ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SStp, SXVI, Kn, T, L (XVI-XVIII), SWil, SW, SJP

Formy gramatyczne

bezokolicznik

lecieć

czas teraźniejszy

lp	1. os.	lecę
	2. os.	lecisz
	3. os.	leci
lm	1. os.	lecimy \|\| leciemy \|\| leciem
	3. os.	lecą

czas przeszły

lp	m	1. os.	leciałem
		3. os.	leciał
	ż	1. os.	leciałam
		3. os.	leciała
	n	3. os.	leciało
lm	mos	3. os.	lecieli
	nmos	3. os.	leciały

tryb rozkazujący

lp			2. os.		leć
lm			1. os.		lećmy

tryb przypuszczający

1. os.

leciałabym

imiesłów współczesny

lecąc

Znaczenia

1. »przebyć jakąś przestrzeń w powietrzu, poruszając się za pomocą skrzydeł lub dzięki wrodzonym właściwościom«

– [...] ptástwo też niewiedzieć skąd się wezbrawszy / leciáło przeciwko nim/ á okoliwszy woysko ich wrociło się/ y nád Zamkiem się wieszáiąc / długo gráło. BiałłozorList A3v.
– Dyabeł/ duszam ktore do niebá chcą lecieć/ w osobie obrzymá/ broni. ZwierPrzykład 210.
– Wrobliku/ możesz się ty tu nie przelátywáć: Dopuść dziś Atálánćie po tym zdroiu pływáć. Leć ty dáley kiedyś sie nápił/ leć co pręcey: Ani mi się tu wára/ iuż náwiiay więcey. ChełHGwar C3v.
– [Dedal] skrzydły wzniesion/ leci przodkiem/ á serdeczny Strách o dziecine cierpi: iák ptak/ kiedy dzieci Wywodząc/ ná doł z gniazdá wysokiego leci. OvŻebrMet 195.
– Orle? sármátcki? Orle we krwi Tureckiey/ we krwi Moskiewskiey/ we krwi Szwedzkiey zmoczyłeś piorá twoie! dokądże lecisz bystrooki Orle? w dom Ceciliey Renaty. WojszOr 40.
– Ptakiembym rada leciała, bym pewną wiadomość miała. StanTrans 191.
– Czemu piorun ku ziemi leci? Są niektore prochy co ku zięmi biią, iáko ze złotá robiony ktory zowią Aurum fulminans coś podobnego znayduie się w piorunie: ácz też podobno y ku niebu lecą. TylkRoz 36.
– [Zefir do Adolfa] Dłuższym mnie nie baw, y siebie dyskursem, Osiaday barki, chwyć się zá Rámiona, Lećmy w swą drogę zá nátury kursem [...]. DrużZbiór 35.
– Lecę [...] 1) schnell, fliegen [...] voler rapidement [...] leciał tu ptak [...]. T III 723.

Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

– Zbieraycie sieci/ bo iuż ptacy nie lecą. RysProv 88.

– Sroká záwsze pstra zostáié/ w ktorekolwiék léci kráié. KnAd 393.

– sroka Pstra wszedzie chocby nawet za morze leciała. OpalKSat 91v.

2. »przebyć jakąś przestrzeń w powietrzu z powodu wprawienia w ruch przez jakąś siłę z zewnątrz«

– Kiedy záś powoli dzieie się, przynamney [!] w pierwszym naboiu kulę ná fleytuch niech nábije Piechotá, dla pewnieyszego strzelánia, áby nie samopás leciáłá kulá. FredPiech B4.
– [...] prochy ktore directe pod tą wierzą [!] zapaliły się, wyniosły ich [Szwedów] bardzo wysoko bo wszystkie owe porozsadzawszy piętra iak ich wziął impet to tak lecieli do gory przewalaiąc się tylko między dymem ze ich okięm pod obłokami nie mogł doyrzeć dopiero zas impet straciwszy widać ich było lepiey kiedy na zad powracali a w Morze iako zaby wpadali. PasPam 60v.
– [...] kiedy dadzą do Niego [okrętu] ognia [...] to dosyc natym az descki zniego Leciały [...]. PasPam 69.
– Sąm będąc v złocistego stolu, do Risum Iowiszowego ściągnąłem rękę Bochátyrską, z ktorego żywa pará leciáłá, iák mgłá poránna. AndPiekBoh 38.

