ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SStp, SXVI, Kn, T, L (XVI-XVIII), SWil, SW, SJP

Formy gramatyczne

liczba pojedyncza

	M.				lutnia
	D.				lutnie
					lutniej
					lutni
	B.				lutnią
					lutnię
	N.				lutnią
	Ms.				lutni
	W.				lutni
					lutnio

liczba mnoga

	M.				lutnie
	D.				luten \|\| luteń
	B.				lutnie
	N.				lutniami
	Ms.				lutniach

Etymologia

niem. Lüte

Znaczenia

1. muz. »strunowy instrument muzyczny o gruszkowatym kształcie i wypukłym dnie; jego wizerunek«

– Wstańże Polska ERATO w iásnozłotym włosie/ Już twe strony roskoszne w iednostáynym głosie Nástroy z Hárfą Psálmistow/ głosow niebieskich/ Wedle Bozkiey muzyki/ y Luteń Anyelskich. JurkLut A 3v.
– Że tákie Capreolle będzie wypráwiáłá/ Jákie iey kolwiek skoczna Lutnia będzie gráłá. Ale niźli się oná rozbestwi/ pánowie Co kto vmie dokázuy/ niech Amphionowie Swoyskiego co zákrzykną: Lipkę dla początku Fortunnego mi zágray moy kochány gądku. MorszHRoz B4v-C.
– Pompeius on wielki do miasta Rzymskiego Gdy zwycięsca przyiezdzał z narodu czudzego Senat y tez pospolstwo k niemu wybiegało Sczesliwego zwyciestwa iemu zwiastowało Tą musiką uciesną pandory wdziecznemi Tubami y lutniami piosnki rozlicznemi. KodKon 54.
– Th: Nasłuchaią się wdziecznych Cytri luten grania Ph: A moie zasz pisczenia trąbienia trzaskania. KodKon 104.
– Weźmi lutnią/ obchodź miásto, o nierządnico w zápomnienie podána! graj dobrze/ długo śpiewaj/ ábyś ná pámięć przyszłá. BG Iz 23, 16.
– Ocuć się chwało mojá! ocuć się lutnio i hárfo/ gdy ná świtániu powstawam. BG Ps 57, 9.
– Ocućże się lutnio y hárfo/ gdy ná świtániu powstawam. BG Ps 108, 3.
– Goździki v Lutnié/ etc. kołki. Collabi, Caelio R. è Graeco. [...]. Kn 206.
– Lutnia/ Chelys [...] Testudo [...] Caua testudo [...] Lutenká. [...] vide Skrzypicé. [...] Fides [...]. Kn 375.
– Głuchy niechay zembami scisnie kołek u lutni albo u kobzy albo u skrzypiec gdy graią tedy melodią usłyszy choc nie uszyma. GrodzPrzes 122b.
– Apollo, gdy ieszcze murowaną swoią lutnią, albo skrzypce, ná onym murze pospolicie kłádał. OvOtwWPrzem 247.
– Chciałbym [...] żeby na lutni recreationis hora uczył się [Jaś] aplikatury albo tablatury do lutni zażywając francuskiej, o niemieckiej nie myślić. ŁugowPodr 266.
– Lutnia/ Chelis, cithara, barbitus & on [barbiton]. Citara. SzyrDict 159.
– Do czytelnika. Lutniąś wziął w rękę, która-ć w różne tony Zagra, jako jej każą różne strony. Najdziesz tu chorał zwyczajny i czasem Niżej od inszych odezwie-ć się basem, I ekstrawagant wmiesza się. MorszAUtwKuk 4.
– Ale też podczas tonem niemierzianem Ozwie się kwintą i krzyknie sopranem. A że choć struny różne głosy mają, Na jednej lutni wszystkie pieśni grają. Obierz-że sobie to, co ku twej myśli, A co-ć się nie zda, miń albo przekréśli. MorszAUtwKuk 4.
– Dokąd się, moja lutni, napierasz skwapliwie? Chcesz na świat [...] Ach, nie wiesz, czego-ć się chce! Różne w ludziach smaki [...] Jeden, co lepiej pisze, znajdzie w tobie siła, Co by cierpliwsza głowa jeszcze przekreśliła [...] Inszy, choć z hipokreńskiej nie pił nigdy bani, Żeby się coś zdał, czego nie umie, pogani. MorszAUtwKuk 6.
– Grano tedy zawsze wdrugim pokoiu natey muzyce cichey iako to na Lutniach Cythrach Theorby y tam innych etc. PasPam 67v-68.
– Weźmicie Psalm/ przydaicie Bęben y wdzięczną Harfę z Lutnią. KancPol 4 nlb.
– Ozwij się lutni [...] Rzuć teraz owe Pienia światowe, Puść krotofile, Jakieś w tym czasie, Przy allaspasie Śpiewała mile. KochChrysTur 3.
– U Rybałtowey łożnice/ wiszą Lutnie y Skrzypice/ Co nimi cieszy Dziewice. A u chłopowey łożnice/ wiszą czepy y kłoniće/ Co nimi wzbiera żenice. NowSow 38 nlb.
– Drudzy w łapach pałasze i dobyte kordy Trzymają, a herbowni stroją klawikordy Albo w lutnie brzękają, góry noszą trzeci Herbowi ich kołyszą i piastują dzieci [...]. PotPoczKuk III 472.
– Na głos lutniej bez wapna, bez piasku, bez wody Bez abrysu, pod cerkiel i sznur według mody Kamienie siew z drobnemi wielkie pozraztały - Takie fortecą przez wiek nietysiączny stały, Właśnie jakby z rękami mularskiemi głowa Koło nich pracowała indzieniorowa. KorczWiz 11.
– Bo choć lutnia czasem Pałzuje[s], ow po izbie chodzi hallaspasem, To przeciwko otwarte z kryształu kwatery Wyświadczają, iż affekt ma u Damy szczery, W ktorych się ona często strojno przesuszała I słoneczny blask swoim blaskiem odbijała. KorczWiz 17.
– Wziąwszy lutnią z bębenkiem do ręki Wesoło skaczą ná muzyczne dźwięki. ChrośJob 76.
– LUTNIA lub SKRZYPCE z urwaną iedną stroną cum Lemmate, Nil reliquae, si me deficit una fides. Inny dał Lemma: Dissona si disorepet una. Tak choć są Cnoty y uczynki, zła przed BOGIEM konsonancya bez Wiary, iák Instrument bez strony. ChmielAteny1755 I 1192.
– STRONA ná Lutni wyciągniona z napisem: Plus torta, plus Musica Jest to na grube animusze, ktore tylko bite dobre, y na Katolikow pod biczem Bożym ustawicznym, dobrych. ChmielAteny1755 I 1192.
– Lutnia. Laute. le lut un instrument de Musique à cordes. T III 769.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

