ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Słowniki notują

Formy gramatyczne

liczba pojedyncza

	M.				gryzienie
	D.				gryzienia
	C.				gryzieniu
	B.				gryzienie
	N.				gryzieniem
	Ms.				gryzieniu

liczba mnoga

gryzienia

Znaczenia

1. »cięcie, rozrywanie, miażdżenie czegoś zębami«

– Kozieł tákże w gryzieniu winnic podeyźrzány/ Powiedáią/ że zá ten grzech bywa rzezány Przed Bachá zemścicielá ołtarzem [...]. OvOtwWPrzem 609.
– [...] z kurzenia álbo gryzienia częstego Tutoniu [powstaje wrzód żołądka]. CompMed 196.
– Ták rownie wypisáć nie mogąc/ Togryś y Tágrodź, oboie zowią Tygris: choć iedno iest źwierzę/ od iádowitego gryzienia Togryś rzeczone; á drugie Rayska rzeka Tagrodź [...]. DembWyw 33.

2. »ostry ból w organach wewnętrznych i częściach ciała człowieka«

– Bo gdzie się zátrzymawáią stolce, tám bywa koliká, nadymánie, gryzienie, kruczenie, womity, smáku áppetytu strácenie. PetrSInst C2.
– Bolenie niezmierne w połgłowiu tákie że sie zda/ iákoby tám od chrobaká y czerwiu iákiego gryzienie było/ leczy/ vtłukszy to ziele z octem mocnym á z oliwą/ co naciepley/ dwá kroć przez dzień/ ná bolące mieysce przykłádáiąc. SyrZiel 197.
– Morzysko y grzyzienie [!] w żywocie uśmierza/ dáiąc go krysterą/ ábo w krysterze. SyrZiel 357.
– Płynącym oczom/ Swierzbiącym/ y Gryzienie w nich vśmierza/ korzeń Kopru Włoskiego/ Rutá ogrodna/ Kmin kramny/ Bobki y Roża/ po rowney części/ w winie białym wárząc/ do połowice/ á tym raz y cztery przez dzień oczy wymywáć. SyrZiel 389.
– Abo kwiecie/ poki świeże/ nie zeschłe/ w dunicy nowey co nalepiey vtrzeć/ á wodką Rożáną rospusciwszy/ wziąć tego zedwie łyszce/ przydáć Koperwáseru białego/ ábo Rzymskiego ziarn dziesięć/ y to vbić co nalepiey wespoł/ á káżdego dniá po kilkákroć potrosze w oczy pusczáć/ iest bárzo osobliwe lekárstwo gryzieniu w oczách. SyrZiel 443.
– Tákze y Pániom w połogu leżącym/ ktoreby w mácicj [!] gryzienie miáły/ ktore gryzawkámi zowią/ bywa bárzo użytecznym trunkiem/ tákże iey ciepło po cztery ábo piąciu łyżek używáiąc. SyrZiel 455 [355].
– Bolenie w żołądku z gryzieniem/ ták wárzoną w winie/ iáko surową przykłádáiąc vcisza [komonica]. SyrZiel 515.
– Y przeto Galenus powiáda/ że niektórzy purgowáli się piiąc wodę siárczáną: y Tralliunus dáwáł ie więc/ gdy kto miał iákie bolenie y gryzienie w ielitách. SykstCiepl 169.
– Biała płeć ktora to cierpi/ vstáwnie pluie/ cierpi gryzięnie żołądká/ nudność/ wszytkiego ciáłá wycieńczenie/ womity y cknienie. CiachPrzyp 8 nlb.
– Gryzienie w żołądku/ morzenie/ żárcie w kiszkách. Rosio stomachi, rosio intestinorum [...] Torsio stomachi [...] Dysenteria [...] Chordapsus, voluosus [...] Strophus [...] Vermina [...] Tormina [...] Ileos vel Ilèus [...] Tormines [...] Tortura [...]. Kn 215.
– U nas w Polszcze gorzałka ná wszytko/ ná spánie/ ná gryzienie/ ná frasunek/ ná apetyt/ dla prezencyey y śmiałości/ ná smrod záráźliwy [...]. HercBan 13.
– Powiádáją o jednym/ ktory się w kárczmie álbo domu szynkownym hániebnie opiwszy/ przyszedł do domu: nie długo potym wielkie y srogie boleści/ á osobliwie niezmierne gryzienie w żywocie/ y żárcie we wnętrznościách swoich cierpiał/ y zdáło się/ jákby był umrzeć miał. GdacPij 20.
– Zebraku ná coż to choruiesz? ná oczy! Coż? masz iákié w-niech gryzienie? szczypánie? bynamniey! ále świátłá nie widzę. MłodzKaz III, 171.
– Er hat das Grimmen und das Bauchweh/ ma chnienie y Gryzienie w Zywocie. ErnHand 405.
– Pomaga tez przeciw gryzieniu y disuryey, áby [ábo] cięszkości puszczánia moczu, sok tegoż ziela [pięciornika] záżyty. AlbSekr 236.
– [...] w żołądku gryzienie, ślin z ust płynienie [objawy epilepsji] [...]. CompMed 108.
– Trzecia [przyczyna poronień] Motsus, to iest gryzienie, álbo sczypánie, pochodzące z humorow ostrych, zlewáiących się do niey [macicy] [...]. CompMed 531.
– Ten Elixir sekretny ma dziwne skutki ná rozmáite choroby, osobliwie [...] ná kolki y gryzienie w żywocie. CompMed 668.
– Kichánie pochodzi z dwoch przyczyn. Albo rpwez rozdraźnienie mammilarney cześci ciałá w nosie będącey á z muzgiem złączoney, náprzrzykład wąchaniem tábáki, lub inney gryzącey máteryi. Albo z abundancyi niepotrzebnych, y szczypiących humorow w muzgu, ktore spływáiące do teyże mammilarney części nosa, gryzieniem y tytyllácyą swoią spráwuią, iż poruszone muszkuły usiłuią te niepotrzebne humory pozbyć. Co samo iest kichnienie. BystrzInfCosm F2.
– CORROSION [...] GRYZIENIE. (Termes de Medecine.) Terminy lekarskie. DanKolaDyk I, 375.
– TRENCHE'E [...] Trenchèes ou Douleurs des intestins. Tormuna torsiones [...] Intestinorum dolores. Rznięcie gryzienie w żołądku [...] Rznięcie żołądka cierpieć. DanKolaDyk I, 553.
– Gryzienie. 1) das Nagen, Beissen. 2) Schmertz, Hertzens-Kummer. 3) Bauch-Grimmen, Reissen, Schneiden im Leibe. 1) l'action de ronger. 2) remords, chagrin cruël; dépit extréme; creve-coeur. 3) des tranchées, mal de ventre; des douleurs dans les boïaux; maladie des intestins. § 1) gryzienie mysz słyszę. 2) wielkie na umyśle ponosi gryzienia. 3) gryzienie w żołądku, w kiszkach, w żywocie. gryzienie na wnętrzu cierpiący. ein Darmgichtiger; der Bauchgrimmen hat. qui a les tranchées; malade des intestins. gryzienie ma wnętrzu czyniący. das in Bauchgrimmen verursachet. qui cause les tranchées [...]. T III 429.

