Pobieranie

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

Ta strona przetwarza Twoje dane osobowe takie jak adres IP i używa ciasteczek do przechowywania danych na Twoim urządzeniu.

Z jednej strony ciasteczka używane są w celu zapewnienia poprawnego funkcjonowania serwisu (np. zapamiętywania filtrów wyszukiwania zaawansowanego czy ustawień wybranych w tym okienku). Jeśli nie wyrażasz na nie zgody, opuść tę stronę, gdyż bez nich nie jest ona w stanie poprawnie działać.

Drugim celem jest gromadzenia statystyk odwiedzin oraz analiza zachowania użytkowników w serwisie. Masz wybór, czy zezwolić na wykorzystywanie Twoich danych osobowych w tym celu, czy nie. W celu dokonania wyboru kliknij w odpowiedni przycisk poniżej.

Szczegółowe informacje znajdziesz w Polityce Prywatności.

Wyrażam zgodę na "ciasteczka":
Tylko niezbędne do działania serwisu
Wszystkie (także służące gromadzeniu statystyk odwiedzin)

PL EN
ELEKTRONICZNY SŁOWNIK JĘZYKA POLSKIEGO XVII I XVIII WIEKU
znajdź hasła
wyszukiwanie zaawansowane
A
B
C
Ć
D
E
F
G
H
I
J
K
L
Ł
M
N
O
Ó
P
R
S
Ś
T
U
V
W
X
Y
Z
Ź
Ż

JEDEN

licz.
odm. przez przypadki i rodzaje
ZALĄŻEK ARTYKUŁU HASŁOWEGO
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON
Notowanie w słownikach
Słowniki nie notują
Najwcześniejsze poświadczenie: 1618
Formy gramatyczne
M. mos   jeden
ż   jedna
n   jedno
D. mnżyw   jednego
n   jednego
C. mnżyw   jednemu
B. mnżyw   jeden
ż   jednę
n   jedno
N. mnżyw   jednym
ż   jedną
n   jednym
Ms. ż   jedny
  jednej
n   jednem
Znaczenia
hasło w opracowaniu - nie podano jeszcze definicji
Związki frazeologiczne

  • w jednej godzinie:
    • »w tym samym czasie«
    • – Wnet vicissitudo y odmiana fortuny w iedney godzinie podchlibieła im a iuz ich nasztych wydała. PasPam 113.
  • chodzić pod jednym berłem:
    • »znajdować się pod władzą jednego króla«
    • – Rzeczpospolita Chrzesciáńska nie chce regimentow nád sobą wielu/ y nie byłá nigdy ani chodziłá iedno pod iednym berłem. BirkRus 7.
  • jedną ziemi(e) bryłą okryty:
    • »leżący w grobie«
    • – Każdy w popiele śmiertelności znajdować się musi, i [...] jedną ziemi bryłą okrytym zostawszy, w podziemnych lochach dziedzictwa przyjmować powinien, oczekiwając resurrectionem vivorum et mortuorum. PacFJTestBork 139.
    • – Bogate skarby (jedną ziemie bryły okryci) zostawiwszy, w podziemnych lochach dziedzictwa przyjmować powinni, oczekiwając zmartwychwstania ciała [ludzie]. GałHTestBork 74.
Związki nieprzyporządkowane do znaczeń
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • z jednegoż gniazda z drugim:
    • »krewny; z tego samego rodu«
    • – z iednegoż gniazda (szczepu) z drugim. der mit einem aus eben den Geschlecht ist. lignager. T III 390.
  • jednym krokiem nie ustąpić:
    • »ani odrobinę nie ustapić«
    • – Dla Grozby zas Bog widzi że iednym krokiem nie ustąpię. PasPam 145.
  • w jeden cel bić:
    • »jednego pragnąć«
    • – Ták y tą wypráwą Pospolitego ruszenia máłego, Commissarze álbo Wodzowie (ieden z Senatu, drugi ex ordine Equestri, ná Seymie naznáczeni) władnąć máią, y łączyć Woysko, y nárádę będą swoię z Hetmánámi Woyskowemi, w ieden cel dobrá pospolitego bijąc. FredKon 49.
  • ku jednemu umierzyć celu:
    • »dążyć do osiągnięcia jednego skutku«
    • – Co czyni że się zátym nie wściekł Tyran ziádły/ Gdy mu ták pierwsze kunszty niepomyślnie pádły? A wszakże ku iednemu umierzywszy celu/ W Acheruntách nowego szpieguie fortelu. TwarSLeg 63.
  • do jednego celu mierzyć:
    • »starać się dotrzeć do tego samego miejsca, kresu podróży«
    • – Iako márynarze/ ábo ci ktorzy do iedney łodzi wnidą/ dla roznych spraw y przyczyn/ nigdy do iednego celu nie mierzą; ále skoro wiátry vderzą/ á morze pocznie się od wáłow nádymáć/ wszyscy bieżą iáko ná gwałt/ rátá wszyscy wołáią zgodnym sercem: ták y ci ktorzy opuściwszy łodź Piotrá ś. puścili się ná wáły roznych heretyctw/ nie mász żadney przyiáźni miedzy nimi/ chybá ná ten czás gdy się obawiáią niebespieczeństwá iákiego od klątew/ abo od kościelney discypliny/ prędka ná ten czás nuedzy nimi konfederácya. BirkNiedz 256.
  • trwać w jednej porze:
    • – Kto chce być, nie odmieniáć z Miesiącem się na ni, Stać y trwáć w iedney porze, w iedney trzebá gráni. PotPocz 71.
    • – [...] wielu poważnych Swiętych Oycow domniemywa się, iż ten świat od stworzenia świata do skończenia swego, w iedneyże porze trwáć bedzie tylko sześć tysięcy lat. BystrzInfCosm G4.
Związki frazeologiczne

