Pobieranie

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

Ta strona przetwarza Twoje dane osobowe takie jak adres IP i używa ciasteczek do przechowywania danych na Twoim urządzeniu.

Z jednej strony ciasteczka używane są w celu zapewnienia poprawnego funkcjonowania serwisu (np. zapamiętywania filtrów wyszukiwania zaawansowanego czy ustawień wybranych w tym okienku). Jeśli nie wyrażasz na nie zgody, opuść tę stronę, gdyż bez nich nie jest ona w stanie poprawnie działać.

Drugim celem jest gromadzenia statystyk odwiedzin oraz analiza zachowania użytkowników w serwisie. Masz wybór, czy zezwolić na wykorzystywanie Twoich danych osobowych w tym celu, czy nie. W celu dokonania wyboru kliknij w odpowiedni przycisk poniżej.

Szczegółowe informacje znajdziesz w Polityce Prywatności.

Wyrażam zgodę na "ciasteczka":
Tylko niezbędne do działania serwisu
Wszystkie (także służące gromadzeniu statystyk odwiedzin)

PL EN
ELEKTRONICZNY SŁOWNIK JĘZYKA POLSKIEGO XVII I XVIII WIEKU
znajdź hasła
wyszukiwanie zaawansowane
A
B
C
Ć
D
E
F
G
H
I
J
K
L
Ł
M
N
O
Ó
P
R
S
Ś
T
U
V
W
X
Y
Z
Ź
Ż