3. przen. »niepokój wynikający z poczucia popełnionej winy«

– Potym dwá węże z sprosney głowy wyszárpnione/ Swą záráźliwą ręką wypuszcza: á one Do Athámántá się/ y Indiey/ vdawszy/ A zánadrzá ich rączym czołgiem pobiegawszy: Cięszkiego vtrapienia w obu nádycháły: Niiákich tám oni ran ciáłu nie zádáli/ Ale sercá nieznośne cierpiáły gryzienia. OvOtwWPrzem 163.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

gryzienie sumienia (sz. zm.):

– Lecz nie taka jest nielitość cesarza j. m. jako ich [heretyków] summienia gryzienie, bo z pokojem wojsko Pragę przeszedłszy, z wielką skromnością poszło przez Czechy aż do Szląska. DembPrzew 116.
– Syntheresis. Das Nagen der Vernunfft. Griżenie sumnienia. GuldOn 74.
– Et tamen nihil amplius, mundi honores habẽt, nisi salutiones externas, verba adulatoria, caeremonias honorificas A wewnątrz gryzienie sumnienia/ y boiaźń vstáwna śmierci. StarKaz II, 73-74.
– A widząc iż go Pan Bog iáwnie nie zkarał/ y nie wygnał z kościołá/ był bespieczen ná sumnieniu swoim rozumieiąc/ iż iuż zápomniał Pan Bog grzechu iego; y chodził po wszytkie dni do kościołá rowno z drugimi/ lubo miał gryzienie sumnienia vstáwne wewnątrz. StarKaz II, 228.
– A przeciwnym záś sposobem będąc niemym w niepráwościách musiemy vstáwnie gryzienie sumnienia cierpieć/ vstáwnie bydź w strachu y boiáźni śmierci vstáwne piekło cierpieć ná duszy. StarKaz II, 279.
– [grzech] wnętrzny pokoy w gryzienie sumnieniá y kłotliwe niepokoie przemienia/ przyspiesza śmierć/ á często nieszczęśliwą/ ná Bogá vstáwnie Vindica, Vindica o pomstę wołá. BujnDroga 44.
– Przeto kto grzeszy z náłogu/ grzeszy ochotnie/ z uciechą/ nie czuie owego gryzienia y przestrachu sumnieniá/ ktore czuł/ gdy pierwszy raz zgrzeszył/ álbo drugi raz odpádł. BujnDroga 79.
– Przeciwnym záś sposobem/ by niewiem iáka roskosz była/ nigdy człowiekowi prágnącemu niebá/ sercá iák náleży ucieszyć nie może/ z ktorey to y obrázá Boska/ y nieposkoynego sumnieniá gryzienie/ y ták iáwne Zbáwieniá niebespieczeństwo/ y nákoniec ieśli by czásu do popráwy nie dano/ wieczna zgubá koniecznie nástąpić musi. BujnDroga 271.
– Gryzienie [...] gryzienie sumnienia. das Nagen, die Bisse des Gewissens. sinderesse; les remords de la conscience. T III 429.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

GRYZIENIE