Pobieranie

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

Ta strona przetwarza Twoje dane osobowe takie jak adres IP i używa ciasteczek do przechowywania danych na Twoim urządzeniu.

Z jednej strony ciasteczka używane są w celu zapewnienia poprawnego funkcjonowania serwisu (np. zapamiętywania filtrów wyszukiwania zaawansowanego czy ustawień wybranych w tym okienku). Jeśli nie wyrażasz na nie zgody, opuść tę stronę, gdyż bez nich nie jest ona w stanie poprawnie działać.

Drugim celem jest gromadzenia statystyk odwiedzin oraz analiza zachowania użytkowników w serwisie. Masz wybór, czy zezwolić na wykorzystywanie Twoich danych osobowych w tym celu, czy nie. W celu dokonania wyboru kliknij w odpowiedni przycisk poniżej.

Szczegółowe informacje znajdziesz w Polityce Prywatności.

Wyrażam zgodę na "ciasteczka":
Tylko niezbędne do działania serwisu
Wszystkie (także służące gromadzeniu statystyk odwiedzin)

PL EN
ELEKTRONICZNY SŁOWNIK JĘZYKA POLSKIEGO XVII I XVIII WIEKU
znajdź hasła
wyszukiwanie zaawansowane
A
B
C
Ć
D
E
F
G
H
I
J
K
L
Ł
M
N
O
Ó
P
R
S
Ś
T
U
V
W
X
Y
Z
Ź
Ż

NIEWOLNY, NIEWOLEN

przym.
W TRAKCIE OPRACOWANIA
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON
Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SStp (niewolny), SXVI (niewolny, niewolen), Kn (niewolny), T (niewolny), L (niewolny; pod: wolny; XVI-XVIII), SWil (niewolny), SW (niewolny), SJP (niewolny)

