ESJP XVII i XVIII wieku

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

Ta strona przetwarza Twoje dane osobowe takie jak adres IP i używa ciasteczek do przechowywania danych na Twoim urządzeniu.

Z jednej strony ciasteczka używane są w celu zapewnienia poprawnego funkcjonowania serwisu (np. zapamiętywania filtrów wyszukiwania zaawansowanego czy ustawień wybranych w tym okienku). Jeśli nie wyrażasz na nie zgody, opuść tę stronę, gdyż bez nich nie jest ona w stanie poprawnie działać.

Drugim celem jest gromadzenia statystyk odwiedzin oraz analiza zachowania użytkowników w serwisie. Masz wybór, czy zezwolić na wykorzystywanie Twoich danych osobowych w tym celu, czy nie. W celu dokonania wyboru kliknij w odpowiedni przycisk poniżej.

Szczegółowe informacje znajdziesz w Polityce Prywatności.

Wyrażam zgodę na "ciasteczka":
Tylko niezbędne do działania serwisu
Wszystkie (także służące gromadzeniu statystyk odwiedzin)

Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
T, L, SWil, SW, SJP

Nienotowany w słownikach:
SStp, SXVI (?), Kn

Najwcześniejsze poświadczenie: 1634

Formy gramatyczne

liczba pojedyncza

	M.				racyja
	D.				racyi \|\| racyjej
	B.				racyją
	N.				racyją

liczba mnoga

	M.				racyje
	D.				racej \|\| racyj \|\| racyjej
	C.				racyjom
	B.				racyje
	N.				racyjami
	Ms.				racyjach

Etymologia

łac. ratio

Znaczenia

1. »przyczyna, powód«

– Zaciągał tez Filip Piekarski krewny moy z ktorey racyiey y ia tam podiechałęm. PasPam 52.
– 40000 Talerow od Posła Francuskiego wziąłes, Ita to iest racyia czemu się WMM Pan boisz ruszyc Pospolitego Ruszenia. PasPam 194v.
– Z Wielu poważnych racyey Agricultura alias Ziemiańskie Gospodarstwo wysokie ma swoie zalecenie, a Naprzod z Dawności. HaurEk 1.
– […] z tey i z inszych wielu racyi żaden ex bene favetibus Oyczyznie nie życzył tey woyny zaczepiać […] OtwFDzieje 35.
– Ze Zas Cesarzowi Rzymskiemu imputabatur jakoby umyslnie na to przez Spary patrzał, więc racyą woyny Z tey przyczyny niesłuszney wynaleziono. IntrHist 126.
– Z racji tej tedy będąc u nich w Białachowie, gdziem zupełnie urekreowany nienasyconym słuchaniem niesłychanych w mężczyźnie, a dopiroż w damie, tak chwalebnych przymiotów i sciencji, został na świat, wspak one obracający, głosicielem. RadziwHDiar 126.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

z racyi (czegoś):

– Wilk nie ma przystępu [...] z tey racyi zwierza wszelakiego wielka tam iest obfitość. PasPam 55.
– Mnie Pan Bog zachował Apodobno ztey racyiey zem się schylił po pistolet. PasPam 156.
– Drozy[z]na była wielka dla nieurodzaiu Iarzyny z ktorey racyiey y w Warszawie zdrozało bardzo. PasPam 278v.
– [Szafarz] miałbyc przytrzymany przez JPana Witanowskiego [...] zracyi iz jakoby miał spalic karczme [...]. SapADiar 19.
– Za czasow Fryderyka III rozne Akademie, Z racyi Ze on uczonych ludzi bardzo kochał, jako to Basel, R 1460 w Tubingen R. 1422 w Mayntz, R. 1482 y po innych mieyscach Załozono. IntrHist 205.
– Liście zioł, trawy, y drzewa nad temi mieyscami rosnących na Wiosnę bywaią niby Niebieskie y blade á same gałązki czarniáwe, z racyi waporow wychodzących. ChmielAteny1755 I 634.

bez racyi:

– Seneka [...] naśmiewa się z tych, co bez racyi, ieden na drugiego patrzy y iego przykładem idzie [...] JabłSkrup 85-86.

słuszna racyja:

– Záłożyć iednak chłopá może, zá słuszną ratią, y własną potrzebą iego, á záłożywszy z nowego odebráć, áby się ná tę drudzy chłopi nie spuszczáli wygodę. HaurEk 65.

