Pobieranie

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

Ta strona przetwarza Twoje dane osobowe takie jak adres IP i używa ciasteczek do przechowywania danych na Twoim urządzeniu.

Z jednej strony ciasteczka używane są w celu zapewnienia poprawnego funkcjonowania serwisu (np. zapamiętywania filtrów wyszukiwania zaawansowanego czy ustawień wybranych w tym okienku). Jeśli nie wyrażasz na nie zgody, opuść tę stronę, gdyż bez nich nie jest ona w stanie poprawnie działać.

Drugim celem jest gromadzenia statystyk odwiedzin oraz analiza zachowania użytkowników w serwisie. Masz wybór, czy zezwolić na wykorzystywanie Twoich danych osobowych w tym celu, czy nie. W celu dokonania wyboru kliknij w odpowiedni przycisk poniżej.

Szczegółowe informacje znajdziesz w Polityce Prywatności.

Wyrażam zgodę na "ciasteczka":
Tylko niezbędne do działania serwisu
Wszystkie (także służące gromadzeniu statystyk odwiedzin)

PL EN
ELEKTRONICZNY SŁOWNIK JĘZYKA POLSKIEGO XVII I XVIII WIEKU
znajdź hasła
wyszukiwanie zaawansowane
A
B
C
Ć
D
E
F
G
H
I
J
K
L
Ł
M
N
O
Ó
P
R
S
Ś
T
U
V
W
X
Y
Z
Ź
Ż

CHODZIĆ

czas. ndk
W TRAKCIE OPRACOWANIA
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON
Notowanie w słownikach
Słowniki notują
Formy gramatyczne
nie określono wartości
  chodziliśwa
bezokolicznik
  chodzić
czas teraźniejszy
lp 1. os.   chodzę
2. os.   chodzisz
3. os.   chodzi ||   chodzy
lm 1. os.   chodziemy ||   chodzimy
  chodzim
2. os.   chodzicie
3. os.   chodzą ||   chodzo
czas przeszły
lp m 1. os.   chodziłem
  chodziłem
2. os.   chodziłeś
  chodziłeś
3. os.   chodził ||   chodzieł
ż 1. os.   chodziłam
3. os.   chodzieła ||   chodziła
n 3. os.   chodziło ||   chodzieło
lm mos 1. os.   chodziliśmy
  chodziliśmy
2. os.   chodziliście
3. os.   chodzieli ||   chodzili
nmos 3. os.   chodziły ||   chodzieły
czas przyszły złożony
lp m 3. os.   będzie chodził ||   będzie chodzieł
ż 3. os.   będzie chodziła
zneut 1. os.   będę chodzić
2. os.   będziesz chodzić
3. os.   będzie chodzić
lm nmos 3. os.   będą chodziły
zneut 2. os.   będziecie chodzić
3. os.   będą chodzić
tryb rozkazujący
lp 2. os.   chodź
lm 1. os.   chodźmy
2. os.   chodźcie
tryb przypuszczający
lp m 1. os.   chodziłbym ||   chodziełbym
2. os.   chodziłbyś
3. os.   chodziełby ||   chodziłby
ż 3. os.   chodziłaby ||   chodziełaby
lm mos 1. os.   bysmy chodzili
3. os.   chodzieliby ||   chodziliby
  chodziliby
nmos 3. os.   chodziełyby ||   chodziłyby
tryb przypuszczający przeszły
lp m 1. os.   chodziłbym był
3. os.   chodziłby był
lm mos 3. os.   chodziliby byli
imiesłów współczesny
  chodząc
imiesłów uprzedni
  chodziwszy
nieosobowy tryb przypuszczający
  chodzono by
nieosobowy czas przeszły
  chodzono
Znaczenia
1. »poruszać się za pomocą kończyn lub ich części; przenosić się z miejsca na miejsce, wędrować«
  • ~ Rak syna napominał z własnej powinności [...] Jeśli zwyczaj przodków swych tracąc, poprzestanie Wspak chodzić. VerdBłażSet 26.
  • – W wielkiey żyią [Bramini] ostrości y ścisłości z iáłmużny: Chodzą pielgrzymuiąc po Indiey y wstrzymawáią się od wszelkiey roskoszy y od vciechy cielesney áż do pewnego czásu: po ktorym zostáną Abdutámi. BotŁęczRel IV 138.
  • – W Łytkę go [dłużnika] bije stojącego na kazdy dzien po godzinie niż zadzwonią do Cerkwi, poty, poki dosyć uczyni stronie, a tych bywa zawsze do kilkunastu przez rozradem, to też kilka sług musi około nich chodzić rozdzieliwszy między się a każdy sobie wrząd ich postawi i od konca, do konca chodząc maca ich po łytkach każdego po trzykroć zaymując. MasDiar 66v.
  • – Ludzi niewidac było na Grobli, maiąc iednak P. Hetman chascz podeirzaną ktora była przy Grobli zakazał żeby nikt niechodził y nieiezdził na groblą. ŻółkPocz 21.
  • – Dojeżdżacz i z bakałarzem nie mają za żadnemi [psami] biegać, jedno między niemi chodzić cicho, a słuchać gdzie którzy przestaną. OstrorMyślTur 51.
  • – Byli wprawdzie tácy niektorzy, ktorzy záwołáni od Kápłanow, pod namioty chodzili, y Bogárodzicę wespoł z nimi śpiewáli. BirkOboz E.
  • – Musielizmy z Osipowa chodzić y zwiedlizmy ich [Kozaków] do siebie, a nie ufaiąc im z sobą w Zamku postawilizmy ich w Ostrozku. MarchŚcibHist 20v.
  • – Ze na ten czas chory beł, roskazał mi abym się zatrzymał, y do pokoiu niechodzieł. OssJŻyw 30v.
  • – Chodzze iuz tedy za mną do pałaczu twego Cos ode mnie usłyszał wnet doznasz wszystkiego. KodKon 100.
  • – Gdy chodzić będziesz w ogniu, nie spalisz się, áni płomień gorzeć będzie na tobie. BirkEgz 10.
  • – [Nie] dołozył tu [Madaliński] iakosmy w Łowach byli, y kilkunastu Zaięcy mieiscowych Szczwali wiedney kwaterze godziny bazanty strzelali, sarny dwie uszczwali, Ielenie stadami chodzące w polach nawet gonili. OpalKListy 320.
  • – Tak niemniej i nas strachem zmarzłych grzeje Wesoła wyspa, kiedy w koło wieje Strapionej nawy, a swemi drzewami Wiatry odbija na sronę z falami. Czym się weseląc - wszyscy gromadami, Jak mrówki z gniazda, chodzim nad brzegami. BorzNaw 69.
  • ~ In securo księstwo nasze od ludzi swowolnych i naokoło chodzących werbunkarzów aby zostawało. AktaKrak III 39.
  • – Trafiło się [ze] Nausica Krolewna Feacka Alcinowa Corka z Pannami swemi chodziła nad Morzem. PotPrzyp 8v.
  • – A iedynak iak beczka zbywszy Soli Spłynie Tosz ubitym Goscincem y bez Kałauza Trafi lub do Zakonu, lubo do Zantuza. I tać twarda reguła w dębowey kapicy Kędy na Kluniaku chodzą Zakonnicy. PotWoj 13-14.
  • – Przyiezdzamy blizey az dwor rabuią Szlachcianka chodzi załamuie ręce tu troczą na konie wiepsze oprawne połcie nie ktorzy Fanty. Bydło na powrozach prowadzą zobory. Rozumiałęm że to iaka Exekucyia. PasPam 154.
  • – Pyta mię aty zaczyiem tu pozwoleniem y ordynansem stoisz Odpowiem kto mi pozwolił zyc y chodzić. PasPam 180v.
  • – Krol y iedząc y chodząc y Spiąc tylko otey wydrze myszli. PasPam 254.
  • – Chodziła [wydra] po pokoiach gdzie chciała co raz swobodniey. PasPam 255.
  • – Dway poszli pod Miasto y przypatruiąc się chodzą co raz blizey. PasPam 268v.
  • – Idź że Sczęsliwie wtę Vbrány zbroię Do spolnych obron między Bracią Swoię: Ale cie przecie (niech znowu niebiegąm Zatobą) ná twe słowa poprzysięgąm Abys niechodził y nieczynił błędow Iakoś mi przyrzekł zá mury do Szwedow. OblJasGór 41.
  • – Iescze daymy to, gdy [Szwedzi] osiędą mury: Ci ludzie wszyscy co do Iasney Gory, Roznego stąnu z roznych Kraiow chodzą Z ktorych nas ręku iałmuzny dochodzą: Albo od Knechtow będą obdzieráni, Albo co większa nie będą pusczáni. OblJasGór 109.
  • – Bydło wszelkie áby w zboże, w Ogrody, y w zátyczone Łąki nie chodziło, pilnie przestrzegáć. HaurEk 109.
  • – Dalej zaś nad strugą suszenie pod snopkami z gruntu złe i bardzo małe, stare, spróchniałe i w ziemię weszło; na kolanach w nim chodzić trzeba z wielkim niebezpieczeństwem przy robieniu słodów. InwKal I 684.
  • – Corki Syońskie chodziły/ pląsáły/ chodziły nogámi swymi/ y postáwnym krokiem postępowáły. GdacPrzyd 17.
  • – Iáko on włodarz chodząc około sadzawki z panem swoim, zpytány od Paná, Włodárzu są tu ryby? odpowie są moy łáskawy Pánie. WisCzar 101.
  • – Bydło u dyszlow wiązáć iáko nákrocey przy samym orczyku: y przestrzegáć, żeby bydlę chodziło krzyżową liniią od dyszla. SolArch 83.
  • – Konie, ieden zá drugim chodząc, u dwoch dyszlow, máią drogi w cyrkule, z dyámetru dwunastu łokciowego, łokci 37, y calow 17. SolArch 83.
  • ~ Aby konie poiedynkiem chodziły, od wáłu koła wielkiego dáleko ná połszostá łokciá. SolArch 94.
  • – Iáwney náwet modlitwy, przed ludźmi się wstydzi [wierny], Bo ná nię sam Pan IEZVS, z miástá chodzieł w gory, A wiernym kazał modląc, kryć się do komory. PotPocz 56.
  • ~ Woysko nasze pod Commendą Iasnie Wielmoznych Hetmanow dosyc zsiebie czyniło zostawiwszy Tabory pod krupem mila od Krasnego Stawu Communikiem chodząc. DrobTuszInf 24.
  • – Chodzilismy ZWoyskiem od Pomorzan az po Kudrynce wPodole nigdzie Nieprzyiaciela niewidząc. DrobTuszInf 31-32.
  • ~ Hey czegoby ponocy ták piękna Niewiastá Bez świátłá/ y żadnego chodziła konwoiu. TwarSPas 37.
  • – Nie chodzcie tą drogą, bo na Szwedy traficie. KomonDziej 163.
  • ~ Cię szkość y bol w práwym boku, á osobliwie chodząc, biegáiąc, iádąc wydáie się. CompMed 310.
  • – Śni się im [melancholikom] często o pogrzebách, o trupách, o grobách, że po nich chodzą, y z umárłemi gádáią. CompMed 701.
  • – A ze kupą zcałym Woyskiem chodził król Szwedzki kantonuiąc się po wsiach dla tego wielce te kraje spustoszone zostały. OtwFDzieje 94.
  • ~ COMPAGNIE, en termes de chasse [...] STADO po mysliwsku się mowi, o tych ptastwie y zwierzu ktore kupami chodzi; iako stado kuropatw stado dzikow. DanKolaDyk 330.
  • ~ Mowił to o nich ś. Athánázy: Heretykowie w koło chodzą iáko szkárábeuszowie (krowki) z oycem swym dyabłem. BirkRus 24.
  • – Obiecał [król Antioch] iż miał przez wszytkę zięmię chodząc przepowiádáć moc Boską. TylkStrom 35.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • chodź sam:
    • – Chodź sám/ Ehodum, Adesdum [...] Staphyla te voco. Heus Curculio te volo [...]. Kn 67.
    • – Chodź sám/ Adesdum, Komme her. DasHünDict Qv.
  • piechty chodzić:
    • – Nie iest to wielki fawor, ná drodze pozdrowić, piechty táka uczynność chodzi. MłodzKaz IV, 171.
  • pieszą chodzić:
    • – Komu gdzie potzreba iachać, iakie położenie szyrokie miasta, tedy woli niż pieszą chodzić. MasDiar 73.
  • pieszo chodzić:
    • – Pámiętamy kiédyś piészo/ boso/ chodził. KnAd 570.
    • – Oboz, pod zielonym zatoczywszy gaiem, Myśląc, tam y sam po niem pieszo chodzi kraiem [wódz sarmacki Lech]. PotPocz 2.
  • chodzić sobie:
    • – Sobié co czynić/ vt Léżeć sobié/ chodzić sobié/ śpiewáć/ etc. Sibi canere [...] Abi tibi post vestigia [...] Imber sibi abijt [...] Per otium aliquid facere. Cùm commodum est cantat. Specto aliquid laxatis curis. Otiosè contemplari aliquid. Animi causa aliquid habere, facere, emere [...] Otiosè inambulare [...]. Kn 1036.
  • tam i sam chodzić:
    • – Tam y sam bez wstrętu, chodzą [Kozacy zaporoscy] po Taborze Iako więc Lew w zawartey, grassuie Oborze. PotWoj 152.
    • – Oboz, pod zielonym zatoczywszy gaiem, Myśląc, tam y sam po niem pieszo chodzi kraiem [wódz sarmacki Lech]. PotPocz 2.
  • na drążkach chodzić:
    • – Drążnik/ co ná drążkach chodzi/ Grallator [...] Calobathrarius [...] v. Trágárz. Kn 147.
  • na kuli chodzić || o kulach chodzić || o kuli chodzić:
    • – Kulá ná ktorey chory ná nogi chodzi [...] Fulcrum subalare [...]. Kn 335.
    • – Kulá/ co ná kulách chodzi podpasznych. Fult sub axilis. Kn 335.
    • – Wrychle potym nałowach. Tyran nogę złąmał A kiedy Aristippus, iak zaprawdę chrąmał Spyta go coli za szwank odniosł y on, w nogę Poki cię twoia boli, zdrowem byc nie mogę Odpowiedział pochlebca: y dotąd okuli, Chodzieł: dokąd Doktorzy Pana nie obuli. PotWoj 150-151.
  • na sochach chodzić:
    • – Ná Sochách chodzić auff Steltzen gehen. KellGram 235.
  • na stolcach chodzić:
    • – Grallae, arum Stolcze naktorich chlopięta zwÿkli chodzicz. SłowPolŁac .
  • kołem chodzić:
    • – Iest też ieszcze y sposob do tákiego uporu Poboczkę mocno uwiązáć zá wędzidło/ u Policzká/ Szyię/ do Siodłá/ gdzie trok zádni wiążą/ ná onę uporną stronę/ zákrzywić mu Szyię wiwiodszy go z Stáynie na gnoy/ y biczem go siec áż kołem chodząc padnie. PienHip 18.
  • w okrąg czego chodzić:
    • – Sczoła od onego Wału maiąc frysztu kilka Niedziel, widząc zkąd miał bydz impet Vfortyfikowali się byli ze wokrąg Zamku chodziwszy nigdzie bybył mocnieyszego mieysca nieznalazł. ŻółkPocz 43.
  • piechotą chodzić:
    • – Kto nie ma koniá/ niech piechotą chodzi. RysProv VI, 3.
    • – Stárszy y Przełożeni Oycowie [...] żadnych wozow nigdy nie vżywáią by y nadáley/ wizytuiąc Klasztory piechotą chodzą. PruszczKlejn 78.
  • w przodku chodzić:
    • – Pospolicie w kupie gońcy w przodku chodzą, wyprawcy pozad. OstrorMyślTur 33.
  • chodzić Marsem:
    • »śmiało, bez przeszkód odbywać wyprawy wojenne«
    • – Iuz tam chodził sobie Marsem nikogo się nieobawiaiąc. PasPam 276v.
  • przypadki po ludziach chodzą:
    • – Przypadki po ludziach chodzą. PasPam 149a.
  • zapasy chodzić:
Związki frazeologiczne

