ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Słowniki notują

Formy gramatyczne

liczba pojedyncza

	M.				kuna
	D.				kuny
	B.				kunę
	N.				kuną
	Ms.				kunie
	W.				kuno

liczba mnoga

	M.				kuny
	D.				kun
	B.				kuny
	N.				kunami

Znaczenia

1. »niewielkie drapieżne zwierzę; wówczas niekiedy uważane za spokrewnione z myszą, szczurem«

– Támże też znáyduie się źwierzá rozmáitego niezliczona rzecz/ niedźwiedźi/ kun/ soboli/ lisow/ wilkow; z ktorych futer máią znáczne hándle y pożytki wielkie. BotŁęczRel III 55-56.
– A maćie też w nim dźikie zwierzątá? Są tám zájące/ lisy/ kuny/ sobole/ bobry/ sárny. Iest też tám Ielen/ Loś/ Wilk/ Ryś/ Dźiki Wieprz/ Tur/ Báwoł/ Iednorożec/ Miedźwiedź/ Lew/ Słoń. VolcDial 134.
– Kuná/ źwierzę. Martes, is [...]. Kn 336.
– Szczurek/ y insze Myszy więtsze/ jako Łásicá/ Kuná/ Tchorz/ uciążáją Dom. KomDobrOrb 63.
– Potkał li mię tez kto nieznaiomy na polowanie iadącego obaczył atu idzie kilkoro chartow pięknych, wyzłow kilka, atu Liszka między niemi, kuna, Iazwiec Wydra. PasPam 256v.
– Wprawując syna w łowy, mój myśliwiec stary Uczy go, jako w kniei naszczuwać ogary; Jako zawsze do sarny trzeba zmykać w oczy, Do zająca, gdy w pole wypada, z uboczy; Jako lisa, jeśli w dół albo w sieć nie wpadnie, Trudno poszczwać, chyba go myśliwiec ukradnie; Jako się ryś, zdeb, kuna na wierzch drzewa skrobie. PotFrasz1Kuk II 61-62.
– Myślę przecie: nie sobol, nie kuna, Nie bóbr, nie tchórz, nie jaźwiec, nie zdeb i nie łaska; Kiego sobie do czapki przyprawił dyjaska? PotFrasz1Kuk II 89.
– Ma jamę lis, tchórz, jaźwiec w ziemi, wydra w jazie, Jeśli się nie obronią, kryją we złym razie; W tęż i królik przede psy i przed koty grzebie; Mają po drzewach dupie kuna, wiewiór, zdebie. PotMorKuk III 69.
– Pod Imieniem Kanady, rozumie się, á ráczey zámyká się Ziemia Labrador, álbo Estotiland, Canada Partykulárna, álbo Nowá Fráncya, Akadya, Saáuenai y wiele innych Kráiow mieszkánych przez dzikich ludzi, z ktorych poznáni są Irokonowie, Juronowie, Algonkinowie,ále wielu nie poznánych od ktorych ná przemiany zá zboże, siekiery, odzienia, y rożne rzeczy, bierą Fráncuzi skory Kastorowe, álbo Bobrowe, wydry, kuny, wilkow Morskich skory etc. ŁubŚwiat 637.
– SOBOL Zwierz nie wielki, ale wielkich Panow y Bogaczow stroiący swym futrem, y ogrzewaiący. Forma iego iak Kuny, ale nie taki szacunek. ChmielAteny1755 I 585.
– Kuna. 1) Buch-Marder, wilde Marder [...] marte, marte animal sauvage qui vit dans le bois [...] kuna iest zwierzę bystre i złośliwe, wyrodek to z sobola. T III 682-683.

Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

– Lis grzeie/ kuná chłodzi/ sobol zdobi/ báran wszy płodzi. RysProv E2v.

od przysł.: Lisie pomknij się, kuno przed stół; sobolu za stół; baranie za piec.

