ESJP XVII i XVIII wieku

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

Ta strona przetwarza Twoje dane osobowe takie jak adres IP i używa ciasteczek do przechowywania danych na Twoim urządzeniu.

Z jednej strony ciasteczka używane są w celu zapewnienia poprawnego funkcjonowania serwisu (np. zapamiętywania filtrów wyszukiwania zaawansowanego czy ustawień wybranych w tym okienku). Jeśli nie wyrażasz na nie zgody, opuść tę stronę, gdyż bez nich nie jest ona w stanie poprawnie działać.

Drugim celem jest gromadzenia statystyk odwiedzin oraz analiza zachowania użytkowników w serwisie. Masz wybór, czy zezwolić na wykorzystywanie Twoich danych osobowych w tym celu, czy nie. W celu dokonania wyboru kliknij w odpowiedni przycisk poniżej.

Szczegółowe informacje znajdziesz w Polityce Prywatności.

Wyrażam zgodę na "ciasteczka":
Tylko niezbędne do działania serwisu
Wszystkie (także służące gromadzeniu statystyk odwiedzin)

Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
T, L (XVIII), SWil, SW, SJP

Nienotowany w słownikach:
SStp, SXVI, Kn

Najwcześniejsze poświadczenie: 1670

Formy gramatyczne

liczba pojedyncza

M.		przesmyk
D.		przesmyku
B.	uż. nżyw.	przesmyk
N.		przesmykiem
Ms.		przesmyku

liczba mnoga

M.		przesmyki
D.		przesmyków
B.	uż. nosob.	przesmyki
N.		przesmykami
Ms.		przesmykach

Znaczenia

1. »wąskie, ciasne przejście«

– Otrzaskani Kozacy każdodziennym hukiem, Szańców swoich pilnują, prócz, że ich z Wasiukiem Dwa tysiąca, na prawym podczaszego szyku, Pilnowało tamtego od Tatar przesmyku. PotWoj1924 201.
– Lecz gdy tłumię tę hydrę, ná stu mieyscach znowu odrasta, y do swego wraca się nárowu. Wszędzie trzeba zábiegać ná rożne przesmyki, y mięszać niespodzianie Fakcyautom szyki. VoltZałJARzym 64.
– Przesmyk. Enge, Paẞ. détroit, défilé, m. passage étroit. T III 1703.
– Liczba fortec, ktora iest potrzebna w podobnych pozycyach, powinna się determinować, według wielości znayduiących się przepraw y przesmykow łatwych lub podobnych. BakałZdanie 100.
– P[ytanie]. Czego się chronić gdy widziem podobną do piorunow nadchodzącą chmurę? O[dpowiedź]. Otwartych drzwi lub okien w pomieszkaniu; powtore: stania ná przesmyku wieiącego wiatru, albowiem piorun w te nayczęściey nakłania się strony, gdzie więcey iest siarczystych exhalacyi i dokąd go napędzaią wiatry. IwanZeb 116.
– Nie dałać z głazu natura serce. Topnie w żarzystey ołów faierce. Trudnoż utrzymać zapędność chętki: Od lada iskry płynie wosk giętki. Jak się zakradnie komu przesmykiem, Cichym się zatli ogień płomykiem. Coż temu za dziw, że uniosł trafnie Pierwszy cię zapał ku wabney Dafnie. KniaźErot 37.

Przenośnie

Albo tak: żywot ludzki, moment czasu ścisły, Z którego jednak wieków wieczności zawisły, Przesmyk z macierzyńskiego żywota do grobu, Od ześcia ciała z duszą, do rozstania obu [...]PotFrasz2Kuk II 441

2. myśl. »szlak, którym zazwyczaj chodzi zwierzyna łowna«

– Częstom iá samá po leśnych przesmykách, Wieszáła sieći ná kiiách, ná tykách; Często po gorách, ná dźikie lámpárty Rozsworowáłá gończe psy, y chárty. OvChrośRoz 56.
– [...] chcąc wysoczyć wielkiego źwirza, jako to niedźwiedzia, dzika, łosia, miejsc piaszczystych lub polanek w puszczach gdzieniegdzie nowinami wyrobionych pilnować trzeba. [...] Przesmyki dwóch pirwszo spomnianych do salwowania życia gdzie gęszcz największy, w którym przebiegać i potykać się z onymi trzeba. Trzecio zaś spomniany hałymi[!] zwykł uciekać bory, którego uciekającego przejąć łatwiej od pirwszych. RadziwHDiar 206.
– Do polowania łowczy powinien wiedzieć ktory dzień sposobny, dlaczego ma mieć kalędarz, tam z karty się doczyta czy z charty czy z ptakiem dzień ten dobry. Ma się znać na knieiach, pozycyach mieysca, przesmykach. ChmielAteny III 427.

3. »wąskie połączenie dwóch zbiorników wodnych«

– Cieśnina morska abo przesmyk iest kanał ciasny łączący dwa morza z sobą. abo iednego morza dwie części, takie cieśniny są: Zund, morza ciasne między Francyą y Anglią, między Hiszpanią y Afryką [...]. WyrwGeog 14.
– [Eurybiades] chciał porzucić przesmyk Salaminy; Temistokles sprzeciwił się temu z osobliwszym męstwem. Pokazywał on Grekom że to tylko w tey ciasninie morza mała liczba okrętow może pomyślnie pokonać daleko przewyższaiącą liczbę okrętow Perskich [...]. MabKamieńUwagi 50.
– Ciasnina albo Przesmyk nazywa się to mieysce, ktorędy iakoby ciasnemi drzwiami Morze do morza przechodzi, tak naprzykład Gibraltar, Sund, etc. SzybAtlas 26.
– Tam, w gęsto zarosłey drzewiny cieniach, klarowne krętemi przesmykami rozkosznie toczyły się zdroie, y wnet zielonych altan wilżąc brzegi, wnet między wysokiego drzewa długiemi płynąc rzędami, owocom y kwiatom, rozmaitym przyozdobionym lustrem, w ich czystym, iako w zwierściedle przezierać się dawały potoku; wnet brzegow kwiecistych smugami, do spokoynie cienistych zlewali się stawow. GesCarŚmierć 118.
– Bo ieżeli wielkie zimno utwierdza ciało, tedy zimno zbyteczne psuie gorącość naturalną, odeymuie śiły i wzrostowi przeszkadza. Ztąd to pochodzi iż mieszkańcy przesmyku Dawis i Groenlandczykowie iako też innych kraiow lodowatych mieszkańcy są tak małego wzrostu i nieurodziwi. WoenGrebStan 102.
– Cieśnina, albo Przesmyk, Fretum, iest część morza wązka między dwoma lądami, dwa morza znacznieysze łącząca. Sławnieysze są: Gibraltaska między Hiszpańią i Afryką, która Ocean z Morzem Srzódziemnem połącza. SiarczGeog 11.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

przesmyk morski:

– Cóż iest Przesmyk Morski [łac.: Fretum] Iest niby konał[!] Ciasny, czyli Ciesnina morska, łacząca dwa Morza z sobą, albo dwie części iednego Morza. Takie są. Przesmyk pod Giblartarem [...]. GiecyZiem 146.
– NOWA BRYTANIA. Ta ziemia leży na wschod nowey Gwinei, przesmykiem morskim od niey odłączona. ŁadSGramGeo_II 113.
– Przesmyk morski iest ciasne morze między dwiema lądami, taki naprzykład iest przesmyk Gibraltarski między Hiszpanią, y Afryką. SiekKraj 229.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Odsyłacze

Patrz: CIEŚNINA, PRZEMYK.

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

PRZESMYK