  • chodzić psiego:
    • »włóczyć się«
    • – Jeżeli nie wierzycie, Polska wam opowie, Po której chodząc psiego, jakie oppresyje Ślachcie, braci swej czynił [Stefan Czarniecki]. NiewdzŚwięc 45.
  • w wozie chodzić:
    • – Dobrze już taki sposobem ukojonego, w wozie jakim, na ręce z razu go uczyć chodzić, dzierżąc zawsze za duży cugiel a nie fasując. DorHipTur 75.
  • w gonieniu chodzić:
    • – Wielka na to obserwancya ma być [...] żeby pozadni psi za przedniemi niedaleko w gonieniu chodzili. OstrorMyślTur 41.
  • chodzić bok o bok:
    • – Chodziliśmy bok obok ieden wedle drugiego. PasPam 174v.
  • za kim chodzić:
    • »dozorować, pilnować, strzec kogo«
    • – We srodę wypuszczac naszych ze Dwora poczeli procz drobney czeladzi, za kozdym z naszych strzelcy chodzili, iakoz widzielismy sami tego bydz potrzebę, acz się zrazu zdało Nam pryhre. PiasRel 53v.
    • – Tego wszytkiego áni ostrość práwá, áni surowość Hetmánow nie pohámuie, bo czyli podobna, áby Hetmán zá káżdym Pułkownikiem, Pułkownik zá Rotmistrzem, Rotmistrz zá Towárzyszem, Towárzysz zá Czeládnikiem chodzić miał, y bronić mu sweywoli. FredKon 86.
    • – Niemiłosierny kapitan ledwo mu [Gerionowi] kilka dni na to [oddanie pieniędzy] pozwolił y zaraz mu warte przydał zeby za nim wszedzie chodziła. HistŚwież 153.
  • ledwie chodzić:
    • »mieć złe samopoczucie fizyczne, poruszać się z trudnością z powodu choroby lub starości«
    • – Ale zaś drudzy idąc znowu urągają, Mowiąc: "Toż na rodzice względu dziś nie mają Dzieci! - Patrz, od starości ledwie drugi chodzi, Jednak to nic dziecięcia złego nie uwodzi!". VerdBłażSet 4.
    • – Przy tym wszytkim złych chorob liczba nie zliczona Opadnie wiec tatusia doczeka sie chudak i synow swoich smierci ba y wnukow czasem Złe za złym nastepuie Sąm iuz ledwie chodzi. OpalKSat 80v.
  • prosto chodzić:
    • »poruszać się na dwóch kończynach, mieć charakterystyczną dla człowieka wyprostowaną postawę«
    • – Czemu człowiek łysieie á nie inny zwierz? Dla tego iż prosto chodzi, á zátym ciepło wnim biie w czáskę u głowy y wysuszá wilgości z ktorych się włosy rodzą. TylkRoz 259.
    • – PEGNINUS, álbo Gęś Mágellanska, ktora iáko Cżłek wzdartą do gory státurą, prosto chodźi, skrzydłá krotkie bardzo máiąc. ChmielAteny1745 I 516.
  • chodzić przed kim:
    • »być przywódcą, przewodzić komu, prowadzić kogo«
    • – Pan Bóg sam chodzi przed nimi [Lisowczykami] jako niegdy przed żydami w obłoku. DembPrzew 15.
  • przed czym chodzić:
    • »być przywódcą, przewodzić czemu, prowadzić co«
    • – Koźle, brodaty koźle, co przed trzodą chodzisz! Chociaj ty sam przodkujesz, chociaj wszystkich wodzisz, Nie darmo rogi nosisz najwiętsze na głowie, Obejrz się, co z kozami działają kozłowie. SzymSiel 46.
  • chodzić jako wielki pan:
    • »poruszać się, stąpać w sposób charakterystyczny dla osób z wyższych sfer społecznych«
    • – Einhergehen als ein grosser Herr/ chodzić jáko wielki Pan. ErnHand 203.
  • (Z czym) przed kim chodzić (sz. zm.):
    • »poprzedzać jakąś znaczną osobę, robić takiej osobie przejście, także niosąc insygnia jej władzy«
    • – Wielkiey się rzeczy wazysz nie tylko wymowic ale y pomyslic aby Sapieha przed tobą chodził, porachuy się ieslis godzien z niem mowic nie tylo obok sie ocierac, a pogotowiu smiec roskazowac. Słuszniey tdy abys ty przed Nami iako dla posługi własnie przystawiony szedł. PiasRel 43v.
    • – Panowie Porucznicy [...] wizytuią ná konsystencyi Chorągwie, przywiozą beczkę z sobą wina, á za to Poczet Rotmistrzowski, y kápitulacyą biorą Za co, żeby zbuzdyganem kiedy niekiedy przed Hetmanem chodzili. JabłSkrup 91.
  • chodzić jak w karacenie:
    • »poruszać sie, stąpać ociężale, z trudem. jak gdyby ciało było czymś obciążone, skrępowane«
    • – Jako widzę, daj was Hance, Wierę, żeście bliski france! Chodzicie jak karacynie, Przyjdzie wam myślić o chinie, Mądzie nosicie w zawoju, Już tu nie będzie bez znoju. MorszAUtwKuk 312.
  • chodzić jak łania:
    • »o kobiecie: poruszać się, stąpać z wdziękiem«
    • – A tak się za cnotliwą przed mężem udaje [żona]. Piekneż to wasze sprawy, moje miłe panie, Więc się cnotą paracie, chodzicie jak łanie. WierszForBad 161.
  • od kogo do kogo chodzić:
    • »zmieniać przynależność do określonych ciał, instytucji«
    • – Nie vlecza kácerstw w sobie ten/ ktory kácerstwá iednego zbywa/ á drugiemu v siebie gospodę dáie/ od Lutrow do Kálwinow/ od tych do Socynistow chodzi. BirkNagr 44.
  • chodzić wziąwszy się pod boki:
    • »poruszać się oparłszy ręce na bokach, w sposób znamionujący pańską postawę, władczość, pewność siebie«
    • – COSTE' [...] Chodzić wziąwszy się pod boki hardo z fantazyią. DanKolaDyk I, 376.
  • chodzić pod boki podparłszy się:
    • »poruszać się oparłszy ręce na bokach, w sposób znamionujący pańską postawę, władczość, pewność siebie«
    • – Chodzisz sobie po klasztorze prożnuiąc pod boki podpárszy się/ á mowisz iam ksiądz/ iam zakonnik/ trzebá mię szánowáć. StarKaz II, 505.
  • podjąwszy boki chodzić:
    • »poruszać się oparłszy ręce na bokach, w sposób znamionujący pańską postawę, władczość, pewność siebie«
    • – Podeymuię boki/ podiąwszy boki chodze Ansatus ambulo, subnixis alis me infero [...] Brachio in normam flexo ambulo. v. Szumno 2. Idę 12. Kn 736.
  • nad kim chodzić:
    • »dozorować, pilnować, strzec kogo«
    • – Już południe przychodzi, a my jeszcze żniemy. Czy tego chce urzędnik, że tu pomdlejemy? Głodnego, jako żywo, syty nie wygodzi, On nad nami z maczugą pokrząkając chodzi. SzymSiel 155.
  • pod kim chodzić:
    • »o koniu: nosić na sobie jeźdźca«
    • – Pod nim samy[m] [jeźdźcem] bez Usterku y Szwanku Zadne[go] chodzieł [koń] ozdoby Rycerskie y Senatorskie przez Czasy niemały na sibie piastuiąc. HerbOr 413.
  • myśl. w skopec chodzić:
    • »o psie myśliwskim: poruszać się pod trop, w stronę przeciwną tej, w którą poszedł zwierz«
    • – Bo takie pies nie zawżdy w skopec chodzi, ale idzie czasem i dobrze. OstrorMyślTur 38.
  • z kim z czym chodzić:
    • »także o zwierzętach: przebywać z kim czym, towarzyszyć komu czemu, robić co wspólnie z kim; być częścią czego, należeć do czego, być podporządkowanym komu czemu«
    • – Świerzopy źrzebne nie mają w kupie chodzić z drugiemi, także też i z młodzią dla nieobrażenia abo nieutracenia źrzebiąt w żywocie. DorHipTur 53.
    • – Bezpieczno z wilkiem chodzi po lesie wilczyca I nie boi się swego byka iałowica. ArKochOrl 41.
    • – Podobni tácy Krolowie Helizeuszowi Prorokowi/ szkody żadney nie ponoszącemu od woysk Syryiskich/ ktore go wieńcem były okrążyły/ z ktorymi wespoł chodził bez obrázy zdrowia swego. BirkNagr 41.
    • – W Stawie w poniku piec klacz z stadem po Stawisku chodząc vtoneło. AktaBab 33.
    • – I te gromady święte, co wesołem Podle mnie chodzą z procesyją kołem, Swoje modlitwy wespół z kadzidłami Do Boga poślą - modląc się za wami. BorzNaw 50.
    • – Coz iest? wszytkosię temu czynić godzi Kto wesoł z Szwedem woiuie y chodzi. OblJasGór 29v.
    • – Wziął S. Piotrowi lewą rękę S. Páweł, pospołu z sobą chodzą. MłodzKaz I, 35.
    • – Leśko Wárdzalik z Muszynkj chodzi z zboycami, ale nie w Baiusowey companiey. AktaMusz 16.
  • za kim za czym chodzić (sz. zm.):
    • »przebywać z kim czym, towarzyszyć komu czemu«
    • – Powiedaią ze osieł chciał sie lwu sprzeciwic Ba zgoła z nim porownac widząc ze za owym Mnostwo zwierząt chodzieło ktore on wiec zywił Iako zwierz mezny łupem roznym y zdobyczą. OpalKSat 100.
    • – Właśnie tak zwykli pieszczeni kozłowie Abo rozkośni w domach baranowie Za swemi chodzić wszędzie pasterzami. BorzNaw 69.
    • – Dość, że się swego Herbu, nápátrzysz w Kościele chodząc zá Processią, ná káżdą Niedziele. PotPocz 162.
    • – Sobestian Bur [...] grassował maiąc Kompanią ktora z Chorągwią za nim chodziła. KomonDziej 124v.
  • w czym chodzić (sz. zm.):
    • »być częścią czego, należeć do czego«
    • – Obawiać się nie trzeba, aby młode źrzebięta, słabe w kosteczkach jeszcze, obrażone od świerzop abo innych bystrych koni być miały gdy w osobnem stadzie chodzić będą. DorHipTur 53.
    • – Tam [pd Kopenhagą] król między inszymi rzeczami pytał go [Myśliszowskiego]: "Co to tu jest za wojsko z Czarnieckim?" Powiedał:"Które zwyczajnie w jego dywizyjej chodzi. PasPam 73.
    • – Sam [przeor] tákze spolnie w processiey chodzi I wszytkie baszty, y mury obchodzi. OblJasGór 27.
    • – Chorągiew Pana Wielhorskiego chodziła wPułku Xiązecia Imci Korybuta Dymitra, Wisniowieckiego. DrobTuszInf 10.
  • chodzić przy kim przy czym (sz. zm.):
    • »przebywać, przestawać z kim czym, towarzyszyć komu czemu«
    • – Po urodzeniu zrzebięcia aż do zimy, nie masz żadnej różności w chowaniu, wszędzie zrzebie chodzi przy matce aż do zawarcia stada w oborze. OstrorChowChom 83.
    • – Miśko Kwoczka Z Gładiszowey y Tymko ze Zdynie przy zboynikach chodzą. AktaMusz 19.
  • między czym chodzić:
    • »o zwierzętach: wspólnie przebywać ze sobą«
    • – Taką [paszę] jaka tym [źrebcom] przynależy, zjadłoby im stado, więc między stadem chodząc, co zaś by matki posysało i spuszczając się na mléko i smakując sobie coraz cycek. OstrorChowChom 83.
    • – Idzie kilkoro chartów pięknych wyżłów kilka, a tu liszka między nimi, kuna, jaźwiec, wydra [...] zwierz wszelaki między psy chodzi. Czego szuka? Czemu tych nie szczuje, co za nim chodzą? PasPam 340.
  • między kim chodzić:
    • »przebywać z kim, towarzyszyć komu«
    • – P. Bog sie narodził I bedzie tu na ziemi miedzy nami chodził. KodKon 124.
  • za kim chodzić:
  • w ciele chodzić:
    • »być istotą w wymiarze doczesnym, w przeciwieństwie do wymiaru duchowego, nadziemskiego, boskiego«
    • – Abowiem w ciele chodząc/ nie według ciáłá walczono. (Abowiem broń żołnierstwá nászego nie jest cielesna/ ale jest z Boga mocna ku zburzeniu miejsc obronnych). BG 2Kor 10, 3-5.
  • chodzić od domu do domu (sz. zm.):
    • – Ten co siedzi albo chodzi od domu do domu zebrząc radby kiedyby mogł naywiększem Panem został. PotPrzyp 14.
    • – / domowáć á przedáć, (od domu do domu chodzić.) ErnHand 444.
  • chodzić w ciągnieniu (sz. zm.):
    • »o wojsku: dokonywać przemarszów«
    • – Znaczy mieysce kazdemu kędy kto ma chodzic Lub w ciągnieniu, lub przyidzie obozy zawodzic. PotWoj 41.
    • – Áby powoli przywykały Kompanie, trzemá podziáłámi, álbo częściámi, w ciągnieniu chodzić będzie powinna Chorągiew. FredKon 3.
  • w cyrkule chodzić:
    • »o zwierzętach: poruszając się za pomocą kończyn wprawiać w ruch koło obrotowe, będące częścią młyna«
    • – Náprzykład: Ieżeli cyrkułu koniá bliszszego w ktorym chodzi, dyámeter iest łokci 12: á koń stąpa po trzy ćwierci iednym krokiem, musi uczynić krokow 51. SolArch 83.
  • chodzić na kole (sz. zm.) || po kole chodzić || przy kole chodzić || w kole chodzić (sz. zm.):
    • »o ludziach lub zwierzętach: poruszając się za pomocą kończyn wprawiać w ruch koło obrotowe, będące częścią jakiejś maszyny, jakiegoś urządzenia technicznego, np. młyna lub studni«
    • – Koło w ktorym ludzie ábo bydło chodząc co obraca/ ciągnie. Tympanum, Machina tractoria. SzyrDict 113.
    • – NAd poprzedzáiące Młyny, widziałem kilká ná pozor pospieśnieysze: gdyż kámień obrácał się 90. 104. 136. zá iednym obrotem kołá, y bydłá przy nim chodzącego. SolArch 87.
    • – Po wtore dla tego: że w tákich Młynách koło, przy ktorym Bydło chodzi, bywa wielkie, máiące obwodu łokci 48. 54. álbo 68. SolArch 87.
    • – Dopieroż koło nie stoiące prosto, ále náchylone do połowice angułu krzyżowego, więcey niż trzecią częścia ciężáru bydłá, po kole chodzącego tracić musi. SolArch 94.
    • – Pewienem też, że Trybowy Młyn tákowy bydź nie może w máłym mieyscu; gdyżby ciężar Wołow dwoch chodzących ná kole, nie zdołał przemoc namniey czterey rázy większego oporu, iáki spráwuie obrocenie Cewek z kámieniem mieląncym. SolArch 94.
    • – NAUKA XVIII. O Młynách w ktorych Woły ná kole chodzą. SolArch 94.
    • – Ták sporządziwszy dwá kołá LTN, y KC, z kręgiem G, y z łáńcuchem wiádrá trzymáiącym na końcách, gdy ludzie ná T po kole LTN chodzić będą między policzkiem kołá y pálcámi; koło LTN obrácáć się będzie. SolArch 113.
    • – Ieden człowiek chodzący w kole D, ważyłby funtow 100 sam w sobie. Ten człowiek gdy w kole stanie na S, trzydziestym gradusie że 360: álbo iedney części ze dwunastu cáłego kołá, zrowna funtom 400. SolArch 142.
    • – A gdy ludzie poczną chodzić w kole D; iedno wiádro poydzie w studnię po wodę: á drugie z wodą do gory. SolArch 142.
  • chodzić po izbie:
    • – Oni to chwalą barzo, i tak wiele uciechy mają bo daysię ich trzymała a nie większa. Na tańce nasze tak mowią, chodzić po jźbie, szukać czego niezgubił, szalonym się czynić. MasDiar 63.
  • w karocy chodzić:
    • – Pod ręką zwykle u forysia łysy W karocy chodzi w mosiądzowym szurze. PotFraszBrück II 419.
  • chodzić za czymś (sz. zm.):
    • »paść coś«
    • – Potrafię też na gęślach i o dwojej kwincie, Jako więc na aktejskim grawał Aracyncie. Amisijon, muzyk derski, gdy chodził za stady, A lasy i źwierz dziki szedł za jego szlady. SzymSiel 11.
    • – Nie umiałes tego, kiedyś Po Pasterniku Oyca swego wkonopney koszuli zacielętami chodził. PasPam 192v.
  • chodzić o kiju:
    • – Bog zapłać za opiekę, Mości panie stryju, Kiedy muszę psy draźnić, chodzący o kiju. Dobywszy z obcych ręku ojczystej chudoby; Przywłaszczyłeś ją sobie starymi sposoby. PotFraszBrück II 397.
    • – Nie wiedzą, ze kuflowa pełna; ludzie młodzi, Herbowney Miesiącowey pełni, wielce szkodzi, Herbuć nią nie ubędzie? wszák ták Pánie Stryju, Lecz nie gorey, gdy chodzi Herbowny o kiju. PotPocz 65.
  • o swej mocy chodzić:
    • – O swey mocy chodzić. Suis viribus sine adminiculo progredi [...] Neque iam queo pedibus mea sponte ambulare [...] Stare vix rectus potest, in anticam sine sacomate ruinosus [...] per me ipse consisto. Kn 555-556.
  • suchą nogą chodzić:
    • – Po dwákroć do Chrystusa Piotr wyskoczy z Łodzi, Raz widząc że po wodzie suchą nogą chodzi? Drugi po Zmartwychwstániu. PotPocz 88.
  • nurkiem chodzić:
    • – NAGER [...] Pływać w wodzie nurkiem chodzić [...] Nurzać się nurkiem chodzić. DanKolaDyk II, 289.
  • chodzić za pługiem (sz. zm.):
    • – Zá pługiem chodzę/ orzę. Manicula [...] Regula transuersa in stiua, quae manu tenetur [...]. Kn 715.
    • – Chodzieł Noe, wyszedszy z Korabiá, za pługiem, Y ty możesz párobkiem, w czesie być nie długiem. PotPocz 134.
  • chodzić za sochą:
    • – Rola kłosow rodzic zapomina, y oracz spracowany chodzic Za sochą ziemię orząc. DrobOpow 45.
  • w szeregu chodzić:
    • – Nakształt Niemieckich Szárżántow (sámi w szeregu nie chodząc) práwego y lewego skrzydłá, będą pilnowáć, z Rohátynámi, szeregi prostuiąc, w następowániu, w vstępowániu, á miánowicie pilności stráży, noc y dzień koleyną, będą przestrzegáć. FredKon 36-37.
  • chodzić po śmierci:
    • – Ktore dwa Domy P. Andrzey Irlant, Podstarosci Zywiecki, roskazał Spalic.Przy tym powiadali ze Baba Strzyga, onych podusiła chodząc po Smierci do tych Domow. Ktorey Babie dobywszy one głowe w Grobie Vcieto. KomonDziej 139v.
  • truchtem chodzić:
    • – TROT (Alluve d'un chevel qui secoue son homme.) [...] TRUCHTEM iechać álbo chodzić kłusem trzęść. DanKolaDyk II, 558.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

