ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SStp, SXVI, Kn, T, L (pod: niechać; XVII-XVIII), SWil, SW, SJP

Formy gramatyczne

niech

Znaczenia

1. (w połączeniu z formami czasownika) wyraz różnych form apelu (prośby, rozkazu, zakazu, rady, zezwolenia itp.)

– Kto chce mieć łacny odchod pokarmu z żołądká, niech wprzod leży ná práwy bok. PetrSInst B4v.
– Mąż niech nie będzie strászny żenie/ áby przed nim miáłá drżeć: bo ták gamraci swoim gamratkom czynią: ále niech się żoná mężá obawia ze wstydem y miłością. PetrSEk 21.
– Ale złodzieyką niech mię nikt nie zowie/ Wzięłam to, co nam odięto gwałtownie [...]. TasKochGoff 34.
– Niechay idziem (Auari) niech idziem załosnie narzekac [...]. KodKon 154.
– Mow do Synów Izráelskich/ á powiedz im/ áby sobie poczynili brámy ná krájách szat swojich/ w narodziech swych/ á niech przypráwią do brámow sznurek hÿácyntowy. BG Lb 15, 38.
– [...] futer drogich (okrom Lisow, Popielic, Wilkow, Báranow) pod odsądzeniem zaraz od Pocztu, niech się nie godzi áni w Obozie, áni zá obozem záżywáć, Towárzystwu y Porucznikom [...]. FredKon 13.
– Przystaiąc do Chorągwie żaden Regestrem niema być vpośledzony/ ále po ostátnim włożony/ ponieważ wszyscy tám sobie służyć rowni będą. Niech nie będzie wstyd Pániąt być w szeregu ostátnimi/ żeby się tego cnotą dosługiwáli/ áby pierwszymi być mogli. FredKon 77-78.
– Ieżelim wziął te 6000 [...] iuz niech będę za zdraycę poczytany y iuz iako zdrayca karany. PasPam 184v.
– Iako go będziemy nazywać? Nie krolewicz bo iuz był krolem ale niech będzie Pan Snopkowski ex ratione [z przyczyny] że to snopek miał za Herb. PasPam 227v.
– Sam lud wszystek pospolity całował mi ręce, nogi, suknie; drudzy się tylko dotykali, wołając: "Ach, niech tę rękę tak waleczną całujemy!". SobJListy 522.
– Widzę, że sroga antypatia narodów. W klar mówią Węgrowie, że "jeżeli chcą, abyśmy odstąpili od protekcji tureckiej, niechże weźmiemy polską i niech jedno z nimi będziemy". SobJListy 567.
– [...] pros niech pasierb mię nawiedzi, Tylko niech spieszy, nim Ociec vprzedzi. PotSyl 11.
– [...] precz to niech od ciebie będzie, Czego y mnie Bog na wieki uchowa, Zebym gust maiąc wKrolewskim vrzędzie Chociasz na swiecie nie iestto rzecz nowa, Miał Oyca twego na Thronie podsiadac [...]. PotSyl 67.
– Kiedy Noe z Korobiá puścił ná świát kruká: Dotąd mieyscá, áż znaydzie, dotąd siadłá szuka, Iáko z wiezienia z oney uwolniony cieśni Rad swobodzie niech mu się o Korabiu nie śni. PotPocz 133.
– Zwyczáynie otwieráć się máią pijawkámi [hemoroidy], lecz ktoby do tego przyść nie mogł, abo by był wstydliwy, niech używa tych sposobow. PromMed 85.
– Ieżeli kto w czym iáki błąd postrzeże, niech wybaczy nieudolności moiey. CompMed 4.
– Wszyscy żołnierze Hetmanowi, Towarzysze y pacholcy lub innego żołdu, swoim officyerom niech będą posłuszni. BystrzInfStat N2v.
– Pomowmyż o tym podufale z sobą, choć mniey porządnie, bo y w tym niech znáć będzie wolność [...]. DanOstSwada V, 2.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

niech nie wspominam:

~ Niech nie wspominam Węgierskiey skończoney woyny, Prus recuperowánych, Moskiewskich Woysk pod nogi Páńskie poddánych, Kozakow woyną y Tráctatámi uspokoionych, bo tego nayiádowitsza zazdrość ubliżyć mi nie może. LubJMan 13.

niech nie wspomnę:

– Niech nie wspomnię, iáko I.K.Mość pod Iáworowem vsty swemi słucháć mię Woysku, iákoby nie Hetmáná ále zdraycę iákiego, zákazał, iáko chcącego mię wedle powinności przyśdź do boku swego, práwie prohibuit. LubJMan 49.

