ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Słowniki notują

Formy gramatyczne

lp	M.	m		anielski \|\| jenielski \|\| angelski \|\| angielski \|\| anjelski
		ż		anjelska \|\| anielska
		n		anjelskie \|\| angelskie \|\| anielskie
	D.	m		anjelskiego \|\| angelskiego \|\| janielskiego \|\| anielskiego
		ż		anjelski \|\| angelskiej \|\| anjelskiej \|\| anielskiej \|\| angielskiej
		n		anielskiego \|\| anjelskiego \|\| angelskiego
	C.	m		angelskiemu
		ż		anielskiej
		n		anielskiemu
	B.	m	nżyw	anielski \|\| anjelski
		ż		anjelską \|\| anielską
		n		anjelskie \|\| anielskie \|\| janielskie
	N.	m		anielskim \|\| anjelskim \|\| angelskim \|\| angielskim
		ż		angelską \|\| anielską
		n		anjelskim \|\| anielskim
	Ms.	m		anjelskim \|\| anielskim
		ż		anjelskiej \|\| anielskiej
		n		anielskim
	W.	ż		anjelska
		n		anielskie \|\| anjelskie
lm	M.	mos		anielscy
		nmos		anielskie \|\| anjelskie
	D.			anielskich \|\| angielskich \|\| anjelskich
	B.	mos		anielskich
		nmos		angelskie \|\| anjelskie \|\| anielskie
	N.			anjelskiemi
	Ms.			anjelskich \|\| anielskich

odmiana niezłożona

m albo n

po anjelsku

Znaczenia

1. »odnoszący się do anioła, dobrego ducha«

– A dziś słynie [Wawel] świątnicą Páńską poświęconą/ Spocznienie świętych Bożych/ Erebską zasłoną/ Tám obeczność zástępow/ Anielskie zabáwy/ Tám przytomność swą złożył Bog Ociec łáskáwy. JurkPieś A3.
– Sam Pan obecznie przy tym poiedynku Ná twoie męstwo z Anielskiego rynku Pátrza ná pomoc. JurkPieś C3.
– Swiát ten prowádzą Anielskie chory/ Cudownych niebios roziemne rozwory/ Nadobny ziemie niezliczone rzeczy W Anielskiey pieczy. JurkPieś C4.
– Wstańże Polska ERATO w iásnozłotym włosie/ Już twe strony roskoszne w iednostáynym głosie Nástroy z Hárfą Psálmistow/ y głosow niebieskich/ Wedle Bozkiey muzyki/ y Luteń Anyelskich. JurkLut A3v.
– [...] dusze spráwiedliwych/ zaraz gdy z tego świátá schodzą/ przeniesione bywáią przez ręce Anyelskie do pomieszkánia niebieskiego [...]. MorochPar 204.
– O zwierzchowney záś straży/ ktora od Boga przez Duchy niebiosá obrácáiące pochodzi/ iest pospolta náuka/ [...] iż wszystkie okręgi niebieskie obrácáią się mocą Anielską [...]. SpInZąbMłot 13.
– Raymund [...] z niem [Argantem] sam á sam wpolu się kosztuie/ Od Anyelskiego obroniony skrzydlá. TasKochGoff 165.
– Więc onego dzikiego ptástwá z przysmakámi Rozlicznemi gwałt wielki/ [...] Ták smáczno vrobiono/ że mi nie będziećie Wierzyć/ bo się ták iákoś w smáku ludzkim zdáło: Iákoby się Angielskich potraw záżywáło. MorszHRoz B1v.
– I oddáłá Bogu duchá swoiego/ a twárz iey sstáłá się śliczna iakoby Anyelska/ á wonność z ciáłá wynikáłá. OkolNiebo 18.
– O dobroci y miłości rozumem y Anyelskim niepoięta! BanHist 110.
– I głos to jest jenielski, któryśmy słyszeli. DialPańOkoń 248.
– Mocno ja bowiem ufam i prawdziwie tuszę, Że twą niepokalaną w cielę czystym duszę Mieszkańcy wiekuiści niebieskiego dworu Dawno do anielskiego przenieśli taboru. ZimBSiel 123.
– Mocno ja bowiem ufam i prawdziwie tuszę, Że twą niepokalaną w ciele czystą duszę Mieszkańcy wiekuiści niebieskiego dworu Dawno do anielskiego przenieśli taboru. ZimBSiel 123.
– Kto dał wdzięk każdej sprawie, dźwięk ustom i głosy Nie podlejsze anielskich? MorszAUtwKuk 267.
– W samym Kosciele Chwałę wysokości, A ludziom pokoy, na tey tu niskości Anyelskie słowa niegdy powtarzaią, Spiewacy, Ktorzy na Chorze spiewáią: [...]. OblJasGór 160.
– Wżdyć to ja z twoim Jankiem słyszałem śpiewanie Wesołe, ba i grzecne janielskie krzykanie. PasOkoń 216.
– Piękność wspaniała oraz z wesołością z anielskiej twarzy [anioła Rafała] razem wynikała. LubSTobPol 172.
– ZNiewoliłáś mnie Wmć. Mojá Mościá Pánno ludzkością/ á oraz y nieprzebráną głádkością/ ktora Anielskiey podobna krásie. DobrPol 1,136-138.
– Anielskiey białości godna była pierza [Matka Boska]. PotPocz 8.
– [Kupido] nad świtániem Kothurn złoty y lekkie Pretextowe suknie/ zdiawszy z siebie/ skrzydełká Anyelskie wysmuknie [...] y Szybko bárzo poleci. TwarSPas 92.
– Lecz tu iak, ludzkim rozumem mowiąc a choćby też y Anielskim, iak mowię, ma Seym o tey decydować trudności. KonSRoz 78.
– W Krolestwie Bertuáńskim ieden Theolog uczony, miány od wszystkich zá dobrego y pobożnego Kátoliká, był u wszytkich w poszánowániu, ten wdał się w towarzystwo z iedną ktora powiedáłá, że miáłá widzenia Anielskie o niektorych táiemnicách, y często bywáłá w záchwyceniách [...]. TylkStrom 136.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

