziom krwawą pracą zabraną od gęby sztukę chleba. PasPam 139v.
  • – Niebyło w tym Roku zadnego albo małoco z zyta pozytku [...] Pan Bog y ludzie duzo chleba Oyczyznie uięli. PasPam 178v.
  • – Iuz pierwszego związku Sagina [sytość] iuz w nas była zetlała y zyczylismy z nowu inszemi chlebami piewszym podobnym[i] brzuchy naładować. PasPam 187v.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • chleb średni:
    • – Chleb śrzédni/pospolity/ [...] Secundarius [...] Panic secundus. Kn 65.
Związki frazeologiczne

  • próżny chleb:
    • »darmozjad«
    • – Cięszki to zaprawdę Stanowi Senatorskiemu uwazam Paroxyzm kiedy go iuz Oyczymami Iusz Łuszczy bochęnkami y proznemi chlebami iuz na ostatku zdraycami Oyczyzny nazywaią. PasPam 140.
  • chleb żałobny:
    • »stypa«
    • – Byłęm zas na pogrzebie [...] Przyiaciela [...] Ktory na moich rękach umirał y zapraszałęm na chleb załobny. PasPam 257v.
2.  przen.  »środki do życia aaa«
  • – Przyszło tedy pozwolic na ich wolą observatis Conditionibus his [zachowując te warunki]. Naprzod ze by znaszego Woyska Marszałka obrać, druga że by zaraz wziąwszy dobre chleby y poprawiwszy pocztow Słusznie Iść iuz non sub Regime [nie pod dowództwem] Hetmanow ale Marszałka swego. PasPam 115v.
  • – Pokazmy to że tez umiemy zagranicą chleba szukać u tych co go u nas tak wiele napsowali. PasPam 118.
  • – O chleb tedy prosic niebędę bom go krwawie zasłuzył y nalezę do Niego rowno z drugiemi. PasPam 121v.
  • – Dobrowolnie odstąpiwszy chlebow takich Idę w pracą. PasPam 147v.
  • – To iedno oskarzenie nie uczyniło mi nić y owszem nabawiło mię chleba y dobrey sławy. PasPam 174v.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • przybyło zębów do chleba:
  • hibernowy chleb:
    • »świadczenia należne wojsku w czasie leż zimowych«
    • – Tudziesz tez y to tey sztuki Hibernowego chleba posiągnąć smiele mogę. PasPam 121v.
  • tłusty chleb:
    • »dostatnie życie«
    • – Ia zas będąc inter incudem et maleum [między kowadłem a młotem] maiąc rowno zynszemi zasługi y bywszy godzięn wespoł z niemi tak tłustego chleba. Chciałęm bydz w związku. PasPam 120.
Związki frazeologiczne

  • chleb jeść:
    • »żyć cudzym kosztem«
    • – Że by przecię więcey Ieść chleba Szwedzkiego nizeli Dunskiego. PasPam 54v.
  • tłusty chleb:
    • »bardzo dobre, dostatnie życie, utrzymanie«
    • – Ia zas będąc inter incudem et maleum [między kowadłem a młotem] maiąc rowno zynszemi zasługi y bywszy godzięn wespoł z niemi tak tłustego chleba. Chciałęm bydz w związku. PasPam 120.
  • czyjś chleb zjadać || darmo czyjś chleb zjadać:
    • – Nic niesprawił a przez dwie zimie chleb ziadał. PasPam 71v.
    • – Pisoczynski [Piaseczyńki] Kazimierz [...] starał się pilnie że by stawać pro Gloria Gentis [w obronie sławy narodu] y że by owi ktorzy znim aemulabantur [współzawodniczyli] widzieli ze tam niedarmo Chleb ziada. PasPam 76v.
    • – Przez cały wiek słuzby swoiey nie był w okazyiey. krwie nie rozlał y darmo ziada chleb Rzpty. PasPam 147-147v.
    • – Z kogoz tedy większy iest Oyczyznie Emolument czy z owego darmo chleb z iadaiącego Birkuta czy z młodego a ustawicznie pracuiącego za zdrowie iey ochotnie krew Leiącego Towarzysza. PasPam 147v.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

