ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Słowniki notują

Formy gramatyczne

liczba pojedyncza

M.		rubin
D.		rubinu
		rubina
B.	uż. nżyw.	rubin
N.		rubinem
Ms.		rubinie

liczba mnoga

M.	uż. nosob.	rubiny
D.		rubinów
C.		rubinom
B.	uż. nosob.	rubiny
N.		rubinami
		rubinmi
		rubiny
Ms.		rubinach
W.	uż. nosob.	rubiny

Etymologia

śr. łac. rubinus
niem. Rubin

Znaczenia

1. »minerał, drogi kamień o czerwonej barwie«

– Sztuka z rubinami a perły, jakoby manele. NiemPam 28.
– Hyácynty/ Rubiny/ Wirzerze náyduią/ Y w tych zrzodłách co piásek złoty z nich wymuią. RoźOff 120.
– Rubin kamięń/ Corbunculus Amethystizon,[...] vulgo Rubinus. Kn 957.
– Aldzbant [...] Rubinowe sztuki mnieisze cztery, mniędzy niemi sztuk mnieiszych po Szmaragu y rubinie małych. RewSkarb 115.
– Szabla turkusami y rubinami sadzona Kanaczek Rubinowy, Zegarek we złocie y krysztale, Miednica z nalewką Auszpurską złocista, Puchar Auszpurski złocisty. PiasRel 48v.
– Włożyćby ná te/ co niebá vtworzyły/ rączki miluchne/ mánelki rubinámi nasádzone/ y miásto pieluch choć wczesnych ale vbogich/ dáćby iáko naywięcey miękkich iedwabnic/ áby nic zgołá Dźiećinki nie dolegało. HinPlęsy 75.
– Constantin Wielki krzys od Heleni Matki swoiej Znaleziony roznemi Carboncuty Slicno Swiecączemi Safierami Sarłatnemi Rubinami, przezroczystemi Smaragdami uhaftował [...]. HerbOr 303.
– Drogie kámieńie [...] Są Kamyszki jásne: jáko: biały Diáment/ cźerwony Rubin/ modry Száfir. KomDobrOrb 29.
– Turcy mieli [...] Pacierze albo szafierowe albo iezeli koralowe Rubinami albo iakim drogiem kamieniem nasadzane. [...] Noze Andzary Rubinami Dyamentami na Sadzane. PasPam 261v.
– Ach, lubom z rozlicznego morza nazbierała pereł i brzegi wszytkie pilnie wyszperała - jaspisów, chryzolitów i rubinów siła mając - jednak ma żądza jeszcze chciwszą była. HugLacPrag 142.
– Widáć a ono mieysce rubinowe Po białych sniegách blaski czynią nowe, Krew swieza zmarzła ták się wydawała Takie skry z mrozu, pod słoncem sypáła, Ze y prawdziwy rubin tey piękności Nie ma, iák miała krew z zmarzłey iásności. OblJasGór 46.
– Ztąd idzie Strumięń zal iakis wydaiąc, Miasto Kamykow, po ktorych się goni Wodá, ná perłach y rubinach dzwoni. OblJasGór 146.
– Ale i mnie ze szkatuły jedenaście guzów zielonych kamiennych z rubinami zginęło, co sobie o nich wspomnieć żadną miarą nie mogę, gdzie by się podziać miały. SobJListy 191.
– Ten [koń] ugłaskany Piękną ręką stał w rzędy szczero okowany Chryzolity drogiemi Szmaragi, rubiny zdał sie iakby przyodział na się obłok iny. DrobOpow 177.
– Trzęśćie Sepety; pákowáne iuki, Sámáry ćiężkie; bogáte Czáprági Tápczány Chyńskie, kosztowne Bończuki, Rzędy rubinmi, sute y szmárági, Rumelskie strzały, Dyárbeckie łuki. ChrośTrąba Dv.
– Łsknący się (łsniący się) Rubin. ErnHand 389.
– Przez száfir nádzieię/ przez szmárágd wiárę/ przez rubin miłośc ku Bogu/ przez topázyuszá dzielne spráwy mu oznacza. KwiatDzieje 2.
– [...] dostała się Tabakiera złota, z wierzchu Bryliantami, Rubinami y Szafirami sadzona [...]. GazPol 1736 94 1 nlb.
– Imie JEZUS z dyamentow y rubinow od Kośmy Xiążęcia Florenckiego, Grzegorzowi XIII. przysłane, kilka tysięcy czerwonych złotych taxowáne. ChmielAteny II 109.
– W Tatrách gorach znayduią się ZŁOTE, SREBRNE żyły, Dyamenty y Rubiny według Starowolskiego. ChmielAteny II 333.
– Izydor, Alkazar, Kircher twierdzą, iż Karbunkuł od Rubina, tylko sie Imieniem rożni, y że ieden oboch kamieni iest rodzay; który iednak pieknieyszy y przedni rubin, karbunkułem zwać się powninen per excellentiam według wielu zdania. ChmielAteny1755 I 555.
– Rubin. 1) ein Rubin. [...] 1) rubis, une pierre précieuse. [...] § 1) rubin iest pierwszy kamień drogi po dyamencie. T III 1937.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

rubin balas (sz. zm.):

– 10.Zapona. Balas Rubin na wierzchu Korona Diamentowa. RewSkarb 111.

