ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SStp, SXVI, Kn, T, L (XVI-XVIII), SWil, SW, SJP

Formy gramatyczne

bezokolicznik

przystroić

czas przeszły

lp	m	1. os.	przystroiłem
		3. os.	przystroił
	ż	3. os.	przystroiła
	n	3. os.	przystroiło
lm	mos	3. os.	przystroili
	nmos	3. os.	przystroiły

czas przyszły prosty

lp			1. os.		przystroję
			3. os.		przystroi

imiesłów uprzedni

przystroiwszy

Znaczenia

1. »ozdobić czymś«

Rekcja: kogo, co; w co ‖ czym

– Nadobna Amarylli, te kwiatki roźliczne Gdym zbierał chcąc przystroić twoje skroni śliczne, Gęste pczółki, co po tych łąkach miód zbierały, Beśpiecznie mi kwiateczków rwać nie dopuszczały. SzymSiel 42.
– Przystroić kogo/ v. Zdobię/ Piękrzę. Kn 890.
– Stánisław Wieluński y Radomski Stárosta, syn drugi Kásprá Woiewody Sierádzkiego, przybrał sobie w małżeńską ligę Annę Xiężnę Radźiwiłownę Marszałkownę Litewską, ktorey zmarłey, trzey pozostáli synowie, Stánisław, Zygmunt y Alexánder: káplicę w Częstochowie, marmurem prawie po krolewsku całą ofutrowáną wystawili, dość kształtną mánierą, w bogaty apparat tę cudowną gorę przystroili, dźiałámi y inną amunicyą uzbroili. NiesKor II 67.
– Przystroić co, F. przystroię. anputzen, verschönern. parer, orner, embeltir, enjoliver. T III 1786.
– [...] kometa tak iest nędzna, y uboga, iż niemiałaby w czym przed nami ukazać się, gdyby ią słońce w warkocz y piękną szatę nieprzystroiło [...]. BohJProg I 252.
– Z iakimże ukontentowaniem przechadzałem się pośrzód tych ozdób wspaniałych, którémi przystroiłem siedlisko moie! YoungNocy 9.
– Gdy każe zabić wołu na offiarę przed ktorym ołtarzem, zachowuie skorę ze łba tego bydlęcia, przystroi ią wstęgami i kwiatami, zawiesi w mieyscu domu swoiego nayotwartszym, i widoku przechodzących, aby nikomu z pospolstwa nie było tayno, że wołu offiarował Bogom. TeofPodosChar 50.

Przenośnie

A ták Wy białe głowy (Pánie y Pánny) jeśli jescze przynamniey jednę iskierkę prawdźiwey pobożnośći w sobie maćie/ poniechayćie tákowych strojow zbytnich nie potrzebnych; stárayćie śię ráczey o to/ jáko śię już wyżey o tym powiedźiáło/ ábyśćie dusze wásze przystroiły y przyozdobiły cnotámi świętymi: bo kto ćiáło swe stroi/ á duszę grzechámi szpeći/ táki przed Bogiem nági/ bá obrzydły jest.GdacPrzyd 46
Tak tedy nową modę w Pánstwo wprowadźiwszy; Y Cárskim Majestatem siebie przystroiwszy, Piotr ten Alexieiowicz: przypuśćił do głowy Także umysł niestary; lecz we wszystkim nowy: Nową w swey intencyi Monárchią kryśląc.GraudGab 34 nlb

a) ironicznie »oszpecić«

Rekcja: co; w co ‖ czym

– Dyktys z gory wierzchołlku wysokiego spadszy/ Gdy przed Ixionowym vmykał plemieniem/ Zálękły sasorem szedł/ y ciáłá brzemieniem W ielitá przystroił grab wysoki złąmawszy. OvŻebrMet 304<294>.
– [Car] nawet dzieciom małym nie przypuścił, gdy w Baturynie w koło ratusza kazał od pierwszéj przyciesi począwszy aż do najwyższych płatew drzewa po jednemu lewarami na koło podnosić, dziećmi kozackiemi główki im między podniesione ściany obkładać, i owym ciężarem gnieść i mordować; a tak w około od spodu aż do wierzchu na cztery strony cały ratusz strasznym przystroił widokiem. OtwFDziejeCzech 150.

2. »ubrać kogoś w coś«

Rekcja: kogo, co; w co

– Siłá tákich iest Miesczan/ żonki przystroiwszy Szumno/ letnik/ y płaszczyk/ wszytko iey spráwiwszy. JeżEk F4v.
– Coż to są za Panowie? spytałam się, tak bogato ubrani, z ktorych ieden siedzi wysoko, i pogania konie, a drudzy stoią za piwnicą? — Są to chłopi ze Wsi, ktorych Pan przystroił, aby mu się bardziey kłaniano. KrajMPodol 61 nlb.
– Kto wierzchnią suknią trzyma na jednym ramieniu, Powinna go upomnieć: „Miej sie na baczeniu - Niedobregoś krawca miał, szpetnie cię przystroił, Jeden rękaw przed sobą, drugi w zadek wkroił”. DzwonStatColumb 15.

Przenośnie

Oy Synacżku ulubiony/ Czy będźie cżłek vwolniony: Z tego co Adam zbroił/ W przeklęctwo lud przystroił: Wprowádźił go w ćień przeklęty/ Rowno położył z bydlęty.ŻabSymf D2v
O iák cię w szpetną sukienkę przybráły twoie nie umartwione pássye! miłość własna iáko cię niepoczesnie przystroiłá!WitkJSyn M
Powiadaią wszyscy zgoła, Ze iest przykra Prawda goła, Ja przyiemne wdzięki twoie Czynię; kiedy ie przystroię.CzaplZab 3

3. »postawić w trudnej sytuacji«

Rekcja: kogo; czym

– Abo ták ná woynie iák w kárczmie chcesz broić? Nie długo ćię mogą tám rządnie przystroić. Iże zbędziesz ręki/ nogi/ álbo głowy/ Ach teskno ćię bárzo w domu iżeś zdrowy. PaxUlis G3.
– Ten że huk co y pierwszy/ ktory nie dostoi Plácu/ wnet go ná klocu Mistrz dęmbcem przystroi. PaszkMrDzieje 60.