Związki frazeologiczne

komuś kijce z gęby lecą:

– Owych furyiatow, co im to kiyce z gęmby lecą, trzebá pokornie prosić: wżdy się pámiętaycie [...]. MłodzKaz IV, 242.

Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

– W cudzym domu drwá rąbią/ á do nas wiory lecą. RysProv 82.

– gdzie drwa rąbią tam trzaski lecą. wo Holtz gehauen wird, fallen Spähne. il n'y a forêt où il ne tombe des feuilles par terre; dans un tel jardin il n'y a pas d'autres fleurs à cueillir. T III 2347.

3. przen. »szybko się przemieszczać«

– A okręt leciał zarównie z wiatrami Ścinając wały przed sobą piersiami [...]. BorzNaw 101.
– [...] com jeno sił miała, Jako na skrzydłach od niegom leciała. BorzNaw 188.
– [...] kozdy do stat [stad] co zywo leci y nakoniach y piechotą [...]. PasPam 90v.
– [...] znowu takaz gęstwa uczyniła się, dosyć na tym tu iednego gonisz a drugi tudziesz nad karkiem stoi z szablą tego docinasz a drugi iak zaiąc pod smycz leci [...]. PasPam 96v.
– Lecą od Cesarza Poseł za Posłem. Prosząc dla Boga że by pospieszyc bo Wiedeń ginie. PasPam 259v.
– Kazano mi też nie raz záśpiewáć przed stołem/ To mię pięścią zá szyię ażem leciał kołem. NowSow 4 nlb.
– Czemu bestyi zagniewáney pięni się sliná? Bo z więlkim impetem leci, zágrzáne powietrze z płuc do gęby y w slinę wpadáiąc one nadymá. TylkRoz 274.
– Lecę [...] 2) schnell laufen [...] voler, courir avec grand empressement; aller en hâte. [...] koń, biegun leci [...]. T III 723.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

oślep lecieć:

– Od strachu y bolu oslep leciał [koń] gdzie go nogi niosły. PasPam 177v.
– [...] drudzy porzuciwszy sprzęty [...] iak oparzeni oslep nie wiedząc dokąd lecieli. HistBun 21.

lecieć jak wiatr || lecieć jako wiatr:

– Zawoła Pąn nachłopca á nie idziesz Nie biezysz na swych nogach nie widzisz Korbacza A chłopiec leci iak wiatr zaraz czyniąc co Pąn Kaze albo zawoła [...]. OpalKSat 7v.
– Lecz Arnold zanim z kilką swych do koni Przypadszy, leci iako wiatr w pogoni. OblJasGór 56v.

jak wicher lecieć:

– Więc tedy hasło dawszy sobie słowem: Nu, bracia, dalej! - dopier skoczą społem Jak wicher lecąc. BorzNaw 164.

lecieć by strzała || lecieć jako strzała:

– [Akteon] leci by strzała po boru sosnowym, zbywając w gęstych zaroślach pogoni własn<éj>, co goni. MiasKZbiór 270.
– Łódź leci, jako strzała, puszczona z cięciwy, Albo jak po powietrzu ptak, obłowu chciwy. ArKochOrlCz III 292.

lecieć jak oparzony (sz. zm.):

– [...] nie mogąc wytrzymać lecieli iak oparzeni iedni w staw, drudzy w Upusty, inni w błota, a iak mogli insi uciekali. HistBun 4v.
– [...] drudzy porzuciwszy sprzęty [...] iak oparzeni oslep nie wiedząc dokąd lecieli. HistBun 21.

lecieć jak szalony:

– Wtym leci iak szalony ochotnik Kozacki za Seret goniąc za naszemi [...]. HistBun 18v-19.

lecieć jako wściekły:

– Skoczy Arsina z łoszka bez odziezy. W iedney koszuli, leci iako wsciekła [...]. PotSyl 41.