  • słowa jednego przemówić nie móc:
  • jeden na drugiego spojrzeć:
    • »wzajemnie na siebie spojrzeć«
    • – Nie było bez smiechu iedna nadrugą spoyrzawszy. PasPam 56v.
  • jeden na drugim upaść:
    • »zginąć«
    • – Nieodstąpiemy się choć ieden na drugim upadł. PasPam 243v.
  • (Za) jednym zamachem:
    • »od razu, błyskawicznie«
    • – Obiecował sobie iednym za machęm zwoiować nas ufaiąc swego Woyska wielkosci. PasPam 106.
    • – Zaraz za iednym zamachęm y fortece wzięto. PasPam 265v.
  • za jedno chodzić:
    • »mieć to samo znaczenie«
    • – To dawna łáciná, ieszcze od czásu Chrystusa trwáiąca, zá iednoż to chodzi chory, i pácient, álbo cierpiący od Pána Doktorá. MłodzKaz 291.
  • z czym chodzić w jednej kupie:
    • – GRámmátyk/ y Gámrátyk/ chcesz wraz bydź; leć głupie. Mądrość z fryiem niechodzi nigdy/ w iedney kupie. KochProżnEp 66.
  • nie w jednej sforze z czymś chadzać:
    • »nie być z czym związanym, nie występować razem z czymś«
    • – Nie w iedney sworze miłość z wielmożnością chadza. OvOtwWPrzem 99.
  • w jednej cenie z kim czym chodzić (sz. zm.):
    • »mieć równą wartość«
    • – Jedno i dobrych, i złych szczęście psuje Czysty z nieczystym w jednej cenie chodzi. LubSTobPol 47.
    • – Wiem, że niegdy ták droga Kleopatry byłá Perła, że w iedney cenie z iey Páństwem chodziłá. DamKuligKról 34.
  • w jednej sforze (z kim czym) chodzić (sz. zm.):
    • – Tak piękny smiech z zdradą chodzic w iednei sworze Zadną miarą nie moze. ArKochOrl 65v.
    • – Stáry á dziecię w iedney sforze zsobą chodzą. WojszOr 296.
    • – Wszytkie takie iednakie bogata Vboga I wiedney Sworze chodzą bo ktora chuda Sprzeciwia sie dostatniey chocby się y spękac Mezowi musi dla niey bydz. OpalKSat 29v.
    • – Kucharz y Kuchárká w iedney zsforze chodzą/ w ktorych ręku nie tylko Páńskie/ ále y káżdego/ dobre/ przez szczerość y umieiętność/ złe przez skwápliwość y złość/ zdrowie. HercBan 5.
    • – Widzę Litwin a Swinia w iedney sworze chodzi Swinia chce [...] li co zwąchać to chodzi po nocy Litwin zas na rabunek iak by wybrał oczy. PasPam 183v.
    • – W jednej sferze[!] chodzi Zabojstwo z cudzołostwem. PotFraszBrück I 311.
    • – Dosyć na tym, że się w tym Domu urodziła, gdzie zawsze z Starożytnością poczciwość, z podczciwością cnota w iedneyże sworze chodziła. DanOstSwada II, 21.
  • po jednemu chodzić:
    • »o zdarzeniach, zjawiskach: występować oddzielnie, bez związku z innymi zdarzeniami lub zjawiskami«
    • – W innych stanách kłopot po iednemu chodzi, ále w małżeństwie pásmem [...] nie poiedynkiem, ále hurmem, kupą. MłodzKaz III, 36.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