(wariant I):
– Liśie pomkni śie/ kuno przed stoł/ sobolu zá stoł/ á ty báránie zá piec. RysProv E2v.
(wariant II):
– Lisie, pomkni się, Kuno, przed Stoł, Sobolu, zá Stoł, Báránie zá Piec. ErnHand 560.
(wariant III):
– Lisie pomkniy się; kuno przed stoł; sobolu za stoł; baranie za piec. FlorTriling 183.

2. zwykle w lm »wyprawiona skóra tego zwierzęcia z sierścią; futro uszyte z takich skór«

– Mam domá piękne Lisy/ kuny/ wydry/ kroliki/ szkockie koty / byłby z nich kożuch osobliwy. VolcDial 68v.
– Nie powinna niwczym wydać swojej paniej matki, By pożyczyć, powinna mieć te wszystkie dostatki, To jest: letnik aksamitny według wzrostu swego, Czamarę kuną podszytą, wzoru drobniuchnego. SejmPiek 30.
– Acz Żydom nie ujmuję myśliwstwa, mało-li W sklepiech żydowskich rysi, kun, lisów, soboli, Co orłem ugoni, co każdy znać widzi, Skąd że to, przyznać musisz, myśliwcy Żydzi? WychWieś 20.
– Wyganiając marszałek z izby importuny, Pocznie rysie i trzepać po kołnierzach kuny. PotFrasz4Kuk I 337.
– Na rozum raczej w głowie patrzyć niż ze skrzynki; Niech sobole, niechaj tam rysie będą cynki, Nie pod lisem, pod wilkiem albo pod baranem, Więcej niźli pod rysiem w głowie nakrapianem, Częstokroć się znajduje: nie dba ten o kuny Na grzbiecie, co złotymi serce stroi runy. PotFrasz4Kuk I 402.
– Od Soroka Kun wszelakich, zł: 2. gr: 15. InsWybCła 133.
– Płaszcz szary, grodeturowy, z galonem złotym, kunami podszyty, No 1. SzkółRzewGęb 215.
– Tym Francuzi daiąc do gospodarstwa naczyniá, to iest siekiery, świdry, dłuta, to też odzież, za to biorą futra Kastorowe, wydry, kuny, wilki etc. ChmielAteny IV 694 [604].
– Bekiesa jabłonkowa, kunami podszyta z pętlicami złotymi, mocno schodzona i wytarta. InwKal II 44.
– kuny, plur. kunie futro. Marder-Felle. des fourrures de martres. § suknia kunami podbita. T III 683.

3. »kajdany na szyję, dwudzielna metalowa obręcz dla skazańca przytwierdzona łańcuchem lub powrozem do pręgierza, portalu kościoła, wejścia do dworu«

– Sadzam w kunę [...] boiae inclusus. Kn 336.
– Także podziękowawszy, Pan im odpowiedał, Że mu trzeba i siedzieć, i umrzeć w tej kunie, A jako tego wdzięczen, rozkaże fortunie, Gdziekolwiek pójdą morzem lub po ziemi niskiej, Żeby niosły sowite ich towary zyski. PotFrasz4Kuk I 252.
– A zatym urząd dał tę sprawę, isz o tęn exces sądzony iest ląn Lach na grzywien 30, plag w gromadzie 60, siedziec w kłodzie niedziel 3, siedziec przy kosciele w kunie u fary niedziele trzy. KsKasUl 327.
– ląn Safraniecz, ze pił gorzałkę rano w swięto Trzech Krolow w karczmie; nakazało prawo, zeby dał winy funt wosku do koscioła farnego, albo w kunie siedziec przez trzy swięta u fary swoiey. KsKasUl 331-332.
– U koscioła Skrzilnienskiego ma stacz w kunie za szyię przez 4 niedziele, począwszy w post, przeze mszą i przez kazanie, a stoiącz w kunie ma siekierę trzymacz na szyÿ [...]. KsKasUl 340.
– Wół w niedzielę ma pokój od jarzma, od pługu; Kmieć z kuny, lub z gąsiora, nie odda-li długu, Choć nigdy nie pożyczał u pana szeląga, Z skóry szyję w robocie oblazłą wyciąga. PotMorKuk III 212.
– Postanawiamy y miec chcemy irremissibiliter, aby takowy swiadkami przekonany, abo słusznemi dowodami iakiemikolwiek, siedział w kunie, abo w więzieniu iakiem dobrem, ostrem, innym ad arbitrium przełozonego, przez miesiąc, abo więcey iuxta delicti qualitatem [...]. SprawyCzerUl 395.
– Ktoby tedy zawodzenia takowe czynił u ludzi postronnych, zatym y kłotnie, turbacye, klasztorowi zadał, ma bydz takowy z naszych poddanych karany kuną abo gąsiorem, przez dzien cały od godziny do godziny siedząc, y do tego 30 plag wziąc postronkiem dobrem, iako nieposłuszny. SprawyCzerUl 401.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