anielski duch:

– [...] pewien-em tego, że w pragnieniach Twoich anielskich naśladujesz duchów i czego widzieć nie możesz, będąc śmiertelności zasłoniona szatą, tego koniecznie widzieć pragniesz. [do Konstancji Wielopolskiej] HugLacPrag 22.

Panna Chóru Anielskiego:

– Niechayby darmo na Klasztor Vbogi Kalwinskiey albo Luterskiey záłogi Niedomagał się: poniewasz tákiego Ludu, co Pannę Choru Anyelskiego Co dziennie bluznią do krwie ostateczney Niemogłby cierpiec Katholik stateczny. OblJasGór 72v.

relig. Najświętsza Panna Anielska III (sz. zm.):

– Jakosz 6 Augusti poAnielskiey naswietszey Pannie Piątego dnia y Oney poruczywszy się wopieke wyiechałem zdomu day Jezu Sczęsliwie [...]. PoczOdlPam 10.
– M[iesią]ca Augusta 2 Wdzien naswiętszey Panny Anielskiey Wychodziłem napoiedynek Stanisławem Wołkiem poRucznikiem Ie[g]o M[o]sci Pana lipnickiego [...]. PoczOdlPam 42.

anielska cera:

– Bo często bywa, że w anielskiej cerze Diaboł lud zwodzi i pod swą moc bierze. SzemSum 199.

anielska czystość:

– MałpaCzłow 223.

relig. panna Maryja Anielska (sz. zm.):

– Bywa też Odpust ná kształt Miłościwego Látá/ ná dzień P[anny]. Máriey Anyelskiey rzeczoney Portiuncula, dnia 20 Sierpniá. PruszczKlejn 19-20.
– Roku Panskiego 1686 Pro Festo Porciunsulae albo raczey Panny Mariey Angielskiey Swieto, Kompania Bracztwa Rozancowego z Koscioła Zywieczkiego na Kalwarią posła, cum magno concursu Ludzi, Panstwa Zyczkiego y tam przybywszy, od Grobu Naswietszey Panny Mariey, Processionaliter wyszedszy, do Klastora Kalwarieyskiego wesła [...]. KomonDziej 198v.
– [...] w tym tam Kosciołku Die 2da Augusti Wdzien Panny Mariey Angelskiey Nabozenstwo odprawuiąc się, wtym Nowym Kielichu, Roku przysłego 1700 Mszą Swiętą pierwszą Celebrowano, przy bytnosci piąci Kapłanow Seminarystow Krakowskich. KomonDziej 225v-226.

anielski pot:

anielskie zakonnice:

– Anielskie Zákonnice R. 1500. ChmielAteny II 768.

Związki frazeologiczne

relig. anielski chleb (sz. zm.);
relig. pokarm anielski:

– Nie miałeś co ieść/ masz teraz chleb Anyelski we żłobie położony. BirkNiedz 64.
– Bojąc się z sobą wozić nieprawości, Ciężkie w kościele pogrzebliśmy złości I Chleb Anielski dla szczęścia pewnego Z rąk przyjęliśmy piastuna Bożego - A mając dobry prowijant w nawie Zstepując z brzegów, myślim o popławie. BorzNaw 40.
– I mocniey w Chlebie Anielskim, niz w oney Vstali mánnie, w Arce prowadzoney: Lecz czart słuchaiąc iako idą głosy, I nabozenstwa z ludzkich vst wniebiosy, Zzymał się ná to, ze ták cicho stáli Ze w tęn czas do nich Szwedzi niestrzeláli. OblJasGór 33.
– Oba z Ludgierdęm u Marka Swiętego W Anielskim Chlebie smáku Niebieskiego Nasycili się y obadwá społęm Bili y Bogu y Rzymowi czołęm, dla czego barziey w sobie się kocháli Lubo w pokoiu lubo woiowali. OblJasGór 58.
– A gdy po straszney Krwi Panskiey ofiárze Vgruntowáni w Nadzieiey y w wierze. Podle koscioła ludzie Iasney Gory Z Chlebęm Anyelskim obchodzili mury Sztuki od murow co się Vrywały Padały ná doł i Kule swistały. OblJasGór 82.
– To cudowna/ że my zá słowem Boga nászego práwie codziennie tucznym Przenáświętszym Báránkiem/ y sytnieyszym nád wszelką mánnę chlebem Anielskim się pásąc/ głode[m] mrzemy? BujnDroga 227.
– Co gdyby się serdecznie vwáżyło/ poszłoby zá tym iżbysmy Paná nászego w tym pokarmie Anyelskim będącego/ lepiey y ostrożniey prziymowáć [!] do duszy y sercá naszego przez vstá nasze częstokroć snadź dlá grzechow rozmaitych/ ktore z tychże vst wychodzą nie cudne/ vsiłowali. BanHist 114..

anielskie głosy:

Pan Anielski:

– Potym Naswiętszy Sákráment, gdzie w Chlebie, on Pan Anyelski mieszka, co y w niebie W ktorego oczách wszystkie stoią stráze Páná Zastepow Swietych nosić kaze: Sam tákze spolnie w processiey chodzi I wszytkie baszty, y mury obchodzi. OblJasGór 27.

relig. Pozdrowienie Anielskie:

– Ponieważ świádczą Historye iż latáwcy zmowieniem Pacierzá/ ábo kropieniem wody święconey/ ábo też mowieniem Anielskiego pozdrowienia odganiáni od ludzi bywáli. SpInZąbMłot 202-203.
– Powieda [Nider] ábowiem/ iż od nabożnych osob y pánien doświádczenie to ma/ że przeżegnawszy Krzyżem Świętym krowę y Pacierz zmowiwszy z Pozdrowieniem Anielskim trzydzieści kroć/ ábo blisko tego/ vstáie spráwá szátańska/ iesli ieno iest z czárow. SpInZąbMłot 273.
– Ma ieszcze to Bráctwo swe Stacye v piąci Ołtarzow/ przy ktorych odmawiáią pięć Pacierzy/ y pięcioro Pozdrowienia Anyelskiego [...]. PruszczKlejn 49.
– Powinni też Koronkę odpráwowáć/ siedmi Pacierzy á siedmdziesiąt Pozdrowienia Anyelskiego [...]. PruszczKlejn 78.
– Gruß deß Engels/ Pozdrowienie Anjelskie; ErnHand 409.

trąba anielska (sz. zm.):

widzenie anielskie:

Królowa Anielska:

– Ktorzy iak przysli, á traktat z Oycámi Zaczęli, między roznemi mowámi, Przyrzekli imto: Iz wszyscy Polacy Wolą okrutne męki cierpieć raczy Niz ręce podnieść na Dom Niebieski Wktorym twarz mieszka Krolowey Anielski [...]. OblJasGór 28v.

straż anielska:

– Trzeci záś poczet ludzi czárom niepodlegáiącym/ iest nayosobliwszy/ to iest/ pilną strażą Anielską obwárowány/ wewnątrz y zwierzchu: wewnątrz przez wlanie łáski/ zewnątrz przez mocy niebieskich/ to iest: duchow niebiosá obrácáiących obronę. SpInZąbMłot 11.

światło anielskie:

wojsko anielskie:

anielski doktor (sz. zm.):

– [...] teraz do niego nabożnie z Doktorem Anyelskim wołamy. StarKaz II, 75.
– Y odpowiáda Doktor Anyelski/ nie bez przyczyny to Pan Bog uczynił/ iż Adámowi w pocie czoła kazał chleba pożywać/ bo że owocu zákázánego pożywał z smákiem/ tedy chlebá zá tę winę ma pożywáć z gorzkością: że nie robił ná on czás w Ráiu nic/ y ták nic nie prácuiąc chciał záżywáć delikáckiego owocu/ tedy teraz z pracą y potem wielkiem musi sobie ná chleb robić. StarKaz 523.
– Doktor Anielski uczy z S. Dionizego [...] że nie tylko w duszách, ále y w Aniołach te rozum y wolą przeczywiście od istoty ich rożne są: inni Doktorowie w tym roźnią. TylkRoz 304.
– Duch Swięty Tomaszowym ze był Possesorem Toc iuz Tomasz Anielskim musi byc Doktorem. MikSil 91.
– O czym S. Tomasz Doktor Anielski [...] Ták napisał: Lubo Astra Niebieskie nie mogą bydź przyczyną same przez siebie uczynkow wolnego rozsądku, mogą iednak do tego przez swoię dyspozycyą nákłonić, czyniąc impressyą w Ciáło ludzkie [...]. DuńKal H2-H2v.
– S. zas Tomasz Anielski Doktor z rożności darow y chwały im daney wnosi proporcyą doskonałości ich nátury. BystrzInfCosm B1v.

