ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SStp (lekko, leko), SXVI (lekko, lehko, leko, lekce), Kn (lekko, lekce), T (lekko, letko, lekce), L (lekko, letko, lekce), SWil (lekko, lekce), SW (lekko, leko, letko, lekce), SJP (lekko, lekce)

Formy gramatyczne

stopień równy

					lekko \|\| letko
					lekce

stopień wyższy

					lżej \|\| lzej
					lekcej

Znaczenia

1. »łatwo, bez wysiłku«

– [...] a zatym wszystko poidzie smarownie y gładko y lekko. OpalKListy 575.
– Co záś krom prace, y co, przychodzi im lekko, Tráci smák, y iuż mnieyszą cenę, ma dáleko. PotPocz 105.
– Białogłowá Ciężárná aby lekko porodziłá Przez kilka dni y dáley nim nástapi czás niech używa tego proszku. VadeMed 319.

Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

– Lżey ból cierpiemy spolny z drugiemi. KnAd 457.

2. »z niewielką intensywnością lub przy użyciu niewielkiej siły«

– Konia kiedy niekiedy lekko przejeżdżano, Chciał pan, żeby na konia wzgląd wszelaki miano. VerdBłażSet 25.
– Zákonnik ieden ácz lekko ále długo choruiąc/ zchud byłnie pomáłu/ w tey tedy szabosći [!] swoiey sobie pobłażáiąc/ częstokroć leżąc náłożku Completę przebieżał. ZwierPrzykład 302.
– Abowiem kolera stolcy bárzo lekko wywodzi, tę zwłasczá ktora się nie zbytnie w żołądek y w wątrobę wpoiłá. SyrZiel 341.
– Igra wiatr letko, z kazdey biega Strony Echo, głos daią Vderzone dzwony. OblJasGór 160.
– [...] za káżdym pociągiem, bárdzo lekko drzewo przytrzymywáć y sposobniey wyżey chwytáć linę możesz. SolArch 21.
– Czemu część ciała lekko uderzona czerwienieie? TylkRoz 249.
– Naprzod w żołądku trawi się iadło, á w ten czás twárdszy bywa sen, potym z strawioney potráwy krew sobie rozdáią członki, á w ten czás lekko śpięmy […]. TylkRoz 290.
– letko raniony. leicht verwundet, légérement blessé. T III 728.

3. »powoli, ostrożnie«

– Z takiej [cisawej] sierści tedy końmi bardzo lekko postępować należy, ostróg w nauce nie używając [...]. DorHipTur 18.
– Pohamuj bieg, niebogo, żebyś bieżąc marnie Nie ugodziła nóżką na ościste tarnie. Uchodź lekko, za tobą i ja pójdę miernie, Waruj upaść na skałę, abo ostre ciernie. ZimSRoks 14-15.
– Czemu powoli wodę piiąc prędzey vgasi pragnienie? Gdy razem w gárdło wleie záraz zpáda do żołądká nie námoczywszy gardłá: á gdy powoli przez gardło się leie zlekká námacza, y suchość czyniącą prágnienie gubi ale nie záwsze pragnienie z gardłá pochozi [!], dlá tego y pić lekko nie záwsze pomágá. TylkRoz 232.
– Dla tego, áby wszytkich tych niebeśpieczeństw uchroniły się wszytkie białogłowy ciężárne, dobra rzecz iest, áby białeygłowy strzeżono, áby lekko się ruszáłá [...] y wszytko według áppetytu miáłá. AlbSekr 204.
– Lekko, lekko, Pánie moy, nie chwytáiąc się ták z prętká, wáruy się Wmść spárzyć. AndPiekBoh 49.

Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

– Lekko z ptaki byś ich nie spłoszył. RysProv 46.

4. »nierozważnie«

– Lékko tr. lékcé/ niépoważnié. Płocho. Verniliter [...] Scurriliter serio tempore ludere [...] Leuiter fundata fides [...] Leuiter curare [...]. Kn 356.
– Ták lekce puścisz ludzkie ięzyki w odłogę? Gdy się dowiedzą, że cię dawny ogień piecze, Czegoż zázdrość nie zmyśli? kłamstwo nie wyrzecze? CorMorszACyd 155.
– Na Klimka Caputę nic się więcej nie znajduje tylko to, że bywszy przysiężnym człowiekiem nie poczyna sobie przystojnie i statecznie, mianowicie w karczmie między ludźmi lekko i płocho postępuje sobie, w czym i urzędowi całemu sromotę czyni. KsJaz 44.
– Kochamy się w wolności, y słusznie; iest to dar naydroższy, dany człowiekowi od Boga, Uważmy iakiego szacunku godna, żeby nią lekko nie szafowáć [...]. LeszczStGłos 5.
– Lekce, adv. leichtsinnig, unbesonnen. légérement, à la légére, inconsidérément. T III 727.
– Lekko, letko, adv. [...] 2) leichtsinnig, flatrig. [...] légérement, à la légére, sans beaucoup de considération. [...] letko w tey poważney rzeczy postępuie [...]. T III 728.

Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

– Przyiaciélá sobie szanuy/ á z niego lékcé nié żártuy. KnAd 962.

5. »w małym stopniu«

– Amázys krol Egiptski/ iż nie poszedł z domu zacnego/ lekce był szánowány od poddánych swoich [...]. BirkNiedz 80.
– Wzdyc to Krol dar iest Bozy y namiestnik iego iest pomazaniec na coz go tak lekko nosiemy a ze rzeke prawie pomiatamy. OpalKSat 54.

6. »o sposobie ubierania lub uzbrojenia: bez zbytniego obciążenia«

– [...] lud konny iest tám [w Anglii] dwoiáki: ábowiem iedni vbieráią się we zbroię do potrzeby/ á ci po więtszey części są szláchtá; á drudzy lekko wsiádáią [...]. BotŁęczRel III 27.
– Niektorzy tákże przednieyszy Pánowie/ Ták iáko pieszy lekko się vbráli. TasKochGoff 281.
– [...] lékko vbrány [...] leuiter armatus vel instructus [...]. Kn 356.
– Nie gań mi lata, nie łaj ciepłej chwili, W którą nie, jako Adam z Ewą żyli, Nago się nosim, atoli pieszczone Dziewczęta lekko chodzą ustrojone [...]. MorszAUtwKuk 177.
– Śmiałeś się przedtym bogaczu z gorącá, misterną nágością odziany, i ták się lekko ubrawszy, iákobyś się nie ubrał [...]. MłodzKaz II, 251.
– Lekko, letko, adv. 1) leicht, unbeschwert. [...] légérement, à la légére, sans grand fardeau. [...] § letko się nosi; letko ubrany, uzbroiony [...]. T III 728.

7. »o podróżowaniu: bez zbędnych rzeczy, z niewielką liczbą ludzi«

– [Krolewicz] sam lekko w sankach iednym koniem biezy do Warszawy chcąc być na kąkluzyą Seymu zostawiwszy wszystkich swoich pozad a kozakow 50 za nim. MasDiar 140.
– Lekko iedzie, to iest iedną karetą, a zkilką konnych. OpalKListy 557.
– Wybrałem się tedy, moja duszo złota, bardzo lekko, samosiódm albo -ósm prawie, bo inaczej w tak krótkim czasie to być nie mogło. SobJListy 103.
– Przeciwko ktoremu gdy się nasi Woiewodowie ruszyli letko bez wozow, tym czasem Ciurowie zbutowawwszy się własnych Panow wozy porąbowali [...]. HistBun 18v.
– Niech się lekko wybierze [Uryasz], zostawi tłomoki [...]. DrużZbiór 94.

8. »o liczeniu: określając liczbę czegoś w przybliżeniu, z podaniem dolnej granicy«

– Zgorzały Gumna [...] y mąm przez to szkody Lekko rachuiąc na Dwadziescia Tysięcy złotych PasPam 257.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

lekko kłaść (sz. zm.):

– Mynicarz tám rad da zá Ortow Polskich ná przykład 57. Czerwonych złotych 6. zá ktore w Polszcze wźiąć może Ortow 62. tylko bez groszy 2. Co uczyni Taler bez groszy 12. A może zyskáć y więcey. Bo się to tu lekko kłádzie. GrodDysk Giiij.
– [...] u mnie samego iest koni ze wszystkim 300 a u Imc Pana Wdy kładę lekko koni 400 [...]. CzartListy 5-6.