niech mi będzie wolno coś zrobić (sz. zm.):

– Ogrodzie wdzięczny, niech mi wolno będzie Przechadzki dziś po tobie zażyć i z swoimi Smutkami twe uciechy w jednym zmieszać rzędzie I zażyć wczasu pod cieniami twymi. MorszAUtwKuk 22.
– Podawa Tomasz Pánu kondycyie, niech mi wolno będzie szperáć, i inqwizycyią czynić ná rękę Páńską. MłodzKaz I, 32.
– [...] niech mi będzie wolno czasowi folguiąc Starszych solâ Veneratione poczcić [...]. DanOstSwada II, 80.

niech mi się godzi coś zrobić:

~ [...] á ták gdy y obfite swoie W.M. Páństwu przezemnie [rodzice] przydáią błogosławieństwo, niech się też y mnie godzi Wujowskie przyłaczyć Vota, żebyś W.M. Pán z nowo nábytym przyiácielem w długi wiek pomyślnych zazywał pociech [...]. DanOstSwada II, 19.

a) (w połączeniu z formami czasownika) zachęta do jakiegoś działania z jednoczesnym wyrażeniem niewiary w możliwość realizacji tego działania

– Łáská Boża/ dobre zdrowie/ co lepszego niech kto powie. RysProv 45.
– Zeby rotę przysięgi Woysku posyłáć mieli fałsz, niech tę rotę pokażą, kto ią nosił, kto ią słyszał, z ták wielu Tysięcy ludzi niech kto powie. LubJMan 84.
– Albo niech mi kto sanae mentis człowiek y nie maiący pokłoconego mozgu, nie pasyą ale racyą rządzący się, niech mi, mowię, kto na świecie pokaże dyfferencyą y da słuszną racyą: czemu Lex cardinalis Anni 1690 mogła dispensari decies, a czemu Lex Anni 1717 una vice, in tanto casu necessitatis niedochodzących Seymow, dispensari nie może? KonSRoz 63.

2. (w połączeniu z formami czasownika) wyraz pragnienia, aby coś się stało lub nie stało

– Niech Bog zdarzy godzinę naszego zawodu O Waleczni Polskiego Męzowie, Narodu Kiedy z niezwycięzoną Ottomańską broną Krol Pan wasz nayiasnieyszy: przyiazn powtorzoną W oczach naszych zawiera [...]. PotWoj 193.
– Inszy grzeszył inszy za Niego pokutować ma. Tę sprawiedliwość niech osądzi Niebo. PasPam 149.
– Azá nielepiey pátrzáć ná to scérze Ze przeciw paktom Szwed złąmał [!] przymierze. Ktore z okładęm ieszcze przez trzy látá Miáł známi trzymáć zá pokoięm Swiáta: I takze iego my podlegáć mąmy Tym gwałtom; prze Bog, niech tego nieznąmy. OblJasGór 8v.
– Niech się ná tych wylewa imprecatio gniewu Boskiego, ktorzy niegodnemu i wspomnienia Herostratowi radą i pomocą i konsensem byli do rostárgnienia Seymu [...]. PisMów II 28.
– Niech wiem ktorzy się tu dobrze uczą? ktorzy drugich celuią? áż się tu naylepiey uczy ow ubozszy, kondycyi niższey, á młodź kondycyi wyższey, dopiero po nich. MłodzKaz IV, 386.
– [Lament ojca nad chorym synem] weź za niego mnie, mój Panie! Niech grób jego zastępuję, a jego eliberuję! Widzisz młode lata jego - podobniejszym ja do tego! StanTrans 122.
– Lasy kocháne, zielone chłodniki [...] Przy was niech mieszkam. DrużZbiór 512.
– Z kąd S. Páweł. Rom. 5. Niech to nie będzie, ábym się w czym chełpił, tylko w Krzyżu. TylkStrom 27.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

bogu niech będzie chwała za coś (sz. zm.);
niech Bóg będzie pochwalony za coś;
niech będzie imię Boskie pochwalone (za coś):

– Bogu niech będzie chwałá zá niewypowiedziány dar jego. BG 2Kor 9, 15.
– [...] tego samego herszta Wzięto pierszego dnia […] zac[o] niech chwała naywyszemu Bogu będzie zewpierszym terminie zganiono bezpieczenstwo onitak a Pan Bog inaczey. PoczOdlPam 34.
– Niech za wszystko Bóg będzie pochwalony, i że na nas turbacye dopuścił. [...] W których jeśli Mu się podoba i daléj nas trzymać, niech się dosyć dzieje świętej Jego woli [...]. ZawiszaPam 30.
– Skonczylismy tedy Rok stary Niech będzie Imię Boskie Pochwalone w Mosinach 1659. PasPam 78v.
– In Iunio id est 21 Chorowałęm periculosissime [bardzo niebezpiecznie] ledwiem się od Fortki wrocił za co niech będzie Imię Boskie pochwalone [...]. PasPam 257.

