Pobieranie

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

Ta strona przetwarza Twoje dane osobowe takie jak adres IP i używa ciasteczek do przechowywania danych na Twoim urządzeniu.

Z jednej strony ciasteczka używane są w celu zapewnienia poprawnego funkcjonowania serwisu (np. zapamiętywania filtrów wyszukiwania zaawansowanego czy ustawień wybranych w tym okienku). Jeśli nie wyrażasz na nie zgody, opuść tę stronę, gdyż bez nich nie jest ona w stanie poprawnie działać.

Drugim celem jest gromadzenia statystyk odwiedzin oraz analiza zachowania użytkowników w serwisie. Masz wybór, czy zezwolić na wykorzystywanie Twoich danych osobowych w tym celu, czy nie. W celu dokonania wyboru kliknij w odpowiedni przycisk poniżej.

Szczegółowe informacje znajdziesz w Polityce Prywatności.

Wyrażam zgodę na "ciasteczka":
Tylko niezbędne do działania serwisu
Wszystkie (także służące gromadzeniu statystyk odwiedzin)

PL EN
ELEKTRONICZNY SŁOWNIK JĘZYKA POLSKIEGO XVII I XVIII WIEKU
znajdź hasła
wyszukiwanie zaawansowane
A
B
C
Ć
D
E
F
G
H
I
J
K
L
Ł
M
N
O
Ó
P
R
S
Ś
T
U
V
W
X
Y
Z
Ź
Ż

KARTUZ I

rzecz.
m
W TRAKCIE OPRACOWANIA
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON
Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SStp, SXVI, T, L (XVI-XVII), SWil, SW, SJP

Nienotowany w słownikach:
Kn

Formy gramatyczne
liczba pojedyncza
M.   kartuz
N.   kartuzem
liczba mnoga
M.   kartuzi
Etymologia
fr. Chartreuse 'miejscowość koło Grenoble we Francji'
śr. łac. Carthusia
Znaczenia
»członek zakonu kontemplacyjnego o bardzo surowej regule«
  • Cóż bowiem dobrego nie znaczą i owe prawa antecessorów naszych w dawnych wiekach skuteczne, gdzie chłop bernardynem, mieszczanin reformatą, szlachcic jezuitą, żołnierz kapucynem, senator kartuzem, król papiżem z ścisłych reguł swoich i z życia onym przyzwoitego nazywać się mogli. MałpaCzłow 191.
  • Kartuz. Kartuzyanin. Carthäuser-Mönch. Chartreux un Réligieux. T III 536.
  • Karthuzi żadnego mięsa nie iedzą, Jezuici iedzą, ci i ci iednak służą i dziękuią Bogu; i w tym są zgodni. JezuiciPos 115.
  • Y iakże Idzi Błassie Apostato, nie ma ieszcze sześćiu godzin, iak iesteś z nami, a chcesz iuż od Nas odchodzić? a co byś ty cyznił[!], gdybyś został Kartuzem? LesageAwant 59.
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Podhasła

KARTUZI
rzecz
mos
blp

Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON

Formy gramatyczne
liczba mnoga
D.   kartuzów
Najwcześniejsze poświadczenie:
Znaczenia
»męski zakon kontemplacyjny o bardzo surowej regule, założony w 1084 roku w Chartreuse koło Grenoble przez św. Brunona, także klasztor tego zakonu albo kościół przy tym klasztorze«
  • Co śię tknie Konfirmowáney Reguły przyznawa iey tenże S. Grzegorz ná innym mieyscu świątobliwą bácżność álbo osobliwa rostropność. Záleca ią też niepomáłu iż do rozmáitych Zakonow przyięta iest/ iáko intencyą Chrystusową nápisána y sumnienia nietrudniąca/ od Skotow/ Kártuzow/ Celestynow/ Kámáldulow/ Cystercyensow/ Grándymontensow/ Oliwetanow/ Syluestrynow/ S. Páwłá Eremitow/ y Humiliatow Oycowie też Iezuići śiłá z niey Constytucyi máią. WęgrzPosag 55.
  • Popasałem w karczmie wielebnych o. o. kartuzów bereskich, Dziady nazwanej, w której czterech huzarów, pruskich dezerterów, przyjąłem. Tamże po obiedzie zajechał mi drogę tychże wielebnych o. o. kartuzów JM ksiądz, wielkich sciencji godny i srodze grzeczny. RadziwHDiar 38.
  • BRUNONA S. Patryarchy Kartuzow dnia 6. Pazdziernika był rodem z Kolonii Agryppiny. Był Doktorem Paryzkim, Remeńskim Kanonikiem. ChmielAteny III 128.
  • Ustawszy przez 24 godziny [wielki deszcz], zączął padać obficiey. Wielką liczbę domow w Barcelonie, Balanguerze, Leridzie, Tortozie, cztery miasteczka, 30 wiosek, ieden Klasztor XX. Kartuzow, 330 młynow na samey tylko rzece Heber, obalił, y zniszczył, 50 tysięcy ludzi zatopił. BohJProg II 103.
  • Radzę WCPanu, żebyś nawiedzał, kaplicę wymurowaną u Kartuzów od Kardynała Cibo, którego pamięć iest u mnie w szacunku. KlemMeszListy 81.
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Data ostatniej modyfikacji: 17.10.2025
Odsyłacze
Patrz: KARTUZJAN.
Autorzy: DA
Data ostatniej modyfikacji: 17.10.2025

KARTUSZ I

rzecz.
m
ZALĄŻEK ARTYKUŁU HASŁOWEGO
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON
Warianty fonetyczne: KARTUSZ I, KARTUZ II
Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
T (kartusz), L (kartusz), SWil (kartusz), SW (kartusz), SJP (kartusz)

Nienotowany w słownikach:
SStp, SXVI, Kn


Najwcześniejsze poświadczenie: 1638
Formy gramatyczne
liczba pojedyncza
M.   kartusz
liczba mnoga
D.   kartuzów
B. uż. nosob.   kartusze
N.   kartuszami
Etymologia
fr. cartouche
Znaczenia
1. »pocisk armatni«
  • Potrzeba [...] Kartuzow do Pułkartonow szrotem nabitych 200. ArchRadziw 1638 56/1.
  • Potrzeba [...] Kartuzow do Firtelkartonow Szrotem nabitych 900. ArchRadziw 1638 56/1.
  • Kartusz. 1) Kartetsche. [...] 1) un cartouche, gargousse, dont on charge un canon. [...] § 1) kartuszami z dział strzelano. [...]. T III 536.
  • [...] trzeba aby w tyle kazdey Brygady armat było kilka wozow z piędziesiąt[!] kartuszami do każdey armaty: mianowicie dwadzieścia z zwyczayną kulą podług kalibru armaty; piętnascie z małemi kulami funtowemi, a drugie piętnascie z kulami muszkietowemi. MarcenZagórRef III 249.
2. »nabój do ręcznej broni palnej«
  • Kartusz. [...] 2) Patrone; Flinten-oder Pistolen-Ladung. [...] 2) un cartouche pour en charger un mousquet ou un pistolet. § [...] 2) ten kartusz (naboy) nie iest zgodny do tego muszkietu; w prochowe kartusze włożyć kulę. T III 536.
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Autorzy: DA
Data ostatniej modyfikacji: 23.10.2025