bibl. chór anielski (sz. zm.):

– Swiát ten prowádzą Anielskie chory/ Cudownych niebios roziemne rozwory/ Nadobny ziemie niezliczone rzeczy W Anielskiey pieczy. JurkPieś C4.
– Abowiem iż szátáni są rozmáici/ iedni z naynisszego choru Anielskiego/ ktorzy máłe męki (oprocz vtráty roskoszy niebieskich/ do ktorych ná wieki wieczne nie przyidą) iáko zá máłe grzechy cierpią/ ci żadnego obrázić nie mogą zwłasczá szkodliwie/ ále tylko osobliwie żárty/ ábo figle stroią/ z ktorych niektorzy są latáwcámi/ ábo latáwicámi/ trapiący ludzie w nocy/ ábo ich grzechem cielesnym máżący. SpInZąbMłot 58.
– Zgołá własny był Topázyus/ ktory zámykał w sobie wszystkie fárby/ y kleynoty/ ktore miedzy one dziesięć drachm rozrzucone były: to iest/ miedzy dziewięć Chorow Anyelskich/ á dziesiątą náturę ludzką [...]. BirkNiedz 82.
– Ty Panience gwiazdy się poranne kłaniają, Przed którą wszytkie chóry anjelskie padają. DialKrótOkoń 105.
– Ciało to przenaswiętsze uwielbione będzie Kiedy na maiestacie miedzy trony siędzie Nad [kryształ] przerzroczyste nad słonce iasnieysze Siedm kroc ktore się tarasz [me]dzi naigrosnieysze Chory wszystkie Anielskie wespoł y z swiętemi Do nog iego padaią twarzami swoiemi. KodKon 100.
– Gdy álbowiem przez wielkie cnoty/ y Zakonne postępki/ chorow Anyelskich sstawáłá się [Małgorzata] ludzkim ludzkim rozsądkiem godną/ śmierć wywárłá sidłá swe ná nię/ vczyniełá rozdział dusze od ciáłá; iednák ciáło iey ś. Pánieńskie/ zostáło dotąd niesprochniáłe/ áni skażytelne/ á duszá ś. między Anyołámi wysokiemi wesołe Alleluia intonowáłá y záczęłá. OkolNiebo 12.
– przed nim idą chory Anyelskie ze wszytką mocą y rozkázowániem BanHist 112.
– [...] Pan Bog Synka Mego Wielki wtorek dochwały Swoiey Swiętey miedzy Chory Anielskie Stego Swiata zebrał zaCo chwała naywyszemu. PoczOdlPam 100.
– Chory Anyelskie Bogu chwáłę dáią Y Pastuszkowie wesoło śpiewaią [...]. ŻabSymf E3.

2. »właściwy aniołom, dobrym duchom, mający cechy anioła; doskonały, najlepszy«

– Tak zły człowiek kiedy już na cudze złe mierzy, Najprawdziwszym wymówkom nigdy on nie wierzy; Byś słów anielskich użył, nie będzie się kajał W przedsięwzięciu, właśnie tak, jak głuchowi bajał. VerdBłażSet 77.
– Dziwują się Matce zatym i przymiotom Jej bogatym, upatrując z Jej postawy anielski wstyd i kwiat prawy. MiasKZbiór 40.
– Poznał warkocz złoty Choc z daleka y one Angelskie przymioty I piękną twarz. ArKochOrl 2v.
– Daniela błogosławiona [...] w postach y umartwieniach Anyelską twarz brała [...] posilenie dusze odnosiła. OkolNiebo 11.
– Tu zas omnia Secus [...]: Wychowanie prawie Anielskie [panny]. OpalKListy 463.
– Ani to [jabłko], co trzy zwadziło boginie [...] Nie zrówna z jabłkiem które dla ochłody Dała mi panna anielskiej urody. MorszAUtwKuk 13.
– O Pánnách. PAnná gdy Pánną/ miewá Anielską náturę/ Szedszy zá Mąsz/ Jeżową wdziewa ná się skurę. KochProżnEp 116.
– Wszyscy zaś, ktorym weszło w słuch o Iozaphata Zyciu Anielskim [...] Y to, gdy o miłości gorącey słyszeli Iego przeciwko Bogu, w podziwieniu mieli. DamKuligKról 297.
– Słowa panieńskie czy nie cukrowane? Rzekłbyś anielskie, mówię malowane. BoczHirBad 195.
– Teraz uchodź w cudzy kray [...] Synaczku moy iedyny/ Anyelskie kochanie. ŻabSymf C4v.

Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

– Anielskie tám mieszkánie/ gdźie iadáią/ á nie feidáią. RysProv A.

– Stroy Angelski/ chod Złodzieyski/ głos Diabelski/ a mięso baranie/ v Paẃa. RysProv H3v.

Przenośnie

Jadąc zimie na saniach delikacką drogą, ledwie, choć dobre, konie nóg umykać mogą, Anielska, mówię, jazda.PotNabKuk I 520
Antał Wina Starego od Xiążęcia IMci Koniuszego ufnal Anielski.ArchRadziw 228,40

Związki niejednoznaczne względem znaczeń

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

bot. angielski trank || anielski trank (sz. zm.):

→ bziwocha

– Angielski Trank. Alisma, Damasonium, Plantago Alpina, Chrysantemum latifolium. Engeltranck/ Lucianskraut/ Waldtblum. SyrZiel 825.
– ANgielski Tránk/ liście ma Bábczánemu podobne/ ieno węssze/ á ku ziemi náchylone/ po ziemi y tám y sám rozkłádaiące się/ miękie. SyrZiel 825.
– ZLe rozumieią/ y nie bez nágány/ chocia ludzie uczeni/ ktorzy wodną Bábkę/ Angelskim trankiem zowią/ gdyż w niczym nie są sobie podobne/ á iescze mniey skutkámi. SyrZiel 826.
– Liście Angelskiego tránku z wodą dżdżową roscieráne/ ábo korzeń z wieprzowym sadłem vtárty/ á ná zołzy y gruczoły twárde plastrowány/ rospądza ie/ lisciem iego z wierzchu plastr przykłádáiąc. SyrZiel 826.
– Wziąć tey Jeleniey Bedłki/ Kokornaku okrągłego y długiego/ korzenia Wężownikowego/ Bziwochy/ ktorą też Angielskim Tránkiem zowiemy/ Lácinnicy Alisma: Z tego wszystkiego proch vczynić co nasubtelniey bydź może/ á z białym winem dobrym y stárym po ćwierci łotá/ poranu pić/ záchowywa ábowiem od zarázy powietrza morowego. SyrZiel 912.
– Wziąć korzenia tey trawy trzy łoty/ korzenia psiegobluiu trawy dwá łoty korzenia Wilczey ogáni korzenia Bsiwochy/ álbo Angielskiego tránku/ Wroblego prosá/ Rzepiu mnieyszego/ po łocie. SyrZiel 1304.
– Aniélski tránk ziele/ Alisma & Damasonium, & Lyrum [...]. Kn 7.
– Tránk Aniélski/ v. Aniélski tránk. Kn 1150.
– Alisma, Matthioli arnica, Damosonium, Plantago alpina, Lati folium. [...] Angelsky trąk. GuldOn 2.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Podhasła

Formy gramatyczne

Najwcześniejsze poświadczenie:

1690-1696

Znaczenia

1. »w postaci anioła, jako anioł«

– Gdy ią [Melisę] tedy sobie Czart przysposobił, raz pokazał się iey proznuiącey, po Anjelsku w białych Szatach. HistŚwież 496.
– Więc od tego czasu iako z męzem z nim mieszkała, Czasem się iey po Anielsku pokazywał, czasem w postaci wieprza aibo iakiegu zwierzecia szpetnego. HistŚwież 497.

2. »w sposób właściwy aniołom, jak anioł«

– Imp. Korniaktówna [...] Jako anioł żyjąc, nie mogła tylko po anielsku z tego świata schodzić z wielką i odważną nad stan swój dyspozycyją. SarPam 123.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Odsyłacze

Patrz: *ANIELI, *ANIOŁOWY.

Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SStp (anjelski), SXVI, Kn, T, L (XVII-XVIII), SWil, SW, SJP

Formy gramatyczne

lp	M.	m	angielski
		n	angielskie
	D.	m	angielskiego
		ż	angielskiej
		n	angielskiego
	C.	m	angielskiemu
	B.	ż	angielską
	Ms.	m	angielskim
		n	angielskiem
lm	M.	mos	angielscy
	D.		angielskich
	B.	nmos	angielskie
	Ms.		angielskich

