ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SXVI, Kn, T, L, SWil, SW, SJP

Nienotowany w słownikach:
SStp

Formy gramatyczne

liczba pojedyncza

M.		szkorbut \|\| skorbut
D.		szkorbutu
		szkorbuta
C.		szkorbutowi
B.	uż. nżyw.	skorbut \|\| szkorbut
N.		skorbutem
Ms.		szkorbucie

liczba mnoga

M.	uż. nosob.	szkorbuty
D.		szkorbutów
C.		szkorbutom
B.	uż. nosob.	szkorbuty

Znaczenia

med. »choroba objawiająca się ranami w ustach i gardle, krwawieniem dziąseł i wypadaniem zębów; → gnilec; szorboch«

– Sorbách/ álbo szkorbut. Gnilec wnętrzny/ ktory Szorbáchem álbo Skorbutem zowiemy/ poránu porządnie go vżywáiąc/ przez dźiewięć dni iest wielkim y doświadczonym lekárstwem námázuiąc nim sczeki álbo żucháwice/ winem ie pirwey wypłokawszy/ wody do tego by namniey nie vzywáiąc. SyrZiel 156.
– W szkorbućie ábo w szárbáchu/ to iest/ w wnętrznym gnilcu/ bywa lekárstwem nie poślednim/ miedzy inemi do tego należącemi źioły/ w winie wárzony /y trunkiem vżywány. SyrZiel 302.
– Szkorboch ábo Szkorbáuch, ábo Szkorbut/ iest Niderlánckie słowo/ co się po naszemu wykłáda zrániony żołądek/ ábo włáśnie Gnilec wnętrzny/ iest chorobá y zarázá ćiałá sprosna/ brzydka/ przykra/ srodliwa/ ćiężka y długa/ do tego niebespieczna. SyrZiel 617.
– Naprzednieysza przyczyná Gnilcá tego/ ábo Szkorbutá/ w wilgotność hruba/ surowa/ źimna/ bądź melánkoliczna samá/ bądź z flágmą zmieszána w żyłách. SyrZiel 617.
– Znáki wnętrznego Gnilcá/ ábo Szkorbutu. SyrZiel 618.
– TEgoż ROKV, Mieśiąca Grudniá 26. Szláchetny P. Ian Kirdey Woyski y Sędźia Grodski Oszmiáński nie tylko vstnie wyznał przed námi w Zyrowiczách ná nabożeństwie kilká dni będąc/ ále y ná pismie zostáwił wiekom potomnym: iż w tym Roku 1620. choruiąc bárzo ćiężko na szkorbut/ przez niedźiel dwadźieśćiá/ nogi miał pokurczone/ y zgołá nie włádnął onemi: Skąd barzo słaba ozdrowiu iego byłá nádźieiá. BorowHist Fv.
– Zawszem ja mówił, że to ani szkorbut, ani ta rzecz, którą oni powiadali; ale oni tak wmówili w Wć i takeś Wć uwierzyła, żeś już i sypiać ze mną nie chciała, i tak wiele do mnie o tym pisałaś listów. SobJListy 268.
– Powiáda też/ że Szwedźi y inne pułnocne Narody przećiw Szkorbutowi piwo piołunowáne/ álbo piołunem podsycone piją. GdacPij 49.
– Bo choć nie poruszy/ nie znacznie iednák skutki swe czyni/ krew czyśći/ do potu sposobi/ przez co i wielkie barzo choroby nieznácznie się leczą; A ták (iáko tenże i inni świádczą) stáie się lekárstwem práwie powszechnym/ przećiw febrom/ mániey/ hipokondryey/ epilepsiey/ obstrukcyi/ krwi zepsowániu/ szkorbutom/ kaszlom/ asthmie/ álbo ćiężkośći w pierśiach/ náuzei/ nie áppetytowi/ robákom/ boleśći głowy/ kolce/ boleniu bokow/ pleurze/ etc. SekrWyj 260.
– Potym zagęscieły się między Saxonami choroby, Biegunki, puchliny, Szkorbuty ze nadzień po 30, 40 umierało, chorych rozwodząc po kamienicach, czym y mieszczan zarazili ze wiele mieskiey kondycyi Ludzi na tey choroby poumierało, tak dalece ze w Ewangelickich kosciołach iuz Mieysca nie staie na chowanie trusow. DiarTor 115.
