ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Słowniki notują

Formy gramatyczne

liczba pojedyncza

M.		pies
D.		psa
C.		psu
B.	uż. żyw.	psa
N.		psem

liczba mnoga

M.	uż. osob.	psi
	uż. nosob.	psy
D.		psów
C.		psom
B.	uż. osob.	psów
	uż. nosob.	psy
N.		psy
Ms.		psiech

Znaczenia

1. »zwierzę domowe«

– NIe dawajćie świętego psom; ani miecćie pereł wászych przed świnie: by ich snadź nie podeptáły nogámi swymi; y obroćiwszy śię/ nie rozszárpáły was. BG Mt 7, 6.
– Ludem świętym będźiećie mi/ á mięsa ná polu rozszárpánego jeść nie będźiećie: psom je wyrzućićie. BG Wj 22, 31.
– Kruczék/ czarny piés. Kn 693.
– Piés/ Canis, [...] kundél/ brytan/ chárt/ wyżéł/ ogar [...] Kn .
– Nienowina to siedmdziesiąt razęm Nogi y ręce obciąwszy zelazęm krolom pod stołęm zepsy zbierać kości. PasPam 110.
– Związkowym bylismy tak mili iako iez psu co go chce zieść a ukusić go Nie moze. PasPam 154v.
– W iedzięmy w Miasto nic tylko znowu psi się podraznili. PasPam 236v.
– Wydra obaczyła psa niedomowego. PasPam 252v.
– Ięno iey pies powąchał a ona [wydra] skrzeknęła przerazliwie to pies zaraz uciekł. PasPam 253.
– Wszyscy zanim bawet y ten chowany [zając] kiedy widział że psy skoczyli to tez y on za nimi poskoczył. PasPam 256v.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

pies wściekły:

– Słowá dobrego Kácerzom nie dáią Oycowie święci/ przyrownywáią ich psom wściekłym/ wężom/ bazyliszkom/ smokom łuskowátym/ sowom/ krowkom/ ktore w gnoiu gmerzą/; żabom/ muchom/ pluskwom/ ktore poki żyią kąsáią/ gdy zdechną śmierdzą/ trędowátym/ piecom nápalonym/ w ktorych chleby Antychrystowi pieką/ koczkodanom/ máłpom/ páiąkom/ prochnowi/ członkom zgniłym/ iászczurkom/ ktore żywot Kościołá Páńskiego gryzą/ centaurom/ to iest chłopobykom/ puchaczom/ onokrotalom/ ábo bábom z klekotkámi/ cyklopom onym/ ktorzy się w iáskiniách Etneyskich y porodzili y pochowáli. BirkRus 33.

gończy pies:

– Z tegom tylko był tam kontent zem Liszek Szczwał bardzo Siła. Troygiem Chartow bez Gonczych psow. PasPam 229v.

pies łowczy:

– Piés łowczy węchem śledzący zwierzá ábo ptaká/ iáko ogar/ wyżéł [...]. Kn 693.
– Canis venaticus [...] Piés łowczy. KnŁacPol 107.

pastuszy pies:

– Pástuszy piés [...] cum seris pugnans. Thous, Tigris, Dromas, Podargus, Pteralas, Lælaps, Ladon, Labros [...]. Kn 693.

pies brytański:

– Do páłásza to było, nie do zębow Pánie Bohátyrze iák pies Brytáński. AndPiekBoh 41.

pies angielski:

– Chcąc mieć polowanie do pola par fors podobne, ordynowałem tak po psy angielskie gończe, jako też po pikierów doskonałych w cudze nacje. RadziwHDiar 73.