niech Bóg broni;
niech kogoś Bóg zachowa czegoś:

– Aleć niech Bog broni, żebyśmy sami wystarczyć nie mieli na obronę praw naszych [...]. KonSRoz 29.
– Chorowałęm periculosissime [bardzo niebezpiecznie] [...] niech mię Bog miłosierny takiey drugiey zachowa okazyiey. PasPam 257.

a) (w połączeniu z formami 1. os. czasownika) wyraz pragnienia, aby coś się stało lub nie stało, będący pośrednim apelem do adresata wypowiedzi

– Coz: się tęn mędrek ták wyuzdał ná cięz Heyz niech ia Synu nie wstydzę się zá cię. TwarSDaf 77.
– Dzieci Wmci niech widzę dla Boga za tym zaiazdem bo huic causa inter alias wlec się tak daleko y z zoną. OpalKListy 199.
– Proszę niech wiem co tam u was w tey matery słyszec et quid spedandum. OpalKListy 375.
– Ale przystąp niech Cię w przod niż wyńdziesz obłápię. CorMorszACyd 172.
– Za cosz przymowki tak Srogie odnoszę? Niech więm przyczynę tey nie łaski proszę. OblJasGór 45v.
– Wezmiy mi wszytko, pobierz mi kleynoty, Tylko Małzenskiey niech mam całość cnoty. OblJasGór 80.
– Przyimuięm twoię wiarę y powágę Y na twę prosbę iak chcesz przypadąmy Tylko niech na cię długo nie czekąmy [...]. OblJasGór 118.
– Snać iáka táka Coreczká pádłá do nog Rodzicow mowiąc: Moie Dobrodzieystwo, niechże nie idę zá tego żydá [...]. MłodzKaz I, 419.
– Gotuy Osłá Jozephie/ gotuy prętko proszę/ Niech syná w bespieczny kray Egiptu odniosę. ŻabSymf C4.

b) (w połączeniu z formami czasownika) wyraz dobrych lub złych życzeń dla adresata wypowiedzi lub osoby trzeciej

– A zátym długotrwáłe látá/ Niechci sczęśnie prowádzą/ nieodmienne Fatá. RoźOff B.
– [Brat] asz WKrakowie był natenczas NaKoronacyi Dzisieyszego Iana Sobieskiego Krola Pana naszego Miłosirnego Kturemu niech będzie Sczesliwe yspokoyne Panowanie [...]. PoczOdlPam 122.
– P. Niechże cię diabli łupią, już słowa nie rzekę! K. A ty za moję duszę odpraw się choć w r[ę]kę. MorszAUtwKuk 322.
– Niech trawę z bydlęty Pasie: kto się [śm]ie rownac, krwią bywszy y ciałem Ztobą Bogiem Wszechmocnem, Wiecznem doskonałem. PotWoj 105.
– Zaraz ruszył się kardynał jm. z miejsca swego z królewicami ichm. do tronu, tam przystąpionemu Król Jm. włożył na głowę jego ten biret mówiąc [...] "niech Ci Bóg z tym biretem przyczynia lat i zdrowia". SarPam 330.
– Niech ci Parka wiek długi złotem wątkę [!] snuje, Tegoć miłość wrodzona zprzyia y hołduie. MikSil 158v.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

niech komuś (Pan) Bóg błogosławi:

– [...] małzonka moia porodziła syna [...] Niech mu Bog błogosławi, aby ros na chwałe iego swiętą [...]. VorLetSkarb 111.
– [...] wydałem Curkę moię miłą Florencyo Katarzynę Tuszynską wStan Swięty Małzenski za IMSCi Pana Irzego Maliczewskie[go] [...] ktorey niech Pan Bog Błogosławi zcałym domem iey [...] DrobTuszInf 40.

niech komuś Bóg da wieczne odpocznienie:

– Pochowałęm go [ojca] w krakowie u karmelitow na Piasku Niech mu Bog da wieczne odpocznienie w krolestwie swoim. PasPam 249.

niech Bóg czyjejś duszy miłościw będzie:

– Wiakim nas wszistkich, ktorzysmy hoinie dobrodzieistwa iego zazywali zostawił zaliu [król Władysław IV], kazdy baczny snadnie wyrozumiec moze. Niech Bog Jkm duszy miłosciw będzie. VorLetSkarb 206.

niech Bóg da komuś wiekuistą światłość:

– Czeladnik Moy [...] Vmar kturymi był barzo wygodny ypotrzebny zacomu niech Bog da Wiekuistą Swiatłosc [...]. PoczOdlPam 28.

niech komuś wiekuista światłość świeci:

– [...] Matkę naszą Pan naywyzszy stego swiata zabrał [...] kturey niech Wiekuista swiatłosc swieci Wniebie [...]. PoczOdlPam 72.

niech kogoś kat weźmie:

– Nieprzyiaciel mey sprawie: Przyiaciel osobie Niech go Kat y z przyiaźnią taką wezmie sobie [...]. PotWoj 176.

Związki frazeologiczne

niech żyje:

– Niech żyie moiá Páni w Krolewskiey osobie/ Bogini Panstw Pułnocnych/ ku Polskiey ozdobie. JurkLut B2.
– Na tryumf zaltanow zabrzmią mu w koncerze W paize mosiądzowe [...] Wszyscy pienia zakrzykną Krol polski niech zyie. DrobOpow 54.

c) (w połączeniu z formami czasownika) konstrukcja wprowadzająca zaklęcie mające potwierdzić wiarygodność nadawcy

– O Apoteko w gorniey Academiey maiąca Pieczary [...] iesli na początku wesela y smętku mego przepomnię was/ niech przyschnie ięzyk moy do podniebienia mego. KalCuda 22.
– I niech mię niebo powtórnie tak skarze, Jeśli mię skąpym uznają ołtarze. MorszAUtwKuk 264.
– Niech mie Renato tęn co Niębęm rządzi Y swiatęm, z twych słow Bog naywyzszy Sądzi, Iezlibym słusznie w niesczęsciu miłego Zápomniec miała Ludgierdá swoiego. OblJasGór 61v.
– Teras iezli działa Z moiey przyczyny własney się padaią Y iezli prawda iako mie udaią: Niech w ziemię wpadnę niech więcey nie zyię Albo mie z nieba niech pioron zabiie [...]. OblJasGór 105.
– Niech plemię moie wyginie ná świecie, Ieźlim się kiedy uwieść dał kobiecie [...]. ChrośJob 114.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

niech mi Bóg będzie świadkiem:

– Niech mi Bog; uktorego w ręku moie zdrowie Będzie świadkiem: Zebym był nie dozył wieczora Tak mnie gniecie, do Grobu, moia starosc chora [...]. PotWoj 143.

3. (w połączeniu z formami czasownika) wyraz zgody na zajście jakiegoś zdarzenia

– Poklina własne, przeklina głowy synowskie zaraz tymi zbór słowy: "Niech pomsta Jego krwie na nas padnie, toż morze topi niech plemię na dnie, ty Go ukrzyżuj!" MiasKZbiór 83.
– Po mey śmierci niéch będzié co chcé. KnAd 889.
– Więcże złość nasyć! niech z twych ręku lunę Ciepłą krwią, a niech w swej ranie utonę! BorzNaw 187.
– Zgrzeszył[am], znam się, y popadłą winę Karz mię iako chcesz, niech iako chcesz zginę [...]. OblJasGór 98v.
– Gdybym się ludziom podobał: nie byłbym sługą Krystusowym. Niech tedy sapa/ niech szemrze/ niechay się dąsa y gniewa/ jakokolwiek kto chce! GdacPrzyd 73.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

niech się dzieje czyjaś wola:

– Przenieść się Wci mojej duszy bardziej życzyłbym do miasta niżeli do zamku [...]. Ale i w tym niech się dzieje wola Wci serca mego [...]. SobJListy 568.
– Ták y Chrystus mowi Matthaei 26, Oycze moy, ieżeli ten kielich przeiść nie może, áżbym go wypił, niech się dzieie wola twoiá. TylkStrom 63.

niech ktoś zdrów coś robi:

– Rzecze krol. Ba teraz ci to tym bardziey moze kto zadać ześ tam od Moskwy spraktykowany. Ia odpowiem. Niech że zdrow zadaie a W K. MSC Pan Moy M[i]ł[ości]wy znowu mi to zapłacisz [...]. PasPam 173v.
– [...] máiąc Oycy trzech rodzonych Bráci, Semá, Chámá, Iáphetá, niech się zdrów bogáci, Niechay się świeci pyszny: co się rodu tycze, Rowne są z Xiążęcymi dzieci zagrodnicze. PotPocz 131.

niech będzie:

– Ale dla Bogá, niech ták będzie, co mi náder fałszywie zádáią, [...] żebym sobie czym chciał dewincowáć Swiderskiego; To to, mnie tylko niegodziło się zábiegáć zgubie moiey, y fortun moich? LubJMan 60.