kuna żelazna I (sz. zm.):

– Kuná żelazná/ Collare, is [...]. Kn 336.
– Trochę niżej są więzienia, Według inszych zasłużenia; Tuż kuna żelazna w słupie Przy wschodzie — na dziewki głupie. JarzGośc 13.
– Tedy go obnażywszy, tak jako się rodził, Do słupa, który dawno zbójecką osmrodził Niejeden łotr posoką, gdy się wszyscy suną, Żelazną mu najpierwej szyję ścisną kuną; Ręce potem, aż z stawów wystąpiły członki, Wspak wykręciwszy, wiążą twardymi postronki, Aż i nogi. PotZacKuk I 577.

4. »uchwyty w kształcie obręczy«

– W tej bramie dział spiżowych trzy, przy których loża i koła, żelazem okowane, tylko przy jednym niemasz kółka żelaznego i kun przy uchach dzialnych. InwŻółkGęb 118.
– Dwor, Ktorego positionem loci od wiázdu wyráźić, przy tym wiazd, wrotá fortki, párkány, y ogrodzenie, ná biegunách wrotá, drzwi: álbo ná zawiásach, z kunámi, z wrzećiądzámi, z szkoblámi, zamkámi, z skłotkámi żeláznemi, álbo iáko się znáydowáć będą; opisać. HaurEk 153.
– Brama pod gontami, z dylów dębowych, z kopułą i wietrznikiem; wrota w bramie dębowe, z fortką, z kunami, klamkami i skoblami żelaznymi i zamkiem drewnianym. DwórHunGęb 23.
– Do jednego bojowiska wrota z deszczek dartych osicowych, na biegunach, dobre, z kuną żelazną. Naprzeciwko tych drugie takoweż, bez kuny. InwKal II 16.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

kuna żelazna II:

– Od wrót z Kalisza do dworu jadąc, stodoła mała, wrota dobre z deszczek dartych, na biegunach, z kuną żelazną dobrą; drugie wrota na pole na wiciach, deszczkami staremi poprawne; ściany przyciesi z gruntu złe, podparte, tylko miejscem słupy podpierają i utrzymują. InwKal II 15-16.
– Do jednego bojowiska wrota z deszczek dartych osicowych, na biegunach, dobre, z kuną żelazną. Naprzeciwko tych drugie takoweż, bez kuny. InwKal II 16.
– Wrota stare, trochę poprawne, kuna żelazna z kłódką. InwKal II 19.
– Między tym płotem są wrota w pole podwójne, po jednej kunie zielaznej u góry mające, z poręczą. InwKal II 184.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Podhasła

Najwcześniejsze poświadczenie:

1661

Znaczenia

nazwa osobowa »nazwisko«

– W tej wsi są dwa okupni na wydzielonych rolach sołtysi, imieniem: Peter Kuna i Wojciech Magier. LustWielk 43.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

KUNA

KUNA