  • – Wolna myśl iedná roskosz v człowieká. RysProv 82.
  • – Ná iédnę się broń/ obronę/ dowod/ przyiaciélá/ nié spuszczay. KnAd 529.
  • – Wenn ein Narr einem Irrthum entgehet/ jednego Błędu uchodząc Głupi, geräth er in den andern/ tráfi w drugi. ErnHand 227.
  • – Widziemy/ że prawdziwe jest ono stáre przysłowie: Jeden Błazen wiele Błaznow czyni. GdacPrzyd 31.
  • – Iéden drugiego broni/ wymawia. KnAd 306.
  • – Bog sam widząc że z ciebie ni iemu świeca/ ni czartu ożog/ że/ pod pokrywką pobożności/ twey lubieżności szukasz; a (iák więc mowią) iednym charte[m] dwoch zaięcy gonisz. BujnDroga 71.
  • – Dziesięć lisowátych do iednego białokurowátego ná porádę chodzą. RysProv III, 6.
  • – Iédná iáskołká nié czyni láta; nié czyni miástá iedná chátá. KnAd 309.
  • – Iedná bábá kámień do studnie w wáli/ a dziesięć go chłopow nie dobędzie. RysProv Cv.
  • – GOUTTE [...] PODOBNI do siebie iák dwie krople wody iedna z drugą. DanKolaDyk II, 93.
  • – Jédno słońcé dość ná niébié. Pánowánie towárzyszá nié lubi/ nié cierpi. KnAd 316.
  • – Jéden kot stadá myszy się nie boi. KnAd 307.
  • – Jédná nędzá nié dokuczy: ábo/ niédość ná człowiéká. KnAd 310.
  • – Jéden nié wiéle możé: nié wszystkiego baczy. Jéden iáko nic. KnAd 308.
  • – Nié káżdemu będzie gmyśli/ ná co iédno więc pomyśli. KnAd 721.
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Podhasła

JEDEN
rzecz
m

w funkcji rzeczownika
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON

Formy gramatyczne
Najwcześniejsze poświadczenie:
1621-1643
Znaczenia
hasło w opracowaniu - nie podano jeszcze definicji
Związki frazeologiczne

  • jeden na drugim paść:
    • »zginąć«
    • – Choc by miał paść ieden na drugim A niewyiadę. PasPam 169.
Związki nieprzyporządkowane do znaczeń
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • dość na jednego:
    • – Dość ná iédnego/ ma co iéden robić/ Quae pastoris vnius dispendant curam [...]. Kn 138.
    • – dość na jednego; ma co ieden robić. genug Arbeit vor einen. c'est assez de travail pour une personne. T III 257.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

  • – Iéden chodzi w miérzé/ drugi suknią dziérzé. KnAd 509.
  • – Iéden buduié/ drugi psuié. KnAd 308.
  • – Podobáć się mądremu/ dość i iédnemu. KnAd 880.
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Data ostatniej modyfikacji: 05.12.2022

JEDNA

w funkcji predykatywnej
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON

Formy gramatyczne
Najwcześniejsze poświadczenie:
1606
Znaczenia
»z jednej strony; po pierwsze«
  • – I pewnie byłoby było czego życzyć, żeby było i tej bojaźni w ludziach nie było; jednakże źle sobie stąd tuszyć nie potrzeba, ani się godzi zgoła. Jedna, że to nam wiara nasza katolicka wskazuje, abyśmy to mieli pro licito, honesto et benedicto, co Kościół powszechny przez namiestnika P. Chrystusowego czyni, wierząc, że takowe dyspensacye jego u Boga i u ludzi są ważne, które nie są przeciwko pisanemu i wyrażonemu prawu Bożemu. DyskZacCz II 387.
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Data ostatniej modyfikacji: 09.11.2017

