ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SStp, SXVI, Kn, T, L (pod: przyjaźń; XVII), SWil, SW, SJP

Formy gramatyczne

liczba pojedyncza

	M.				nieprzyjaźń
	D.				nieprzyjaźni
	B.				nieprzyjaźń
	N.				nieprzyjaźnią
	Ms.				nieprzyjaźni

liczba mnoga

	M.				nieprzyjaźni
	D.				nieprzyjaźni
	C.				nieprzyjaźniom
	B.				nieprzyjaźni
	N.				nieprzyjaźniami

Znaczenia

1. »wrogość, niezgoda«

– Lecz jako Wasza Najaśniejsza Hosudarska Mość Królowi Jego Mości oddajesz, łacnie każdy na oko obaczyć może [...] miasto wdzęczności, niewdzięcznością, miasto przyjaźni, nieprzyjaźnią znaczną oddajesz [...]. NiemPam 37.
– [...] iż wąż pierwszym był naczyniem szátáńskim/ y ku przekląctwu iego/ stáła się nieprzyiaźń między nim/ á niewiastą/ przeto nieprzyiaźni tákie przezeń spráwować czárownice się stáráią/ kłádąc skorę ábo głowę wężową pod prog domu/ ábo komory. SpInZąbMłot 222.
– Cudzołożnicy y cudzołożnice/ nie wiecież iż przyjaźń świátá/ jest nieprzyjáźnią Bożą? BG Jk 4, 4.
– Niéprzyiaźń/ Inimicitiae [...] Hostilitas [...]. Kn 518.
– [...] Woysko [...] pałáło ták wielką przeciw mnie nieprzyiáźnią, żem práwie przez rok cáły w vstáwicznym był życia y fortun niebespieczeństwie [...]. LubJMan 45.
– Pilnie około tego chodziliśmy [...] i takich dróg i sposobów szukali, jakoby honor W.Ks.M. in integro zostawał [...] i Jankowskiemu per graves personas perswadując, żeby w dalsze nieprzyjaźni z W.Ks.M. nie chciał się zaciągać [...]. RadziwBAut 204.
– Między sámymi málkontentow nieprzyiáźniámi/ rey wodzi fátálna nieubłágáney śmierci kosá [...]. PisMów II 367.
– [...] nieprzyiáźni mátką iest záwsze praetensia mienia rządow y pánowánia [...]. AndPiekBoh 86.
– W tym postanowionym y utwierdzonym wiecznym miru, y Swiętym pokoiu wszystkim niechęciom, nieprzyiaźniom, y nieżyczliwościom [...] we wszystkim odstawionym, uspokoionym, y potym niemściwym, niepamiętnym y zapomnionym bydź [...]. VolLeg VI 74.
– [...] Szwecya wszystkich nieprzyiaźni z naszym Dworem odstąpiła [...]. KonSRoz 15.
– Rozumiał Paszkowski, że za tę okazją pokażę mu nieprzyjaźń moją, wetując za te nieprzyjaźni, które mi on pokazywał, ale użyłem moderacji. MatDiar I, 301.
– Nieprzyiaźń. 1) Feindschaft, Feindseligkeit. [...] inimitié, haine, action d'enemi. [...] zachodzić, żyć z kim w nieprzyiaźni; wiodę, mam z kim nieprzyiaźń. [...] nieprzyiaźń przeciw państwu, kraiowi. Feindseligkeit wider ein Reich oder Land. hostilité. T III 1017.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

prywatna nieprzyjaźń (sz. zm.):

– [...] spolnie o dobrym Rzeczp. radźmy. To odpráwiwszy/ będzielić się potym chciáło znowu nieprzyiaźń prywatną otworzyć/ ia gotow będę. StarPopr 51.
– Práwiesmy się ná koło iáko w studni kilkom, Wściekłym psom, y drapieżnym opądzáli Wilkom, Przystąpiły, czym wszytkie niszczeią narody Prywatne nieprzyiáźni, wewnętrzne niezgody [...]. PotPocz 45.

przen. zadatki nieprzyjaźni (sz. zm.):

