ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SStp, SXVI, Kn (pod: nasycony), T (pod: nasycam), L (XVI-XVIII), SWil, SW, SJP

Formy gramatyczne

bezokolicznik

nasycić

czas przeszły

lp	m	3. os.	nasycił
	n	3. os.	nasycieło
lm	mos	3. os.	nasycili
	nmos	3. os.	nasyciły

czas przyszły prosty

lp	1. os.	nasycę
	2. os.	nasycisz \|\| naszycisz
	3. os.	nasyci
lm	3. os.	nasycą

tryb rozkazujący

2. os.

nasyć

tryb przypuszczający

1. os.

nasyciłbym

imiesłów uprzedni

nasyciwszy

Znaczenia

1. »dając komuś jeść, zaspokoić jego głód«

Rekcja: kogo, co; czym

– [Chrystus] siedmiorgiem chlebá/ cztery tysiące ludzi ták hoynie násycił/ iż siedm koszow vłomkow po obiedzie zostáło. StarKaz 168.
– [...] przedawáły Dámy bogáte [...] co naydroższego y naymilszego mieć mogły byle tylko łáknącego, prágnącego, obnażonego w ubogich JEZUSA nákarmić, násycić y przyodziáć. DanOstSwada V, 18.
– W Raiu BOG Wszechmogący na początku swiata zaszczepił Drzewo Zywota, daiąc mu moc ożywiaiącą: ktorego frukt pożyty miał na iedne sto lat nasycić człowieka, y znowu go zażywszy, na dalsze go uczynić sytym wieki [...]. ChmielAteny III 321.
– Roku 1194. Kazimierz [Sprawiedliwy] w dzień S. Floryana Nabożeństwo odprawiwszy, ubogich nasyciwszy, nazajutrz Panów wszystkich czestował [...]. ŁubHist 25.
– Nasycam, v. m. F. nasycę. 1) sättigen, satt machen. [...] assouvir, rassasier; apaiser la faim. [...] nasycił dziecię głodne chlebem. T III 945.

Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

~ Zébraka nigdy nié násycisz/ nie nátkasz. KnAd 1319.

– Nie nasyci głodnego pełen wór pieniędzy, Jeśli chleba nie kupi [...]. PotFrasz4Kuk I 419.

– Chłopá łákomego/ Woru dziuráwego/ Gościa bez-wstydnego. Nigdy nie nászycisz. ŻabPol C1.

2. przen. »zaspokoić czyjeś potrzeby lub pragnienia«

Rekcja: kogo, co; czym || czego

– [...] długich dniow násycę go [...]. KalCuda 232.
– [...] co teraz ochłonie ieden zwodnik Dworski To y kilku Hetmanow przed tym nasycieło. OpalKSat 40.
– Więcże złość nasyć! niech z twych ręku lunę Ciepłą krwią, a niech w swej ranie utonę! BorzNaw 187.
– Kiedy pierwsza krew memi chęciami rzucała, Dziwnie mi swe wygody słodko cukrowała; Ale iż pełne były próżności znikomej, Nigdy nie nasyciły myśli mej łakomej; Dlategoż do sytniejszych potraw myśli głodne Przeniosłem, wzięwszy przedsię dzieła chwały godne. ZimBSiel 114.
– Poráchowawszy się tedy z sobą, żem ná to niezárobił, ábym się sam moim od Vrzędow cnotliwie záwiádowánych vstąpieniem, winnym vczyniwszy, y winę vznawszy iáko káránie iákie miał przyiąć, á zrozumiawszy że chociażbym był y to vczynił, postáremu y ták nienásyciłbym iádu uwziętey przeciwko mnie złości. LubJMan 145.
– [Szwedzi] ztych furyi máło nasycili Swoiey imprezy, lubo się palili Rowno z Ogniami: własnie iak o skáły Wszytek apparat y swoy Koszt niemały Tłukli y wniwecz razęm obracáli, y Kule y proch darmo wyrzucali. OblJasGór 101.
– Teć to są perspektywy misterney roboty Y choć zdáleka pátrząc, nie násycą wzroku Pędzi ciekáwość szybko, dodaie ochoty Pozwála bespieczeństwa, przyśpieszaiąc kroku [...]. DrużZbiór 335.
– Nasycam, v. m. F. nasycę. [...] 2) fig. sättigen, stillen eine Leidenschaft. [...] fig. rassasier, assouvir, contenter une passion. [...] nasycił nieugaszone miłości swoiey zapały. T III 945.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

nasycić serce:

– Cieszże się/ a ná bole z niebá pátrząc moie/ Okrutna/ násyć niemi srogie serce swoie. OvOtwWPrzem 354.
– [Graf Weyhard] Rozgromiwszy lud w Folwárku zelázem Zágarnął bydła czterdzieści sztuk rázem. Niedosyć ná tym, ále zeby więcey Nasycił serce poszedł iáknayprędzy Ku Millerowi [...]. OblJasGór 16.

nasycić oczy (sz. zm.):

– Było i widzieć owo Neronowe Igrzysko z Rzymem głupie i surowe, Gdy Rzym zapalił wpojśrzód ciemnej nocy, Aby nasycił ogniem swoje oczy. BorzNaw 150.
– Konstanty [...] po rożnych publicznych usługách eo spectaculo oczy swe w Sędziwości swey nasycił, iż pátrzył ná dwoch Synow pospołu w Rádzie z sobą siedzących. DanOstSwada II, 80.

Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

~ Pozwoliliście kamerze sakry, królowi ekonomij; samiście się też biskupstwy, probostwy i opactwy podzielili, et revera turpe est doctori, cum culpa redarguit ipsum: łakomy chciwego nie nasyci. ListBisCz II 452.

3. »sprawić, że ktoś będzie miał coś w dużej ilości«

Rekcja: kogo, co; czego

– Pan Bóg [...] nasyci nas przez postronnego jakiego nieprzyjaciela tych popiołów i tych ruin, które sami nad bracią naszą doma dokazujemy. RadziwKSprawy 577.
– [Modlitwa Chodkiewicza] Nasyc go [nieprzyjaciela] tey ochydy, niechay temi Pęty Brzęczy ktore zniosł na nas [...]. PotWoj 105.

4. »nasączyć jakimś płynem«

Rekcja: co; czym

– Nasycam, v. m. F. nasycę. [...] 3) träncken, einträncken mit etwas [...] abreuver, humecter, emboire, impregneur qu.ch de qu.ch. [...] nasyciwszy deskę oleiem. T III 945.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Podhasła

Formy gramatyczne

lp	M.	m	nasycony
		ż	nasycona
		n	nasycone
	N.	ż	nasyconą
lm	M.	mos	nasyceni
		nmos	nasycone
	D.		nasyconych
	B.	nmos	nasycone

Najwcześniejsze poświadczenie:

1605

Znaczenia

1. »taki, który zaspokoił głód«

– Usłyszałem szemranie synów Izraelskich; rzeczże do nich, mówiąc: Między dwoma wieczorami będziecie jeść mięso, a rano nasyceni będziecie chlebem, i poznacie, żem Ja Pan, Bóg wasz. BG Wj 16.
– Nader nikczemne, y marne fleytuchy, Co nasycone odegnawszy Muchy, Niepotrzebnemi, głodne wabią: dzwięki, Na moie męki. PotPer 16v.
– Nasycony. 1) gesättiget [...] rassasié [...]. T III 945.

2. przen. »taki, który zaspokoił swoje potrzeby lub pragnienia«

– Y przywrocę zaś Izráelá do mieszkánia jego/ á páść się będzie ná Kármelu/ y ná Básánie/ y ná gorze Efrájimowey/ á w Gáláádzie násycona będzie duszá jego. BG Jr 50, 19.
– Násycony/ syt. [...] Satur omnium rerum [...] ktorego możé násycić [...]. Kn 479.
– [Wenera] od niedźwiedzi stroni Vzbroionych w pázury: y od niezmożonych Lwow/ rozmáitych bydeł mordem násyconych. OvOtwWPrzem 416.
– [Kalwin] Z Tyliuszem przyiacielem nawiedzał Niemcy y Sekty Luterskiey Adherentow Marcina Bucera, y Desideriusza Erasma miał za szczęście widzieć, z niemi mowić, y nadzieią dobrą nasycony, znowu się powrocił do Francyi do Pictavum Miasta, w ogrodach tamecznych częste dyskursa ,y dysputy złe maiąc z uczonemi o Maxymach Katolickich [...]. ChmielAteny III 614.
– Nasycony. [...] 2) gestillet, gesättiget [...] rassasié, soul [...]. T III 945.

Przenośnie

Pijawká ma dwie corki/ ktore mowią;: Przynieś/ przynieś. Trzy rzeczy są/ ktore nie bywáją násycone: owszem cztery/ ktore nie mowią; Dosyć. Grob/ i żywot niepłodny/ ziemiá też niebywa násycona wodą/ á ogień nie mówi; Dosyć.BG Prz 30, 15-16

3. »nasączony czymś«

– A im więcey nieprzyiaciel ná fortele swe się zdobywał/ tym bárziey Pan Bog nász spráwą dziwną / przez ręce násze tłumił nieprzyiacielá/ iż ze wstydem y háńbą/ násycony krwią trupow swoich / od nas odstępowáć musiał. BiałłozorList Av.
– Jedná cię/ z trzech siostr [żądz piekielnych]/ drągiem piekielnym snadź tknęłá/ y iádu násyconą gádziną nátchnęłá. OvOtwWPrzem 406.
– Nasycony. [...] 3) eingetränckt [...] abreuvé, imbu de qu.ch. T III 945.

Znaczenia niepewne

1 lub 2:

– Atoli nie bierz nic nigdy od pysznego, strzeż się obowięzywać tym, co się fałszywą wspaniałością szczycą, iako y owym ktorzy przywarą łakomstwa słyną: ponieważ chełpliwa wyniosłość prędkoli pożnoli na wstyd cię poda, á chciwe łakomstwo nie będzie nigdy nasycone. ChesMinFilozof 57-58.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Odsyłacze

Patrz: NIENASYCONY.

Odsyłacze

Patrz: NASYCAĆ, NASYCAĆ SIĘ, NASYCIĆ SIĘ, SYCIĆ, *WYSYCIĆ, SYCIĆ SIĘ, *USYCIĆ.

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

NASYCIĆ

NASYCONY