ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Słowniki nie notują
Najwcześniejsze poświadczenie: 1618

Formy gramatyczne

lp	M.	m		polski
		ż		polska
		n		polskie
	D.	ż		polski \|\| polskiej
		n		polskiego
	C.	m		polskiemu
		ż		polskiej
	B.	m	żyw	polskiego
		ż		polską
		n		polskie
	N.	m		polskim \|\| polskiem
		ż		polską
	Ms.	m		polskim
		ż		polskiej
		n		polskim
lm	M.	nmos		polskie
	D.			polskich
	C.			polskim
	B.	mos		polskich
		nmos		polskie
	Ms.			polskich

odmiana niezłożona

m albo n

polsku

Znaczenia

1. »charakterystyczny dla Polski, odnoszący się do Polski, występujący w Polsce, związany z Polską«

– Zachciało mu się Polskiego czosnku. PasPam 52.
– Widać było ieszcze Granicę Polską. PasPam 54.
– Wchodząc tedy iuz za Granicę [...] zaspiewało Wszystko Woysko Polskiem Trybem O Gloriosa Domina. PasPam 54.
– Dwa szelągi lipskie [...] czynią 4 grosze Polskie. PasPam 64v.
– I tak Sobie o tym dyszkuruięmy żes my y podpili iak to Moda Polska. PasPam 75.
– Gdy by był w Polskich Sukniach iechał ledwie by był Woyska niedogonił. PasPam 76.
– Starych Polskich Woięnnikow Trybęm [...] za Dyrektora obrali sobie Gradywa. PasPam 85v.
– Sama tedy Wolność Polska niemiała wtym komplacencyiey. PasPam 100v.
– Wielkie Bog Wszechmogacy nad Narodem Polskiem pokazał miłosierdzie. PasPam 108v.
– Pisał krol przez Xiędza Piekarskiego że by się Woiewoda zemknął z Ludzmi ku Granicy Polskiey. PasPam 159.
– Na stępuiecie na powagę Maiestatow dwoch Monarchow Polskiego y Moskiewskiego. PasPam 167.
– Tobie zacny Panie trzeba unas bydz krolem Polskim. PasPam 190v.
– Nieobralismy na krolestwo [...] Krolewicza ale Szlachcica Polskiego. PasPam 190v-191.
– Urazy [...] daruięmy [...] Woysku [...] Polskiego y Cudzozięmiego zaciągu. PasPam 210v.
– Obiecuięmy ze za Panowania naszego mimowolną Elekcyią na krolestwo Polskie nikogo [...] nie dopusciemy. PasPam 213v-214.
– W tym się ma pokazac Polska Generositas ze to krola powinna obierać wszystka Nobilitas. PasPam 231.
– Cieszy się Orzeł Polski ze Syna takiego Ma. PasPam 269v.
– Polskim Damom trudno denegować Zeby się niemiały zczym swiatu popisować. PasPam 274v.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

polska szabla:

– Tamtę Prowincyią nie szpada Niemiecka ale Polska zawoiowała Szabla. PasPam 71v.
– Owi tedy co niechcieli szable Polskiey czekać na Lądzie a uderzyli się w Donay iedni tonęli drudzy napływawszy się wracali nazad do Lądu. PasPam 265v.

architekt polski:

– DOwiodłem w Náuce 22. Zábáwy I Części I. Architektá Polskiego, że Bieg nieustánny iest niepodobny bez likworu tákiego, ktoryby nie większey siły nád dwá rázy potrzebował [...] nád siłę [...]. SolArchB 341.
– [Spis książek] Geometria i Architekt Polski. 56.

autorament polski (sz. zm.):

– Nieuchodzą skrupułu Officyerowie Cudzoziemskiego Autoramentu co y Polskiego. JabłSkrup 95.
– [...] Posłowie ná Seym Pacificationis od Woyska Koronnego ná Kole Generalnym we Lwowie [...] obrani Z Authoramentu Polskiego. GazPol 1735 61 2 nlb.

balsam polski:

– Bázylia ziéle/ Bázyliká/ waziłék/ bálsam polski. Ocimum, vel Ocymum [...]. Kn 18.
– Balsam Polski ziele, (ocimum). Basilien-Kraut. basilic une plante. T III 20..

polski [bankiet]:

– Weźmy Cudzoziemski bánkiet, weźmy Polski [bankiet], prawda że Cudzoziemcy więcey cukrow i konfitor poiedzą, niż my, ále gdyby ráchowáć przyszło, coby u niech kosztowáły mięsa, zwierzyny, i gdyby ták opłácáli zapráwy i wina, iako my ich płaciemy, pewnie by na to więcey wyszło, niż tám ná cukry. MłodzKaz II, 348.

polska Bellona:

– Polską naszę Bellonę na Theatrum Swiata Sarmackiego prowadzę. PotWoj 6.

Biblia polska (sz. zm.):

– A czemuż to D. Lutherus w Niemieckiey Biblijey śmiał te położyć słowá: [...] Máją kosztowne trzewiki ná nogách swoich. A w stárey Biblijey Polskiey te się słowá naydują: Trzewiczkámi skrzypájąc. GdacPrzyd 17.
– Co się tknie nowey Biblijey Polskiey we Gdańsku y Amsterdámie wydrukowáney/ w tej się zgołacz nie wspomináją trzewiki; jákoć y in Bibliis Tremellii o tym głucho. GdacPrzyd 18.
– A gdy jeszcze dáley Prorok S. onym Dármopyszkom Syońskim grozi [...] Dnia onego (są słowá w starey Biblijey Polskiey) y w Biblijey Wuykowey/ Odeymie Pan ochędostwa trzewikow: Tedy zásię Tremmellius, Piscator, y nowa Biblija Polska żadney wzmianki nie czynią. GdacPrzyd 20.
– Opráwiam (wiążę) polską Biblią. ErnHand 193.

boty polskie || buty polskie:

– Buty dwa Polskie na wýsokim napiętku. ArchRadziw 1638 79, 1.
– Suknie choc naypięknieysze Kazano robic krotko, y boty choc Polskie to zdługiemi Cholewami. PasPam 79-79v.
– Tam [w muzeum w Amsterdamie] boty czarne Polskie, kłubok, aliàs kaptur Bazyliański y kobza Kozácka wystawione ad spectaculum. ChmielAteny II 249.

charcica królikowata polska:

– Kośka Charcica Królikowata Polska odziana. ArchRadziw 1638 380, 2.

polski język:

– Te księgi, na Moskwie za kapelana służące, na Polski język przełożyłem. BotŁęczRel 3. Niepoprawne zródło .

królestwo Polskie:

– To królestwo polskie jest równe i sposobne do agrykultury. AquaPrax 430.
– Za Panowania naszego mimo wolną Elekcyią na królestwo Polskie nikogo quoquo modo wsadzac nie dopusciemy. y owszem przeciwko temu ktory by tego attentowac wazył się Contra Hostem Patriae procedemus. PasPam 213v-214.
– Pierwsza albowiem była i najpotężniejsza wszystkich panów Kondeusza Francuza na Królestwo Polskie promocyja, którą najbardziej Prażmowski, arcybiskup gnieźnieński, z inszymi swymi asseklami trzymał. JemPam 380-381.

Związki frazeologiczne

tytułować się imieniem narodu polskiego:

– Przez Inwencyią niektorych Subiektow Polskich Szelągi Wołoskie wprowadzono do Polski [...] za ktorą niecnotę niegodni się ci Inwentowie Tytułować Imięniem Narodu Polskiego y znaczny Bogu muszą oddawać Rachunek. PasPam 187.

a) »o Polakach«

– Alterowało to nie nie iednego [...] iść tam gdzie noga Polska nigdy niepostała. PasPam 53v.
– P. Bog podał ie w Polskie ręce dziwnym sposobem. PasPam 62v.