PAN

rzecz.
m
W TRAKCIE OPRACOWANIA
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON
Notowanie w słownikach
Słowniki nie notują
Najwcześniejsze poświadczenie: 1606-1608
Formy gramatyczne
liczba pojedyncza
M.   pan
D.   pana
C.   panu
B. uż. żyw.   pana
N.   panem
Ms.   panu
W.   panie
liczba mnoga
M. uż. osob.   panowie
D.   panów
C.   panom
B. uż. osob.   panów
N.   panami
Ms.   panach
W. uż. osob.   panowie
Znaczenia
»konwencjonalny tytuł grzecznościowy używany w stosunku do mężczyzny (szlachcica a. mieszczanina)«
  • – Wilk nie ma przystępu chyba ze by Sobie we Gdansku u Pana Prezydenta naiął szmagę do przewozu. PasPam 55.
  • – Przestrzesz [...] Woiewode odemnie ze by za kazał Panom Polakom w kosciele bywać. PasPam 56v.
  • – Czołęm Panie kapral. PasPam 174v.
  • – Uszedł az do Smolenska do Brata Swego Rodzonego Pana Piotra. PasPam 186.
  • – Ozwie się ktos iest tu Młwy krolu Szlachcic polityczny Pan Sułkowski. PasPam 198v.
  • – Drugą Częsc kupiłęm u Panow konsukcessorow. PasPam 235v.
  • – Buławę wielką dano Panu Iabłonowskiemu. Polną Panu Sieniawskiemu. PasPam 258.
  • – Panowie Minucyarze nic o tym nie napisali. PasPam 258.
  • – Forteca na to tylko potrzebna [...] zeby wilk Pana Burmistrza nieporwał. PasPam 259.
  • – Leda Pacholec przyszedł Piechotą na zaciąg kupiono mu konia to Pan Towarzysz. PasPam 259v.
  • – Motłoszku nazaciągano, Leda pokoiowy to Pan Rochmister, Pan Porucznik PasPam 259v.
  • – Mowiłęm z Panęm Margrabią. PasPam 286.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • [Pan] bezprawny:
  • pan akademik || panowie akademicy || pany akademiki:
Związki nieprzyporządkowane do znaczeń
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • Chrystus Pan (sz. zm.):
    • – A osobliwie o świętych Apostołách Pietrze y Páwle ták wyznawa Teraz nie przez podobieństwo/ áni przez źwieciádło Christá Páná widźićie: ále twarzą w twarz/ ktory wam Bostwá swego doskonáłą znáiomość odkrywa. SmotApol 30.
    • – Gdzie przedtym było brzydkie bluźnierstwo Aryańskie Chrystusa Pana y Matki iego Przenaświętszej/ teraz się tu służba Pańska porządnie odprawuje. PruszczKlejn 34.
    • – Kiedym z niemi dyszkurował na iaką pamiątkę głowy kryią y oczy zasłaniaią Poniewaz tak nieczynił Pan Chrystus ani Apostołowie zadęn nie umiał odpowiedziec ieden tylko tak powiedział ze to natę pamiątkę że zydzi zasłoniali Panu Chrystusowi. PasPam 56v.
    • – Iezeli Chrystus Pan dnia dzisieyszego zburzył Regnum Nieprzyiacioł Dusznych toc y nam trzeba Starać się że bysmy burzyli Regna Nieprzyiacioł Cielesnych. PasPam 67v.
    • – Jedli/ pili/ mowi o nich Pan Krystus. GdacKon 12.
    • – W tey drodze y dość błędnym/ á w nieprzyiácielskiey stronie/ dlá wielu zdrad y zásádzek náder w niebespiecznym ciągnieniu nászym/ zá Wodzá mamy Chrystusa Paná. BujnDroga 276.
  • krew Pana Jezusowa:
    • – Słuchał królewic jmć [Władysław IV Waza] mszy u ś. Jędrzeja i tamże w kaplicy podziemnéj widział relikwią zacną krwi Pana Jezusowéj, która z boku Zbawiciela naszego wypłynęła gdy go Longinus rotmistrz włocznią przebił [...]. PacOb 150-151.
  • pan z chłopów:
    • – Gdyby chłopstwa nie było, musielibyśmy się sami stáć rolnikámi, y ieżeli kogo wynosząc, mowiemy Pan z Panow, słusznieyby mowić, Pan z chłopow. LeszczStGłos 100.
  • niechaj będzie Panu Bogu cześć i chwała (sz. zm.):
    • – [Ks. Skarga] nabożeństwu ktore teraz do tákiey doskonáłości przyszło (z czego niechay będzie Pánu Bogu cześć y chwałá) wielkie pobudki podał [...]. BirkSkar 12.
    • – Pánu Bogu niechay bedzie cześć y chwałá ná wieki/ że nie odniosł nieprzyiaciel pociechy/ iákiey się spodziewał [...]. BirkRus 12.
  • niechaj kogoś Pan Bóg błogosławi:
    • – Ciebie zacnego y miłego Kawalera, niechay Pan Bog błogosłáwi tu łáską swoią, á potym onym żołdem z niebá, ktory koroną zowie Páweł święty [...]. BirkOboz 8 nlb.
  • niechaj czyjaś dusza z Panem Bogiem wiecznie króluje w niebie:
    • – [...] pozegnał się z tym swiatem Iasnie Wielm[ożny] ImPan Podskarbi Wielki Koronny [...] ktorego dusza niechay z Panem Bogiem wiecznie kroluie wniebie Amen. DrobTuszInf 56.
  • niech komuś (Pan) Bóg błogosławi:
    • – [...] małzonka moia porodziła syna [...] Niech mu Bog błogosławi, aby ros na chwałe iego swiętą [...]. VorLetSkarb 111.
    • – [...] wydałem Curkę moię miłą Florencyo Katarzynę Tuszynską wStan Swięty Małzenski za IMSCi Pana Irzego Maliczewskie[go] [...] ktorey niech Pan Bog Błogosławi zcałym domem iey [...] DrobTuszInf 40.
  • niechaj komuś Pan Bóg poszczęści:
    • – Niechayże nam sam Pan Bog poszczęści/ Tobie Jezu będziem śpiewáć części [...]. ŻabSymf F2v.
  • łaskawy Panie:
  • pan Jezus:
    • – Narodzenie Pana Jezusa na agacie malowane. ArchRadziw 1638 176/8.
    • – Ofiaruiąc to w dyspozycyią Boską a scisnąwszy noszki Panu Jezusowi ktorego miałęm na Obrazie z Nayswiętszą Panną To zaraz iako plastr przyłozył. PasPam 75v.
    • – A gdy było rano, weszli w radę wszyscy arcykapłani przeciwko Panu Jezusowi, aby go zamordowali. KochChrysTur 39.
    • – Wziąl Piłat P. Jezusa, albo raczey wyrażaiąc to, Łaciną z-Polaczoną aprehendował P. Jezusa Piłat. MłodzKaz III, 239.
    • – Po obiedzie prezentowano mi wszystkie splendory w téj kaplicy zostające, jako to: miseczkę N. Panny z któréj jadała, pieluszki któremi Pana Jezusa spowijała, sukienkę z wełny, w któréj z domkiem swoim do Loretu przybyła; o to wszystko ocieraliśmy rozmaite paciorki i agnuszki, także wzięliśmy wody, którą miseczkę ksiądz opłukiwał. ZawiszaPam 86.
  • imię Pana Jezusowe:
    • – A bespiecznie sobie poczynájąc w Imieniu PAná JEzusowym/ mowił y gadał z Grekami: á oni się stáráli/ jákoby go zábić. BG Dz 9, 29.
Związki frazeologiczne