odmiana niezłożona

angielsku

Znaczenia

»pochodzący z Anglii, związany z Anglią, charakterystyczny dla niej«

– O książęciu angielskiem pierwszą miała pieczą, Jemu napierwej postać wróciła człowieczą, Do czego Rugierowe pomogły przyczyny, I że z cną Bradamantą szedł z jednej rodziny; Który jej i pierścienia swego chciał pozwolić, Aby się mógł beł Astolf tem prędzej wyzwolić. ArKochOrl 151.
– Ma te prerogátywe Poseł Angielski, ze gdy bywa u Cesárza, ábo w Dywánie i Rápir zá nim noszą, czego nie máią drudzy. TwarSLeg 59.
– Jachaliśmy mil 5 do miasteczka mianowanego Blais, stanęliśmy gospodą á l’ecu de france, na przedmieściu, bo do miasta żadnego nie puszczają i tam jest garnizon i obrona potężna jako powiadają, tedy to miasteczko było pięć raz w angielskich ręku. GawarDzien 88.
– Rychart Angielski od Hetmana swego Regner zas Dunski od więznia Halego Co ucierpieli. PasPam 110.
– Ten kraj angielski barzo obfity we wszytko [...] Konie barzo piękne, bydło niewypowiedzianej wielkości, tak, iż czwierć cielęcia [!] albo barania niemal jako wołowa. BillTDiar 91.
– Rano byłem w kościele wielkim, antiquitus za katolików katedralnym, kędy się wszyscy królowie angielscy chowają; aż dotąd; wszytkich sławnych od tysiąca lat królów i królowych widziałem epitafia. BillTDiar 303.
– To przewrotne rozumienie/ ktore ták brzydki występek obráca w vczynek pobożności/ dáło okázyą iednemu grzecznemu Posłowi Angielskiemu/ że odnáwiáiąc Násze Tráktáty/ przydał ieden świeży Artykuł/ ktory nászych Kupcow zásłánia od fáłszywych świádkow Tureckich. RicWielJMon 96.
– 1. Działo żelazne, angielskie, 6-funtowe, bez lawetu. Napisu żadnego nie ma. Na stóp półtrzeci. AkZbrojGęb 133.
– Lucius Sylla, po zawoiowanych Mocą swą Teutonskich, Pannonskich, Niemieckich y Węgierskich Krolestwach a Caius Marius takze po zhołdowanych Angielskich, Britanskich Francuzkich, y Hiszpanskich Panstwach; obadway od Senatu Rzymskiego naznaczeni byli z Woyskami zwoiemi na pomoc Krolowi [...] Boschowi. SzołHist 1.
– Gazety [...] donoszą [...] jakoby stany Rzeczypospolitej holenderskiej swemu sztadalterowi księciu d'Orange, mającemu za sobą królewnę angielską, wolność swą oddali, afidując go i sukcesorów jego, by i płci niewiesciej znać za dziedzicznych swych panów. RadziwHDiar 56.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

angielska koronka (sz. zm.):

– Aszust zszywanemi [!] końcami angielskiej koronki, w którym koronek łokci pięć i pół. WypARzewGęb 228.
– Koronki angielskiej na negliże, w zęby, łokci ośm i ćwierć. WypARzewGęb 228.

plastr angielski:

– Plastr Anyelski. Ná rány z postrzelenia. SyrZiel 92.

rumien angielski:

– Bole vśmierza subtelnym przenikániem swym/ ktorym iest Roży podobny. A swym rozgrzewániem do oliwy może bydź przyrownány. Ale Rumien Rzymski pełny y niepełny. Tákże Rumien Angielski we wtorym stopniu są rozgrzewáiące/ y wysuszáiące. SyrZiel 793.

angielski język (sz. zm.):

– W pospolitośći mowiąc/ bárźiey się pomázáłá haeresią Anglia/ á niż Wália: (ábowiem też haeresiae naprzod były wydáne ięzykiem Angielskim/ á potym nierychło Wáleskim) y więcey miástá/ á niż powiáty: bárźiey mieyscá co przy morzu/ á niż te co we śrzodku źiemie/ dla obcowánia z cudzoźiemcámi: więcey nákoniec te bliskie dworu miástá ludźie/ á niż od nie[g]o odlegli. BotŁęczRel IV 60.
– DOstáło mi się czytáć pewną Xiąszkę z Angielskiego Ięzyká ná Fráncuski przetłumaczoną, nápisáną od RICOTA Sekretárzá Gráffá Winszelsey Posłá Wielkiego Krolá Angielskiego CÁROLA II. do SOŁTAN Máhometá IV. Cesárzá Tureckiego. RicWielJMon 9 nlb.

angielska waga:

– Oká iest wága máiąca w sobie pułtrzećia funtá Angielskiey wagi/ (á trzy Funty Lwowskie.) RicWielJMon 77.

charcię angielskie:

– Charciąt Angielskich [...] No 3. ArchRadziw 1638 3, 388.

ciasto angielskie:

– Sposob robienia Ciástá Angielskiego. CzerComp 79.
– [...] nałoż tym Tort z ciástá Fráncuskiego álbo włoskiego/ álbo Angielskiego. CzerComp 83.

cyna angielska (sz. zm.):

– Kontryfał/ cyná przédnia ábo Angiélska/ Stannum Anglicanum nobilissimum [...]. Kn 300.
– Kontryfał/ cyná przednia ábo Angielska. Stannum Anglicanum nobilissimum. SzyrDict 119.
– Nie bez jawnej nadobną pannę ktoś przyczyny, Póki nowa, przyrównał do angielskiej cyny%: Niechże na nię aby raz sztukę mięsa włoży, Jak żywo się jej kucharz już nie dochędoży; Niechaj ją wiechciem w nocy, niech szoruje we dnie, Co dalej, to cieńczeje, co dalej, to blednie. PotFrasz4Kuk I 361.
– Do ołowiu roztopionego wrzuć uncyą iednę kontryfału, czyli cyny Angielskiey. BystrzInfRóżn Y1.