Związki nieprzyporządkowane do znaczeń

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

anioł polski:

– Błogosławiony Stanisław Kostka Kasztelana Zakroczymskiego Syn, życiem y śmiercią, ba y po śmierci strażą nad nami Anioł Polski. DanOstSwada II, 82.

budynek polski (sz. zm.):

– Y sien, y stołowa izbá, záwsze w budynku Polskim być musi. NaukaBud 13.
– DZIEWIĄTY Punct álbo Regułá compartitionis. Niech będzie o stołowey izbie. ktora Polskiego budynku iest część przednieysza. NaukaBud 14.

korona polska:

– Rok 1668. Niczym zaprawdę ten rok nie stał się dziwniejszy tylko […] Jan Kazimierza króla polskiego, korony polskiej abdykowaniem, dla czegoż też go i ludzie pospolici „Abdykaczem” zwali. JemPam 376.

po polsku chodzić:

– Nie kożdyć to, co po Polsku chodzi, Polskie ma serce. MłodzKaz I, 352.

rumak polski:

– Dosyć ozdobny [przyjazd wojewody do Łańcuta], Ludzi zacnych, y Rycerstwá poczet nie máły, Koni Powodnych Tureckich, Báchmátow Szmáilskich, Rumakow Polskich Sześćdziesiąt. CzerDwór Cv.

łan polski I:

– Czwarty łan Polski ma w zdłuż Pol: 3. á stay 36. á łokci 3024. w szerz – łokci 120. Pole według statutu w łánie Polskim liczyc powinno w zdłuż stay 12. z ktorych każde staie w zdłuż liczy łokci 84. Záczym iedno że trzech pol łanu liczy w zdłuż łokci 1008. w szerz łokci 120. BystrzInfRóżn Z2.

łan polski II:

– Piąty łan Polski z ktorego kmiecie powinni odrabiać Panom swoim dzień ieden w tydzień, według statutu. Táki łan ma bydź podzielony ná trzy pola. W każdym polu w zdłuż na bydź stai 4. A każde staie w zdłuż ma mieć stop 150. W szerz zaś każde pole ma mieć zagonow 24. A każdy zagon stop 6. BystrzInfRóżn Z2.

mila polska:

– Milá Polska ieżeli ma cztery Włoskie, liczy Stay 32. Ponieważ milá Włoska liczy stay 8. á cztery rázy 8. czyni 32. SolGeom II 145.
– Pod Alle Tre Fontanne, miejsce cudowne i bardzo piękne, mila polska za miastem. ZawiszaPam 91.
– Mil zwyczaynych Polskich ieden gradus zábieraiących – 15. Czyni Niemieckich – 15. Węgierskich – 12. Szwedzkich y Duńskich – 12. Norweskich – 10. Swaycarskich y Bawarskich – 13. Francuskich – 20. Włoskich – 60. Hiszpańskich y Portugalskich – 18. Moskiewskich Wierstow – 90. BystrzInfRóżn Z2v.
– Mile Polskie nie po wszystkich Prowincyach są iednakowe. Atoli do troiakiego wymiaru redukować się mogą. Jedne są ktore liczą w sobie mil Włoskich 4. to iest krokow Geometrzycznych 4000. á stay 32. Drugie ktore liczą mil Włoskich poł pięty: to iest krokow 4500. á stay 36. Trzecie ktore liczą mil Włoskich pięć to iest krokow 5000. á stay 40. Atoli pospolitsze są pierwsze. BystrzInfRóżn Z2-Z2v.

Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

– Polski most/ Niemiecki post/ Włoskie nabożeństwo/ wszystko to błazeństwo. RysProv XIII, 1.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Podhasła

Formy gramatyczne

Najwcześniejsze poświadczenie:

1656-1688

Znaczenia

1. »językiem polskim, w języku polskim«

– Tam lada chłop po łacinie mowi [...] po Polsku nikt. PasPam 63.
– Ozwie się do nich [...] Po Polsku. PasPam 263.

Związki frazeologiczne

umieć po polsku:

– Te listy czytali przynim Cesarscy y zas potym kto umiał po polsku pytali go de statu rerum. PasPam 76.

2. »według mody polskiej, na sposób polski«

– Tęn Wilhelm Xiąze [...] po Polsku chodził. PasPam 65v.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

POLSKI

PO POLSKU