  • – Chodzi iák owiéczká/ á tryka iák báran. KnAd 64.
  • – Kto dobrzé chodzi/ koszt nogámi nágrodzi. KnAd 377.
  • – Kto chodzi po nocy/ szuka kiiowey niemocy. RysProv V, 8.
  • – Kto nie ma koniá/ niech piechotą chodzi. RysProv 36.
  • – Ktora go przed sobą nosząc nie vstrzeże/ druga zá nią chodząc pewnie nie vstrzeże. RysProv VI, 10.
  • – Kto z młodu chodzi iáko stáry/ ná stárość skacze iáko młody. RysProv VII, 2.
  • – Trudno tego wodzić/ kto nie może chodzić. RysProv XV, 7.
  • – W tym się polu dobrze rodzi/ Po ktorym Gospodarz chodzi. RysProv XVII, 8.
  • – Kto z mądrymi chodzi, mądrym będzie, przyiáciel głupich, podobnym im będzie. BirkOboz 74.
  • – Podź robić. O nié mogęć chodzić. Podźże iéść. Toć muszę leść. KnAd 164.
  • – Chodzi zá niem iák cięń. KnAd 636a.
  • – Szkodaskory przedawac poki Niedzwiedz chodzi. PotWoj 96.
  • – Iák z réiéstru/ z tábulatury chodzi/ czyni. Homo palaestrae institutus: homo é palaestrae, Decori per quàm studiosus. Omnia accuratè, decenter, exactè [...] agit: In omnibus actionibus concinnus et elegans est [...]. Kn 231.
  • – Poki chodzim/ poty się godzim. RysProv XII, 5.
  • – Kto nie rychło chodzi/ ten sobie szkodzi. RysProv V, 7.
  • – Kto nogami máło chodzi/ językiem/ ábo vszymá sobié nágrodzi. KnAd 390.
  • – Wiecznie nie zyie, kto chodzi. OblJasGór 47.
  • – Nie o to ią bito/ że chodziłá w żyto/ ále że domá nie sypiáłá. RysProv X, 2.
Przenośnie
  • Pan Jezus rzekł, jam słońce, jam jest światłość świata, Poki serce baranka miłosierdziem zdobi, Poki we lwa strasznego gniew go nie przerobi, chodźmy w światłości.PotFraszBrück II II, 17
  • W nowym przymierzu nam zákázuią drogą bitą y przestroną chodzić/ powiádáiąc/ że táka ná zginienie prowádzi.StarPopr 41
  • Trudno Práwdy, co ostrym chodzi tu krzemiencem, Inszym, procz cierniowego koronowáć wieńcem.PotPocz 157
  • Potáiemnie podczás w osobie wężowey zá [siostrą] młodszą się po domu przechadzaiącą szátán chodził: podczas około uszu iey wołał/ podczas kołátánie/ y wrzask. Strászny czynił.SpInZąbMłot 302
  • Ufając iż z nimi [elearami] Pan Jezus chodzi za hetmana [...] rozkazał książę Lichtenstejn [...] tak wiatrom, to jest wichrowatym łbom rebelizanckim, jako i [...] ministrom albo predykantom [...] aby się dla uspokojenia w królestwie czeskiem kościoła bożego naprzód z Pragi, a potem i ze wszystkich Czech koniecznie prowadzili.DembPrzew 116
  • Lecz cóż już po tym, gdy się nie nagrodzi To, co za bramę Prozerpiny chodzi! Mizerne tylko umarłych obchody Cieszą, gdy jadą przez stygiejskie wody.BorzNaw 83
  • Podniesion wpychę, wielkiemPanowaniem, Iusz nie po ziemi, lecz po niebie chodzi [król Kambises].PotSyl 109
  • Nie iest to wielki fawor, ná drodze pozdrowić, piechty taka uczynność chodzi.MłodzKaz IV, 71
  • Podobny Podobnego (: tak Sequella [następstwo] chodzi) Orzeł Orła y Sokół Nie Gołębia rodzi.PasPam 273
2. »udawać się dokąd lub do kogo albo przybywać skąd lub od kogo w określonym celu; uczęszczać dokąd, brać w czym udział«
  • – V Rzymian zwyczay ten był/ iż sędzia gdy ná sąd chodził/ vbierał się w szkárłát/ ále podszycie iego było czarne. BirkNiedz 4.
  • – Gdy do potrzeby chodzili Zołnierze Izráelscy/ w chwałę Páńską náprzod Vderzyli/ iáko w trąby y w kotły. BirkOboz 1.
  • – Take[m] on czas trawieł w wielkie[m] utrapieniu, czesto do Koscioła Dominikańskie[go] chodz[ąc] na płacz ktoremem się tylko same[m] cieszeł a nadzieią w Panu Bogu. OssJŻyw 11.
  • – Chodzę po bánkiétách/ vide Po bánkiétách chodzę. Kn 68.
  • – [Borkoski] Sluzel [...] Inflanczykowi [...] a chodzac zwołmi panskiemi do Sliąska zarwał y sobie pieniędzy. TrepNekLib 35v.
  • – Piotr Krawczyk ktory rabial przy Dworze P. Zborowskie[go] Woiewody Crak. Circa 1558 te[n] chodzac do skarpcu po kilkanascie razy po sukna, zawiiał bel kilka razy w postawy worki spieniadzami. TrepNekLib 61.
  • – O wolne wychodzenie z Dworu powiedzieli [przystawowie] ze dnia iutrzeyszego Dwor otworzą y wszytkim będzie wolno chodzic kupczyc handlowac. PiasRel 53.
  • – Wszystkichem sam dobry uznał affect okrom Kanclerza, od ktorego kilka razy chodząc Regent captando mię y invitando abym był podlasł, Zawsze generose ode mnie odprawiony. OpalKListy 430.
  • – Tego wszytkiego Woysko tym by poniechało Bowiem nie chodząc na włosc a z swey własney zyiąc Ordinacyi za grosz kozdy by sie musiał Miarkowac swoią piedzią zgoła. OpalKSat 116.
  • – Po siodmym roku poczołem chodzic do szkoły Saskiei przi kosciele Wilenskim. VorLetSkarb 84.
  • – Pan Piotr Rudomina Stolnik Bracławski odChorągwi do Chorągwi Chodząc przysiąg Towarzyskich słuchał. PoczOdlPam 31.
  • – Dobrze, że się do nieba samego nie wdarli Niezbożni obrzymowie [!] [uczestnicy powstania Chmielnickiego]; aleć nie potrzeba Na wojnę świętokradzką chodzić im do nieba: Naleźli i na ziemi, jako z Bogiem mieli Walczyć. ZimBSiel 151.
  • – Pokazali na ostatek poddani [...] przywilej [...] ktorym ilekroć by się ktoremu [...] trafiło przez ogień jakikolwiek podupaść i pogorzeć, aby [...] po częste nie chodząc libertacye, prawny zaszczyt mieć mogli. OpisKról 406.
  • – On tez do kancellaryiey chodził. PasPam 78v.
  • – Przestrzegam y napominam Zeby [...] zpysznym Sercem niechodził na poiedynek. PasPam 89v.
  • – Eodem Anno [w tym samym roku] krol IoMSC y Woysko nasze chodziły na Budziaki y do Wołoch. PasPam 282v.
  • – Ná niewolą chcący do pysznego Millera niechodz z mieyscá tak Swiętego. OblJasGór 63.
  • – Za nic nie wazysz, wrodzoney gładkości Lecz iak Kamilla chodzisz w posrod boiu, Barziey o Woynie mysląc niz o stroiu. OblJasGór 122.
  • – Chodził po nich [Wielkopolan] sam Lubomirski w ośmnastu chorągwi. Wyjeżdżał przeciwko niemu pan poznański z szlachtą, bo przy nim teraz komenda. SobJListy 85.
  • – Wtóry komisarz Alisz aga chodził z swym panem muradyn sułtanem w Wołyń na zagony. SobJListy 438.
  • – Stróżą także odprawiać powinni [poddani], oprócz Bartka, który tylko do koni chodzi. InwKal I 503.
  • – Piotr chory na śmierć chałupnik, dziewczę albo chłopiec na odrobek chodzi. InwKal I 592.
  • – Gdy przyszedł Eliasz do bromy, pokazáłá się mu białogłowa, wdowá, zbieráiąca drewká. Rozumiáłá opátrzność Bozka, zá nieprzystoyną, áby był Eliasz, od kámienicy, do kámienicy, od domu, do domu chodził pytáiąc się o tey wdowie. MłodzKaz II, 50.
  • – Wy sobie chodzicie Fáryzeuszowie do wdowek ná obiády. MłodzKaz I, 257.
  • – W obławę chodzić, ile potrzeba ukaże, powinni, do której i popowcy należeć mają wespół z drugimi. PiotBrań 432.
  • – Chcąc widziec więzniow, y sobie do wozu, Y doposługi przybrac co słusznego, Iedzie tam Daulet, samowtor z Obozu, Y od iednego chodzi do drugiego, Chocbył posiniał wszytek odpowrozu, Uwaza więznia sobie znaiomego. PotSyl 103.
  • – Zpod Zbaraza chodzilismy napodiazd zImPanem Silnickim pod Mohylow nad Dniepr. DrobTuszInf 21.
  • – Stało Woysko pod Zbarazem zciągnołszysię tylkosmy chodzili zPanem Silnickim pod Mochylow potym Bracław, potym Kalnik, apotym do Szarogrodu yCzernieiowiec na consistentią. DrobTuszInf 55.
  • – Trzecia Czesc Vlicze [...] zgorzało Dla czego Vrząd Mieyski Zywiecki chodził do Grodu Oswiecimskiego o Defalke Poddymnego. KomonDziej 165v.
  • – Szwedzi [...] rozkazują dawać z każdego dymu [...] po jednym tynfie [...] exekucye Szwedzkie na to po plebaniach chodziły. OwsRocz 1.
  • – Wiedząc tedy oni [zbójcy] do ktorey Garkuchni na obiad y na wieczerzą chodził [Eleuteriusz] Oni tez [...] przyszli. HistŚwież 181.
  • – Taż Thea od Zołnierza pewnego, gdy często po wodę do Ofiary chodziła, zgwałcona była. IntrHist 34.
  • – Pástuszkowie [...] Gdzieście po ten czás chodzili? Do Bethleem sławnego/ Witáć Národzonego. ŻabSymf D2b.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • na ryby chodzić:
    • – Dzierzawca zas pomienioney chałupy powinien będzie [...] na ryby chodzic, gdy kazą ze Dworu. KsKasUl I, 377.
  • chodzić na potrzebę (sz. zm.):
    • – COMMODITÉ [...] WYGODA się też mowi w domu komorka sposobna gdzie ná potrzebę chodzą. DanKolaDyk I, 327.
    • – LIEU COMMUN, (Retrait ou' l'on va aux grands besoins.) [...] MIEYSCE pospolite osobna komorka gdzie wszyscy chodzą na wielką potrzebę. DanKolaDyk I, 328.
  • do kogo w dziewosłąby chodzić:
    • – Któż to inszy sprawił [...] Kto w sercu osłodził, Oprócz mnie, którym do niej w dziewosłąby chodził. ZimSRoks 21.
Związki frazeologiczne

  • z torbą chodzić po jałmużnie:
    • – MENDIER [...] ZEBRAC z torbą chodzić po iáłmużnie. DanKolaDyk II, 251.
  • po chorobę gdzie chodzić:
    • – Co/ nié pytáiąc/ vt Day mi co/ v. Cokolwiék. Loco particulae co/ Poloni vsurpant multas alias, vt Dyáskáś tám miał czynić: Kátá ty wiesz: i. co ty wiesz. Kát mi po niem/ i. co mi po niem. Po chorobęś tám chodził/ i. po coś [...]. Kn 85.
  • z siekierą do dwora chodzić || z siekierą do dworu chodzić:
    • – Czynsze powinne áby według czásu Młynarz oddawał, y do napraw Dworskich Budynkow, áby z siekierą według vstáwy, y powinności do Dworá chodził. HaurEk 41.
    • – Aby iednak Czynsu Złotych 40 ktory teraz dawa płacił y z Siekierą do Dworu na Poprawe chodził Słowik Młynarz. KomonDziej 115v-116.
  • spać chodzić:
    • »udawać się na spoczynek połączony z zaśnięciem«
    • – Dobra i pięść pod głowy. - lecz gdyś to mówiła, Znać, żeś o mym zupełnym wczasie nie myśliła, Bo głowę opatrzywszy, tegoś zapomniała, Że głowa bez swojego nie chodzi spać ciała. MorszAUtwKuk 354.
    • – Nie raz spac bez wieczerzy chodzieł Gdy swoiey nie gotuiąc, kto na cudzą godzieł. PotWoj 174.
    • – Pánowie Vrzędnicy żeby nayrániey wstawáli, á napośledzey spáć chodzili, chłopow nádedniem do roboty budzili, żadnego w powinney robociźnie nie ochrániáli. HaurEk 68.
  • chodzić do kuchni:
    • – BOUCHE [...] ALLER à la bouche, c'est à dire aux Cuisines du Roy. Ad culinam regiam ire. CHODZIC do kuchni, do stołu Krolewskiego, żyć z kuchni Krolewskiey. DanKolaDyk I, 213.
  • chodzić na co (sz. zm.):
    • »wyprawiać się przeciwko komu czemu, w celu zdobycia czego, ścigać kogo co«
    • – Zszedszy się raz pospołu, węgorz węża pyta: "Przyjacielu, czemu wżdy rybitw was nie chwyta? Na nas sieci zarzuca, abo z wędą chodzi". VerdBłażSet 14.
    • – Zupa solna choć pogorzała ale sol została, to wnet koło tego hałas, bo y Moskwa więc chodziła na tę sol, a była iak w środku między nami. MarchŚcibHist 33v.
    • – Die 29 z podjazdu wrócił się p. rotmistrz Bońkowski, ten chodził do Drui na Moskwę w koni dwuchset, nasiekł siła i żywcem mi kilku przyprowadził. ZawiszaPam 130.
  • na kogo chodzić:
    • »wyprawiać się przeciwko komu czemu, w celu zdobycia czego, ścigać kogo co«
    • – Na pana Morawskiego chodził [Matwiej Ostryłko] z tymże towarzystwem, jako Szymko powiedział. RegZłocz 152.
  • chodzić pod co (sz. zm.):
    • »wyprawiać się przeciwko komu czemu, w celu zdobycia czego, ścigać kogo co«
    • – 28 Chodził nasz Podiazd potężny zecztyry tysiące woy[ska] PodOboz nieprzyiacielski nic niesprawiwszy. PoczOdlPam 30.
    • – Lepszem szczęsciem Fekiety asz pod Iassy chodzieł I wodz y Zołnierz dobry tensię w Węgrzech rodzieł. PotWoj 53.
  • chodzić przeciw komu:
    • »wyprawiać się przeciwko komu czemu, w celu zdobycia czego, ścigać kogo co«
    • – Zpanem[] Zborowskim gdy przeciw Tatarom chodzieli za przemysl, miał liat kilka y pięcdziesiąt iusz [Allebeger]. TrepNekLib 17v.
    • – Tamta divisia Pana Czarnieckiego niechciała pość do Związku, ale naszego Woyska pewna Czesc chodziła przeciwko nim, y tak musieli posc donas. DrobTuszInf 10.
  • chodzić za czym:
    • »oddawać się czemuś, zajmować się czymś; żyć z czegoś«
    • – Biádá tym/ Ktorzy ráno wstawájąc chodzą zá pijáństwem/ y ná nim do wieczorá trwáją. GdacKon 12.
    • – Tam [w Wilanowie] bydło pasł [Maciej], póki mógł, a potem chodził za jałmużną jako dziad. MatDiar I, 549.
  • chodzić na co:
    • »oddawać się czemuś, zajmować się czymś; żyć z czegoś«
    • – Owczars Iakuba Koczona hodzyl na kradziers, to iest luckie owcze. KsŻyw 84.
  • chodzić przeciwko komu:
    • »wychodzić komu na spotkanie«
    • – Tamesmy chodzili o mildwie za Częstochową Przeciwko Ieymci y Arcy Xieznie Rakuskiey Siostrze Cesarskiey. ktorą wmałzenstwie przysłano było Krolowi Michałowi. DrobTuszInf 21.
  • po egzekucyi chodzić || po egzekucyjach chodzić:
    • – Więc macie, ubogie poddaństwo, od nas, panów waszych, pozwolenie, abyście gdzie tylko i jako możecie znosili i gromili tych okrutnych Sasów, osobliwie po egzekucyjach chodzących. RybMManRzecz 223.
    • – Uskarża się Oraz na ImX Plebana Zelwienskiego że Sam inaudito usu po Exekucyi chodzi z ludzmi attakuiąc Żydow dla pozyskania dawnych długow Swoich. SapADiar 127.
  • chodzić po jałmużnie:
    • – Roku tego był przednowek wielki, drogie było zboże, ubogich ludzi wiele chodziło po jałmużnie. OwsRocz 16.
  • po jałmużnę chodzić:
    • – Do Dworu Xięzny pomięniony ten zmyslony Kapucyn Często po Iałmuznę chodził. HistŚwież 112.
  • po prośbie jałmużny chodzić:
    • – Tegoz Roku Zboyczow W Kopaniey Kielkanascie graszowało nad Ktoremi Woyciech Klimczak Hetmanem. maiąc Dziada iednego Ktory po prozbie Iałmuzny rzekomo chodził do roznych Domow y Dworow a przeglądał. KomonDziej 216-216v.
  • chodzić po kolędzie (sz. zm.):
    • – Tym ja ślę wiersze, ten je czytać będzie, Co dawno chodzi z kusiem po kolędzie, Co nowicyjat odprawił w Lublinie Na Czwartku, co wie, jakie gospodynie w warszawskiej Baszcie, na Mostkach we Lwowie, co za szynk w Smoczej Jamie przy Krakowie. MorszAUtwKuk 310.
    • – ESTRE'MER [...] KOLĘDOWAC, kolędę obchodzić dawać odbierać chodzić z kolędą álbo po kolędzie. DanKolaDyk I, 554.
    • – A niewiecie wy tego/ iż w Vniey Kátholickiey/ w ktorey bogoboyna Ruś mieszka/ tákich obyczáiow nie mász/ áby dziedzictwo Chrystusowe miáło po kolędzie chodzić od Mołoycá do Mołoycá/ od Kniáziá do Kniáziá? BirkRus 5.
  • chodzić z kolędą:
    • – ESTRE'MER [...] KOLĘDOWAC, kolędę obchodzić dawać odbierać chodzić z kolędą álbo po kolędzie. DanKolaDyk I, 554.
  • chodzić przed półmiski:
  • do stoła chodzić || do stołu chodzić (sz. zm.):
    • – Chodzi ieden do stołu/ ztárgował na cáły rok zá 300 zł. Więc przyszło mu odiacháć we ćwierci Roku/ pytam wiele powinien gospodarzowi zápłácić. GorAryt 103.
    • – Conuictor Do stola chodzączÿ. SłowPolŁac 29.
    • – Gospodą staliswa i do stołu chodzili u Magistra Andrzeia Wolziusa. VorLetSkarb 85.
  • z listami chodzić (sz. zm.):
    • – Krawiec ten z listami chodzi fl. 6. OpisKról 319.
    • – Do Nyssy Chłopi chodzą z listámi od Księdzá Krákowskiego, trzebáby ich przeiąć. LubJMan 74.
  • do kogo w nawiedziny chodzić:
    • – Więc iáko dyabelska iego [Lutra] mądrość byłá/ sam o tym świádczy/ gdy pisze: (Zbráciłem się ia dawno z dyabłem/ dawno się my znamy/ y záwártą między sobą przyiaźń mamy: ziadłem z nim więcey niż ieden korzec soli; często on do mnie w náwiedziny chodził/ rozmawiał zemną słodko/ w nocy mię drugdy budził/ y poduszczał ábym przeciwko Mszey pisał/ y dodawał do tey spráwy árgumentow). BirkRus 22.
  • w pola chodzić:
    • »brać udział w bitwach«
    • – Sam bowiem zołnierz dobrowolnie Rectifikowac sie bedzie tak y naprawiac Albowiem dobrą maiąc do onych dzieł Rycerskich I odwag okazyą tę by miał zabawke W Pola chodzic Iezykow dostawac y wiezniow Czestemi nieprzyiacioł czatami nawiedzac. OpalKSat 115v.
  • w poselstwie do kogo chodzić:
    • – W tym przęcie wiekom poźnym zawinili Isz gdy w Poselstwie do oycow chodzili, Przynagláli im słowy y grośbámi Zeby poddáli Klasztor z obronámi. OblJasGór 22.
  • na przechadzkę chodzić:
    • – Przychodzic się/ na przechadzkę chodzic. KusWeg K4v.
  • na stolec chodzić:
    • – Trzebá áby co dzień ná stolec chodzieły. CiachPrzyp 10 nlb.
  • do jakiejś szkoły chodzić:
    • – Ale coż ia mowię o dziateczkách wászych/ y nárzekam ná ich nieszczęście/ iż niebożątká oddáne są wilkom ná wychowánie: Wy sami Oycowie do teyże szkoły chodzicie; wiążecie się z Heretykámi/ á nie przebieráiąc żadnych/ ze wszytkimi. BirkRus 10.
  • do tańca chodzić:
    • – Jáko Diná y Bethsábá o cnotę przyszły y czystość utráciły, gdy były ná przechadzkę wyszły. Ták jeszcze podziśdzień drugá Pánná swowolnie pozbywa cnoty, kiedy lekkomyślne przechadzki stroi, y do táńcá chodzi. GdacPan 148.
  • chodzić za kim (sz. zm.):
    • »wyprawiać się przeciwko komu czemu, w celu zdobycia czego, ścigać kogo co«
    • – A gdzieby też tego potrzeba niosła, żeby ci ludzie za temi rozbójnikami chodzący sami im podołać nie mogąc, posiłkowania potrzebowali, tedy jako prędko dałby znać starszy nad temi ludźmi. AktaKrak II/1 25.
    • – Wniwecz się już wojsko obróci, chodząc dłużej za nim [Lubomirskim]: często bez wozów nocujemy, zmoczeni z srogich a ustawicznych deszczów jako psi. Spodziewaliśmy się co godzina, że nam miał dać potrzebę [...] i już kilka razy był uszykował wojsko. SobJListy 56.
  • chodzić do czego (sz. zm.):
    • »wyprawiać się przeciwko komu czemu, w celu zdobycia czego, ścigać kogo co«
    • – Zamek ten [w Woroneżu] od Cara Borysa nad Donem z budowany na slaku, ktorędy tez czasem Tatarowie zwykli do Moskwy chodzic propter omnes casus Vfortyfikowałbył Impostor. ŻółkPocz 47.
    • – Tamze za Dnieprem będąc, chodziło Woysko nasze Polskie pew[na] Czesc, y Tatarow kilka Tysięcy pod Commendą ImPana Bidzinskiego do Moskwy wprawdziec tam siła napalili Włosci y Tatarowie Plonu Siła byli nabrali. DrobTuszInf 10-11.
  • po czym chodzić:
    • »oddawać się czemuś, zajmować się czymś; żyć z czegoś«
    • – Bernatowicz [...] wSendomirskim Krayupo Słuzbach chodzieł y A[nn]o 1630 za Sliachcica udaiącsię. TrepNekLib 27.
    • – Maciey Wakuła po Smierci Hetmana swego samo trzec po zboystwie chodził z nieiakimi Michałęm Szmołką z Wegier Pa chołkiem Wielkim, y Pawłem Kupczakiem. KomonDziej 205.
  • przed kim chodzić:
    • »wyprzedzać kogoś w osiągnięciu jakiegoś celu«
    • – Cosz kiedyby byli ci ludzie [w starożytnym Rzymie] wiedzieli o PanuBogu naszym Chrzescianskim, o zmartwychwstaniu y Krolestwie Niebieskim, o nagrodzie Cnoty y poboznosci ktora y tym teraznieyszym y wprzyszłym Wieku, Człowieka szczesliwem uczyni dalekoby byli przed nami chodzili, y wszyscy by do iednego unas dzisiá byli błogosławionemi albo Swiętemi Bożemi. PotPrzyp 13v.
  • do berła chodzić:
    • »o ptaku łowczym: być umieszczonym na berle myśliwskim«
    • – Miwałęm bardzo dobre Sokoły Iastrzęby Drzęmliki, kobusy, kruki co do Berła chodziły y kuropatwy pod nimi olegały. PasPam 256.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