Związki niejednoznaczne względem znaczeń

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

lekce (sobie) ważyć || lekko (sobie) ważyć (sz. zm.):

– A tej rymopisowej nie waż lekce wrożki, Podczas też nam objawia Bóg umysł swój boski. GrochWiersze 316.
– Białagłowá iesteś/ y nápominánia moie lekce sobie ważysz/ á rycerzem/ przez karánie srogie nád tobą/ bydź niechcę/ y żebyś od karánia rąk moich leżeć miáłá/ nie prágnę. SpInZąbMłot 362.
– [...] ustawy nasze lekce sobie wazemy [...]. KodKon 26.
– Lékko tr. lékcé/ niépoważnié. Płocho. Verniliter [...] Scurriliter serio tempore ludere [...] Leuiter fundata fides [...] Leuiter curare [...] lékcé sobié ważyć [...]. Kn 356.
– Pospolita to Turkom, wszytkich lekko ważyć, sámi się máiąc za Pány świáta wszytkiego. TwarSLeg 93.
– [Przeor] odszedł vpomniawszy/ áby w miłośći Siostr nie lekce sobie ważyłá/ ktore iey vsługowáć y zá nię się modlić chćiáły. OkolNiebo 57.
– [...] nigdy mu [synowi] nie odpuszczay gdy co záwini; bo ćie sobie lekce ważyć bedzie/ y nápomnienia twego nieusłuchnie. StarKaz 498.
– Lekce bo nas wazyli, widząc ze działka y iednego niemamy. Piechoty tylko ieden Regiment a Piasoczynskiego cztery Szwadrony y Semenow trzysta ale badzo dobrych. PasPam 58v.
– Mądrzy powiedaią że kto Ma wolne Sumnienie ten wszelakie kalumniie y Ludzkie fałszywe mowy powinięn lekce wazyc. PasPam 148.
– Nielekce wazcie moiey doyzrzałości Bo Starych Krzywdá Boga w sercé Kráie, A Kto iey nie czci, wysoko nie wstáie. OblJasGór 138.
– Y podziś dzień bolesno też to Sługom Krystusowym/ kiedy ludzie hárdzi nie tylko Kazánia/ ále y Osoby ich w oczách ludzkich niepozorne lekce sobie ważą [...]. GdacPrzyd 14.
– [...] wszystko sobie lekce ważę/ co ná sobie noszę [...]. GdacPrzyd 32.
– Han [...] przyznawał ze wiele dobrego uznał od Władysława Brata iego y przyczynę swey ligi z Kozakami taką wyraził: ze go Krol pierwey do swoiey nie wezwał Kompanii, znać ze nim lekce wazył. HistBun 15.
– Pobłażáymy iáko możemy/ żartuymy/ iáko chcemy/ ważmy sobie lekce/ te Mnichowskie/ IEZuickie postráchy/ iáko więc czyniemy. BujnDroga 426.
– Káżdy Mąż poki żyie, zá głowę, zá Słońce, Zá ozdobę, swoiey być powinien Małżonce. Przeto go sobie ważyć, nie powinna lekko? PotPocz 69.
– Pospolicie bowiem Sasi mówili (lekceważąc nasz naród polski), że niesłuszna szelmom Polakom słowa dotrzymować, a oni sami ipso facto, że nie dotrzymowali, czynili się arcyszelmami. OtwFDziejeCzech 238.
– Iako excessus wolności, nie zna żadney subordynacyi, iako emulacya, a raczey zazdrość sprawuie nienawiść przeciwko rownym sobie; y iako wyniosłość albo raczey ambicya lekce waży wszystkich od nas podleyszych. LeszczStGłos 14.
– lekce sobie co ważyć. etwas gering schätzen. vilipender qu.ch; faire peu de cas de qu.ch. T III 727.
– [...] stánęło ná tym, áby nie lekce wazono sobie słow Ioanny, á Krol też ná tym przestał [...]. TylkStrom 107.

lekko cenić:

– Mylą się, co tak lekko miejską przyjaźń cenią, Że więcej w niej krom rożna nie masz nad pieczenią Bo moja gospodyni kształtem żyje rożnem: Gotowa dać pieczeni, kto przyjedzie z rożnem. PotFraszBrück II 206.
– Uważnie ślubuj, szkoda ślubu lekko cenić; w twojej mocy ślub czynić, nie w twojej odmienić. PotFraszBrück II 209.

lekko szacować (sz. zm.):

– Dyogenes bárzo stárych lekko szácował kiedy kożdego stárego mizernym názwał. WojszOr 294-295.
– Jać te fraszki szacuję moje bardzo lekko, A prawie ni po czemu [...]. ZimBSiel 138.

lekce poważać (sz. zm.):