Związki frazeologiczne

rumiany jak rubin:

– Ezechielu, á widziałżeś ty kiedy Cherubiná? Nie widziałeś go oczymá temi powierzchownemi, oczymá ciálá, bo Cherubin Duchem iest, nie iest áni biały iáko śnieg, áni czarny iák sádze, áni rumiány iák rubin. MłodzKaz I, 53.

Przenośnie

Płyncie na moie zbawienie Zbieram was o drogie Rubiny. [o krwi Jezusa]KodKon 160
Przypádnieli co ná rękę, ia Wmći. będę słáwić po prostu, bez wszelákich kolorow, bez przysad, bez złotá, bez diámentow, bez száfirow, bez rubinow, koralow, purpury, liliey, kwieciá, gáłęzi, zołędzi, iáko czynią dziśieysi Rytamiárze ktorzy v dawnych Poetow nákradszy wierszow, pokątnie zá swe własne przedawáią, ledwo nie po lackách .AndPiekBoh 11
Roze Szkarłatnym y karmazynowym Iedwabięm tkane na Kwieciu gotowym, (W ktorym się wonne listki rozwiiaią) Iasnorumiane rubiny wydaią: A tulipany w złotogłowach całe Vpstrzone stoią w złoto y w korale.OblJasGór 155

a) »wyrób jubilerski imitujący naturalny kamień«

– Miey szkiełka gotowe rznięte [...] Miej i lakę piękną Wenecką dla rubinu. [o wyrobie sztucznych kamieni] SekrWyj 94.

2. przen. »kolor czerwony, rumieńce na twarzy, czerwone usta«

– Ust iako godne/ nigdy nie pochwalem/ Przechodą piękne rubiny z koralem. TasKochGoff 85.
– Ty swym niewidánym czynem Twarz mi máluiesz rubinem/ Lat przymnazasz/ młodość wracasz/ Stárość zganiasz/ troski skracasz. GawDworz 82.
– Usta koralem i rubinem spięte Już Parki biorą na zguby zawzięte [o krwi]. LubSPir 36.
– Krew burząca wysadza rubiny na lice [zakochanemu]. DrużZbiór 107.
– Rubin. [...] 2) Bier- Brüderchen, Hiß-Blatter im Gesicht. [...] 2) rubis, pustule rouge & luisante qui vient sur le visage. § [...] 2) Ma rubiny na twarzy; nosek rubiny przyozdobiony. T III 1937.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

rubin gorący:

– Rozmyslay boleść Matki nad Synęm w grob złozonym. [...] Te dźieie widáć było z roznych ćięni Z farbistych Krusczow, z złota, y z promięni Iusz y znich y Koral, y Rubin gorący Iusz y Alabastr y Smaragd smieiący Patrzał á tęn cud nad to bił w powieki Ze nie znác Misterstw, w tych Subtelney ręki. OblJasGór 142 (marg.).

rubin krwawy:

– Owoź y moiá Kochánká szukáná/ Ná miękkim darnie sámá się złoźyłá/ zeby niewczásem przykrym zmordowána/ Cięszkim podobno członkom co ulżyłá/ Jáko gdy Phebe ránym dżdżem zmaczána/ Na swym zácynacie oczu pomruźyłá/ Nad Rubin krwáwy y świátło Mieśieczne/ Ku śmiechu ustá skłoniły się wdzięczne. TwarSDaf 100.
– Oczy kryształy, włosy jedwab prawy, Ciało alabastr, wargi rubin krwawy, Mowa roztropna i wspaniała postać — A jażbym nię miał twoim sługą zostać? TrembWierszeWir II 278.

rubin żywy (sz. zm.):

– Przecię ja do was, oczy, serca mego Zwierciadła, gwiazdy nieba miłosnego...Mylę się; raczej do was się udaję, Rubiny żywe, których ogniem taję, Do was, skarbnice gładkości i twarzy Ozdobo, którą ogień się mój żarzy. MorszAUtwKuk 30.
– I rzekła; "Przestań lamentów, mój sługo, Jużem twej wiary doświadczyła długo; Godzieneś łaski, godzieneś nadgrody, Której zadatki bierz z mojej jagody." Co rzekszy, do mnie skłoniła się twarzą, Z którą kiedy się usta moje parzą I do jej żywych rubinów przylgnęły, Wraz i sen, i te fawory zniknęły. MorszAUtwKuk 240.

Użycia metajęzykowe

- [Substantiva nomina] [...] Rozmáryn, Rubin, Rubryká, Rubiná... WojnaInst 162

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Podhasła

Najwcześniejsze poświadczenie:

1648

Znaczenia

nazwa własna - imię konia

– Rubin strokato kasztanowaty. ArchRadziw 1648 380/14.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

RUBIN

RUBIN