JEDNO

w funkcji partykuły
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON

Formy gramatyczne
nie określono wartości
  jedno
Najwcześniejsze poświadczenie:
1608
Znaczenia
»tylko«
  • – I. M. Pan Hetman kazał nam też ku nim nástępowáć: á my sie spieszno klusząc/ gotowismy byli do potrzeby: iedno żesmy byli konie zmogli. NowinyDymitra Aijv.
  • – [...] iáka bydź może Więtsza vciechá/ iedno łáská twa/ moy Boże? NowinyKról Av.
  • – [...] ná Smolensku niemász do boiu ludzi iedno 200. Boiárow/ á 300 Strzelcow. BielDiar Aijv.
  • – MAM zá to Oświecone Miłośćiwe Xiązę, ze przezacnemu Domowi Wászey Xiążę. Mił. mego Miłośćiwego Pana, innatum to iest, odległe kráie widzieć; Mieyscá SWiętych náwiedzáć, y ná Dworzech v wielkich Monárchow przemieszkiwáć, Ktoremu tez, y te qualitates przystąpiły, rádzić o dobrem, nie iedno tey kwitnącey R. P. (ktorey przewagą y rádą członkiem naprzednieyszym zwykł záwsze bywáć) ále y wszystkiego Chrześćiaństwá [...]. JudCerem A2.
  • – Tákże przy tym y KSIESTW A przemoznie sławnego/ Swoim Tyráństwem trapił. Pánstwá Iflantskiego. Ták iż iuż nie wiedźiano co iedno z nim czynić/ Acz się Bog sam łáską swą teras chciáł przyczynić. HofmańPor Aiji.
  • – Przeto dniá 12. Iunij/ gdy się iedno zorzá ku świtániu zapaláć pocżęłá/ przypuścili Ich Mośc ze cżterech stron szturm do Smoleńska/ ná co sam Krol Ie[g]o Mość okiem swym pátrzał z gury iedney [...]. RekupSmol Aijv.
  • – Czwarta wodá iest stoiąca/ tákowe są w wielu stáwach/ ba ledwie nie we wszystkich: álbowiem chociaż stawy niektore są ná rzekách/ iednak że wszystek staw nie może bydź na rzece iedno cząstká iego. SykstCiepl 38.
  • – Nas nie było iedno coś nád pięć tyśięcy [...]. DiarZwyc B.
  • – Vtwierdźiwszy powáżnie słowy woysko swoie/ Dosyć nie wielkie ktore iuż zdrowie práwie troie Zá miłą Oyczyznę nieśie by Pogániná W Oyczyznie swey znieść mogli/ wtąż Bisurmániná. Ktorych w licżbie nie máiąc iedno pięć tyśięcy/ Zaporowcow/ Kwárćiánych/ álboli co więcey. DobrociesRel B2v.
  • – Zaczym Galery ich/ ktore przedtym ná postrách nápełnione bywáły więźniámi Chrześćiáńskimi wszelkiego narodu/ y pánowáły iákoby ná wszytkim morzu: temi czásy tak są náwątlone/ że kiedyby nie sámi Tátárzy wpadáiąc vstáwicznie w kráie Ruskie/ y Moskiewskie/ nápełniáli ludźmi Armatę Turecką; rzecz pewna/ że Monárchia Turecka/ choć iest ták wielka/ zostáłáby iáko bez ręki ná morzu: ázátym łátwy przystęp byłby káżdemu/ ktoryb jedno chćiał okázyey dobrey záżyć/ w támte Prowincye wtárgnąć/ ktore po wielkiey częśći morzem sa otoczone. OpisGal A2.
  • – Krol Polski Seiná Hetmáná nászego zniozszy z obozem/ z wielką potęgą wszytkiego woyská swego do nas potężnie pod Stolicę iedzie/ iuż nam tu nie lża/ iedno ábo mu Trybut/ ábo Ołd postąpić/ ábo go zá Páná obráć/ ponieważ niechce traktowáć iedno szablą á ogniem. NowinyMosk A3.
  • – Cobyś mowił? Pijány o świecie nie wie/ mowić nie umie: ná nogách stać nie może: tacza się to tám to sám. Co rozumiesz/ gdzieć by się kazáno wyspáć álbo wytrzeźwieć? nic pewnieyszego jedno w piekle/ gdzie dla Pijánicow z onym Bogaczem łoże ogniem pałájące usłano. GdacKon 43.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • skoro jedno:
    • »jak tylko, gdcy tylko, skoro tylko«
    • – [...] małpy, skoro jedno lamparta zajźrzały, Na drzewa co najwyższe z trzaskiem uciekały. VerdBłażSet 70.
    • – Skoro iedno Krolestwo Ich Mć z Fonteneblo powroćili/ zárázem 29 Octobris. temu zácnemu Wiáżdowi/ (dla ktorego nabárźiey ták prędko Krolestwo do Páryżá pośpieszyli) náznáczono y konsekrowano. WjazdPar av.
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Data ostatniej modyfikacji: 21.08.2023
Autorzy:
Data ostatniej modyfikacji: 21.08.2023