4. »nakłonić, przekonać«

Rekcja: kogo, co; do czego

– Choćiasz to drugi umie pokrywáć y goić, Ale z trudnośćią serce, do czoła przystroić. BarPotArg1697 9.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Podhasła

Formy gramatyczne

lp	M.	m		przystrojony
		ż		przystrojona
	D.	m		przystrojonego
		ż		przystrojonej
	B.	m	nżyw	przystrojony
		ż		przystrojoną
	Ms.	m		przystrojonym
lm	M.	mos		przystrojeni
		nmos		przystrojone
	D.			przystrojonych
	B.	nmos		przystrojone

odmiana niezłożona

przystrojono

Najwcześniejsze poświadczenie:

Znaczenia

»pięknie ubrany, ozdobiony«

– Siedźi w vbierze świetnym támecznego stroiu/ Nowotny Biszurmaniec w mienionym zawoiu. Ná koniu od Cesarzá danym przystrojony Jako v nas Krol zakow/ wdźień Gáwłá vpstrzony. PaszkMrDzieje 81.
– [Królewicz] Był kontent, i wsiadłszy na onę karetę, com ja na niéj przyjachał był, wjechał samym mrokiem do Parmy i aż do samego stanowiska, które tak kosztowném obiciem i inném ochędóstwem przystrojono było, że największy król na świecie w niém stać mógł. PacOb 107.
– Iákoż on [Merkuriusz] nie mieszkánie na to sie wypráwieł/ Przypiąwszy do nog skrzydłá/ y Sen przynoszącą Laskę zárázem wźiąwszy/ w rękę swą mogącą/ Y nákryćie ná głowę: y ták przystroiony/ Z oyczystego się Zamku z Iowiszá zrodzony Spuśćił ná niską źiemię. OvOtwWPrzem 39.
– W szárłatney száćie śiedźiał sam Phebus ná thronie/ Lskniącymi szmárágámi świetnym po wszey stronie. Popráwey/ y po lewey ręce/ dźień mu biały/ Y Kśiężyc/ y Rok/ więc y długie wieki stały/ Y godźiny ná plácách rownych rozłożone/ Stałá y nowa Wiosná/ skroni przystroione Máiąc kwitnącym wieńcem. OvOtwWPrzem 50.
– Ociec Pryámus iednák/ niewiedząc by znáku O przystroionym/ w skrzydłá synu swym Ezáku/ Ze był żyw: opłákiwał śmierć iego zmyśloną. OvOtwWPrzem 468.
– A że/ ieśliby z Anglii nieustąpił/ miał Ludwiká Pápieski Poseł w dźień wieczerzy Páńskiey wyklinác/ on ná czas ustąpił/ á po Wielkiey Nocy się wroćił/ dlá cze[g]o też i od Posła Papieskiego/ i od wszytkiego Duchowieństwa w Kościelny apparat przystroionego/ wyklęty iest/ z tymi/ co przy nim byli/ i Linkolmią oblegli: á tym ktorzyby po Spowiedźi uczynioney przećiw nim woiowáli/ odpust zupełny opowiedźiány. KwiatDzieje 38.
– [...] Ná co się tylko Boska Wszechmocność zdobyłá, Tym MARYĄ nád insze w Iey Poczęciu zdobi Ták; że nigdy godnieyszey iuż nie przysposobi, Bogáćiey kleynotámi swęmi przystroioney, Práwęm originálney łáski opátrzoney. DobińŚwit 3.
– Po bokach paikowie, młódź w pięknej urodzie I w sukien osobliwszej przystrojeni modzie, Szli na kształt paziów u nas. GośPosBar II 459.
– Barany do Ofiary sprowadzone, y wieńcami na rogach wedle obrzędow przystroione, tak się tryxać poczęły, że wieńce poszarpały. DembowAProb 14v.
– Między ktoremi [relikwiami] iest też y Głowá Jácká S. korą [!] nośi 4. Zakonnikow w Pluwiały przystroionych, po Rynku ná Processyi Solenney między Oktawą Bożego Ciáłá. SiejŚwiąt 33.
– Ten nas okrywa zewsząd, wał poduszka spodnia, Zá szarłát Materáce smolana pochodnia, Pálce z pierścieniow świętne, iak wągiel szczerniały, Szafiry, dyámenty, w zużle potopniáły, Bark łáńcuchem złocistym przystroiony modnie Spina ogień, piekielne spinaią pochodnie. JaklWiad 19<20>.
– Trzymam wpráwdzie, iż wy wszyscy iako życzliwi przyiaciele niebieskiego Oblubieńca nie dacie przygany różności kolorow na sukience, w ktorą-Oblubienica iego przystroiona, lecz tym bárdziey z miłością tę, ktora się prawdą i rzetelnością cieszy, przyimiecie, i z uszanowaniem pocałuiecie. JezuiciPos 118.
– W tych i tym podobnych okolicznościach nie dołężny poeta, tak erudycyą marne dzieła swoie napychaiąc, robi podobnie do owego malarza, który nie umieiąc odmalować Wenery piękney, odmalował ią bogato przystroioną. KarpińFWymowa 32.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

PRZYSTROIĆ

PRZYSTROJONY