  • – Zak béz ksiąg chodząc do szkoły/ zgodzi się potem páść woły. KnAd 1297.
  • – Dziesięć lisowátych do iednego białokurowátego ná porádę chodzą. RysProv III, 6.
  • – Nie raz spac bez wieczerzy chodzieł Gdy swoiey nie gotuiąc, kto na cudzą godzieł. PotWoj 174.
Przenośnie
  • Trafiło się paniątko do onego dworu I domu i dobrego swych rodzicow zbioru, A to że prostak, bo się nikt nie rodzi Z rozumem i dopiero poń do ludzi chodzi.PotFraszBrück II II, 360
  • Dobra i pięść pod głowy. - lecz gdyś to mówiła, Znać, żeś o mym zupełnym wczasie nie myśliła, Bo głowę opatrzywszy, tegoś zapomniała, Że głowa bez swojego nie chodzi spać ciała.MorszAUtwKuk 354
  • Czwartak Marsa. Która się panna w ten aspekt urodzi, Rada z towarem do galantów chodzi.MinSow 290
3. »nosić, mieć co na sobie jako ubiór, jego część lub uzupełnienie do niego, być ubranym jakoś, wyglądać w pewien sposób; mieć co stale przy sobie, nosić co ze sobą«
  • – Virgilius powiáda że nago chodziliW Officynách swych: kiedy żelázo robili [kuźnicy]. RoźOff E.
  • – Zeby mężowie nie chodzili w szátách białogłowskich/ áni białegłowy w szátách męskich. SpInZąbMłot 285.
  • – Czynił przysięgi [Ferat] Nie chodzic w inszem Helmie, krom co w Aspramoncie otrzymał, zabiwszy go Orland na Almoncie. ArKochOrl 5.
  • – Przeto wiedząc dla czego Przodkowie nászy ustáwicznie z bronią chodzili, tey gotowości też używać mamy, iáko iey też oni używáli w polách, á nie w domu. StarPopr 63.
  • – Dzwonek na drocie uwiazac uchfyconemu szczurkowy na szyiey. y puscic go. iak bendzie [...] z dzwonkiem chodziel. wystraszy drugie z domu. GrodzMisc 49b.
  • – Pani Stara nosa Vmyka to sie y tey ledwie nie dostanie Wiec gdy mąz tylko wdomu okudłana chodzi A iako tam z kąd ktory gach przyiedzie albo Wierny iey Kochaneczek az ci sie wystroi. OpalKSat 30v.
  • – Wszistko do sczętu zgorzało, stem tilko w polie wypadlismy, wczem chodzili. VorLetSkarb 91.
  • – Białogłowy gładkie y z byt białe, Stroią się pięknie ale wdrewnianych trzewikach chodzą Wieskie y Miesckie. PasPam 55.
  • – Z brodą y zkudłami ieszcze y na ten czas chodził. PasPam 179v.
  • – Oto z wyciągnionymi szyjámi y odkrytymi rámionámi y piersiámi/ ná co się Bog uskarża chodzicie/ kosztowne trzewiczki nosicie/ głowy wásze aż názbyt pstrzycie/ po twarzy się málujecie. GdacPrzyd 34.
  • – Zacny Regent álbo Práwodawcá Charondas [...] przebił się ná Ratuszu mowiąc: Ja oto chcę práwá y porządki moje krwią y śmiercią moją potwierdzić y zápieczętowáć. Jeśliż to ten Regent miał zá rzecz niesłuszną ná Ratusz zbroyno álbo pod kordem chodzić. GdacPrzyd 36.
  • – Buławę otrzymał [Chmielnicki] obiecuiąc się przy tym krzcić drugi raz, y w takim stroiu chodzić iako Moskiewscy chodzo [...] na wieki się wyzuwaiąc z zwyczaiow Polskich. HistBun 31.
  • – Britani w srebrnych obrążách chodzą. MłodzKaz II, 157.
  • – Łácno tobie Pánie nász było chodzić bez obowia [...] Pięknieć mi to będzie, kiedy Uczniowie twoi od miastá do miásta chodząc, będą mieli ubłocone, zákáłużone nogi? MłodzKaz IV, 168-169.
  • – Cysterki te dziwnym stroiem chodzą w Czerni Kfefy czarne Kitaykowe tak ułozone na głowie iako się Panie Staroswieckie stroiły. SobTDzien 27.
  • – Widzielismy Koscioł dziwnie wielki staroswiecki. Kanonicy w nim dziwnym stroiem chodzą na głowie Kapturki takie iako u mniszek Vela y nierozeznac z daleka od Mniszek Koszulki maią y Kamizole na nich z Futer Brzuszki abo gornostaie. SobTDzien 38v.
  • – Ieszcze zwyczáiu koni, kuć nie mieli ludzie, Boso po gołoledzi chodziły y grudzie. PotPocz 117.
  • – Ozwała się trupia głowá [...] Rádam w bławacie chodziłá, Y w kleynotym się zdobiłá. CompMed 705-706.
  • – Wiele tákich Rodźicow, ktorzy mizernie chodzą, iedzą, paráduią, máiąc Fortunę, aby ią Dźiećiom zostawili, álbo Sukcessorom [...]. ChmielAteny1745 I 510.
  • – Zmoczyć w tey wodzie koszulę, álbo to kto w czym chodzi y wysuszyć. VadeMed 242.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • po bakalarsku chodzić;
  • chodzić po biskupiu;
  • po biskupsku chodzić;
  • po hiszpańsku chodzić;
  • po jezuicku chodzić;
  • po klerycku chodzić;
  • po polsku chodzić;
  • chodzić po miejsku;
  • po niemiecku chodzić:
    • »w stroju niemieckim«
    • – Drzewicki chlopski syn studował w Crac. y circa 1632 po bakaliarsku chodzieł. TrepNekLib 74.
    • – Drugi w purpurze chodzi drugi po Biskupiu A o Biskupa mało co albo nic nie stoi Ani sie prawa ani Kapituły boi. OpalKSat 91.
    • – Carol Ferdinand [...] Vmarł A ten lub Biskupi Tituł trzymał iednak Kapłanem nie był, choc po Biskupsku chodził. KomonDziej 154.
    • – Po Hiszpansku chodzi Hispanische manier/ Muster. ManTobPhr 120.
    • – Postępuie dáley ieszcze tenże/ y miásto defensorá Akádemiey/ sędzią się rzeczy Iezuickich/ mocą ktore ynie ma vczyniwszy/ powiádá/ że Iezuici nie wszyscy są Iezuitámi práwdziwymi/ chociáż po Iezuicku chodzą. SzemGrat 35.
    • – Ten syn ie[go] po Klerycku chodziel Grassowal w Crac. dla czego od X. officiala Crac. bel degradowany circa 1628. TrepNekLib 65.
    • – Dębolecki zowiesie od z Dębu liecenia Iedrzy po Klerycku chodziel A. 1627. TrepNekLib 67v.
    • – Nie kożdyć to, co po Polsku chodzi, Polskie ma serce. MłodzKaz I, 352.
    • – Ten syn ie[go] po Klerycku chodziel Grassowal w Crac. dla czego od X. officiala Crac. bel degradowany circa 1628. chodzieł potym po mieysku y odszedl zCrac. sluzyc A. 1636. TrepNekLib 65.
    • – Pokaz że mi ktory to krol boc ia go ieszcze nieznąm. wiem ze po Niemiecku chodzi ale to tu kilka Niemcow niewięm ktory. PasPam 198v.
  • chodzić po persku;
  • po pielgrzymsku chodzić;
  • chodzić biało;
  • chodzić po włosku (sz. zm.);
  • czarno chodzić;
  • po tatarsku chodzić;
  • chodzić fijołkowo;
  • chodzić purpurowo;
  • chodzić wiśniowo:
    • – Po Włosku chodzę/ nosze się/ po Pérsku etc. [...] Induo vestitum Persicum [...] i. vestior Persico more [...]. Kn 721.
    • – Alexander Komorowski [...] umarł [...] O ktorym nie ktorzy twierdzą ze po Piełgrzymsku chodząc, w Orawie na Lipniczy u nie iakiego Macieia Szmietany bywał. KomonDziej 104.
    • – Kápłáństwo reguły Piotrá S. czárno chodzi, Biskupi fiiáłkowo álbo wiśniowo, Kardynali purpurowo, sam Papież głowá Kościoła biało. MłodzKaz IV, 106.
    • – Chodzę po włosku/ etc. vide Po włosku. Kn 68.
    • – Kápłáństwo reguły Piotrá S. czárno chodzi, Biskupi fiiáłkowo álbo wiśniowo, Kardynali purpurowo, sam Papież głowá Kościoła biało. MłodzKaz IV, 106.
    • – Proszę vniżenie tylko/ ábyś z námi łączyć się raczył/ y to zadánie swoie skutkiem swoim ziścił. O co ia y wszytko Woysko Cháná I. Mci pilnie prosi/ ábyś W. M. Pan bezodwłocznie dokąd ieszcze woienna porá służyć będzie/ do nas przybywáć raczył Wiem ia/ że W. M. Pan vmiesz po Tátársku chodzić/ y łátwo w to potráfisz/ że wprędce z námi spolnie robotę y vsługę Rzeczypospolitey tráktowáć będziesz. MerkPol 138.
    • – Kápłáństwo reguły Piotrá S. czárno chodzi, Biskupi fiiáłkowo álbo wiśniowo, Kardynali purpurowo, sam Papież głowá Kościoła biało. MłodzKaz IV, 106.
    • – Kápłáństwo reguły Piotrá S. czárno chodzi, Biskupi fiiáłkowo álbo wiśniowo, Kardynali purpurowo, sam Papież głowá Kościoła biało. MłodzKaz IV, 106.
    • – Kápłáństwo reguły Piotrá S. czárno chodzi, Biskupi fiiáłkowo álbo wiśniowo, Kardynali purpurowo, sam Papież głowá Kościoła biało. MłodzKaz IV, 106.
  • z dworska chodzić;
  • chodzić z węgierska:
    • – Tento Cieliesta zdworska chodzi Sliachcicemsię zowie, konie dobre miewa. TrepNekLib 54v.
    • – Włoch Dolabela [...] starą modę Slachty y Miescząn wyraził iako przed tym tu chodzono po prostu nie co z Wegierska w Deliykach z krotkiemi rekawami. KomonDziej 139v.
Związki frazeologiczne

  • w samorodnej barwie chodzić:
    • – Sprawcie mi/ takie y owákie od wymysłow száty/ chociáy ich ma pełne skrzynie/ á ty nieboże mężu musisz by też dzieciom w samorodney bárwie chodzić. ProwDachŻona C.
    • – Á ty nieboże mężu musisz/ by też dzieciom w sámorodney bárwie chodzić [...] przecie ią stroy/ przecie kupuy. ZłoteJarzmo D.
  • z biesagami chodzić:
    • – Między nami Z biesagami Jedne chodzą GrochWiersze 339.
  • z mantykami chodzić:
    • – Do Bruxel do klasztoru przyszedszy Gwardyan tameczny przyiął go za prostego laika y zaraz mu robotę w ogrodzie naznaczył procz tego co dzien z mantykami chodzic musiał y inne prace zakonne y Ciezary przez dwie lecie ponosic. HistŚwież 111.
  • chodzić z kijem:
    • – Chodzę z kiiem/ Ambulo cum fuste, i. gesto fustem, armatus sum fuste. Polonismum olet, habet tamen Plautus. Tanquam si claudus sim, cum fusti est mihi ambulandum, s. quo seruos negligentes imperij castigem. Kn 68.
  • chodzić pod pokrywką:
    • – Gdy świat był doskonalszy i ludzie z rozrywką Nie dali białogłowom chodzić pod pokrywką, Adam z Ewą potomstwa tyle zostawili, Dlatego że się nago, ubóstwo, czubili. MorszAUtwKuk 326.
  • w wieńcu chodzić:
    • – Ziołmi y bylicą zdawná stroiono domy y wrotá domowe swiątobliwe y w wiencách chodzono na znak wesela podług Pisma. WisCzar 26.
    • – Pánná czysta rodzi/ Przecie w wieńcu chodzi/ Nienáruszona. ŻabSymf Cb.
  • w wianeczku chodzić:
    • – W boleści będziesz rodzić w wianeczku iuż nie chodzić. ŻabSymf C2.
  • w wianku chodzić:
    • – Bywaią i pánny, co w wianku nie chodzą. MłodzKaz II, 50.
  • w żałobie chodzić (po kim) (sz. zm.):
    • – Po Oycu/ Brácié/ Stryiu/ etc. w-żáłobié chodzę. [...] Patrem mortuum lugeo, nigram vestem indutus [...] In luctu sum ob mortem fratris [...]. Kn 719.
    • – Posłowie Holendersczy/ nie spráwili sobie żáłoby po śmierci Xiężney de Oranges, choć Krolestwo y wszytek Dwor po niey w żáłobie chodzili. MerkPol 205.
    • – Piotr w rzewney chodził żałobie/ jáẃni się Uczniowie skryli/ tájemni się objáwili. KancPol 174.
    • – Materyj żadnych świetnych nie potrzebuję, bom uczynił votum w żałobie chodzić, póko nie ujrzę śliczności duszy i serca mego. SobJListy 211.
  • w inszej chodzić skórze:
    • – Y ieźli iáko Sóńce, rozum do MIesiącá NIe rządzi? wziąwszy z ziemie, aż do Piekłá strąca. Coz pisać o odmiánie? gdzie się ták náturze Zdało: że niemal, co rok, w inszey chodzim skurze: Ze ieźli się nie widzą, chodć Vr"acie rodzeni, NIe znáią, ták się ciáło w krotylkim czásie mieni. PotPocz 71.
  • w papierowych trzewiczkach chodzić:
    • – Zostawmyż [białego konia] tedy tym, którzy w papierowych trzewiczkach chodzą, a pracy nie podnosząc, dostatki mają: jako królom i książętom; żołnierzowi lepszy gniady. DorHipTur 20.
  • po adamsku chodzić:
    • »nie nosić nic na sobie, być nago«
    • – Kosterom zaś wolno kraść/ zdrádzáć w káżdey mierze/ Kto gra kárty naylepiey/ tám żołd większy bierze. A Gáchom w ich swey woli y nágo rey wodzić/ Zálecáć się/ spáć gdzie chcieć/ po Adámsku chodzić. JurkPos B2v.
  • w kajdankach chodzić:
    • »być uwięzionym«
    • – Otrzymałęm poenam Col[l]i na Chrzanowskim kapitanie y Demeku Poruczniku w kaydankach chodzili. PasPam 248.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

  • – Cnotá w czerwieni chodzi. RysProv I, 10.
  • – W mászkárzé chodzi. KnAd 481.
  • – Iéden chodzi w miérzé/ drugi suknią dziérzé. KnAd 509.
  • – Pámiętamy kiédyś piészo/ boso/ chodził. KnAd 570.
  • – To ma w czem chodzi. Kn 1165.
  • – Poki w niey Niedzwiedz chodzi, nie przedaway skory. PotWoj 139.
  • – Nuż byłoby dosyć kłopotu mężom, stárać sie i o takie, i o tákie wstążki, o ten, i ow kolor, bo kożda chciałáby chodzić, iáko paw. MłodzKaz II, 42.
Przenośnie
  • Próżno się tedy cieniem w z wierzchu chłodzę, Gdy w sobie noszę ogień i z nim chodzę.MorszAUtwKuk 159
  • Zażyj [...] pochodnie tej, z którą syn Wenery chodzi, Którą nad niebianami i ludźmi przewodzi.MorszAUtwKuk 136
  • PAnie nie odpuszcisz/ swojich wiernych nigdy/ áni im dopuścisz cierpieć żadney Krzywdy: Twą się sprawą rodzą/ w twojey bárwie chodzą/ kwiatki/ ty sam ptaszki: Ty żywisz robaszki.KancPol 317
  • Bog [...] Duszę mu [człowiekowi] dał rozumną, odzienie aniele. Uzłocił i uczynił godną szczyptę mułu, Z nieoszacowanego szaty karbunkułu, Gdy, tchnąwszy, ducha swego cząstkę w człeka puścił. Długoż w tej lamie chodził? Zaraz ją utłuścił, Zaraz poszła na pychę.PotFraszBrück I I, 385-386
  • Iakoście go [Lubomirskiego] Invidi [pełni nienawiści] w tę oblekli Sukięnkę w ktorey Sami [...] Chodzicie.PasPam 194v
4. »poruszać się, przemieszczać się, przebiegać, płynąć, przepływać; krążyć, być w obiegu, obiegać«
  • – Kiedyby ze dżdżów, które z Maju zwykły chodzić, Z każdéj krople miała się jedna perła rodzić, Na cóżby się towary podlejsze przydały. SaadiOtwSGul 227.
  • – Wkoło z niem [rannym Tankredem] wszystko chodzi: dzień odziány zda mu się we ćmy. TasKochGoff 496.
  • – Obstalowałęm tym czasęm aby prędka wiadomosc odemnie chodzic mogła zebys tym predzey WKM Pan moi Miłosciwy informowany bydz raczył. OssJŻyw 53.
  • – Ták y ciężar zámkniony/ tyląż rozdzielełá Liczbą/ opátrzność Boża y tyleż włożełá Przedziałow y ná ziemię/ z ktorych ten co chodzi Srzodkiem/ do mieszkánia się nikomu nie godzi/ Dla zbytniego gorącá. OvOtwWPrzem 5-6.
  • – Iest drogá ktora záwsze sámá gorą chodzi/ Znáczna dobrze kiedy się Niebo wypogodzi/ Mleczną ią dla białości iásney názywáią. OvOtwWPrzem 13.
  • – Vkázuie [Febus] Pháetontowi, że oná drogá ktorą woz Słoneczny chodzi, miáłá bydź iemu iáko niezwyczáyna, ták strászna. OvOtwWPrzem 57.
  • – Oznajmij mi też WM o Jasiu, jeśli mu tam krew z nosa według dawnego zwyczaju często chodzi. ŁugowPodr 202.
  • – Iesli tez do Koscioła przydzie [mała dziewczynka] wiecey oczka Po Gachach młodych chodzą nizli po Ołtarzach. OpalKSat 24v.
  • – Im blizey do Miasta albo Zamku ktorego dobywaią, tym nizsze trochę maią bydz te Baterie, a to ratione impetu kuli zdziała wypadaiącey, ktora z mieysca do gury się wynosi y łukiem miarnopłaskim zwykła chodzić. NarArch 126.
  • – Jezioro Miedzno, na tym niewod chodzić dla miałkości nie może i tylko przywłoką robią. OpisKról 251.
  • – Vallonia Bogini Przykop ktoremi wody chodziły albo Pola osuszały. PotPrzyp 3.
  • – Zaczymtesz uposledziwszy Polakow zanimi lepsze oboentie chodziły, wrocił się tedy Chmielecki oddawszy Krolowi polną buławę do domu na Wołyn. PotPrzyp 10.
  • – Niepodobna rzecz, y te skry co chodzą Z mych rąk, moze bydz że ogięn Vrodzą? OblJasGór 37.
  • – Planety te co Swiatęm rządzą, Chodząc zgwiazdámi, y tam y sam błądzą. OblJasGór 147v.
  • – Wyszedł znowu nowy skrypt z Królewca pisany, że listy od króla francuskiego chodzą do mnie i adresują ich do pocztarza lwowskiego. SobJListy 363.
  • – Kazdy z nich [hetmanów] pokoy swoiemu zaleci, Y zeby wzaiem osobie wiedzieli, Zeby chodzieła poszta, co dzien trzeci. PotSyl 111.
  • – Słońce bowiem z potrzeby w koło świátá chodzi A przechodząc z punktu w punkt wschodzi, y záchodzi. DamKuligKról 200.
  • – Czemu nászá myśl może z Páryżá do Indyi záyść nie bywszy w drodze ktora iest między Indyią y Páryżem? Myśl nie chodzi, ále tylo iákoby máluie: y dla tego też iey nie trzebá po drodze chodzić, iáko ia mogę nápisáć to słowo Páryz Indya á nie pisáć drogi między niemi: bo pismo tylo iest iedno wyobráżenie: toż się y ná myśli dzieie. TylkRoz 8.
  • – Ták wielki iego [słońca] okrąg, że gdyby kto co dzień około chodząc po mil dziesięć, z ktorych káżda v dobrego kursorá godziny potrzebuie, nie obszedłby go zá lát dziewietnaście. TylkRoz 21.
  • – Drzewo ták u Bogá roście iáko pioro u Pisárzá chodzi po pápierze ktore y niewie co czyni y dla czego, ále tylo Pisarz wie: ták y drzewo niewie, ále tylo Bog ktory mu czynić każe. TylkRoz 155.
  • – Czemu słonecznik zá słońcem chodzi? Słonecznik ieżeli zá słońcem chodzi, tego przyczyná tá może bydz. Słońce uderza promieńmi w iego płonkę, y kurczy żyły swym ciepłem, záczym się musi ku słońcowi chylić. TylkRoz 155.
  • – Ale ieźli niebieskie, maią swoie mety, Dáleko krotsze ziemskie, muszą mieć Płánety. A ze Miesiąc nayniżey niemi chodzi między; Dla tego też y bieg swoy odprawi nayprędzy. PotPocz 39.
  • – Gdziekolwiek się Melissa obrociła tam za nią ogien chodził y zapalał. HistŚwież 499.
  • – Byłby to gruby przećiwko Justitiam error, żebyśmy nullô posito meritô mieli acceptare cudzoźiemcow, y nullo posito demeritô mieli reprobare Rodakow swoich, że záś Polská násza konserwuje roznego ięzyká cudzoźiemcow, stárych to Polákow obyczay, zá ktorych ná sámych tłomáczow Stárostwo Tłomáckie chodźiło. BystrzPol P4v.
  • – Byłem i ja na tym obiedzie. Potem gdy kielichy zaczęły gęsto chodzić, mówił mi Bohusz, regent trybunalski, jeżeli mam tenże ekscerpt przy sobie. MatDiar I, 597.
  • – O Złoto! ty śrzodkiem Iáńczárow więc rádo chodzisz/ y głowę z zawoiem Sułtáńskim rádo tárguiesz. BirkRus 2.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • tam i sam chodzić:
    • – Nász ieden widząc włos iey [Kloryndy] rospleciony Ktory po wietrze y tám y sam chodził. Skradł się y przypadł w tył niepostrzeżony. TasKochGoff 63.
    • – Byłá stárodawnych Medykow opinia [...] iákoby Matrix miáła tam y sám chodzić po żywocie; podstępować pod żołądek. CompMed 615.
  • gwiazda osobno chodząca:
    • – Gwiazda/ ábo gwiazdy osobno chodzące. v Plánetá. Kn 219.
  • kołem chodzić:
    • – In causa WMc I Pan W[ojewo]da Kaliski ktorzyscie nimal wszystkie piniądze wskrzyniach zawarli ze niemogły kołem chodzic. OpalKListy 63.
    • – Są lekárztwá niektore purguiące, á iák przesadzą, to będzie głowá kołem chodziłá. MłodzKaz IV, 329.
  • młyńcem chodzić:
    • – Potym w okropne iák náleią czáry [..] Aż Ionakowi głowá młyncem chodzi Niźli do zbroie lepszy on do czászy Przypiąć bez Mistrzá nieumie kárwászy. KochProżnLir 8.
    • – Wiedział bowiem, że fortuna est rotunda: Sczęście jest okrągłe; wnet się z człowiekiem obrocić może; Bo młyńcem chodzi. Kto dźiśia ná woźie/ iutro może bydź pod wozem. GdacPan Liiiiv.
Związki frazeologiczne

