ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SXVI, Kn, T, L, SWil, SW, SJP

Nienotowany w słownikach:
SStp

Formy gramatyczne

liczba pojedyncza

	M.				kwadra +
	D.				kwadry +
	C.				kwadrze +
	B.				kwadrą?
					kwadrę +
	N.				kwadrą +
	Ms.				kwadrze +

liczba mnoga

	M.				kwadry +
	D.				kwadr +
	B.				kwadry +
	N.				kwadrami +
	Ms.				kwadrach +

Etymologia

łac. quadra

Znaczenia

1. astr. »faza księżyca, w której widoczna jest połowa jego tarczy; występują dwie kwadry nazywane pierwszą i ostatnią - pierwsza kwadra następuje po nowiu i przed pełnią księżyca, ostatnia kwadra występuje po pełni księżyca przed nowiem«

– A czás łápánia práwy/ trzy dni przed pełnią w Márcu/ ábo od pierwszey kwadry do pełni/ vpátrowan być ma záwsze ku wieczorowi/ áby z nátkánym káłdunem dłużey mogł bez iedłá trwáć/ y w nocy spokoyniey stać. DorHip I Eiiiv.
– [...] tákże też pod Nowiem y pod Pełnią/ więcey y ná dźień ieden przed pełnią/ á ná dwá po pełniey: ná ten czás wody bywáią (iáko Márynarze mowią) żywe: przećiwnym sposobem pod kwadrámi/ wodá nie ták bywa burzliwa/ iáko zwykłá/ á to dniem przedtym/ y dwiemá potym; á ná ten czás też wody bywáią (iáko Márinarze mowią) nie żywe. BotŁęczRel II 14.
– Dla vstrzeżenia sláku álbo páráliży/ co tydźień dobrze iey vżywáć/ á zwłasczá ná kwadrách Mieśiącá/ ná Pełni y ná Nowiu po dwu łyszkách ráno/ przedtym wźiąwszy iey ná noc łyszkę álbo połtory/ názáiutrz dwie. SyrZiel 39 <93>.
– To jest zewnątrz i z wierzchu, niechże ośm kwadr w rzędzi Na słońcu leży i włóż, gdzie twa wola będzie. WodGorzBad 24.
– Błędliwy mieśiąc swey ostátniey kwadrze/ Skąpe promienie vtykał w zánadrze. TwarKPoch C3v.
– Ale y te Kwietną swoie Niedźiele pominąwszy/ áż w drugą Niedźiele po drugiey Pełni w ostátniey kwádrze w Máią Pasche swoie Ruś będźie odpráwowáła/ co iest iawny y oczywisty Błąd/ á práwie Palpabilis Error, że rękoma możemy się go dotknąć/ et si non percipimus intellectu percipiamus sensu, y przyznaymy práwde Nowemu/ á Błąd Stáremu Kálendárzowi/ gdyż zgołá nietylko wy Pánowie Disunici/ ále y my Unici/ ktorzy więcey ludźie uczonych miedzy sobą mamy/ niemożemy w obrone Stárego swego Kálendárza y ust otworzyć/ zwłaszczá iż y Ręka S. Dámascena przy Páscháliey Ruskiey położona tegoż poświádcza. SakKKal A4v.
– Pierwsza Kwádrá 6. dniá według nowego/ ábo 27. Grud. dokończonego 1663. Roku/ według stárego Kálen. poczyna śię z mglistemi/ y párę wypuszczającemi oblokámi/ ktora ledwie bez dżdżu śię roźdźieli y zginie. FurUważ E3v.
– Ostátnią Kwádrę/ ktora 20. (10) bez małá przed pol. około 4. przypada/ znayduię/ párámi y chmurámi nápełniona/ dlatego śię domniemam/ że częśćią chłodne wiatry/ ktore według postánowienia kráiow/ dżdżu ábo sniegu cokolwiek wypuszczá; Iák nabárzey ná chłodno-wietrzną mokrość/ z trochą słoncá świeceniem/ tá ostátnia kwádrá iest skłonna. FurUważ E4.
– W Qwádrách Pełni/ y ná Nowiu/ Rzadko masz miecz w pogotowiu. GawDworz 100.
– T. Słuchaymyż tego nowo záczętego háłásu, B. Ledwie co otworzywszy ustá, słowo y drugie wyrzecze Xiężyć, áliśći záraz bieży ná pośiłek odchod, y przychod morski, bieży dwánaśćie titułow iego, bieży Przybysz, bieży Záćmienie, beży Now, Pierwsza Kwádrá, leći Pełnia, bieży ostátnia Kwádrá, bieży złotá liczbá, bieży okrąg Słoneczy, poczet Rzymski, Litera Niedźielna, Epacta, y Niezgodá wszystkich rzeczy ludzkich, ći wżywe oczy iuż wpuł uduszonego z ręku wydárli Xiężycá, ktory uchodząc, uśiadł blisko Słońcá Brátá swego, spráwuiąc ustáwiczne w swym się złączeniu Záćmienie [...] AndPiekBoh 121.
– Ná ostatek co raz bardziey umykáiąc pułsferza iasnego, á nadstáwuiąc ciemnego, poty dochodzi swoim obrotem słońca, poki złączywszy się z nim drugiego nie uczyni nowiu: tym sposobem wszystkie inne sprawuiąc rewolucye to iest miesiące swoie, wydzieláiąc nowie, pełnie, kwadry. BystrzInfAstron K2v.
– Pierwsza kwadra się zowie, gdy Xiężyc ná 90. gradusów oddali się od słońca. Ná ten czas puł Xiężyca switnego widać, rogami ku wschodowi Co dzień Xiężyc oddala się od słońca ná gradusow 12. y szkrupułow 11. BystrzInfChron 2 nlb..
– Od Nowiu do pierwszey kwadry zabiera około dni 8. Pełnia się zowie gdy Xiężyc ná puł Zodyaku blisko oddala się od słońcá, ná przeciwko niemu zostaiąc. Ná ten czas cały świetny widáć. Od Nowiu do pełni zabiera dni około 15. Ostatnia kwadra się zowie gdy Xiężyc zbliżywszy się ku Słońcu iák ná 90. gradusow iest ieszcze oddalony od niego. BystrzInfChron 2 nlb..
– Według rożności aspektow to nowie, to pełnie. to kwadry, y zaćmienia sprawuią. BystrzInfZup 1 nlb..
– Przy ostatniey zaś Kwadrze, rogi swoie kieruie na zachod Słońca, bo Część iego polerowna, albo obiasniona iest od wschodu Słońca, puł Cyrkułu wyrażaiąca. ChmielAteny1755 I 174.
– Fecit Lunam in tempora: Alias gdyby nie było Słońcá nie byłoby dni, a zatym iakby się mogł Swiat miarkować, co się stało dnia drugiego, co trzeciego, gdyby się nie Nowiem, Pełnią, Ostatnią Kwadrą y 12. Miesiącami miarkowali. ChmielAteny1755 I 186.
– Ze Planety są istoty podobne do ziemi światła własnego niemaiące: znać to, iuż z części ich raz świecących, drugi raz ciemnych, iako postrzegamy w Nowiu, y Kwadrach etc. Księżyca, Jutrzenki, etc. iuż z cienia, ktory na przeciw słońca rzucaią, iuż, że pod słońce, y iedne pod drugie podchodząc zacmienie czynią, iuż nakoniec, że nie ktore z nich przez płaszczyznę słońca nakształt plany czarney przechodzą. BohJProg I Wstęp 8.
– Umieiętność iest nakształt Xiężyca, który bywszy w pełni, pokazuie się w kwadrze, a potym i niewidać go. KlemMeszListy 51.
– To się więc wszystko mówiło, ale co to pomodz może w nieskończoney liczbie przesądow! któremi wszyscy zarażeni, gotowi ieszcze dziś upornie bronić, ze np. słońce się obraca, ze ziemia iest nie ruchoma, że kwadry miesiąca wpływaią w choroby człowieka; a cóż mówić o Historyi: że Popiela myszy ziadły, że Wanda w wisłę skoczyła, że Krakus smoka zabił pod Krakowem, Senatorowie pod Glinianami pościnani, a dopieroż względem Religii: nie chcę długim opowiadaniem bawić nawet WPana, iakie są uprzedzenia, których nie podobna przeprzeć. KossakKsiądz 13.
– Kurczowate żył suchych i nerwow, a gwałtowne napięcie, bądź to w samey tylko głowie, bądź też w całym ciele, gdy z iakowego roziątrzenia powstanie, a to z odięciem przytomności i uczucia w pacyencie, nazywamy Wielką-chorobą, a Ewangelia Swięta nazywa takowych pacyentow Lunatykami, a to snadź z tey przyczyny, że przy odmianach czyli kwadrach Miesiąca, nierownie bardziey pacyentow morduie, iak innych dni ta choroba. PerzLekarz 145.