  • tak nam Panie Boże dopomóż i jego niewinna męka:
    • »formuła przysięgi«
    • – Tego wszystkiego Io kMSCi P.N.M. dotrzyma y my dotrzymamy. Tak nam Panie Boze dopomoz y iego niewinna Męka. PasPam 213.
  • da Pan Bóg:
  • tak mi Panie Boże dopomóż:
  • panie zachowaj:
  • pan Bóg (kogoś) zachował:
  • daj Boże szczęście || daj Panie Boże szczęście:
  • broń nas Panie ode wszego złego:
    • – Broń nas Panie odewszego złego. BujnDroga 213.
  • daj (Panie) Boże szczęśliwie:
    • »zwrot wyrażający życzenie powodzenia, pomyślności«
    • – O miławczyce z Buglowem [Bieglowem] z kontraktowałęm [...] Zaraz tedy od trzech kroli wywozilismy tam zboza A obuięlismy day Boze Szczęsliwie od Srzodoposcia. PasPam 226v.
    • – Rok Panski 1677, Day panie Boże Szczęsliwie obuiąłęm Olszowkę y Brzescie per Arendam na 7 lat. PasPam 248v.
  • powracaj z Panem Bogiem:
  • chłopa na pana sadzać:
    • »czynić z poddanego pana, wynosić do władzy człowieka niskiego stanu«
    • – Nie dármo Sálomon niezbożne wywrotnemi zowie [...] bo ci ná wywrot chodzą/ co ma być ná wierzchu/ to ná dole; chłopá ná páná sadzáią. BirkNiedz 57.
  • Pan Anielski:
    • »Bóg«
    • – Potym Naswiętszy Sákráment, gdzie w Chlebie, on Pan Anyelski mieszka, co y w niebie W ktorego oczách wszystkie stoią stráze Páná Zastepow Swietych nosić kaze: Sam tákze spolnie w processiey chodzi I wszytkie baszty, y mury obchodzi. OblJasGór 27.
  • chodzić jako wielki pan:
    • »poruszać się, stąpać w sposób charakterystyczny dla osób z wyższych sfer społecznych«
    • – Einhergehen als ein grosser Herr/ chodzić jáko wielki Pan. ErnHand 203.
  • panu Bogu ducha oddać:
  • jedź z Panem Bogiem:
  • Panie Boże komuś odpuść:
  • mieć nadzieję w (Panu) Bogu:
    • »ufać Bogu«
    • – Mam ia w Panu Bogu moim nadzieię. PasPam 195v.
  • jam jest sługa waszmość pana:
    • »ugrzeczniony sposób witania lub żegnania kogoś«
    • – Spyta A IMSC Pan Pasek iest tu. Ozwę się iam iest Sługa WMMPana. PasPam 83.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

  • – Chłop rádby co tydzień Woytá/ co miesiąc Vrzędniká / á co rok inszego Páná miał. RysProv II, 5.
  • – Wielkiemu Pánu záwsze kostká dobrze páda. RysProv XVII, 6.
  • – Nié dármo chłopká pan czéstuié/ dobrzé to nędznik wnét poczuié. KnAd 811.
  • – Pánowié nic nié robią/ á dobrzé się máią: A chłopkowié zaś/ robiąc ná onych/ wzdychaią. KnAd 819.
  • – Przedtym mowiono nie masz w kárczmie Páná/ Y godziło się chłopku pić do ráná. LamChłop A4.
  • – Z klechy Pleban/ z chłopá Pan/ z niedołęgi żołnierz. łzi gorę wybijają. ŻabPol A2.
  • (wariant I):
    – Kiedy Pánowie zá łeb chodzą/ tedy v poddánych włosy trzeszczą. RysProv VI, 3.
  • (wariant II):
    – Dla ládájákiey przyczynki zá łby chodzicie, ná pojedynki się wywabiacie. GdacPan 91.
  • – Pánowié dáwnoby pozdycháli/ by iem vbodzy (chłopkowié) nié dawáli. KnAd 819.
  • – Chłop nosi proch/ á Pan Bog kulki. RysProv II, 3.
  • – Wielkiemu Pánu nie wszytko trzebá baczyć. RysProv Kv.
  • (wariant I):
    – Musiał rozum ustępować wiadomości według onego, że wszytko u Pana Boga podobno etc. NiemPam 308.
  • (wariant II):
    – Wszytko podobno v Bogá. RysProv 82.
  • – Nie bądź błaznem/ kiedy nie możesz być wielkim Pánem. RysProv X, 1.
  • – Pan słudzé nie Mościwa/ nie Waszmościa. KnAd 811.
  • – Gdzie Pan Bog kościoł buduie/ tám diabeł káplicę stáwi. RysProv IV, 4.
od przysł.: I mucha dokuczy, i wzgardzony panu.
  • – Y muchá dokuczy, y wzgárdzony Pánu; (bo się go nie wystrzega.) FredPrzysł B4v.
  • (wariant I):
    – Zaden niemoże dwiemá Pánom służyć/ Abo iednemu zechce się przysłużyć: Abo drugiego schowa nienawiści/ z obudwu rázem trudno wziąć korzyści. TwarKPoch G3v.
  • (wariant II):
    – Zaden sługá nie może dwiemá pánom służyć/ gdyż álbo jednego będzie miał w nienawiści/ á drugiego będzie miłował; álbo się jednego trzymáć będzie/ á drugim pogárdzi. Nie możecie Bogu służyć i mámmonie. BG Łk 16, 13.
  • (wariant III):
    – Powiedzieli [mieszczanie] że Niemoze nikt dwiema Panom Służyc mąmy tez teraz swoich Panow ktorym się wysługuiemy. A Stał tam Litwy Pułk. PasPam 166v.
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Autorzy: Red. , SPas
Data ostatniej modyfikacji: 19.11.2009