struna do lutni:

– Stróná do lutniey/ skrzypic.[...] drótowa stróná [...]. Kn 1076.

stroić lutnię:

– Stroię lutnię/ hárfę [...] Intendo testudinem numerose: Intendo neruos modulate: contendo fides ad concentum. Kn 1075.

Przenośnie

Druga Zagadka. Lutniom [!] iest, ktorą Zydzi dobrze wystroili, Przy mnie Adam Abraham w gorę podskoczyli. Znaczy Chrystusa Paná od Zydow Ukrzyżowanego.ChmielAteny1755 I 1201

2. »tytuł utworu literackiego«

– Lutnia na wesele Naiśnieyszego y Niezwyciężonego monarchy Zygmunta III Polskiego y Swedckiego Króla, Wielkiego Litewskiego Książęcia, Ruskiego, Pruskiego, Mazowieckiego, Zmudzkiego, Inflantskiego etc. etc. JurkLut 1 nlb.
– LUTNIA JEGOMOŚCI PANA ANDRZEJA Z RACIBORSKA MORSZTYNA REFERENDARZA WIELKIEGO KORONNEGO ETC. POSŁANA PO KOLĘDZIE JEGOMOŚCI PANU ŁUKASZOWI ZE BNINA OPALIŃSKIEMU MARSZAŁKOWI NADWORNEMU KORONNEMU ETC. ETC. ANNO DOMINI 1661. MorszAUtwKuk 3.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Odsyłacze

Patrz: LUTENKA, LUTNISTA, *LUTENNY.

Informacje dodatkowe

Przymiotnik lutniowy w polszczyźnie barokowej oznaczał 'lutowy'.

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

LUTNIA