  • do druku chodzić:
    • – Gromił tedy piorem swym szczęśliwym zabobony Kálwińskie/ Aryáńskie/ odszczepieńskie: położył przed oczy niewinnych dziatek/ Zywoty Swiętych/ ktore do siedmikroć zá żywotá iego do druku chodziły. BirkSkar 18.
  • po ciele chodzić:
    • – Nie wiatr, nie zima cię chłodzi, Ale-ć to z serca mróz po ciele chodzi, Który, kiedy go miłość nie zniewoli, Cóż się od miękkich ma stopić soboli. MorszAUtwKuk 65.
  • chodzić po rękach || po ręku chodzić:
    • – Chodził ten List po rękach Ludzkich sąmze Pąn Hetman rozesłałgo Copie niektorym przednieyszym Panom Senatorom Duchownym y Swieckim. ŻółkPocz 11-12.
    • – Potym tez Pąn Hetman z Pułkownikami y z Rotmistrzami, y inszymi przednieyszymi osobami zWoyska na Vmowiąne Conditie ktore iz poręku Ludzkich chodzą niezdało się ich tu pisać. ŻółkPocz 34.
  • chodzić przez ręce:
    • – Co do rzendu ten musi chodzic przes rozne ręce gdy konia ubieraią, rozbiraią etc.. OpalKListy 423.
  • chodzić z ręki do ręki:
    • – Tę zagrodę zbudował Piech Wozny, przedał ią za grzywien 3, chodziła z ręki do ręki. KsKasUl I, 325.
  • chodzić po sercach:
    • – Czynisz tákie dziełá ábyś Obozy náuk cnych ozdobił, iákie nigdy przedtym nie chodziły iedno po sercách vczonych y z dzieciństwá w księgách zábáwionych. BirkOboz 52.
  • po świecie chodzić:
    • – Idź y nie dáy po Swiecie krzywdzie moiey chodzić, tylko krwią, ten się może raz zmyć y nádgrodzić. CorMorszACyd 119.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

  • (wariant I):
    – Nie po drzewie przygodá chodzi/ po ludziach. RysProv IX, 7.
  • (wariant II):
    – Przygody po ludziách, nié po drzéwách chodzą. KnAd 956.
  • – Dawno powiedziano że przypadki nie poziemi ale poludziach chodzą. PasPam 149a.
  • – Musiáło by słońce ináczey chodzić. KnAd 737.
  • – Pijánemu świát ábo wszystko w koło chodzi. KnAd 843.
  • – Nieszczęście po ludziach, nie po drzewie chodzi. PotMorKuk III 284.
Przenośnie
  • Kędy práwá niebieskie kędy teraz chodzi Spráwiedliwość [narzeka Ceres].ClaudUstHist 38
  • Posyłam Ci, Marszałku, lutnią po kolędzie [...] Ale nie wiem, jeśli się z twą muzyką zgodzi, Bo twoja tablatura wyższym kluczem chodzi.MorszAUtwKuk 3
5. »o mechanizmach lub ich częściach: wykonywać właściwą sobie funkcję, funkcjonować«
  • – Y tego też trzebá strzedz by młot rowno chodził/ Ták áby w iedno mieysce káżdy ráz vgodził. RoźOff I2v.
  • – Bo ácz będzie nápráwiał tłukł około młotá Vstáwicznie: przecię mu [złemu kowalowi] nigdy w-traf robotá Nie poydzie: młotá sobie dobrze nie vsádzi. Ani czopow/ y rámion/ wszytko opák chodzi/ Ryttel zle/ buksze nisko/ y Helzá wsádzona: Młot nie rowno ná przeskok/ pada przez rámioná. RoźOff I4v.
  • – Szal goździk/ biégun ná ktorym chodzi kołowrót. Agina, i. axiculus vel fibula ansae, [...] Producit mediam Renat. [...]. Kn 1097.
  • – Szrubá v prásy/ Cochlea [...] Cochlea torcularis [...] Wáł prásy. Porrò cochleam feminam vocat. [...] quae circa scapum tortilem vertitur [...] biégun/ obártél po walé práśnem chodzący. Similiter Cardo mas, et femina. vide Záwiasá. Kn 1122.
  • – Kołko/ Potula, ae. Katelis. Kołko ná ktorym chodzi liná/ sznur u windy/ u studniey. SzyrDict 112-113.
  • – Rámię Węgielnice chodzące przy igiełce M Tablice, nie da się dáley odemknąć od igiełki tylko ná 30 części. SolGeom II 57.
  • – Ramá ehf, wysoka według Piły, szeroka w połtrzeciá łokciá, ma Piłę osádzoną we szrodku: powinná wolno chodzić w swoiey ladzie do gory, y ná doł. SolArch 100.
  • – Osadz ná wále FH, kręg łokciowy G, nád sámą studnią, po ktorym łańcuch z wiádrámi ma chodzić. SolArch 143.
  • – Ták sporządziwszy tłok cdef, zbiie [konstruktor] do kupy ná kłotkę BCDEFG, drugie cztery deski, gładko wypráwione wewnątrz, długie po trzy ćwierci łokciá: á ták szerokie, żeby tłok bcdef, w nich zbitych, chodził dychtownie, gdy námokną ták tłok, iáko y kłotká. SolArch 146.
  • – Laská CK tą częścią ktorą chodzi w pienku D, niech będzie grániásta; áby wolno chodząc ná doł, y do gory, przez srzodek tego pienká D, nie wykręcáłá się z węgielnicą BPcQ, gdy ią laski es, ef, podnosić będą. SolArch 149.
  • – NAUKA XX. Cewámi ze dwoch rur pompowáć wodę. NIech będą dwie pompy P, R, z swoimiey laskámi V, O, trzymáiącymiey tłoki w rurze nád kłotkámi, y z żorawkámi BD, bd, chodzącymiey ná osobnych sworniách. SolArch 150.
Związki frazeologiczne

  • chodzić w swej mierze:
    • – Rdza je żelazo, woda głaz dziurawi, Sen straszny prawda rozwieje na jawi, żadna rzecz wiecznie nie chodzi w swej mierze, Już i ta książka moja koniec bierze. MorszAUtwKuk 267.
  • po próżnicy chodzić:
    • – Pálcow bokowych CH, nie dawáć blisko FH, áby cewi Q, po przerznięciu, drzewá będąc vwolnione od pálcow, obracáły się dármo, á wozká nie podmykáły pod Piłę nád potrzebę; lubo oná po prożnicy chodzić będzie, poki wody nie zástáwią spadaiącey ná koło skrzynczaste. SolArch 101.
Przenośnie
  • Młodemu pospolicie gębá ná kołowrocie chodzi, śmierciby mu się rownáło, gdyby miał milczeć.MłodzKaz II, 68
6. »o środkach lokomocji: jeździć, pływać; kursować«
  • – Statki [...] ładowne solą po niej [rzece] chodzą. NiemPam 260-261.
  • – Státki wodne tą rzeką [Tybrem] chodziły do Rzymu, ktorymi siełá towárow y żywności dodáwano Miástu. OvOtwWPrzem 67.
  • – Á że ná Bohu żadnych Porohow. (iáko ná Dnieprze) nie masz, snádniey á niemal bliższą drogą niźli Dnieprem, z samey Tureckiey ziemi, áż do Báltyckiego Morzá státki chodzićby mogły. FredKon 113.
  • – Znowu ná Morzu chodzą Galeony Armatę nosząc y lud Vzbroiony. OblJasGór 143.
  • – Woz by nie chodzieł, ani okręt płynął, Kiedyby tylko młódzwoyny, a[koni], Dworu Pilnowac miała: prędko by swiat zginął. PotSyl 18.
  • – Król Szwedzki kazał Młyny na Warcie ruynować i wszelkie iazy tamy chcąc zeby wartą statki pewne od Poznania do kostrzyna Brandeburgskiego chodziły. OtwFDzieje 111.
  • – A iż w Obozie inaczey już być nie może, jedno jako raz w ktorym rzędzie naznacza ktoremu wozowi chodzić, tak już odmieniać prożno. ArtWoj 21.
7. »przenosić się z miejsca na miejsce za pomocą wodnych środków lokomocji«
  • – Przychodzi [...] intrata Wielkiemu Kniaziowi i z cła wodnego; ale i to cło nie wiele czynić może, gdyż mało inszego towaru chodzi, prócz samej soli a jagieł. NiemPam 155.
  • – Stamtąd zaś znowu wężykiem kręcimy, Na upór z wiatrem do koła chodzimy. Więc znowu z pracą pod Hyl przypadamy, lecz i drugi raz pod Gdańsk upadamy. BorzNaw 43.
  • – I wtym Roku Chodziłęm do Gdanska. PasPam 235.
  • – Do Gdanska chodziłęm dwiema szkutami. PasPam 256v.
  • – Ale naywięcey roznych kupcow szkodzą, Wiedząc zezadney nie wozą armaty, Choc tylko dwiema okrętami chodzą. PotSyl 71.
  • – Gdańsko, kędy chodziły nasze zboża flottą, Już porownało srebro z szelągami quottą; Taniej płaci niż dotąd. PotFraszBrück II 151.
  • – Doszła Uiadomość, jakoby Szafarz jego [Sołohuba] ktury na Uicinach chodzi miałbyc przytrzymany przez JPana Witanowskiego Administratora Bramiennickiego. SapADiar 19.
8.  przen.  »postępować, zachowywać się w pewien sposób; być jakimś, znajdować się jakimś stanie, w jakiejś sytuacji«
  • – I rzecze [Goffred] dáley: Iż mię wyswobodzić Bog ieszcze niechce z tey śmiertelney trwogi: Náucz mię/ iáko nie dać się vwodzić Błędnemu światu/ moy Vgonie drogi. On ná to: Chodź ták/ iákoś począł chodzić/ Prawdziwe to są y zbawienne drogi. TasKochGoff 357.
  • – Trwogá przybiia oczy ku ziemi/ iáskiń szuka co naciemnieyszych; wesele záś chodzi bespiecznie/ nikogo się nie boi/ w niebo pátrzy. BirkNiedz 1.
  • – Gdy Chrystus Pan/ y Zbáwiciel nász/ o spráwiedliwości iáko nabogátszey mowi/ á mowi przez Káznodzieie swoie/ po wszytkim świecie; my tu w Wárszáwie pod to nieszczęsne Interregnum, rádzimy o tym/ áby iáko nayszczupley spráwiedliwość święta chodziłá. BirkEgz 1.
  • – Człowiecze/ ktoremiż ty usty Zbáwiciela twego prziymuiesz? Czyli temi/ o ktorych Krolewski Prorok; Niemasz u uściech ich prawdy: grob otwarty gardło ich, ięzyki swoiemi zdradliwie poczynali? [...] Temili vsty zbawienie prziymuiesz twoie/ ktoremi chodzisz przewrotnie/ iako mowi Sálomon? Niechodź zniemi do Paná. BanHist 115-116.
  • – Nie lubię co mi owo zakrzywiwszy głowkę Chodzą iakoby owo z Panem Bogiem dzis gadali. OpalKSat 32.
  • – Bez wątpienia ten Polityk/ ktorego się wzmiánká stáłá/ oné kosztowne száty nosząc/ á áni Bogá/ áni się ludzi nie wstydząc z wyniosłą twarzą chodził. GdacPrzyd 49.
  • – Ciebie nie klepie nędza, á ia chodzę iáko nędzy uklepánie. MłodzKaz IV, 238.
  • – Wandelt erbarlich/ chodźcie uczciwie. ErnHand 233.
  • – Będzie [urodzony pod Jowiszem] miłosierny, szczodrobliwy, wdzięczny, cnotliwy, y prawdziwy w mowách, chodzący poważnie. AlbSekr 98.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • halaspasem chodzić:
    • – DE`BANDADE [...] Les soldats vont à la debandade [...] Halaspasem chodzą zołnierze. DanKolaDyk I, 412.
  • na podsobku chodzić:
Związki frazeologiczne