4. »spadać; przewracać się«

– [...] padniesz iák wielozołn zgniły Gdy go wicher burzliwy/ bądź piorun wywraca/ On leci z strásznym grzmotem/ á sobą przytłaca Mnostwo drzewá leśnego [...]. JurkLech A4v.
– Moskwa tez przeciw niemu wyszła z Miasta y zwodzili z sobą na iezdzania; harce, ze przecię Leciało ich skoni niemało. ŻółkPocz 32.
– Mąż ią [Gildyppę] vchwycił gdy z siodłá leciáłá. TasKochGoff 538.
– W pospolitych [sprawach] że się tak dzieje, jak z ową babą, co leciała ze wschodów, najmniej się temu dziwuję. MalListy 150.
– Támże gdy świetne włosy iuż Pháetontowi Płomień opalał/ leci prosto ku dołowi: Y długim przez powietrze ciągiem niesion bywa: Iák z wypogodzonego niebá się widywa Gwiazdá lecieć/ ktora ácz vpádáć nie może/ Iednák iákoby vpáść miáłá/ zdáć się może. OvOtwWPrzem 70.
– Kámień z gory vrwawszy się wielki/ leciał nád iey [siostry Osanny] Celle/ ále gdy do Bogá záwołáłá/ widziáne były dwie ręce/ ktore kámień zátrzymáły/ y położyły wedle Celle. OkolNiebo 95.
– [Chodkiewicz] nieprzyiacioł bije Gdzie się tylko Obroci, lecą głowy z szyie [...]. PotWoj 117.
– [...] straszna iest woyna na ziemi ale daleko strasznieysza na morzu, kiedy to maszty lecą zagle na morze spadaią [...]. PasPam 69v.
– Leci trupow gęsto [...]. PasPam 94v.
– [...] tak się o nich uderzyli że się zaraz y z sobą pomięszały Chorągwie topieroz bitwa tęga trupa leci dosyć [...]. PasPam 105v.
– [...] przyiechał Niemiec y zrownawszy się z Turczynęm pchnął go Szpadą, turczyn tylko stęknął [...] z konia Leci [...]. PasPam 267.
– Wszystko práwie/ od stráchu/ z rąk drzących/ leciáło/ Co się ná wychodzący woz/ vkłádáć miáło. ŁączZwier A2v.
– Bog w nim [człowieku] spráwuie wszytkie vczynki/ ták iáko we wszytkich rzeczách nie żyiących/ y nieruchomych/ początek życia/ y istoty ich/ y ták iáko się mowi/ że drzewo rodzi owoc/ że wodá bieży/ że kámień nádoł leci/ ták się też może mowić/ y o vczynkách ludzkich […]. RicWielJMon 156.
– Lecę [...] *3) fallen, auf die Erde fliegen [...] voler, se jetter par terre; tomber à terre [...] z konia zleciał (spadł) [...]. T III 723.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

trup leci:

– Moskwa nazad odwodem amy tu przycinamy tym bardziej trup leci Moskwa w nogi. PasPam 105v.
– A tu rąbanina Sroga trupi lecą. PasPam 112v.

Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

– Bábá lecąc ze wschodu [= ze schodów] wołáłá/ co dalej to gorzej. RysProv 12.

Przenośnie

Tak więtszym stanom, mniejszy, często więc zajźrzymy Ich zwierzchności wysokiej, a tego nie wiemy, Że im kto wyżej siedzi, tym się barziej boi, Gdyż dalej temu lecieć, kto na wieży stoi.VerdBłażSet 26
Ktorzy na hanbę niemałą Słuząc Rycerskie zarzucili chęci Lecą z pamięci.MikSil 60
Czasów niniejszych jako z krzyża zdjęta, Krwią odkupiona, wolność nasza święta Płacze matuchna ojczyzna na dzieci, Że na łeb leci.RudnPieśńBar II 467

5. przen. »szybko się pojawiać; rozchodzić się«

– To i co więcej mówił, ale na wiatr słowa Leciały i nic wdzięku nie odniosła mowa, Bo oni przy uporze swoim mocno stali. SzymSiel 53.
– Ostałeś [Osmanie] przy iednym káftaniku nieboże/ którego ten páncerz nie wiele mogł ozdobić/ páncerz márny/ ktory nie mowię strzáłom/ ábo łukom/ ále się nie mogł odiąć okrzykom onym/ które nań leciáły/ iáko grad iáko gęsty. BirkOboz 46.
– Wieść zátym iedná drugiey świegotliwsza leci/ Ze z Gałgą Skinderbasza/ y Kantymir trzeci/ Z [!] tę stronę iuż Dunaiu [...]. TwarSLeg 15.
– Piniądze na lada błazenstwa lecą do Krakowa coraz. OpalKListy 500.
– Słuchay iakie są stopnie tych miłych tratniczkow Naprzod sie zapozyczą apotym czestuią Za cudze portugały y zapozyczone Pieniąszki tosz nastąpią zastawy y Wiosek I srebra az nakoniec banicye lecą Iak dym [...]. OpalKSat 22v.
– Już przodkiem słynie piękna w Polszcze praca, Nim się do domu Król Pan nasz powraca I to zwycięstwo lecąc w obce kraje Wdzięczna nowina w uszy ludziom daje. BorzNaw 130.