4. (w połączeniu z formami czasownika) konstrukcja wprowadzająca zdanie, w którym zostają przyjęte jakieś założenia

– Albowiem ná przykład niech będzie izbá łokci dziesięć szeroka, á łokci trzynaście długa, oboiá tá liczbá facit 23. NaukaBud 23.
– Niech będzie strugá, álbo rzeká, wolna, albo bystra, ktorey chcesz zważyć skok wody, wdaney odległości, náprzykład w łokci 50. SolArch 140.

Związki niejednoznaczne względem znaczeń

Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

– [1.] dnia stworzenia rzekł Bog niech się stanie swiatło. IntrHist 5.

~ [...] wszytkie trzy persony Troyce przenaświętszey do tego się miáły przyłączyć [do stworzenia człowieka]/ czego nie trzebá było/ gdy podleysze kreátury były stwarzáne. dosyć/ gdy rzeczono: Niech się stanie świátłość, etc. BirkOboz 11.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Podhasła

Najwcześniejsze poświadczenie:

1625

Znaczenia

1. w zdaniu podrzędnym przyzwalającym; =choćby

– [...] niech się kto chce obraża, powiem prawdę/ chociaż odium parit [...]. StarPopr 142.
– A niech swe wszystkie Cekuby wypiją/ Krolowie/ lepszey myśli nie użyią. TwarSDaf 82.
– Niech pustej ziemie poganin niesyty tu wszytkę swoję zgarnie armaturę, niech się odyma, niech się jak chce puszy, jemu [odważnemu sercu] nadzieja w Bogu dobrze tuszy. PotMuzaKarp 16.
– Ná tym wypełniło się y jeszcze pełnić się będzie ná wszystkich Wieczerzy Páńskiey Wzgárdzicielách, niech będą zacnego álbo podłego stanu, co powiedział Pan Jezus: záprawdę powiádam wam, że żaden z Mężow tych, ktorzy wezwáni są, nie ukusi wieczerzy mojey. GdacPan 27.
– Lecz, iesli kogo zła Fortuna wspaczy, Niech rady, niech ma woyska milliony, Kiedy Fortuna, niechce z nim: zginiony. PotSyl 101.
– Niech zdáleká vtai się [Achilles] w báłwánách morskich, niech go w łonie Nereusz swoim trzyma: ty [Ulissesie] go w káżdey stronie Łátwo naydziesz. ClaudUstHist 131.
– Niech naylepsze bedą w każdey repartycyi postanowienia, y nayzbawiennieysze prawa, nic się utrzymać nie może, tylko przez nie ustaiącą attendencyą. LeszczStGłos 92.
– Niech Koziorożec z strzelcem patrzy krzywo, Niech kondemnaty ogłasza co żywo, Przecię Śreniawa z wolnością popłynie, A cnota polska i w niebie zasłynie [...]. OdRokLub 110.

2. w zdaniu warunkowym; =jeśli

– Niech my wiemy o dziale młodszego a tak y popłaciemy długi y zbierzemy mu albo przykupiemy co. OpalKListy 572.
– Iak odeszła [królowa] asz krol mowi da ieno pokoy niech [j]ęno go okrzykną w Poselskiey izbie będziec on tanszy. PasPam 286v.
– Niech kto obáli w pałacu filary Niechay fundáment zruinuie ná dnie, Obáczy iezli gmach wszytek niepadnie [...]. OblJasGór 67.
– Basistá by nayprzednieyszy, dyszkántem nie záśpiewa, niech każą dyszkáńciście bás trzymáć, depressu nie ma. MłodzKaz IV, 127.
– Niech ieno komu rzeką; chłop grzeczny, á on nie będzie bárzo swego kármázynu pewien, wnet się zápłonie, pomiesza: bo będzie rozumiał, ze mu przyznawáią grzeczność, uymuią urodzenia [...]. MłodzKaz II, 266.
– [...] niech Król postrzeże że Posłowie Ziemscy nie będą ad placitum, choć nayporządniey obranych, może na Nich szukać podobnych dokumentów, i rugować Ich ex atrio Libertatis [...]. OtwFDzieje 104.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Odsyłacze

Patrz: NIECHAJ.

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

NIECH

NIECH