– Jaka nie mniej Dziurdziemu solą była w oczu już pokrewność z cesarzem ona po warkoczu, już i tych szeptów świeżych nie poważał lekce, bo i Wieść, o czym grucha, rada więc wyklekce. TwarSLegK 123.
– Przestrzegam y napominam Zeby chocby był męzęm naydoswiadczonszem [...] Że by nigdy y naylichszego lekce nie poważał. PasPam 89v.

lekce uważać:

– Nie wytrwał pan Bóg kiedy lud przeklęty, Lekce uważał on dár jego święty, Którym kwitnęły góry i niziny Naszej Krainy. GrochWiersze 217.

lekce (sobie) kłaść:

– Rustem swojego syna nauczał młodego, By przeciwnika lekce nie kładł najmniejszego [...]. SaadiOtwSGul 23.
– Iezuići wszystkich Krolow po ty szánuią y ważą/ poki im pożytecżni są: vmárłych lekce sobie kłádą/ że im ninacż przydáć sie nie mogą! SzemGrat 50.

lekce sobie poważyć:

– Ták Vwákáryká świętego [...]/ o pokućie świętey kazącego/ gdy dway młodźieńcy lekce sobie poważyli/ słucháiąc go/ y náśmiewali się z niego/ sromotną śmierćią od robactwá roztoczeni pomárli. StarKaz II, 94.
– [...] ten ktory to słyszał Marcus Cedicius przyszedł doSenatu y opowiedział ale ze Człowiek był prostego Pospolstwa rodu lekce to sobie powazyli Rzymianie [...]. PotPrzyp 9.

lekce uważyć:

– Lekce tedy te pierwiastki Cudá uważywszy/ znowu pokłádli się y spáli. KalCuda 115.

lekce poważany:

– Ukąszenie choć naymnieysze od psa wściekłego lubo wilka, nie ma bydź lekce powáżáne, ale zrazu iak naypilniey opatrzone [...]. VadeMed 96.

lekce poważony:

– Z swych lekce powazonych sił wiatry gniewliwe Poczeły wody mieszac y wały straszliwe Miotac [...]. ArKochOrl 15.

Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

– Ból wszélki nié ták się czuié/ Gdy go kto lékko przyymuié. KnAd 42.

– Kto cudze nędzé vważy/ lékcey sobié swoie waży. KnAd 457.

– Naypodleyszego nieprzyiacielá nie trzebá lekce ważyć. RysProv 58.

– Przypádłych rzecży lekce nie waż. Anteeunt tacitas semper praesagia clades. RysProv 65.

– Dobrodzieystwo trefunkiem dáne, [...] lekko bywa szácowáne. ErnHand 367.

– Lekko sobié szácuiemy/ czégo dármo dostáiemy. KnAd 94.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Podhasła

Formy gramatyczne

Najwcześniejsze poświadczenie:

1612

Znaczenia

»bez trudności, bez zmartwień«

Rekcja: (komuś)

– [...] wten czas niebyło naszym Lekko, zywnosc zwielką trudnoscią im przychodziła, bo Zamki z ktorych szła pozapierały się. ŻółkPocz 50.
– Człowiek myśliwy nie dośpi, nie doje, upragnie, umoknie, uziębnie, uznoi się, na szkapie się ukołace, ba i z niego potłucze, a wszystko mu to lekko, dla tego smaku, który w myślistwie czuje. OstrorMyślTur 4.
– Lékko propriè, vt lékko ná woźié. [...] leuiter in curru, vel leuiter est in curru, vel leuiter it currus. sed, leuiter oneratus est currus. [...] Sic lékko mi: lékko mi nieść [...]. Kn 356.
~ Piękny w tey materyi iest sens Roterodama. Iako niektore leczenia sposoby są cięższe nad samę chorobę. I lzei czasem umrzec, niż ták być leczonym. BystrzInfStat M3v.
– letko mi; letko mi iest. Ich habe nicht schwer zu tragen, ich bin leicht angezogen. Je n’ai pas un grand fardeau à porter; je suis légérement habillé. letko; letko iest. es ist leicht; es ist nicht sehr beschweret. il est léger, il n’y a pas une grande charge. § tak na woźie lzey będźie. T III 728.

Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

– Babá z wozu/ kołom lżej. RysProv 12.

– Baba z woza kołkom lzey. PasPam 75.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

LEKKO, LEKCE

LETKO, LEKKO