  • w drogach czyich chodzić:
    • – Przeklety niechai będzie satan co mie zwodził I iam iuz przeklety zem w drogach iego chodził. KodKon 106.
  • ścieżką czegoś chodzić:
    • – Coś więtszego ia widzę w Pánnie Bogárodzicy/ w Hetmánowey ták wielu Pánienek/ z których káżdą Duchowną możesz názwáć Amázonką/ to iest bez piersi: y oná ábowiem pierwsza ioest/ ktora tá ścieszką pánieństwá wiecznego chodzić poczęłá. BirkOboz 31.
  • w uporze chodzić:
    • – Gdy záś Krol w tákim błędzie, y vporze chodzi, Syn mu się komplexyey ozdobney vrodzi. DamKuligKról 13.
  • chodzić po nocy (sz. zm.):
    • – Po ty[m] znac zes nie cnota boc chodzis ponocy. KodKon 116.
    • – Gáchuię/ po nocy chodzę Száleiąc. Furo [...] bacchor [...] no. cte comessantium modo ago aliquid. SzyrDict 65.
  • chodzić z czym w odpowiedzi:
    • – Bo chodzi człowiek z kazdem zwierzem w odpowiedzi. PotSyl 3.
  • z czym chodzić na wytrwaną:
    • – Kto chce miec wygraną Trzeba pierwey z Fortuną chodzic na wytrwaną. PotWoj 47.
  • w ustawach czyich chodzić:
    • – Jesli w ustáwách mojich chodzić będziecie/ y przykazánia moje chowáć y czynić będziecie/ Spuszczę wam deszcz czasu swego y wyda ziemia urodzaj swoj. BG Kpł XXVI, 3.
  • łasce u kogo chodzić:
    • – Ach wielkiey łasce Aman u Sewera chodził Lec przecie iego szyie powrozem ogrodził. KodKon 54-55.
  • chodzić samopas (sz. zm.):
    • »być pozostawionym samemu sobie, bez dozoru, opieki«
    • – Capy chodzą sámopás/ wiecznym się przymierzem Ziednoczywszy z Sátyry/ y z drápieżnym źwierzem. TwarSLeg 52.
    • – Nie trzebá im dawáć samopás chodzić, niech nie będzie Pan Inspektor tu, á Pan Student álbo uczeń sám, pilnuycie się oboie. MłodzKaz II, 64.
  • z kim chodzić:
    • »być z kim w ciąży«
    • – Matka pobożna, z nim [świętym Stanisławem Kostką] ieszcze chodząc, Imię Iezus [...] na żywocie swoim a na ciałeczku iego krzyżyki czerwone (skoro się urodził) wyrażone widziała. NiesKor II 664.
  • chodzić na czyich nogach:
    • – Z tey tedy nowey przyczyny/ á co większa niech będzie) zá pilną proźbą moią/ niechciey się, WM. iuż dáley wymawiáć. Pleb. Iać iáko więc mowią/ nie chodzę na Biskupich nogach/ Otrzymawa zezwolenie od Księdzá. OpalŁRoz B3.
  • chodzić z kim w odpowiedzi (sz. zm.):
    • – Chodzę z kiem w odpowiédzi/ vide Odpowiádam 2. Kn 68.
    • – W odpowiedzi chodził y ow waleczny z trzody Pásterzskiey Dawid [...] z swoim nieprzyiacielem Saulem. WojszOr 274.
  • w błędzie chodzić:
    • »odstąpić od wiary, prześladowac wyznawców wiary«
    • – Krol wzruszony Większą cholerą, bárziey Zakon prześládowáć Począł, á báłwochwálcow w znácznieyszey czci chowáć [...] Gdy záś Krol w tákim błędzie, y vporze chodzi, Syn mu się komplexyey ozdobney vrodzi. DamKuligKról 13.
  • pośledzy chodzić:
    • »być osobą nic nieznaczącą«
    • – Iáko ia boleię Kiedy Oyczystą W chleb zámożystą mam opuścić knieię Práwa Koronne Wsłuszność zbyt płonne ztąd ten fauor brátni Pośledzy chodzę Choć się wprzod rodzę Wybiera ostátni. KochProżnLir 192.
  • jako oziębły chodzić:
    • »mieć złe samopoczucie psychofizyczne«
    • – Ná sobie widziemy często gdy pochmurne niebo/ abo niepogodny czas tedy też ludzie właśnie iako oziębli chodzą. ŻędzKom B3v.
  • chodzić podle bota:
    • »być w biedzie, w nędzy«
    • – Wzdyćbym y ia iakożkolwiek wsparty datkiem y hoynością Bohátyrską nie przyszywał łáty, do łáty y nie chodził podle botá záwsze. AndPiekBoh 67.
  • kim spółbrzemienną chodzić:
    • »być w ciąży bliźniaczej«
    • – Iest iuż do Androniey przed tym uráżona [Wenus]/ Matki twoiey/ że nád nię Minerwę uczciłá/ Czego tedy surowe nád nią się pomściła Kiedy tobą y brátem Polizmánem twoim Społbrzemienną chodziłá. TwarSPas 14.
  • chodzić doskonale za kimś:
    • »okazywać komuś pełne posłuszeństwo«
    • – Y uczynił Sálomon co się nie podobało PANU/ áni chodził doskonále zá Pánem/ jáko Dawid Ociec jego. BG 1Krl XI, 6.
  • niegórno chodzić:
    • »żyć skromnie, nie stawiać sobie wysokich celów, umieć poprzestać na małym«
    • – Dołem/ oppositum Górą. [...] In planum deferre fortunam suam. Ná rowni ábo nisko się sádowić. nié gorno chodzić. Kn 134.
  • nie samemu chodzić:
    • »żyć z kimś w konkubinacie«
    • – [Zofia Piwowarska] sobie przyjena pielgrzyma i mieszkała z nim jak z mężem [...] aż się sama przyznała, jakoby nie sama chodzi. KsJaz 164.
  • w czymś jako w okowach chodzić:
    • »być od czegoś uzależnionym«
    • – W przyrodzeniu tylko swym iáko w okowách chodzi [bestia]/ nie máiąc sámá siebie w swey mocy. StarPopr 13.
  • chodzić po maluczku:
    • »żyć pokornie, skromnie«
    • – A gdy usłyszał Acháb te słowá/ rozdárł odzienie swoje/ á włożywszy wor ná ciáło swoje/ pościł/ y leżał w worze/ á chodził pomáluczku. BG 1Krl XXI, 27-28.
  • za czymś chodzić:
    • »kierować się czymś, postępować według czegoś«
    • – Tym to piszę/ ktorzy zá prawdą/ á zá rozumem/ iáko ludziom przystoi/ chodzić umyślili. StarPopr 41.
  • żywym chodzić:
    • »żyć, pozostawać przy życiu«
    • – Podź, czynisz coś powinien; ten się syn wyrodzi, Co kwadrans po zniewádze, Oyca żywym chodzi. CorMorszACyd 128.
  • chodzić śladem czyim:
    • – Vrząd Káznodzieyski nawięcey Pan zálecić chciał Odkupiciel nász/ gdy mieszkał z grzesznikámi: á że nam trzebá chodzić śládem iego/ będzie pożytecznieysza y milsza Pánu Bogu/ iesli odłożywszy pokoy/ wynidziemy z domu ná pracą. BirkOboz 63.
  • chodzić czyim torem:
    • – Ten Wieniec, kto tu chodzi, Chrystusowym torem Niech u siebie, naywyższym poczyta honorem PotPocz 157.
  • tropy czyimi chodzić:
    • – Day Boze aby go tym Pan Bog w Niebie Cieszeł, żeby z domu swego mogł ogląda[ć] z Młodych Leciech kogo ktoryby tropy iego Chodzieł. HerbOr 346.
  • chodzić w grzechach czyich:
    • – Y stáło się/ niemájąc ná tym dosyć iż chodził w grzechách Jeroboámá Syná Rábátowego/ że sobie wziął zá żonę Jezábelę [...] á szedszy służył Báálowi/ y kłániał mu się [Achab]. BG 1Krl XVI, 31-32.
  • za mąż chodzić (sz. zm.):
    • – Zony prosze aby Za mąz nie chodzieła lec z tego nic nie bedzie. OpalKSat 73v.
    • – Piękna rzecz była wdowie nie chodzić drugi raz za mąż. PotWoj IV.
  • z myślą chodzić jak za pasy:
    • – Tu zwyczajnie pod te czasy z myślą chodzisz, jak za pasy Darmo się człowiek sforcuje, co inszego obiecuje. [...] Kiedy zaś Bóg wolą skłoni, już jej człowiek nie przełomi. StanTrans 139.
  • chodzić w okowach czego:
    • – Słuchay synu/ y przyimi rádę rozumu/ y nie odrzucay rády moiey: wrzuć nogę twoię w pętá iey (mądrości) y w łáncuchy iey szyię twoię; podłoż rámię twoię á noś ią/ á nie leń się chodzić w okowách iey. BirkOboz 84-85.
  • w służebniczej chodzić postaci:
    • – Podź postaropolsku, nie szukay compendium swego despendo Rzeczypospolitey, ieżeli chcesz, żeby tá wolność ktora dotąd rumpebat jugum, frangebat vincula trwałá, żeby Oyczyzna w służebniczey nie chodziła postaci, żeby iákikolwiek Piłat według upodobania swego Krola nie przyprowadził. DanOstSwada V, 6.
  • chodzić za bałwany (sz. zm.):
    • »skłaniać się ku bałwochwalstwu, oddawać się bałwochwalstwu, praktykować bałwochwalstwo«
    • – Sądy moje odrzucili/ á w ustáwách mojich nie chodzili/ y Sábbáty moje pogwałcili [Izraelici]/ á/ że serce jch zá plugáwymi báłwany chodzi. BG Ez 20, 16.
    • – Abowiem się dopuścił [Achab] rzecży bárzo obrzydłych/ chodząc zá báłwany/ według wszystkiego/ jáko czynili Ammorejcżycy/ ktore wygnał PAN przed oblicżem Synow Jzráelskich. BG 1Krl 21, 26.
  • czyimiś ścieżkami chodzić:
    • – Piękny wizerunk po sobie zostawił Chcział bysmy iego sczieskami chodzili zbawieni byli. KodKon 54.
  • jakoby wpół umarły chodzić:
    • »być bardzo osłabionym, wyczerpanym; nie przejawiać woli działania, poddawać się zniechęceniu«
    • – Tamże [w obozie] się było przypatrzyc znędzionym ludziom kiedy iedni ledwie żyli, drudzy iakoby wpoł umarli chodzili. HistBun 16v.
  • chodzić za kogo:
    • »o kobiecie: poślubiać kogo«
    • – Nie chodź zá ládá kogo: á iesli pozwolisz/ Iuż/ towárzyszem łożá/ Wertumná mieć wolisz. OvOtwWPrzem 591.
    • – Słońcem się Miesiąc świeci, mądrym Mężem Zoná, nie chodzić zá głupiego? iest ná to obroná. PotPocz 70.
  • w rozkazaniu czego chodzić:
    • – Ieśli niezbożny będzie czynił pokutę, zá wszytkie grzechy swoie, ktore porobił, y ieżeli będzie strzegł wszytkiego przykázania mego, y w roskazániách żywotá będzie chodził, áni czego nie uczyni niespráwiedliwego, będzie żył żywotem, y nie umrze. TylkStrom 82.
    • – Ieżeli się od swey drogi złey odwroci [niezbożny], y uczyni pokutę, y w roskazaniu iego [żywota] będzie chodził, y nie będzie czynił nic niespráwiedliwego. Nie dosyć że się będzie spowiedał, ále trzebá náwroceniá. TylkStrom 82.
  • pod strażą chodzić:
    • – Trzykroć szczęśliwszy wiek kwitnącej młodzi, Która pod strażą czułą jeszcze chodzi. Wiek z każdej strony błogosławiony. ZimSRoks 71.
  • chodzić w szczerości (sz. zm.):
    • – Abowiem wielcem się urádował/ gdy przyszli brácia/ y dáli świádectwo o twojey szczerości/ jáko to w szczerości chodzisz. BG 3J I, 3-4.
    • – Więtszey nád tę radości nie mam jáko gdy słyszę/ iż dziatki moje chodzą w szczerości. BG 3J I, 4-5.
  • w usłudze jakiejś chodzić:
    • – A ci wszyscy są oraz generis furtiui Vt pote szafarz włodarz Pisarz mielcarz owczarz, Karczmarz szynkarz i insi bo y ci w Vsłudze Choc gospodarskiey chodząc są tak zesługami O drobnieyszych co copowiem ze nic nie Vmieią Tylko zepsowac złomac słuc co albo zgubic. OpalKSat 36v.
  • po czyjej woli chodzić (sz. zm.):
    • – Boby nierówno lepiéj gadzinę urodzić, Niż dziecię, coby miało po swéj woli chodzić. SaadiOtwSGul 207.
    • – Ták v Xiędzá iák v Wdowy/ káżdy chodzi po swey woli. RysProv XV, 10.
    • – Po cudzey ábo po czyiey woli chodzić/ skakáć. Ex alterius arbitrio pendere [...] Pendere ex aliena leuitate [...] Ex alterius more viuere [...] Ad alienum ambulant gradum, ad alienum dormiunt somnum, ad alienum comedunt appetitum [...] Namque coquus domini, debet habere gulam. Kn 717.
  • w woli czyjej chodzić:
    • – Iákoż tedy szátan mogł Iobowi szkodzić/ [...] A wiemy to/ iż Iob był mąż święty/y w woli Bożey iáko pismo świádczy záwsze chodzący. SpInZąbMłot 398.
  • chodzić w zawody z czym o zakład:
    • – Ná Herb Stáry Koń [...] Ten to Koń, ten; ktorego: chociasz widzisz stárem, Chodzi w zawody z rączem o zakład Cyllárem. PotPocz 144 [154].
  • w zawód chodzić:
    • – Zmałym kołem kędy się znáyduią [młyny], rádzę ich popráwić: Ponieważ bardzo leniwo melą, y konie w zawod chodzić przy kole muszą. SolArch 88.
  • chodzić jakoby umarły:
    • – Którzy chodzili przedtym jakoby umarli, Z wojskiem niezwyciężonych Sarmatów się starli, A że im kredensował w potrzebie gniew boski, Sam im serca dodawał. ZimBSiel 163.
  • jako bydło za kim chodzić:
    • »bezkrytycznie postępować jak ktoś inny, bezmyślnie naśladowac kogoś«
    • – Ia tym tego nie piszę/ ktorzy iáko bydło iedni zá drugimi chodzą. StarPopr 41.
  • na wywrót chodzić:
    • – Nie dármo Sálomon niezbożne wywrotnemi zowie [...] bo ci ná wywrot chodzą/ co ma być ná wierzchu/ to ná dole; chłópá ná páná sadzáią. BirkNiedz 57.
  • w jakiejś barwie chodzić:
    • – Podźciesz teraz Kálwinistowie/ á zowcie się nowym tytułem Ewángelickim/ godniście go bárzo. Skąd ią poczniesz/ to źle; wszędzie nie dobrze: zgołá wam nieprzystoyno w tákiey bárwie chodzić. Dam ia wam przezwisko przystoynieysze/ gdy was z Ewángeliey dzisieyszey kąkolnikámi názowię. BirkNiedz 197.
  • chodzić czegoś drogą:
    • – Nie masz tu miłosierdzia nie masz zlutowania Sprawiedliwosci nie masz według mego zdania Zdany iest ten pan dzisiay na smierc kusonogą Krzyzową choc niechodzieł nieprawosci drogą. KodKon 94.
  • jakąś drogą chodzić:
    • – Pithágorás pospolitą drogą zákázował uczniom swym chodzić/ to iest pospolitego życia nászládowáć. StarPopr 41.
    • – Pan Bóg zna swe wierne/ jáką Drogą chodzą/ á zasię niepobożne/ co swowolność płodzą: do Gruntu wykorzeni/ y wiecznie zátraci. KancPol 652.
    • – Irr-Weg gehen/ nágorszą Drogą chodzić. ErnHand 534.
  • chodzić drogami czyimi (sz. zm.):
    • – Abowiem ja rozkázuię tobie dziś/ ábyś miłował PAná Bogá twego/ y chodził drogámi jego. BG Pwt XXX, 16.
    • – To mowi Pan zastępow: Ieśli drogámi memi chodzić będziesz y przykazánia mego będziesz przestrzegáł. KorRoz 82.
    • – Ty nie chodziłeś drogámi Oycá twego Iosapháta, ále poszedłeś drogą Krolow Izráelskich, y przywiodłeś do cudzołostwá Iudę, y obywátelow Ierosolimskich, to iest, do bałwochwalstwá. TylkStrom 98.
  • za tropy czyimi chodzić:
    • – Ktorzy za tropy Panskiemi chodzili Głosy ochotnie kniemu podnosili. KodKon 40.
  • ku rodzeniu dziatek chodzić:
    • – A przytym Browarku była Studnia w ktorey sie dwoie Ludzi Vtopiło Ieden Pokiwidno Nazwany Pomocznik, a druga Iadwiga Kaczurzina [...] Niewiasta Ku rodzeniu dziatek chodzącza. KomonDziej 191v.
  • z dziatkami chodzić:
    • – Ieśli z dziatkámi chodzi/ álbo choruie [żona]/ uczyń iey należyty [...] wczás. GorzWol 32.
  • dzieckiem chodzić:
    • – Praegnans Dzieczmÿ chodzącza, Brzemienna. SłowPolŁac 109.
    • – GROSSESSE [...] CIĄZA ciężarność białogłowy dzieckiem chodzącey. DanKolaDyk II, 94.
  • płodem chodzić:
    • – Przetoz iest Dekret albo Bula Sixti V. Papae, ktoby psował białągłowę brzemienną áby w sobie trułá płod ktorym chodzi, abo żeby poroniłá, ten ma bydz iáko czarownicy karány. WisCzar 94.
  • chodzić potomkiem:
    • – Przed wczorem poiechał Krol do Fonteneblo z Krolową/ ktora pewnie chodzi pierwszym Krolewskim Potomkiem/ iuż od trzech Miesięcy. MerkPol 215.
  • potomstwem chodzić:
    • – Od Dworu Hiszpáńskiego mamy pewną wiádomość/ że Krolowa nászá nowym Potomstwem chodzi. MerkPol 247.
  • chodzić synem (sz. zm.):
    • – Chodzi synem/ cięszka/ Continet in aluo filium [...] Gestat in vtero [...] Gestat in aluo [...] Fert partum [...] Fert vtero [...] Vtero grauis partii gerit [...] Grauida est filio [...]. Kn 68.
    • – Akmená, w rozmowę się wdáłá z nią o połogách: winszuiąc, áby się iey Bogowie łáskawiey stáwili, niżeli iey sámey stáwiłá się Iuno, kiedy Herkulesem synem swoim, oycem mężá iey, chodziłá. OvOtwWPrzem 362.
  • w kajdankach chodzić:
  • w konfidencyją chodzić z kimś:
    • – Spytana jest Zofija Kołodziejczykowa, jeżeli w jaką konfidencyją nie chodzieła z tym Peciakiem. KsJaz 153.
  • chodzić w korwety:
    • – COURBETTE [...] MOWIĄ niewłaśnie kazać komu chodzić w korwety, po swoiey woli go gdzie zażywać iák się podoba. DanKolaDyk I, 386.
  • chodzić z nędzą:
    • – Przedtym się wydawáło hoynie, Errogavit, á teraz źle, nie mász się do czego udáć, Multum perpessa. ták to substáncye ztrácone, máiętności w-zastáwách, Errogavit substantiam, chodzą z-nędzą, Multum perpessa. MłodzKaz II, 291.
  • chodzić w odpowiedzi (sz. zm.):
    • – A błaznowie macieli sie o lada co wadzic Takze y w otpowiedzi Ustawicznie chodzic. KodKon 121.
    • – Więcej frańce w obozie, niźli ran, Kurwy, karty, paszkwile chodząc w odpowiedzi, Z pogaństwem wasze dzieło, a ktoż tak krew cedzi? PotFraszBrück I 313.
  • na palcach chodzić:
  • na podsobku chodzić:
    • – Kto przed tym Roy wodził Wkrotce on będzie na podsobku chodził. PasPam 109v.
  • w powinnościach czyich chodzić:
    • – Y rozumieć y żyć mamy/ iáko máło ludzi rozumie/ y życie/ chcemyli w powinnościách nászych chodząc/ dobieżeć kresu sczęśliwego. StarPopr 42.
  • o przodek z czym chodzić:
    • – W Grecyey kędy wszelakich Cnot zniwo, Ktora oprzodek zdawna z Rzymem chodzi, Przebog niech mieysca, takie nie ma dziwo. PotSyl 15.
  • w szlubie chodzić:
    • »być związanym ślubowaniem, przysięgą«
    • – Poszedłęm tedy y byłęm wewszystkich okazyiach y tak wowym Szlubie chodziłęm, y biłęm się, Woiewoda ile razy obaczył, to zawsze Coz tam Panie Poszlubiony? PasPam 102v.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

  • – Kto nié postánowi żywotá/ záwsze chodzi koło płotá. KnAd 386.
  • (wariant I):
    – Koło płotow chodzi. Nié wyráźnie mowi. KnAd 353.
  • (wariant II):
    – Nié do rzéczy to. Nic to do rzéczy. Odstąpił od rzéczy. Koło płotow chodzi. KnAd 576.
  • (wariant III):
    – Powiedzcie mnie, czego wy potrzebujecie, czego chcecie, i czemu koło płota chodzicie. SobJListy 526.
  • (wariant IV):
    – Na coż to koło płotu chodzić? KonSRoz 6.
  • (wariant V):
    – TRUYE [...] Ad quaestia non respondere, et aliud loqui. NIEODPOWIADAC do rzeczy chodzić w koło płota [...] Koło płota chodzisz, nie odpowadasz ná to o co cię pytaią. DanKolaDyk II, 560.
  • (wariant I):
    – Iák nié swoy chodzę/ Iák w odmęcié chodzę. Prae maerore non sum apud me: Vix animi vel mentis sum compos [...] A morbo nec animo nec lingua, nec pedibus satisdum compos sum [...] Frasuię się. Kn 231.
  • (wariant II):
    – Nie inaczej Pasijczyk głowni swojej wrzawą Baczenie mi zaślepił smrodliwą kurzawą Zem jak w odmęcie chodził nie tam, gdzie mi radził Rozum, ale kędy mnie śleporód prowadził. ZimBSiel 112-113.
  • (wariant III):
    – Turbuiesz się, pokoiu nie masz, chodzisz zawsze iák w odmęcie. MłodzKaz IV, 194.
  • – Iák nié swoy chodzę/ Iák w odmęcié chodzę. Prae maerore non sum apud me: Vix animi vel mentis sum compos [...] A morbo nec animo nec lingua, nec pedibus satisdum compos sum [...] Frasuię się. Kn 231.
  • – Gdy na świat wyjrzysz, nie ujrzysz giermaku Nie polskich strojow, same tylko pludry, Niechaj z Polaki nie chodzą na udry. MorszZWierszeWir I 365.
  • – Będzie to czásem drugiego cnotá, ále w drugim; poki ten pátrzy, poki ten pilnuie, to on nabożny, potulny, á potym ná głowie chodzi. MłodzKaz IV, 320.
  • – W takim był strachu Marszałek Nadworny ze chłop zbladł był iak trup, a chodził iak bes rozumu. OpalKListy 449.
  • – Już ty się godzisz Za mąż, po cóż chodzisz Jak jagnię za matką? MorszAUtwKuk 282.
  • – HARPER [...] SE HARPER [...] SZAMOTAC się szarpać się tárgać się tárgańca zá brody zá łby z sobą chodzić. DanKolaDyk II, 115.
  • (wariant I):
    – Kiedy Pánowie zá łeb chodzą/ tedy v poddánych włosy trzeszczą. RysProv VI, 3.
  • (wariant II):
    – Dla ládájákiey przyczynki zá łby chodzicie, ná pojedynki się wywabiacie. GdacPan 91.
  • (wariant I):
    – Słyszeli sławę o nim: osobliwie Iákob ś. widział go [Pana] pod osobą Anyelską/ gdy z nim zápásy chodził noc cáłą. BirkNiedz 49.
  • (wariant II):
    – Zá pásy chodzic/ zá łby/ ábo zá włosy [...] Certare cum aliquo lucta [...] Certo cum aliquo tractu capillorum. Kn 1354.
  • (wariant III):
    – Śmierć z nią sámą w zapasy chodząc pokonaną stánełá. WojszOr 351.
  • (wariant IV):
    – Ringen biedzic się/ zápásze chodzic luctari. KusWeg Iv.
  • (wariant V):
    – Niechajże kto chce, chodząc z fortuną za pasem, Gryzie się i dla pychy umiera przed czasem. Mnie z nią zgoda nie mierzi. PotFraszBrück I 256.
9.  przen.  »dbać, starać się, troszczyć się o kogo co, zabiegać o kogo o co, postępować w sposób przemyślany, zapobiegliwy w jakiejś sprawie; pracować przy czym, zajmować się czym«
  • – Koniom k'woli [...] sługi, masztalerze, woźnice, koniusze chowają [gospodarze], one cudząc, pieszcząc chodząc i opatrznie karmiąc. DorHipTur 6.
  • – Y staką pilnoscią około niego [chorego] chodzieł [cyrulik] ze go za trzy niedziele doskonale wyleczeł. OssJŻyw 11.
  • – Báwię się tym/ obieram się/ koło czégo chodzę. Hoc ago, tracto, [...] Inhaereo studio alicui [...] Inhaereo voluptatibus [...] Haereo in iure, in scribendo [...] Haereo circa disciplinas [...] In hoc tempus, operam, curam, studium, laborem, otium consumo. [...]. Kn 17.
  • – Gellesponski Amirał/ w iego ważney spráwie/ z Dziurdzim chodzą niechętnym szczyrze y łaskáwie. TwarSLeg 57.
  • – Traktatów zaś dobra jest nadzieja, bo Holanczykowie chodzą około nich sami dla siebie gorąco. AktaKrak II/1 81.
  • – Generał słyszę mocnie chodzi o laskę Nadworną in casum Mortis P. Marszałka Ko[ron]nego. OpalKListy 100.
  • – Gdziebym tedy blisko Poznania nie miał rezydendÿ musiałbym wodległych mieszkac a consequenter y de securitate kraiow tutecznych y o roznych occuren[cyj]ach do powagi meae Dignitatis sluzacych leniwiey m[y[slic y chodzic. OpalKListy 166-167.
  • – Około przyszłego Tribunału chodzic pilnie trzeba y rzeczy disponere. OpalKListy 214.
  • – Przecie mąz wie co nedza wie co niedostatek Zawczasu chodzi aby na zawsze stawało. OpalKSat 29v-30.
  • – Dla twej krwie różanej po twarzy rozlanej Tysiąc młodzieńców wybornej młodzi, Patrząc za tobą, Maryno, chodzi. ZimSRoks 68.
  • – Królowi Jmciéj dostały się wszystkie namioty wezyra, i dostatki. Obłowili się i nasi, z woléj Boga naszego: kto tylko umiał koło siebie chodzić. WierzbKon 195.
  • – A zatym, wezwawszy przed nas wsi pomienionych obywatelow, serio onycheśmy w tym napomnieli, aby dozorniej chodzili społem [...] koło tej tamy. OpisKról 329.
  • – Jeśli się boisz postrzelenia, Darmo o się chodzisz czule, Bo ciebie, gdyś cale z kamienia, Żadne się nie imą kule. MorszAUtwKuk 300.
  • – Lud táki, co się to náuczył tylko chodzić około słomy, plew, cegły [...] szábli w ręku nie mieli. MłodzKaz I, 426.
  • – Sługę swojego ordynuje [pan Krakowski], żeby sam już w tym interesie chodził. StanTrans 82 marg.
  • – Głowá wielka gdy nie iest dobrze uformowána, znák iest że máteryi ná imię náturá wiele przyniosłá, á słabo około niey chodząc słábe iey nádáła siły. TylkRoz 253.
  • – Kto chce spáć śmiele? Musi pierwey náturę w swoim łomáć, ciele. Niech się wiátry wściekáią, świát kłopoty zwala; Czart, żale, bole żadna nie budzi go falá. Ciáło dla pożywienia, chodzi y odzienia, Duszá w niem spi, ná Łodzi czystego sumnienia. Iesli krom pożywienia, ciáło więcey szuka, Nie uspić! umorzyć go? PotPocz 92.
  • – Kto około zátrzymania z Państwy pogranicznemi, spokoynemi Sąsiedztwy, pilniey chodził? ieśli nie Ian Zamoyski? DanOstSwada II, 77.
  • – Jeśliby kto taki przeszlakowany był ktoryby się bałwochwalstwem [...] parać miał, albo broni zaklinać, y tym podobnych nie Chrześciańśkich postępkow deliberatè chodzić á napomniony [...] onych zaniechać nie chciał: z takim ma być według Boskiego y Koronnego prawa postąpionmo. ArtWoj 43.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • chodzić koło czegoś:
    • »troszczyć się o coś«
    • – Przyidą potym do niego ci co go doglądali w iego chorobie y tęn Medyk co koło iego zdrowia chodził. PasPam 77-77v.
    • – Rzecz Pospolita ospale tez koło siebie chodziła. PasPam 119.
Związki frazeologiczne