– [...] król Kazimierz dowiedziawszy się o danych od wojska polskiego pod Krakowem nieprzyjaźni Szwedom zadatkach [...] wprzód do Lubowle, miasta spiskiego, zjachał. JemPam 170-171.
– [...] na jakimś bankiecie jmp. wojewodzina połocka wziąć miejsce chciała pierwsze jmp. wojewodziny trockiej [...] Ichmpp. mężowie wojewodowie trochę się powadzili o to i prędko potem pojednali; po pojednaniu w półtory niedziele na uczcie pewnej przypomnieli sobie dawne i świeże zadatki nieprzyjaźni. SarPam 338.

mieć z kimś nieprzyjaźń (sz. zm.):

– Ten niewolnik miał z jednym wezerem nieprzyjaźń [...]. SaadiOtwSGul 52.
– Wielką z dawna nieprzyjaźń i niepojednany Zaciąg miał pewny szlachcic, Morandus nazwany, Z jej [Gabryny] mężem [...]. ArKochOrlCz III 159.

wieść z kimś nieprzyjaźń (sz. zm.):

– Scipio Africanus, ktory zburzył Kártháginę/ wiodł wielką nieprzyiaźń z Gráchusem. StarPopr 49.
– Niéprzyiaźń wiodę z-kiem/ záchodzę w-niéprzyiaźń. Inimicitias cum aliquo gero, suspicio, subeo [...] Contraho inimicitias [...] Iádę ná kogo [...]. Kn 518.

żyć z kimś w nieprzyjaźni (sz. zm.):

– Zołnierz ten [...] w rzeczách y spráwách rycerskich/ dzielnieyszy był/ dla ktorey swoiey dzielności y śmiáłości/ częstokroć z samsiády w nieprzyiáźni żył [...]. SpInZąbMłot 295.
– LAGANA [...] iest Ptak w nieprzyiaźni z Wielorybem żyiący, ktory tylko co pászczę otworzy swoię, ten Ptak aż do wnętrzności iego wdziera się, serce y wnętrzności iego pożera, y śmierć przynosi [...]. ChmielAteny1755 I 514.

Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

– Złość/ niéprzyiaźń skryta/ szkodliwsza. KnAd 1346.

Przenośnie

Pan Kanclerz jawnie mi się odkrył nieprzyjacielem i w przeszkodzie Luboszan, i w zaciągu wojennym. Jednak Król Jegomość nic na to, a z Panem Podkanclerzym w znaczne szranki nieprzyjaźni wstąpił, a o mnie.ChodKor 76

2. »sprzeczna natura«

– Czosnek wielką ma nieprzyiaźń z kámieniem mágnesem/ ktory żelázo do siebie ciągnie/ ták iż gdzie go nim natrze/ władzą y moc wszytkę odeymuie [...]. SyrZiel 1229.
– Niéprzyiaźń wrodzona rzéczom niemem i niéczułem/ Antipathia [...] Aduersa & repugnans natura [...]. Kn 518.
– Wedle nieprzyjaźni planet idzie nieprzyjaźń albo antypatyja rzeczy swoim planetom podległych [...]. LubSArtPol 362.
– [...] planety mają między sobą sympatyją i antypatyją. Tako Saturnus zgadza się z Słońcem, Jowiszem, Miesiącem, nieprzyjaźń ma z Marsem i Wenerą [...] Mars zaś ma nieprzyjaźń ze wszytkiemi oprócz Wenery, z której naturą ma sympatyją [...]. LubSArtPol 363.
– [...] Cnota, będąc panią, a Fortuna niewolnicą, ma zacniejszą córkę niż Fortuna i chociaż są sobie siostry rodzone, to jest Sława i Chwała, nieprzyjaźń jednak i antypatyja matek czyni je często odmienne i między sobą często niezgodne. LubSArtPol 515.
– Nieprzyiaźń. [...] 2) Phil. natürliche Widrigkeit oder Feindschaft. [...] Philos. antipatie. [...] nieprzyiaźń wrodzona rzeczom niemym i nieczułym. T III 1017.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Odsyłacze

Patrz: PRZYJAŹŃ.

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

NIEPRZYJAŹŃ