6. przen. »szybko zbliżać się do jakiegoś niekorzystnego zdarzenia«

– [Głupi] Choć złe z Neronem plagi świátu nieci/ Wnet sam wstrásznieysze leci. JurkPieś Ev.
– Słońce swe promienie Mieni/ że Węgrzyn márnie leci w spustoszenie. JurkWan B.
– Strasznem pędem lecimy: w odchłan smierci srogi Ieszcze głupi szukamy, prostszey do niey drogi. PotWoj 177.
– Tak iest ludzki rodzay struty, Wszyscy podlegli zginieniu A nąm w Punkcie smierc posłuzy, Leciem opłaznie do dołu. PotPer 23.
– Z więzieniá żywotow Mátek nászych wyszedszy/ co krok to bliżey y prędzey ná śmierć/ ná ktorą smy są osądzeni/ idziemy. Co mowię idziemy? wlot z bystrym czasem pędziemy. Ná tę żałosną śmierci gałąź leciemy. BujnDroga 116-117.
– Lecę [...] falle in Laster, in Sünde [...] tomber dans des fautes [...] w grzechy lecieć. T III 723.
– [...] na łeb w piekło leci. T III 723.
– [...] á ci też godni były, áby im Bog z grzechow w grzechy lecieć dopuścił ktorzy testáment zfałszowáli [...]. TylkStrom 6.

7. przen. »o czasie i odcinkach czasu: przemijać«

– Ale czas niedościgły leci jako strzała i lat śliskich od bystrych rzek różnica mała [...]. HugLacPrag 65.
– Lecą dni z słoncem godziny z zegarem Iako więc koło za wodą we młynie, Ani postrzezesz iako będziesz starem Skoro cię młodosc y uroda minie. PotSyl 17.

Związki niejednoznaczne względem znaczeń

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

lecieć jak grad || lecieć jako grad:

– Skoczylismy tedy we wszystkim biegu pod Mury. A tu iako grad lecą kule. PasPam 59.
– Kiedy poczną ognia dawac kiedy poczną parzyc zdział iako grad kule lecą. PasPam 94.
– Dusze potępionych iak grad do piekła lecą. OblJasGór 143v.

lecieć na szyję (sz. zm.):

– Swiát ten drábiná własna do Páná Bogá iest/ ile kreátur w sobie ma/ tyle szczeblow; po ktorych ludzie święci do nieba wstępuią/ źli do piekłá ná szyię lecą [...]. BirkNiedz 90.
– Co postrzegszy nasi że iuż krola nie maią co prędzey lecąc na szyie gwałtem się mostu dopinali [...]. HistBun 42.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Podhasła

Formy gramatyczne

lp	M.	m		lecący
		ż		lecąca
		n		lecące
	D.	m		lecącego
	B.	m	żyw	lecącego
		ż		lecącą \|\| liecącą
		n		lecące
	N.	m		lecącym
		ż		lecącą
lm	D.			lecących
	C.			lecącym
	B.	mos		lecących
		nmos		lecące
	N.			lecącemi

Najwcześniejsze poświadczenie:

1614

Znaczenia

1. »przemieszczający się w powietrzu za pomocą skrzydeł«

– PRzystąpmy zaś do wypisánia lekarstw vrodzáiom ziemskim służących/ ktore podczás przez robáctwo/ száráńcą/ wielkiemi hufámi po powietrzu zdálekich kráin lecącą/ ták/ że ziemię okrywa/ z gruntownym zepsowániem wszystkich vrodzáiow/ traw/ winnic/ bywáią wynisczone/ y spásione. SpInZąbMłot 281.
– [Mojżesz] opisuie woysko Rzymskie pod Orłem lecącym do zydowskiey ziemie, áby ią spustoszył [...] Przyprowádzi Bog ná cię narod zdáleká [...] ná kształt Orłá lecącego z impetem [...]. KorRoz 129.
– Na tablicy miedzianei po prawey ręce trzi gałąski spomogranatami wymaliowane beli: po lewei Orzeł biały lecący á orliątka na grzbiecie noszący, iakoby kwilionce do korony, ktorą Orzeł w lotu, ku niebu wyciągnionom szyie mając, rostro trzimał. VorLetSkarb 178.
– Orła na Oboz Nieprzyiacielski lecącego widząc Aristander, ieszcze ante pugnam obiecywał sobie triumphum, iakoż w rzeczy samey pokazał eventus. ChmielAteny1755 I 521-522.