koń angielski:

– Za konia angielskiego pięknego i dobrego dałem czerwonych złotych sto, tegoż momentu liczyć kazałem; ale p. koniuszy koronny z odebraniem ich zatrzymał się, to mi powiedziawszy, że się dowiedział od Siekierzyńskiego, że jmp. comte ma pieniądze, które pożyczył u jmci ks. nuncjusza, jmć ks. nuncjusz zaś ma ich odebrać na asygnację w województwie krakowskim, którą jmp. comte'owi na regiment jmp. kanclerz posłał. SobJListy 503.
– Przyjechał do nas prawie pocztą; stroi się lepiej niż drudzy, konie ma piękne, angielskie, których mu przysłał król francuski dwanaście z siedzeniami. SobJListy 516.
– Temuż darowałem konia angielskiego kasztanowatego, przednio pięknego, i tegoż kraju fuzją. RadziwHDiar 44.
– Nazad do Białego Stoku odjechał pan Klem, któren konia angielskiego ode mnie dostał. RadziwHDiar 45.

korona angielska:

– Fakcji quovis titulo denominowane i strzec się życzę, ile z Francji pochodzącej, która wielu na nieszczęśliwej, asekurowawszy, posadziła toni, jako to mego już wieku najjaśniejszy król jegomość Stanisław, drugi pretendent Jego Miłość korony angielskiej i inni, którym do żywego ta dogodziła protekcja, na honorze, zdrowiu, życiu i fortunie zgubić gotowa, byleby swoje pomyślnie wykierować interesa. RadziwHDiar 197.

Kościół angielski:

– Korzeń tego wszytkiego zgorszenia byłá chuć nieokiełznána ku iedney niewieśćie/ ktorą on [król Henryk VIII] przełożył nád Bogá/ y nád kośćioł iego. Przysádźiły się potym do wszeteczeństwá iego/ łákomstwo y okrutność: y ná tych fundámentách vrosł ten nowy kośćioł Angielski. BotŁęczRel IV 47.
– Gdy mu [królowi Henrykowi VIII] przyználi Naywyższą Władzę nad Duchownemi y Swieckiemi, począł się zwać Naywyższą Głową Kościoła Angielskiego, co przez Seym Roku 1535 odważył się uczynić. ChmielAteny IV 94.

królik angielski:

– Garen trzy królików różnego rodzaju mam, sibirskich, które mają kutner calów pięć długości, musząc być co rok dwa razy strzyżone jak owce. Są białe krom skoków, omyka, słuchów i końca noska czarnego. Druga garen królików angielskich do zająca szarością podobnych. RadziwHDiar 176.

kruk angielski:

– Zwirzęta żyjące i ptastwo. Orły różnych rodzajów, puchacze - biały i tarantowaty krom ordynarijnych. Żurawie, tajstry, to jest bociany czarne. Czaplarnia pełna czapel na wprawę sokołów. Kaczki przednio dziwne barbaryskie z krzywemi w dół nosami. Kruki stare angielskie małości jak kurczę kilka niedziel. Kanarków z czubkami miałem gniazdo, lecz mi się nie wiedli. RadziwHDiar 183.

maniera angielska:

mila angielska:

– Tego dnia na pokarm w miasteczku Brentwood, mil angielskich 19; nocleg zaś także w miasteczku, Vitham, mil angielskich 18. BillTDiar 307.
– Do czego przydawszy Bosnenskie Woyska/ Słowáckie/ y insze okraykowe pográniczych kráiow/ ktore się rościągáią lepiey niż ná Ośm set mil Angielskich/ niemoże się mniey kłáść od śiedmidźieśiąt Tyśięcy ludźi. RicWielJMon 215.

moneta angielska:

– Z gazet mię dniem dzisiejszym doszłych wyczytuję znaleziony u króla jegomości portugalskiego diament z sygnecików, podobno olbrzymowych, wypadły, ważący dwadzieścia i dwa miliony szterlingów monety złotej angielskiej, czyniący szterling kóżdy talarów kurant sześć. RadziwHDiar 30.

nabożeństwo angielskie:

parlament angielski:

– Aby per pluralitatem votorum rozdawanie ministeriorum nie uchodziło, gdyż dato uno inconvenienti caetera sequerentur i Rzplta nasza obróciłaby się w parlament angielski, w którym pluralitas votorum zachowuje się. InfSejmRzecz 120.

piwo angielskie:

– Co wysypią Polacy splendidè y wygodnie żyiący na Kaffy Tureckie, Holenderskie, na cukry przednie, za Herbathę, wodkę Gdańską, Piwa Angielskie, za Ostrygi, Porcellany tłuczące się, á drogie: co zá korzenie, Sukna bogate, koronki, wymyślne materie. Choć zboża co poszlą lub potażu státkami do Gdánska, poszlą wołow do Wrocławia, y znaczne wezmą za te towary, summy, prawie wszystko to zostanie się u Niemcow, za srebro y rożne towary, galanterie. ChmielAteny IV 398.

prawo angielskie:

– Wtedy Maryę Sztuartę Krolową Szkocką, poddani z zdrády Angielskich Heretykow, iako by męża zabiła, wzieli do więzienia: Iey Elżbieta Krolowa Angielska do siebie wokowała, pod protextem przyiaźni do cięższego dała więzienia, nawet Kapłána iey dla Nabożeństwa nie pozwalaiąc: y choć Krolowa Prawu Angielskiemu nie podległa nigdy, choć o to prosiłá, do rozmowy z Elżbietą nie przypuszczona, potym ściętá zroskazu [!] Elżbiety. tyranki na Wiarę y na ludzi. ChmielAteny IV 113.

proces angielski:

– Kśiądz Lipski sollicitatur, áby co pijáni Confoederaći o Swiderskim mowili, że ma Proces Angielski z Krolem, zeznał że to mowili, o Pánu Márszałku Koronnym, że on tákisz chce ná Krolá Iego Mśći formowáć Proces. LubJMan 45.

rebelija angielska:

rękawica angielska:

róża angielska:

rumak angielski:

– Nie wiem, jeśli też Wć moje serce wiesz o tym, że Dominik, krawiec, mego siwego rumaka angielskiego nie odesłał z drugimi końmi od Wisły i nie wiem, gdzie go podział, i jeśli to była wola Wci, moja duszo, i czy na nim jechał do Paryża samego; bo mi tu powiadają, że on udawał, jakobym mu go ja darował, i chciał go był w Warszawie przedać. SobJListy 240.

rząd angielski:

sól angielska:

sukno angielskie:

– Odzież im spráwuią pospolicie z sukná dobrego Angielskiego/ y płotná tákże/ áni zbyt cienkiego/ áni też grubego. RicWielJMon 35.

taniec angielski:

wódka angielska:

zamek angielski:

angielski zegarek:

brytan angielski:

– KON Morski [...] Iest Zwierz ciałá składem do Brytána Angielskiego podobny głowę iednak Końską máiący, gruby bardzo w sobie y otyły, w wodzie rybámi, ná lądzie tráwą żyie. ChmielAteny1755 I I, 477.

herezja angielska:

– To Królestwo [Hibernia=Irlandia] miało Arcybiskupa 1. Biskupów 12. Nim w posesją i herezją Angielską się dostało. BystrzInfGeogr G2.

pies angielski:

– Chcąc mieć polowanie do pola par fors podobne, ordynowałem tak po psy angielskie gończe, jako też po pikierów doskonałych w cudze nacje. RadziwHDiar 73.

pończocha angielska:

– Pończoch nicianych, angielskich, tuzin, sztuk dwanaście. WypARzewGęb 231.

pończoszka angielska:

– Za cóż bym to miała kupić trzewiczki weneckie, A do tego i pończoszki, chocia też angielskie. PieśńNowBad 106.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Podhasła

Najwcześniejsze poświadczenie:

Znaczenia

składnik nazwy geograficznej »związany z Anglią«

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

Kanał Angielski:

– Prouincia bogáta w bydło/ w másło/ sery/ wełny/ ryby/ y we lny. Dźieli się ná gorną/ y dolną. gorna bárźiey się przybliża do Ligery: dolna do Kánału Angielskiego. BotŁęczRel I 38.
– [...] ktore to Okręty ná pierwszym wstępie ná Kánale Angielskim Okręt Holenderski poimały/ y wiedli go do Insuły De Wight do Angliey náleżącey. MerkPol 142.

Związki nieprzyporządkowane do znaczeń

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

mila angielska :

– Mila Z Łacińskiego Milliare według pierwszey swoiey sygnifikácyi iest wymiar długości drogi ná krokow Geometrycznych mille to iest 1000. A stai Geometrycznych 8. Jákiey miary zwyczaine są mile Włoskie y Angielskie. BystrzInfRóżn Z2.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Formy gramatyczne

Najwcześniejsze poświadczenie:

1694

Znaczenia

»na sposób angielski«

– Konie roznemi stroiami ubrane w bogato oprawnych Kulbakach y rządach Sadzonych po Angielsku po hiszpańsku po Turecku y po polsku. SobTDzien 14.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Odsyłacze

Patrz: ANGLICKI, ANGLISKI.

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

ANIELSKI

PO ANIELSKU

ANGIELSKI I

ANGIELSKI

PO ANGIELSKU