  • – Kto z nami chleba my z nim kołacza. PasPam 122v.
Związki nieprzyporządkowane do znaczeń
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • ośrodek chleba || ośrodka chleba (sz. zm.):
    • – Bolaczki twárde y nábrzmiáłe w ropę álbo w otok/ niechcące sie zbieráć/ [...] odmiększa/ korzeń z ośrzodką chlebá świeżego/ á z Terpentyną/ ná kształt plástru vczyniony/ y plástrowány. SyrZiel 133.
    • – Sok z korzeniá y ze wszystkiey Naci/ z ośrodką rżánego chlebá záczyniony/ y dobrze vmieszány/ miásto plástru przykłádáiąc/ wychędaża ie/ goi/ y záwiera. SyrZiel 179.
    • – Item upiecz Jábłko w zarzewiu, wyimi z niego sam gąszcz czysty, przyday trochę ośrodki Chlebá pszennego, Pokármu białogłowskiego, Sáletry szczyptę, umieszay, przykłáday ná oczy zápalone. PromMed 29.
    • – Item weźmi glist ziemnych sporo, wypłocz ie, włoż do donice, przyday osrodki chlebá białego, żołtkow od jáiá, kámfory y soli, przyley winá ile potrzebá, rozwierć, rozłoż ná chuscie, obłoż ná usmierzenie bolu. PromMed 37.
    • – Dobry oleiek z Glist, álbo same Glisty, rozwierć z białego chlebá ośrodką, przylawszy mleká tym okłáday. PromMed 77.
    • – Przyłoż ná zęby chlebá ośrzodkę ćiepłą, ieżelić to niepomoże, wytrway, á samo ustánie. CompMed 71.
    • – Albo wziąwszy małych rozynkow y ośrodku białego chleba, skruszywszy go, naley na to zimney wody według upodobania; niech tak stoi kilka godzin, y przecadziwszy przez chustę, piy według pragnienia. BeimJelMed 21.
    • – Weźmi soli, ruty ogrodowey, iałowcu, majeronu, macierzanki y lewandy, gdy ią masz, oszrodku chleba według upodobania, y pokrop ciepłym octem; przyłoż potym na czoło y skronie. BeimJelMed 31-32.
    • – Ná mieyscá poláne tłustością naskrobać kredy [...] na ostatek zmiec kredę, wytrzyi osrodką Chleba białego [...] ChmielAteny III 517.
Związki frazeologiczne

  • przybyło zębów na chleb:
    • »wzrosła liczba osób szukających korzyści«
    • – Az dopiero iak z myszey iamy przybyło zębow na chleb Lubo Ex Equo Troiano [z konia troiańskiego] niebyło rąk do obrony. PasPam 133v.
  • chleb zjeść:
  • relig. anielski chleb (sz. zm.):
    • »w katolicyzmie: chleb przeistoczony w Eucharystii w ciało Jezusa; indyw. przen. o nowonarodzonym Jezusie«
    • – Nie miałeś co ieść/ masz teraz chleb Anyelski we żłobie położony. BirkNiedz 64.
    • – Bojąc się z sobą wozić nieprawości, Ciężkie w kościele pogrzebliśmy złości I Chleb Anielski dla szczęścia pewnego Z rąk przyjęliśmy piastuna Bożego - A mając dobry prowijant w nawie Zstepując z brzegów, myślim o popławie. BorzNaw 40.
    • – I mocniey w Chlebie Anielskim, niz w oney Vstali mánnie, w Arce prowadzoney: Lecz czart słuchaiąc iako idą głosy, I nabozenstwa z ludzkich vst wniebiosy, Zzymał się ná to, ze ták cicho stáli Ze w tęn czas do nich Szwedzi niestrzeláli. OblJasGór 33.
    • – Oba z Ludgierdęm u Marka Swiętego W Anielskim Chlebie smáku Niebieskiego Nasycili się y obadwá społęm Bili y Bogu y Rzymowi czołęm, dla czego barziey w sobie się kocháli Lubo w pokoiu lubo woiowali. OblJasGór 58.
    • – A gdy po straszney Krwi Panskiey ofiárze Vgruntowáni w Nadzieiey y w wierze. Podle koscioła ludzie Iasney Gory Z Chlebęm Anyelskim obchodzili mury Sztuki od murow co się Vrywały Padały ná doł i Kule swistały. OblJasGór 82.
    • – To cudowna/ że my zá słowem Boga nászego práwie codziennie tucznym Przenáświętszym Báránkiem/ y sytnieyszym nád wszelką mánnę chlebem Anielskim się pásąc/ głode[m] mrzemy? BujnDroga 227.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

  • – Niédospáć trzébá/ kto chcé dostáć (ábo/ dość mieć) chlébá. KnAd 577.
  • – Ná ból głowy/ lekárstwo chleb. KnAd 524.
  • – Dość/ mieć chlébá/ ile komu trzébá. KnAd 203.
  • – Nie nasyci głodnego pełen wór pieniędzy, Jeśli chleba nie kupi [...]. PotFrasz4Kuk I 419.
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Autorzy: SPas
Data ostatniej modyfikacji: 12.07.2018