2. »przemieszczający się w powietrzu z powodu wprawienia w ruch przez jakąś siłę z zewnątrz«

– [...] gdi z obozu Tureckiego strzeliono z wielkiego działa do naszego obozu w ten czas kucharz Ie[g]o Msci napadl y kulie liecącą vłapił i zaras tąsz kulią cisnąl y trzy namioty tureckie obalił. AktaBab 28.
– Powiedz mi, chrześcijaninie, [...] Co prędszego nad spłynności Rzek, nad strzały lecące [...]. A wiesz co takiego? Rozkosz świata marnego. MorszZWierszeWir I 413.
– [Ogień grecki] puszczany był nadalekośc z procy, na sprężynach, to wydmuchnieniem z rury mosiężney, to wycisnieniem z naczyń na kształt sikawek robionych, lecący na osoby, y rożne objecta, paląc ie bez ugaszenia, chybá octem z uryną, y z piaskiem zmieszanym, zgasnąć mogł y od oleiu. ChmielAteny III 32.
– Ná Elekcyą pierwszą Nayiaśnieyszego Stánisławá Leszczyńskiego Roku 1704. 19 Julij, kuto monetę z rácą zápaloną, do gory lecącą, z nápisem: In splendorem rapitur. ChmielAteny1755 I 895.

3. »szybko się przemieszczający«

– Weźmy Orszeńską bitwę/ wielkich miłośnikow oyczyzny obaczymy/ [...] o niepodobny brod przez Orszę rzekę szeroką y głęboką kuszących się/ y nie płynących/ ále na koniech swych po wodzie lecących/ zbroynie ná nieprzyiacioły Oyczyzny swoiey. KunWOb E4.

4. »spadający; przewracający się«

– [...] iedni niemowiątkami ieszcze umieráią/ iáko kwiecie lecące z drzewá/ drudzy w dziecinnym, młodzieńskim/ ábo męskim wieku zchodzą [...]. StarKaz 385.
– [Opis wieży w Pizie] Blisko tego Kościoła, ale niż przyłączona iest Wieża cała marmurowá, dziwną industryą náchylona, niby lecąca, wszystka ná ziemię [...]. ChmielAteny II 177.

Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

– Ná lecące drzewo nie opieray się, bo cię zsobą pociągnie. FredPrzysł C2v.

Przenośnie

Strawne to iest Słowo Boże [...] nie z cielesney massy ugniecionych rogálow/ to iest nie z racyi y wywodow doczesnych dzisieyszych politykow/ y ná łeb lecących/ nie stałych státistow; ále z głębokiego fontis falientis in vitam aeternam zrzodła [...].BujnDroga 172

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Podhasła

Formy gramatyczne

Najwcześniejsze poświadczenie:

Znaczenia

1. »ten, kto przemieszcza się w powietrzu za pomocą skrzydeł«

– [Orzeł] Z natury w Słońce niezmruzone lubi zanurzyć oko: czego orlęta iezeliby nie czynili, łzy puszcaiąc z oczu, wyrzuca, iako pártum degenerem [...]. Probuie ich, ku Słońcu ie obracaiąc, lub lecąc z lecącemi. ChmielAteny III 613.

2. »ten, kto szybko zbliża się do jakiegoś niekorzystnego zdarzenia«

– A choć te błędy [Zwingliusza] Konstancyeński refutował Biskup contra wydaną ksiąszką, nic lecącym in abyssum zguby nie pomogło. ChmielAteny III 703.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Odsyłacze

Patrz: LATAĆ.

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

LECIEĆ

LECĄCY

LECĄCY
rzecz

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

LECIEĆ

LECĄCY

LECĄCYrzecz

LECĄCY
rzecz