2. »porządek, ład«

– Toż pachołcy od srebra i koń wedle kwadry Ustrzmiony, a kiedybyś zajźrał mu w zanadry — Bieda, przewody prawne, infamije, długi, Kopy nie masz w szkatule, często między sługi Wmieszawszy się kredy tor, pod tymże koralem Odpija i odjada swe pieniądze z żalem. PotFrasz2Kuk II 225.
– Tak i w ciele człowieczym nie byłaby kwadra, Nos do śliwki, a głowa podobna do wiadra; Błąd koło tego, komu brzuch roście okrutnie, A na ręce kaleka, albo je kto utnie. PotFrasz2Kuk II 347.

3. »ćwierć, czwarta część czegoś«

– Kwádrá czégo/ v. Ćwierć. Item Kśiężycá kwádrá. Kn 340.

4. »czwórka na kostce do gry«

– Kwádrá ná kostcé/ Quatrio in tessera [...] Kn 340.

5. hasło w opracowaniu - nie podano jeszcze definicji

– Aleć y sami nawet nią bawiący się Kalendarznicy, na korzyść swoie ludu omamienia zażywaiący, o iey fałszu dostatecznie są przeświadczeni, gdy na kwadry całe swoie wydaiąc przepowiedzenia, wiele razem rzeczy, iako to: wietrzno, pochmurno, mglisto, nico pogodno, do gorąca, lub zimna skłonno, (w ktorych iedna przynaymniey, ile oboiętnie położona sprawdzićby się musiała) z przydanym słowem stronami, obiecuią. SiekKraj 50.
– A na resztę zayrzymy y w własne zanadrze, Jeśli nam zły Horoskop w nie pomyślney kwadrze. HorMatSat 33.

6. »kwadrat«

– Wezgłówek jeden tureckiej materij, kwadrami, w kolumny, dno złote y białe, wzór axamitny różnych kolorów. InwWilan 51.

Znaczenia niepewne

– W Akademii samey powinni zachowywać śię ćicho, poczćiwie y bogoboynie, lećie we dni robotne z rana o trzećiey Kwadrze ná czwartą, źimie zaś o pierwszey Kwadrze po piątey godźinie wstawać, a oblekszy śię porządnie, iescze przed Połową godźiny na mieyscu náznaczonym na Paćierz niepochybnie śię stawiać. Katolicy potym Mszą, á po skończeoney prosto do Akádemii wracać śię powinni. NotAk 24.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

KWADRA