2. »dowód, argument«

– A Iezeli ná tych Rácyach/ komu máło/ álbo rozumie/ zem iá tylko temu zawzięciu contrarius? przydawam list godny pámięci [...] wteyze máteryey [...]. GrodzPrzes D4.
– A gdy w rozrożnieniu Sentenciey (o co miedzy wámi łácniey/ niż o zgodę) przystąpi ábo glupi/ ábo zły y przewrotny vpor ktory zadnym rácyom vstąpić nie będzie chciał/ przyznáć mi to káżdy musi/ ze ábo dobro R. P. szwánkowáć bedzie/ ábo tá/ ktorą się sczycicie głosu wolność. OpalŁRoz F1.
– Tak znać była wola Boska [...] Mowi krol y to racyia. Ale ia tobie powiem drugą. PasPam 73.
– Ozwie się Iewłaszowski Woiewoda Brzeski Litewski obszernemi Słowy y racyiami. PasPam 140.
– Iednak pioro pozorne ma Swoie Racyie I Nalezyte własnie wtym Exkuzacyie. PasPam 272v.
– Nie trzymaj się w uporze, bo upor iest nieprzyiaciel rozumowi, nie uwodź się dulcedine privati lucri, strzeż się ábyć złoto więcey niż słuszne rácye nie wyperswadowáło, ktore ma moc do wyperswádowania choć nic nie mowi [...]. DanOstSwada V, 5-6.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

dawać racyje:

– Daią oni racyie ia tez daię. PasPam 168v.

mieć po sobie racyją (sz. zm.) || mieć po sobie racyję:

– Inopinato bárdzo accidit to Posłowi Hispánskiemu/ ktory vsilnie się starał to negotium retractare, máiąc po sobie tę rátią: ze podział ten był (prawdá) od Komisárzow vczyniony/ ále iescze nie ratifikowany ode Dworu/ záczym niemogł haberi pro opere perfecto. MerkPol 202.
– Kwestyja u wieczerzy była, nie bez sporu, Który by najgodniejszy członek był honoru. Ten oczy; drugi, język; owo, że na probie, Różnie różni, każdy miał racyją po sobie. PotFrasz4Kuk I 407.
– Generałowie ci malkontenci mają wielką po sobie rację. Że komendant dobrze się bronił, poznawamy; ale że by się był nie obronił, gdyby mu byli w sukursie nie przyszli. SobJListy 540.

certować racyjami (sz. zm.):

– Moskwa nie certuiąc ratiami, temi się zasłaniała ratiami ktorych częste repetowanie iz iuz było omierzło. PiasRel 32.
– Ktury roznie znami yRoznemi Racyiami Certowawszy Bliszego Mego wyrostka Uznał zBratem Rodzonym iego starszym Vznał [...]. PoczOdlPam 107.

Przenośnie

Pokorą niewskoramy ale racyiami trzeba narabiac Zelaznemi.PasPam 155v

3. »rozum«

– Mogł ktory Filozof rácyámi przyrodzonemi mocno to poznáć że iest Bog, mogł też y to sámo mieć z wiáry y powieści iakiey, záczym może kto o tymże rozumieć i wierzáć iż ták iest. TylkRoz 4.
– Albo niech mi kto sanae mentis człowiek y nie maiący pokłoconego mozgu, nie pasyą ale racyą rządzący się, niech mi, mowię, kto na świecie pokaże dyfferencyą y da słuszną racyą: czemu Lex cardinalis Anni 1690 mogła dispensari decies, a czemu Lex Anni 1717 una vice, in tanto casu necessitatis niedochodzących Seymow, dispensari nie może? KonSRoz 63.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

RACYJA