Formy gramatyczne
lp M. m   niewolny
ż   niewolna
D. ż   niewolnej
n   niewolnego
B. n   niewolne
N. m   niewolnym
ż   niewolną
Ms. m   niewolnym
W. m   niewolny
lm M. mos   niewolni
nmos   niewolne
D.   niewolnych
C.   niewolnym
B. nmos   niewolne
N.   niewolnemi
odmiana niezłożona
lp M. m   niewolen
Znaczenia
1. »taki, który nie może postępować zgodnie z własną wolą«
  • – [...] prosiliśmy przystawów, aby nam pozwolili ze dwóch sług z przystawami do Wołogdy posłać [...] dla kupienia korzenia, jaką trochę wina i inszych potrzeb [...] ku poratowaniu zdrowia naszego [...]. Niewolny naród, a obecnie pod kijem żywiący, powiedział nam, że "tego uczynić nie możem, obawiamy się niełaski Hosudarskiej [...]". NiemPam 217.
  • – O Miłości ukrwawiona: Więźniu niewolny, przykuty za nogę, Który, zrzucając ten ciężar niemiły Nie chcąc się w sercu zmieścić, rwiesz i żyły [...]. MorszAUtwKuk 220.
  • – Niewolny. dienstbar, knechtisch. servile. § wola wolna rozkazuie, apetyt zaś iest niewolny. T III 1050.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • niewolny sobie (sz. zm.):
    • – Słudzy też v niektorych narodow nie są w liczbie miesczánow/ dla tego iż szpecić się zdádzą Rzeczpospolitą: druga iż są sobie niewolni/ á z wolnych miásto ma bydź; trzecia iż z pány vstáwicznie trzymáiąc swego nic nie przydádzą do Rzeczypospolitey. PetrSPolit I 272.
    • – Niéwolny sobié/ v. Obowiązány/ Niéswobodny. Kn 540.
    • – niewolny sobie. er ist nicht sein eigner Herr. il n'est pas son propre maître; il n'est pas à soi. T III 1050.
a) »taki, który jest czyimś sługą«
  • – Maiętnosc swą [...] w intromissiey puszczamy ze wszytkim Budowaniem dwornym y Gumiennym Spoddanymi Niewolnemi [...] y ogrodnikami Szczeladzią Dworną Niewolną [...]. DekrŻmud 43b.
  • – INWENTARZ [...] czeliadzi dworney niewollney [...]. DekrŻmud 104b-105a.
2. »właściwy niewolnikowi«
  • – Widząc, żeśmy się rodzili nieczyści, Nieczyste nasze ciało na się bierze, Które wprzód Świętym Duchem sobie czyści, I tak zrodzony z ubogiej macierze, Wszytkie ojcowskie obietnice iści W służebnym kształcie, w niewolnym ubierze. MorszAUtwKuk 212.
  • – Powróć, kochany słowiku swawolny, Lepszy-ć jest dłuższy żywot, choć niewolny! MorszAUtwKuk 249.
  • – [Dawid] Spyta się Bráci: coż to zá trwogá w obozie? Czy was iuż Filistyni wiodą ná powrozie. Odpowie ieden: iużci' nie maiąc otuchy Wygráney, wpaść w niewolne musiemy Łáńcuchy. DrużZbiór 8-9.
  • – OPISANIE oczu ciekawych AKTEONA. Często ciekawe oko szkodę czyni w duszy, Często w niewolne jarzmo wolnego záprzęga [...]. DrużZbiór 516.
3. »wymuszony«
  • – Ale broń Boże/ żebyś zniewolona/ Gwałtem bydź iákim miáłá y pszéz dzięki/ Miłość niewolna/ miłość przymuszona/ Tráci swe Cukry y zwyczáyne wdzięki [...]. TwarSDaf 111.
  • – [...] ieszcze nie chcemy desperować de forte tey Oyczyzny ktorą postronne Narody chociaż z niewolnym respektem invictam et nullis casibus superabilem zawsze adorabant. DanOstSwada IV, 13.
4. »zabroniony«
  • – Co by miało przeskodzic dla zabraniania Wozenia do Targu Poddanych Wsi, takze y onym samym nie wolnego Kupowania V Poddanych Potrzeb do Budynku Nalezących podług ich Relatiey. Tedy y wtym Pozwaląmy y daiemy Wolnosc Kupowania takowych Potrzeb [...]. KomonDziej 175-175v.
5. »zagrożony czymś; opanowany przez kogoś lub coś niepożądanego«
  • – [...] droga daleka, zwłaszcza jeśli nam jeszcze dla niewolnych dróg tym gościńcem iść przyjdzie, którędy Panowie Posłowie z Panem Wojewodą sendomirskiem i inszemi poszli. NiemPam 301.
  • – Car, Wielki Kniaź posłał mię do was, opowiedając wam, żeby was już odpuścił, ale, iż drogi niewolne od ludzi worowskich, chce upewnienia od was, że, gdzieby was co od nich potkało, że to nie będzie (z) żadną winą Hosudarską. NiemPam 312.
  • – Piersiom niewolnym/ y boleiącym ták vczyń/ wziąć tego Kopru nasienia/ Pietrusczanego nasienia/ Rożanego nasienia/ Cynámonu przedniego/ zarowno każdego/ y co namieley vtárszy z miodem odszymowanym záczynić/ biorąc go po ránu y ná noc iáko dobra Sliwa Węgierska. SyrZiel 383.
  • – Záchorzał był w tych dniách Krolewic nász/ á choć do tego czásu od choroby niewolen/ przychodzi iednák znácznie do siebie. MerkPol 289.
  • – [...] wielka to accedit widziemy niefortuná, gdy w ogniách práwie ieszcze nieugászonych zostáiąc, y od obcych niebespieczeństw niewolni będąc, w ciężkie y szkodliwe pownętrzne wpadamy diffidencye. LubJMan 105.
Przenośnie
  • Przeciw kuchnia także w murze, Mieszkania w niej jak po sznurze; Pod tymiż piwnice dolne, Czasem od wina nie wolne.JarzGośc 115
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Podhasła

*NIEWOLNY
rzecz

w funkcji rzeczownika
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON

Formy gramatyczne
Najwcześniejsze poświadczenie:
1651-1700
Znaczenia
»poddany«
  • – Osob dzwadziesciecztery w kapach Hatłasowych Białych stoi, zrządzonych od niewolnych owych co po szczerosłoniowych zasiadszy warstatach Cewkami pasmy snuią [...]. DrobOpow 195.
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Data ostatniej modyfikacji: 20.03.2012
Odsyłacze
Patrz: WOLNY, WOLEN, WOLNO, WOLNIE, NIEWOLNO.
Autorzy: RB
Data ostatniej modyfikacji: 20.03.2012