  • (Komu) chodzi o kogo co (sz. zm.):
    • »komuś zależy na kim na czym, ktoś interesuje się kimś czymś, troszczy się, zabiega o kogoś o coś, ma na myśli kogoś coś, ktoś stawia sobie coś za cel«
    • – Topowiedział [kałauz] zeWoyska iest tam ystoi Ieno ni wiem Iakie yczyie gdzie nasi chcąc pewną rzecz wiedziec botesz o nas chodziło wysyłali rozne Osoby. PoczOdlPam 13.
    • – Iezelić chodzi o przysięgę [...] Ia ciebie ztego rozgrzeszę. PasPam 144.
    • – Iednym w dobyciu murow dokuczała Praca co dzienna, Ktora długo trwała: Drugiem o łacne murow obalęnie Y o Klasztorne chodziło zginienie. OblJasGór 130v.
    • – Iezelis Swiat cały, Wskrzesieł umarły? cosz Ziemie tak mały Kawałek? co go iusz nie trzeba miesic O wszechmogący Boze: niemasz wskrzesic? O tocli: zes iusz przestał cudow chodzi? PotPer 17.
    • – Tyszkiewicz uprosił Xiążęcia aby do reszty Taborów Kozackich nie znosił, bo mu chodziło o Gumna y włosci. HistBun 4v.
    • – Nie mogąc tedy Duglas dac posiłku Warszawie dla tego że mu to nasze woysko zastąpiło, bolał okrutnie a osobliwie chodziło mu o Żonę ktora się tam z inszemi Paniami Szwedzkiemi znaydowała. HistBun 40v.
    • – [Pat]rzciesz Xięże Plebanie, pátrzcie mowię swoiey [...] o was chodzi, żebyś nie omylił, [nie czern]ieł powierzoney trzody, ále bielił. PotPocz 83.
    • – Ale ieżeli o to chodzi, żeby czasu darmo nie trawić, mogłby Krol mieć zabáwę. LeszczStGłos 97.
  • (Około czego) chodzić sposobami:
    • – Teraz tylko Bychow sam nád Dnieoprem ná Białey Rusi zostawa w ręku nieprzyiacielskich/ około ktorego chodzi rożnymi sposobámi I. M. P. Woiewodá Wileński. MerkPol 136.
    • – Chodzimy wszystkimi sposobami, aby wojsko dało wozowych koni pod piechotę, ale jakoś to oporem idzie. SobJListy 71.
  • jako w pługu chodzić koło czego:
    • »troszczyć się o co, dozorować, pilnować czego z wielkim zaangażowaniem«
    • – Chory Pieczętarz, czásem absens; czásem annis pregrauatus; czásem nádwerężoney z Pánem konfidenciey; czásem nie podobna áby actu aequaliter intenso. iako w pługu, chodzić mogł koło wszytkiego. FredKon 64.
  • o co (komu) gra chodzi:
    • – O to tylko największa gra chodzi, ze barzo o male pieniędzy mi zostaje. ŁugowPodr 93.
    • – O sławę obiema gra chodzi Bo zywot utraconey sławy nie nagrodzi. PotWoj 161.
    • – Y oto Mieysce nie ták wam grá chodzi Iako was miłość pokoiu uwodzi Zebyscie tylko z oblezęniá wyszli Tego pragniecie, y to wam namysli. OblJasGór 105.
    • – Oczuć się przebog cerstwa LECHA Młodzi/ Boć nie okozią wełnę grá iuż chodzi. Ale o Wolność. KochProżnLir 256.
    • – Odbiegł Henryk Polakow, przeto go też mijam, Y mieyscá w Herbách iego nie dáie Liliam. O dzieci mu gra chodzi, ze z Thronu ucieka, Nie wie, ze go w Páryżu zábita śmierć czeka. PotPocz 27.
  • pilnością chodzić koło czego:
    • – Tá sławá należy, y przez wszytkę potomność należeć będzie Wm. M. M. Pánu, ktory táką żárliwością, y pilnością chodzisz koło tego, ábyś utrapioną Oyczyznę z tego upadku, w ktory w pádłá, y z tego Iárzmá, w ktore się dla nie cnoty Zápámiętáłych Synow swoich záprzęgłá, wyrwał. LubJMan 13.
  • (O co) chodzić staraniem:
    • – Znáć żem chodził cáłym starániem, áby się był tenże Związek skończył coprędzey. LubJMan 102.
    • – Łacno było wyczytac: z Radułowey Cery Ze chciał szczerem, oPokoy nasz chodzic staraniem. PotWoj 168.
  • żarliwością chodzić koło czego:
    • – Tá sławá należy, y przez wszytkę potomność należeć będzie Wm. M. M. Pánu, ktory táką żárliwością, y pilnością chodzisz koło tego, ábyś utrapioną Oyczyznę z tego upadku, w ktory w pádłá, y z tego Iárzmá, w ktore się dla nie cnoty Zápámiętáłych Synow swoich záprzęgłá, wyrwał. LubJMan 13.
  • około czego rozumem chodzić:
    • – O táiemnicy Troyce ś. [...]/ y iáko około niey mamy rozumem nászym chodzić. BirkNiedz .
  • chodzić o sprawiedliwość (sz. zm.):
    • – Nie chodzili nigdy o sprawiedliwość. RegZłocz 140.
    • – O sprawiedliwość ta wdowa nigdy nie chodziła ani słała do Leska na Demiana Świetlika o pobranie jej bydła. RegZłocz 140.
  • chodzić około panny:
    • – Pan Kostka mocnie chodzi około Panny Gniezninski col suo cerecello. OpalKListy 24.
10.  przen.  »pojawiać się, występować w ścisłym związku z czym lub bez takiego związku«
  • – Podobny podobnego (tak sequela chodzi) Orzeł orła i sokoł nie gołębia rodzi. PasPam 273.
  • – Kolej tak powinna chodzić wsiów i pustkowiów jednych po drugich, jak się w teraźniejszym regestrze porządkiem opisane. InwPuck 133.
Związki frazeologiczne

  • z czym chodzić w jednej kupie:
    • – GRámmátyk/ y Gámrátyk/ chcesz wraz bydź; leć głupie. Mądrość z fryiem niechodzi nigdy/ w iedney kupie. KochProżnEp 66.
  • pospołu chodzić (sz. zm.):
    • »być ze sobą związanym, współwystępować; być podobnym lub identycznym«
    • – Pospołu te rzéczy chodzą/ dym zá płomieniem/ grzech zá lubieżném poyrzeniem ábo dotknieniem. KnAd 904.
    • – Widzę z Duchowieństwem, z bogomyślnością może chodzić pospołu ułamnostka ápetytowa. MłodzKaz IV, 105.
    • – Nie zaraz y nie w każdym lubo to rodowitym domowstwie naleść, oraz złączone z sobą armorum et pacis decora, nie zawsze te ozdoby pospołu chodzą. DanOstSwada II, 17.
  • społem chodzić:
    • »być ze sobą związanym, współwystępować; być podobnym lub identycznym«
    • – Dla wiáry wszystko vczynić się godzi/ Y dla oyczyzny/ bo to społem chodzi. TasKochGoff 84.
  • wespół chodzić:
    • »być ze sobą związanym, współwystępować; być podobnym lub identycznym«
    • – Niepuszczay sie na morze ieslis roli przywykł Insza Kmiec insza zeglarz nie wespoł to chodzi. OpalKSat 6v.
  • blisko siebie chodzić:
    • »być związanym z czym, występować łącznie z czym«
    • – Blisko siebie i w-Polskim ięzyku chodzi, piją i biją; przy dobrey myśli, prędka zwádá. MłodzKaz I, 238.
    • – Pánowie młodzi, blisko siebie chodzą, ut erudiret, ut castigaret Náuka i cięgá. MłodzKaz I, 421.
  • niedaleko czego chodzić:
    • »być związanym z czym, występować łącznie z czym«
    • – Żadnego prokuratorá nie będziesz miał/ iedno dobre sumnienie/ iedno cnotliwe y niewinne życie/ iedno miłosierdzie/ ktore nie dáleko niewinności chodzi z iáłmużnámi twoimi. BirkEgz 24.
  • przed czym chodzić:
    • »poprzedzać co«
    • – Iako zawsze przed słoncem, iasna chodzi zorza Iako Wilk na Barana: tak smierc mrze na Tchorza. PotWoj 179.
  • z czym chodzić (sz. zm.):
    • »być związanym z czym, współgrać, współdziałać, współwystępować z czym«
    • – Iako nabyc tak niemniey rzecz iest nabytego Umiec ochronic maiąc w wydatkach swą miarke To iest aby expensa z perceptą chodzieła. OpalKSat 95v.
    • – Ostroznosc z doswiadczeniem, doswiadczenie z wiekiem Chodzi. PotWoj 85.
    • – Kápłáństwo stározakonne, chodziło z-żeństwem. MłodzKaz IV, 265.
  • do czego chodzić:
    • »być związanym z czym, następować dzięki czemu, zależeć od czego«
    • – Kogo Krol zá zasługi Honorem w urzędzie Vczcił, ten bez urázy Szláchcicá posiędzie. Do łáski to Krolewskiey y do zasług chodzi; Káżdy niż honoratem, wprzod Szláchcicem rodzi. PotPocz 24.
  • kolejno chodzić:
    • »działać według ustalonego porządku, na przemian, na zmianę«
    • – Áby powoli przywykały Kompanie/ trzemá podziáłámi/ álbo częściámi/ w ciągnieniu chodzić będzie powinna Chorągiew/ ná-kształt pierwszey/ y zádniey straży/ kożdey części/ Towárzyszá biegłego Woyny/ przydawszy do prowádzenia. Albo raczey pierwszą część/ Rotmistrz poprowádzi/ drugą Porucznik/ pod trzecią Chorąży przodkowáć ma/ ále tá część/ srodek záwsze z Chorągwią będzie trzymáła: Támte dwie [części chorągwi, tj. straż przednia i tylna]/ raz przodem, drugi raz pozad będą dniámi koleyno chodziły/ áby żadney cześci krzywdy w vpośledzeniu nie było. FredKon 4.
  • po kim chodzić:
    • »następować po kim według kolejności pokoleń«
    • – Ten [Litaon] gdy zszedł z swiata, po nim nástępuie Męndolf, aprawie w trop go nasladuie: Potym Troidzen, Doumunt, z imienia Słyną na panstwie. Tupatrz na Witenia Na Narymunda, iak po sobie chodzą Iako nad Litwą y Zmudzią rządzą. OblJasGór 152v.
  • razem chodzić:
    • »być ze sobą związanym, współwystępować lub następować na przemian, tuż po sobie«
    • – Ledwie nie razem chodzą i niewiele Odchodzą siebie smutek i wesele. MorszAUtwKuk 118.
  • w barwie chodzić z czym:
    • – Jeśli poduszka w barwie ma chodzić z pościelą, Głowy głowie, a ciału trzeba twego ciała; Tak głowa z ciałem będzie zupełny wczas miała. MorszAUtwKuk 354.
  • do czego koleją chodzić:
    • – Do doju zagrodniczki 2 ustawnie w kożdy tydzień koleją chodzą. InwKal I I, 95.
  • kolejną chodzić:
    • – Tudziesz według dawnego trybu, do pásienia koni ná łąkách, ná stánowisku, álbo w obozie (álbo iáko sobie postánowią) dla dozoru czeladzi, niech koleyną od godziny do godziny chodzą [towarzysze z pacholikami na straży]. FredKon 18.
  • kołem chodzić:
    • – A ci co reformati niedaleko czekac Ze bedą deformati kołem to bo chodzi. OpalKSat 107v.
    • – Wszytko iak z ziemie poszło tak się w ziemię wraca. Toc przez Lat szesc tysięcy pasmo ten Swiat wodzi, Iedno psuie, drugie ztysz Materyey rodzi. Tec są Pierwszey Mistrzyni wszech rzeczy Natory, Koła ktorymi chodzi. PotPer 22-22v.
  • chodzić w kole:
    • – Nic Swiat nigdy nowego nie mądzi Smiech z płaczem Przeplatąno więc chodzą wtym na Swiecie Kole. OpalKSat 17v.
  • w jednej sforze (z kim czym) chodzić (sz. zm.):
    • – Tak piękny smiech z zdradą chodzic w iednei sworze Zadną miarą nie moze. ArKochOrl 65v.
    • – Stáry á dziecię w iedney sforze zsobą chodzą. WojszOr 296.
    • – Wszytkie takie iednakie bogata Vboga I wiedney Sworze chodzą bo ktora chuda Sprzeciwia sie dostatniey chocby się y spękac Mezowi musi dla niey bydz. OpalKSat 29v.
    • – Kucharz y Kuchárká w iedney zsforze chodzą/ w ktorych ręku nie tylko Páńskie/ ále y káżdego/ dobre/ przez szczerość y umieiętność/ złe przez skwápliwość y złość/ zdrowie. HercBan 5.
    • – Widzę Litwin a Swinia w iedney sworze chodzi Swinia chce [...] li co zwąchać to chodzi po nocy Litwin zas na rabunek iak by wybrał oczy. PasPam 183v.
    • – W jednej sferze[!] chodzi Zabojstwo z cudzołostwem. PotFraszBrück I 311.
    • – Dosyć na tym, że się w tym Domu urodziła, gdzie zawsze z Starożytnością poczciwość, z podczciwością cnota w iedneyże sworze chodziła. DanOstSwada II, 21.
  • z czym na powodzie chodzić:
    • »być ściśle związanym z czym«
    • – Przyznáię, że siłá ma Stárożytność w rodzie, Kędy Cnotá z Szláchectwem chodzi ná powodzie. PotPocz 51.
  • za czym w trop chodzić:
    • – Za rozkoszami świata tego tuż w tropy śmierć chodzi. SaadiOtwSGul 226-227.
    • – Grzechy nasze o Panie za ktorymi w Tropy Napierwszy Swiat chodziły ognie y Potopy Dzis, nie w Wodzie, dla Tęcze, nie w ogniu z Gomorrą Ale się w własney swoiey krwi czyszczą y piorą. PotWoj 1.
    • – Sapiehowie z wielkich honorów i dostatków wbiwszy się w Ambicyą (zaktorą wszystkie w trop zwykły chodzić defecta ludzkie) począł ieden z Nich Hetman wielki Litewski przeciwić się Nieboszczykowi Krolowi. OtwFDzieje 40.
  • w parze chodzić:
    • – Przybliżáli się do Páná IEZUSA: á iákoż? hurmem i cáłym pásmem? nic [!], ále parą, Publicani et peccatores, w-parze chodzili, Celnicy i grzesznicy. MłodzKaz I, 255.
  • chodzić jako cień za ciałem:
    • »być ściśle związanym z czym«
    • – Coż mowić o fakcyach? ktore zawsze wałem Chodzą przy obieraniu: iako cień za Ciałem. PotPocz 4.
  • za czym chodzić:
    • »następować po czym, być wynikiem, rezultatem działania czego, dawać co w efekcie, mieć ścisły związek z czym«
    • – Zgoła za złotem wszytko chodzi zgoła onym Kozdą rzecz starguiemy y kozdą kupiemy. OpalKSat 75v.
    • – W krotce bysmy was, y ztych Pałacow wywlekli Ktorych iesli te gałki y złocone zerdzi albo strzępki nikczemne, y mdłe pierze twierdzi Szabla tym wszytkiem władnie: za zelazem chodzi Złoto: wPolu wygrana: te owoce rodzi. PotWoj 167.
    • – Cena zwierciadła za wielkoscią chodzi. PotPer 23v.
    • – Przy sposobie Roskázuiącym y Záimki zá słowem chodzą. MalGram 187-188.
    • – Prezydenci wászy Wileńscy szkołę záłożyli z Kálwinistow Krolewieckich/ y wychowywáią syny wásze w Religiey przeklętey Heretyckiey: pátrzciesz co zátym y chodzi y poydzie ieszcze bárziey. Podrosną dzieci wásze/ y tę przeklętą wiárę do Cerkiew zániosą. BirkRus 9.
  • przy kim jak na smyczy chodzić:
    • »być ściśle, nierozerwalnie związanym z kim, stale towarzyszyć komu«
    • – Czemu was nie poruszy przodków waszych męstwo, Przy których jak na smyczy chodziło zwycięstwo. JarBerRzecz 183.
  • po jednemu chodzić:
    • »o zdarzeniach, zjawiskach: występować oddzielnie, bez związku z innymi zdarzeniami lub zjawiskami«
    • – W innych stanách kłopot po iednemu chodzi, ále w małżeństwie pásmem [...] nie poiedynkiem, ále hurmem, kupą. MłodzKaz III, 36.
  • pojedynczo chodzić:
    • »o zdarzeniach, zjawiskach: występować oddzielnie, bez związku z innymi zdarzeniami lub zjawiskami«
    • – Ta choroba [rozpalenie głowy] rzadko kiedy poiedynczo chodzi, Bardziey przymiotem innych. BeimJelMed 115.
  • chodzi o (sz. zm.):
    • »rzecz dotyczy czegoś, zależy od czegoś«
    • – Iezelić chodzi o przysięgę [...] ia ciebie ztego rozgrzeszę. PasPam 144.
    • – Wachmistrz mowi że by nie oddawac [koni] alem ia powiedział że o moię chodzi Reputacyią. PasPam 158.
    • – Chodziło o urazę Hetmanow y Narodu Litewskiego. PasPam 161.
    • – Niezałuyciesz Panie konia bo to o wielką rzecz chodzi. PasPam 238v.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