Związki frazeologiczne

bać się kogoś, czegoś jako wściekłego psa:

– A żeć się ludzie czásem kłániáią/ tedyć tego dla twoiey poczciwości nie czynią/ ále że się ciebie iáko psá wściekłego boią. StarPopr 31-32.

psu wstyd dać:

– Gdy tedy psu wstyd dawszy na nią następowali ona na nich y patrzyc nie chciała dopieroz słowa zadnego nie wymowiła wszytka wstydem iako krwią oblana [...]. HistŚwież 304.

bać się kogo, czego jak wściekłego psa:

jako psów:

– Naginęło tego iako psow. PasPam 236.

ekspr. jechał kogoś pies:

– Odsuną się trochę a potym iak znowu do Nas Ten Iankowski miał Muszkiet z Rurą srogą Iak plusnie owymi Hufnalami Hufnalami znowu ich popstrzył iaki taki stęknie tam tez od zadniego szeregu wzięło ich kilku. widzą że nas rozerwac niemogą poczną wołac wróccie nąm naszych Iechał was pies z ostatkiem, Odpowie Wachmistrz Coz wam po nich kiedy Głow niemaią[.] PasPam 157.

Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

– Kto się opsá y o chłopcá nie weźmie/ nieweźmie się y ożonę. RysProv VII, 6.

– Ze psy w rząd/ z kotki w taniec. RysProv Ap 2-3.

– Konia chromego/ Psá leniwego/ Chłopá piiánego. Iednákie pożytki záwsze. ŻabPol A3v.

– Pies przy kości, chłop w miłosci, nie rad towarzyszowi. JaśDict 117.

– Psu vbitemu dość kiy vkázáć. KnAd 907.

– Lepiey bogáty psá ćwiczy/ niż vbogi Syná. RysProv VIII, 4.

– Piés gorszy co milczkiem kąsa. KnAd 840.

Przenośnie

Piés ná nogi tr. i. zły ná nogi. [...] v. Koń potkliwy.Kn 693
Piés ná robotę. vide Niérobotny.Kn 693

2. ekspr. »o człowieku«

– Piés/ tr. Canis, per conuicium homo dicitur etiam apud Latinos [...] Jáko pśiéz Græci similiter, [...]. Kn 693.
– Jeszcze nie przeminęło całe pół miesiąca, A już śmierć dobierała piątego tysiąca; Przetoż wszytkim się zdało, by i skórą własną Ubłagać psów zajadłych [Kozaków] archandyją straszną. ZimBSiel 169.
– W tym mieyscu tak iest morze przezroczyste że na Sto Lutrow psow w zgłąb obaczyć moze naymnieyszą rybkę. PasPam 65v.
– Kiedym mowił że mi mieczęm y Smiercią grozą Obrocił się krol do Podkomorzego koronnego y rzekł pies to mowił. PasPam 149a.
– Pewnie tak wielkiego stada nie upasiesz... chyba zebys się na tych psow spuszczał ktorych wedle siebie masz dostatkiem. PasPam 196.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

jak(o) pies:

– Ledwie mi dáli suchy chleb/ y muśiałem (muśiáłám) wodę żłopáć/ jáko pies. VolcDial 21.
– Wielkie jego dostatki, mowy i postępki Z pokornym podziwieniem od rana do zmierzchu, Tylko nie dokładając, w oczy chwalą, wierzchu, A jako psi do jatki idąc za baranem, Powtarzają: niedługo będziesz wielkim panem! PotWoj1924 22.
– Ieden Szlachćic gadał publicznie na Pana, lubo nie ukrzywdzony, ni urażony odniego niebył; Przyiaciele owego Pana zbili go, on się Panu skarzy mowiąc: ze mię zbito iako psa. Odpowiedział Pan: Panie Bracie, kto gada iak pies, biją go iak psa. JabłSkrup 17.

3. »o innym zwierzęciu«

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

pies morski:

– Piés morski rybá/ ábo Rybá chrzestkowáta rozmáita. Kn 693.
– Powyłaziły na owe Skały Delfiny okrutne, wielkie psy morskie y innsze zwierzęta rozne. PasPam 65v.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

PIES