  • – Pospołu te rzéczy chodzą/ dym zá płomieniem/ grzech zá lubieżnem poyrzeniem ábo dotknieniem. KnAd 904.
11.  przen.  »mieć jakąś wartość, znaczenie, znaczyć co; być podobnym do czego lub różnym od czego«
  • – Sędzia vbiera się w szátę żarliwości/ tá ináczey nie chodzi iedno iáko piekło/ piekło miásto płaszczá ma mgłę ciemną. BirkNiedz 4.
  • – Chodzi/ vide Po czemu chodzi. Item. Po tych pieniądzách. Kn 68.
  • – Insuper Kowel quocunque pretio albo przedany, albo zaarendowany. Do tego Szubski klucz (bo insze w wyderku) chodzacy w szesciu tysiecy. OpalKListy 510.
  • – To mieszkanie narzemiesło szychtyrskie chodzi po z 50. KunReg 88.
  • – U dzisieyszych Lácinnikow ták Dominus iáko y Princepsd ináczey chodzą á niżeli u stárych/ Przodki Krolow Polskich/ áni Dominos áni Principes, ale nagodnieyszem tych wiekow tytułem zowią Monarchas. DembWyw 63.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • w cenie chodzić:
Związki frazeologiczne

  • w wielkiej cenie chodzić:
  • z czym w równi chodzić:
    • – Wszystká Iego [króla] fortuna y sława, z fortuną y sławą Rzeczypospolitey w rowni chodzi. DanOstSwada III, 16.
  • górą chodzić:
    • – Twá cnotá ták gorą, iákom sądził chodzi. CorMorszACyd 127.
  • daleko chodzić od czego (sz. zm.):
    • »być niepodobnym do czego, różnym od czego«
    • – Cudowne było złączenie Mátki y Pánny; cudowne wiáry y sercá ludzkiego; cudowne y to trzecie Bogá y człowieká/ dwu nátur/ ktore dáleko od siebie chodziły. BirkNiedz 66.
    • – Boię się/ áby kto powieści nászych dla tego sámego do siebie przypuszczáć nie chciáł/ że daleko chodzą od mniemánia pospolitego. StarPopr 41.
    • – Świece, kufle, szklenice, trunki co nas chłodzą, O jako daleko od nas chodzą, Od zbroj krwią popluskanych, od świetnych pancerzow, Od pałaszow y koncerzow. MorszZWierszeWir I 439.
  • za jedno chodzić:
    • »mieć to samo znaczenie«
    • – To dawna łáciná, ieszcze od czásu Chrystusa trwáiąca, zá iednoż to chodzi chory, i pácient, álbo cierpiący od Pána Doktorá. MłodzKaz 291.
  • równie chodzić jako co || równie chodzić z czym:
    • »być równym komu, mieć tę samą wartość, znaczenie co coś innego«
    • – Rownie tedy słowo Paradisus wzaiem chodzi z Raiem. DembWyw 40 marg.
    • – Rownie tedy to słowo Paradisus tách chodzi iako dzisieysze Imperium. DembWyw 49.
  • równo z kim czym chodzić (sz. zm.):
    • »być równym komu, mieć tę samą wartość, znaczenie co coś innego«
    • – Ten [Argant - poseł egipski] z cudzoziemcá (pátrzcie iákie dziwy) W Egyptcie/ rowno z Sátrápámi chodził. TasKochGoff 44.
    • – Z nieporownáną krásą wysoko bystry/ ktory z słodko brzmiących Wm. M. M. Pánny wynika rozmow/ rowno chodzi rozum. DobrPol II, 234.
  • zarównie z kim chodzić:
    • »być równym komu, mieć tę samą wartość, znaczenie co ktoś inny«
    • – Niech o bok, niech zárownie, ztworzenie z-Ztworzycielem nie chodzi. MłodzKaz II, 114.
  • niedaleko chodzić od siebie:
    • »być podobnym do kogo«
    • – Sądy Inkwizyciam [...] zlecaią. Nád to dla pewności y rozeznánia lepszego, ieślis są prawdziwe Czárownice, czyli tylo zabobonice, ácz niedaleko, iako pokrewne, chodzą od siebie. WisCzar 3.
  • różno chodzić:
    • »być różnym od czego, mieć różną wartość, znaczenie«
    • – I nie dziw, że kto złą rzecz rychlej sobie słodzi, Gdyż rożno piękne, rożno pożyteczne chodzi. VerdBłażSet 17.
  • wiedzieć, co po czemu chodzi (sz. zm.):
    • »wiedzieć, co ma jaką wartość; być dobrze zorientowanym w rzeczywistości«
    • – Po czemu co chodzi/ wiem/ wiesz/ ábo niéwiesz. Callidus vel iustus rerum aestimator (sum) Diligentissimè perpendens momenta officiorum. Non ignoras quanta momenta sint in Repub. temporum. Vnamquamq; rem aestimare, momentoque suo ponderare, sapientia iudicis tenet [...]. Kn 717.
    • – Trzeba zebys I w zyciu y w postepkach wszelkich był pocciwym Tosz U mnie bedziesz zacnym bedziesz U Kozdego Mądrego y ktory wie co po czemu chodzi. OpalKSat 70v.
  • (Przed czym) w przód chodzić:
    • »być najlepszym, mieć najwyższą wartość«
    • – A że słáwa w przod chodzi, żywot ná ostatku, Przyznawam, żem ci winien ieszcze coś w pryydatku[!]? Lecz niech w tak mężnym sercu słábość się nie sciele Ieden tylko iest honor, á Panien ták wiele. CorMorszACyd 159.
    • – Przed wszytkiemi zwierzęty, wprzod Lisowie chodzą. PotPocz 104.
  • chodzić na ostatku:
    • »mieć najniższą wartość, najmniejsze znaczenie«
    • – A że słáwa w przod chodzi, żywot ná ostatku, Przyznawam, żem ci winien ieszcze coś w pryydatku[!]? Lecz niech w tak mężnym sercu słábość się nie sciele Ieden tylko iest honor, á Panien ták wiele. CorMorszACyd 159.
  • o bok z kimś chodzić:
    • »być komu równym«
    • – Wiemy ze wodz ludu Bożego, ieden był tylko Moyzesz, á czemusz wyście Ludu Izráelskiego, przyczyta się i rękom Moyzeszowym i rękom Aáronowym? [...] ten Aáron., o bok teraz z-tobą [Mojżeszu] chodzi, dzielą między wámi sławę, in manu Moysi et Aaron, w-ręku Moyzeszá i Aároná. MłodzKaz I, 46.
    • – Niech o bok, niech zárownie, ztworzenie z-Ztworzycielem nie chodzi. MłodzKaz II, 114.
    • – W Swiętey Ewangelyi, naprzod się miánuie Oblubieniec, dopieroż Oblubienicá; á ieżeli nie byłá Oblubienica kondycyią rowna Oblubieńcowi, postáremu nie tráktował iey iáko służbisty iákiey, coby się to zá niem włoczyć miáłá, ale o bok z niem chodziłá. MłodzKaz IV, 525.
  • w jednej cenie z kim czym chodzić (sz. zm.):
    • »mieć równą wartość«
    • – Jedno i dobrych, i złych szczęście psuje Czysty z nieczystym w jednej cenie chodzi. LubSTobPol 47.
    • – Wiem, że niegdy ták droga Kleopatry byłá Perła, że w iedney cenie z iey Páństwem chodziłá. DamKuligKról 34.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

  • – Ja nie mogę w piszczałkę wraz i w kornet dmuchać. Cytra z drumlą nie chodzi, pasztet z grochem, rowno. PotFraszBrück II 378.
12.  prawn.  »o nieruchomości, majątku itp.: mieć jakiś status funkcjonowania, użytkowania, zagwarantowany kontraktem, umową itp.; o państwie: być rządzonym«
  • – Starostwo to chodziło iuro emphiteutico ad annum 1655, ktore expirowało w domu finaliter ich mciów panow Działyńskich. OpisKról 22.
  • – Ostatek zaś włok szołtyskich 4 tak chodzą: dwie trzyma Jakob Fedrau, płaci reisgeltu marc. 10, facit fl. 6 gr 20. OpisKról 427.
  • – Ten ogrod chodzieł wespoł z młynem a na potym iuz chodzic bendzie młyn z osobna, ogrod takze z osobna. KsKasUl I, 358.
  • – Młyn z zagrodą chodzi dla opłacenia się tak dworowi, jako i na podatki, gdyż się tam młyn bez zagrody opłacić nie może ani też zagroda bez młyna. KsJaz 78.
Związki frazeologiczne

  • osobliwie chodzić:
    • – Przydałem przytym młyn ieden budowany wŁoiowie drugi wPeredonie ktore osobliwie chodziły y do arędy nienależeli. SapADiar 38.
  • za osobnym konsensem chodzić:
    • – Ten folwark [...] za osobnym konsensem nieboszczyka ś. pamięci JMP Wojewody chodzi i approbowany jest przywilejem JKM. InwPuck 107.
  • prawem dziedzicznym chodzić:
    • – Karczma w tej wsi jest, do ktorej należą włok 4, ktore szarwarkowe lustratia 1623 opisała. Teraz jednak włoki te, od wszelakich szarwarkow wolne, prawem dziedzicznym chodzą. OpisKról 32.
  • za przywilejem chodzić:
    • – Wieś Liwaldt alias Riwaldt. Połowa w tej wsi jest dobr szlacheckich, druga połowa to jest włok 28 krolewskich, za jednym przywilejem chodzi włok 24, a z a drugim włok 4. OpisKról 434.
  • w arendzie chodzić:
    • – Tego folwarku krescencya w arendzie chodzi, z ktorej p. Michał Blom daje na rok fl. 200. OpisKról 356.
  • osobliwym prawem chodzić (sz. zm.):
    • – W tej wsi włok 12, która ex antiquo do starostwa Kowalewskiego należała. Teraz jednak czas niemały osobliwym prawem chodzi. OpisKról 5.
    • – Wieś Lissowo. Jest to wojtostwo, Ktore osobliwem prawem chodzi. OpisKról 14.
    • – Jest w tejże wsi dworek pusty, do ktorego [...] należało włok 5, ktore osobliwym chodziły prawem, teraz jednak nikt się z przywilejem na te włoki na te włoki nie odezwał, cale pusto leżą. OpisKról 458.
  • alternatą z czym chodzić:
    • – Tuszewka błotne jeziorko, ktore alternatą z zamkiem Grudziądzkim chodzi. OpisKról 26.
  • osobnym chodzić prawem:
    • – Ta dzierzawa osobnym chodziła prawem, teraz jednak [...] za jednymże consensem i cesyą, ktora się przy starostwie Osieckim specyfikowała, trzyma i zażywa. OpisKról 325.
  • chodzić pod jednym berłem:
    • »znajdować się pod władzą jednego króla«
    • – Rzeczpospolita Chrzesciáńska nie chce regimentow nád sobą wielu/ y nie byłá nigdy ani chodziłá iedno pod iednym berłem. BirkRus 7.
13.  przen.  »sięgać do jakiegoś argumentu, przykładu w dyskusji, rozmowie itp.«
  • – Alec iescze nie koniec chodz my do pogrzebu Ktory im z większym zbytkiem tym większey miełości Ku męzom chcą miec znakiem. OpalKSat 15.
  • – Chodzmysz daliey á troche weyzszymy wto pilnie Prosze czego takowy Ociec [który daje zły przykład] Syna Vczy. OpalKSat 38.
  • – Chodzmys y do Kosciołow Nie nowina było Przodkom naszym Opactwa fundowac bogate. OpalKSat 46.
  • – Chodzmysz zas do ubostwa a to o moy Boze iakie teraz w Zakonach? OpalKSat 106.
  • – Chodzmysz do kupiectwa I handlow zakazanych temuz to stanowi Uznąmy ze sie slachta w szotow obrocieła. OpalKSat 123.
  • – Chodzmyz zas do pieniactwa bo tymi czasy Zabaweczka slachecka nayzwyczaynieysza. OpalKSat 123.
  • – Gdy Liberé to [co było wbrew prawu] nágánili Przodkowie nási, przyimowáli to mile od Poddánych Pánowie, áni to bráli zá vrázę, bo w zdrowiu y conseruátiey Oyczyzny, swoię y Májestatow swych vznawáli bydź conseruátią. Niedáleko chodząc, Páná Oycá y Páná Brátá S. pámięci, niech Iego K. Mość przed się czásy weźmie, ktorych obudwu nieurazáły wolne Poddanych głosy. LubJMan 109.
Związki niejednoznaczne względem znaczeń
Związki frazeologiczne

  • truchtem chodzić:
Związki nieprzyporządkowane do znaczeń
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • przypadki po ludziach chodzą:
  • po bakalarsku chodzić:
    • – Drzewicki chlopski syn studował w Crac. y circa 1632 po bakaliarsku chodzieł. TrepNekLib 74.
  • młynkiem chodzić:
    • – Młyniec [...] 1) piiany młynkiem chodzi. T III 849.
Związki frazeologiczne

  • chodzić na biskupich nogach:
    • »mieć poparcie wpływowych osób«
  • z czym chodzić na wytrwaną:
    • – Kto chce miec wygraną Trzeba pierwey z Fortuną chodzic na wytrwaną. PotWoj 47.
  • z czym chodzić na wytrwaną:
    • – Kto chce miec wygraną Trzeba pierwey z Fortuną chodzic na wytrwaną. PotWoj 47.
  • w wielkiej cenie chodzić:
    • »być cenionym, mieć wysoką wartość«
    • – Ten kon tak dobry pływacz [...] w wielkiey powiedano Cenie chodził. PasPam 265v.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

od przysł.: Chodzi jak owieczka, a tryka jak baran.
  • (wariant I):
    – Chodzi iák owieczká/ á tryksa iák Báran. RysProv A3v.
  • (wariant II):
    – Chodzi iák owiéczká/ á tryka iák báran. KnAd 64.
  • (wariant III):
    – Chodzi iák owieczká, á tryka iák báran. WojnaLust 263.
  • – Dla grzmotu do młyná nie iść; dla szumu do lasá. KnAd 156-157.
Użycia metajęzykowe
  • - [Verbum] Figurae duae: simplex, ut Dáwam, chodzę et composita, ut Rozdáwam, odchodzę etc. WojnaInst 68
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Podhasła

*CHODZĄCY I

im. przym. czyn.
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON

Formy gramatyczne
lp M. m   chodzący
ż   chodząca
n   chodzące
D. m   chodzącego
ż   chodzącej
n   chodzącego
B. m   chodzący
  chodzącego
ż   chodzącą
N. m   chodzącym
Ms. n   chodzącym
lm M. mos   chodzący
nmos   chodzące
D.   chodzących
B. mos   chodzących
nmos   chodzące
N.   chodzącymiej
Najwcześniejsze poświadczenie:
1745
Znaczenia
1. »poruszający się za pomocą kończyn «
  • – KROKODYL Zwierz Wodno-Ziemny, ná cżterech chodzący y pływáiący nogách, Nilu, Indusa, Gangesa, item Kuamy, Nigra Rzek wielkich Obywatel, iáko też w Rzece Marta w Nowey Hisżpanii, w Perwańskich Jeźiorach, ná Insuach Molukkach, ná Philippinach, ná oboch Jawach Insuach, wielka ich znayduie się licżba [...]. ChmielAteny1745 I 47.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • sęp chodzący:
    • »rosomak«
    • – ROSOMAK [...] Scaliger go názywa Vulturem quadrupedem, Sępem czwornożnym, álbo Sępem chodzącym, bo tákże wiátrem, naydaley uczuie ścierw, do ukontentowania swego żarłoctwa. ChmielAteny1745 I 485.
9. »pracujący przy czymś, zajmujący się czymś«
  • – LESZCZYNA po Łaćinie Corylus z tey rácyi do Moich wchodzi Aten, iż Metallici álbo Gornicy, koło Złota, Srebrá y innych mineráłow chodzący, wierzą iákoby z láskowey rozgi zrobione widełka, náturalną Sympatyą tám się nachylaią gdzie takie kryią się Minerały, Kruszce y Skarby [...]. ChmielAteny1745 I 541.
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Podhasła

CHODZĄCY II
rzecz

w funkcji rzeczownika
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON

Formy gramatyczne
Najwcześniejsze poświadczenie:
1621-1643
Znaczenia
1. »poruszający się za pomocą kończyn, przenoszący się z miejsca na miejsce«
  • – Chodzący/ oppositum latáiący/ czołgáiący się/ [...] Ambulatilis [...] Ambulatorius [...]. Kn 67-68.
  • – Przyprowadzam kogo do kąd/ ábo co innego. Przywodzę chodzącego. Przyprowadzam i nieme rzéczy/ ále z-pracą/ ábo z-powagą człéká. Adduco aliquem ante oculos, coràm: adduco puero nutricem [...] Adducere gentes armatas in Italiam: in iudicium aliquem [...] Perduco aquam ex aliquo loco [...] Peragere nauem in portum [...] Superinducere filio nouercam [...]. Kn 884.
  • – Wspak chodzączi Retrogradus. SłowPolŁac 99.
  • – Retrogradus Wspak chodzączÿ. SłowPolŁac 119.
Związki frazeologiczne

  • chodzący po kole:
    • – PRZESTROGA I. koło KG, ma bydz postáwione około N, wierzchu kołá LTN, nie E ták iáko w figurze, áby chodzący po kole LTN mieli wolne mieysce gdy wiádro opuszczone wyciągáć będą. SolArch 143.
  • chodzący w kole:
    • – Wszakże iż ciężar w kole postáwiony według Náuki 28. Części I. tey Zabáwy 2 pod punktem E, (to iest pod stopniow 60. nád ktory punkt chodzący w kole, ztrudnością wyżey postąpić może,) tylko połowicą siebie samego ociąża koło do obrotu, a gubi połowicę, iáko obaczysz ná Tablicy przy sześćdziesiątym stopniu ráchuiąc od B, punktu kołá w Figurze. SolArch 95.
    • – Według tey przestrogi máią się miárkowáć siły chodzących w kołách, ktorymi wodę álbo cieżary insze kto ciągnie do gory. SolArch 142.
2. »noszący, mający co na sobie jako część ubioru lub uzupełnienie do niego, ubrany jakoś, wyglądający w pewien sposób«
  • – W-trzéwikách/ w-botách chodzący/ obów máiący ná nogách. Calceatus [...] In crepidis, in caligis processit in publicum [...]. Kn 1218.
  • – Wytárto chodzący/ v. Szárék. Kn 1338.
  • – Pileatus Wczapcze chodzączÿ. SłowPolŁac 105.
  • – Soléatus Na trepkach chodzaczÿ. SłowPolŁac 128.
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Data ostatniej modyfikacji: 12.02.2019
Data ostatniej modyfikacji: 12.02.2019
Autorzy: WM
Data ostatniej modyfikacji: 12.02.2019