– ZNáki szkorbutu są te: Naprzod bol głowy y zawrot, lecz nie záwsze, twarz bláda y nábrzmiáła, zęby się chwieią, fetor z ust, dźiąsłá częśćią bárdzo czerwone, częśćią żołtawe y nábrzmiáłe, podczas świerzbiące, z ktorych krew wodnista odchodźi, z ust wiele ślin dobywa się, sen máły, oddech ćięszki, kászel [...] PromMed 74.
– Zmnieyszenie, álebo ztrawienie Dźiąseł, álbo gnićie, zkąd się Szkorbut rodżi. CompMed 70.
– SUchoty názywáią się Phtisis, to iest: Ciáłá wynizczenie, z gorączką wnętrzną ustáwiczną, z kászlem uprzykrzonym, przez ktory máterya flegmista, z ropą, á czásem ze krwią odchodźi, z humorow ostrych, często z głowy na piersi spadáiących, ktore ostrośćią swoią ranią Płucá, lecz oprocz zránienia płuc, z ktorego Suchoty pochodzą, zrożnych przyczyn ćiáło ná człeku niszczeie, to iest: álbo z trućizny zádáney, álbo z czárow, álbo z żołądká źle trawiącego, álbo z Sledźiony, ktora nie iednym sposobem człeká dręczy, álbo Skorbutem, álbo Hypochondryą, y Scyrchusem oddech tłumi, boki pali, y rozdyma, meláncholiey wiele rodząc, onego nisczy. CompMed 131.
– Ná Skorbut rownego temu Lekárstwá niemász. Náder bowiem Zgniłośći krwie broni. Zkąd przy Morzách álbo na nich báwiącym śię, náwet Pánácei, albo Lekárstwu powszechnemu być może. MencAptecz 6.
– To zaś zaraźliwemi exchalácyami zgniłemi waporami, iádowitymi chumorami napełnione co moment, poiąć y nápychaiąc człowieka, wnętrzności zaraża, gnoi, do szkorbutu y rożnych symptomata przyprowadza. BystrzInfElem Tv.
– Bo niech będą mieysca bágniste, kloak y gnoiow pełne: tákie szkorbutow, flegmy, melancholii będą okazyą. BystrzInfZup 14 nlb..
– Szkorbut, Scorbut, Scharbock. scorbut, stomacacé, m. mal de terre. T III 2260.
– Gdyby iako teraz bez liczby Młodzianie, nie wpadali nie tylko w naturalny, ale nabyty przez nierządną y wyuzdaną rozpustę szkorbut. JaroszBł 16.
– Ty pędem rodowitym bez trosk i zgryzoty Spieszysz, kędy cię szklanne porywaią loty: Ty nie znasz grzechu, ty się nie rządzisz statutem, W tobie zagniła starość nie trąci szkorbutem: Owszem, im bliżey sączysz nprt swoy morza podle, Pełniey i iaśniey bieżysz, niżeli przy źrzodle: A zawsze nowe w drodze znayduiąc igrzyska, Patrzysz na żyżne pola i buyne pastwiska. NaruszASiel 67.
– Ale wielka część ludzi, maiąc gust zepsuty Ptzez malignę Łakomstwa, y skępstwa szkorbuty, Nie obchodzi, żądz, bowiem, apetyt zdradliwy W tę gorączkę wlał pychy ogień zarazliwy, Mówią że nigdy dosyć, choćby potok złoty Nie nasyci, bo ile zkapitałow kwoty, Ile z Dóbr zysku, tyle choć w zawisney zrzędzie, Czci mocy y wierzenia u ludzi przybędzie. HorMatSat 6.
– Osobliwie musi być wolna od szkorbutu, krost, parchów, grużołów, i innych nie czystych chórob, które zepsucie krwi i humorów przynosić może. WeichAnat 43.
– Rożne przepisy służą do zrobienia z zieleniny smaczney supy Naprzykład na skorbut: Weź warzęchy (cochlearia) boboniku (becabunga) każdego po funcie iednym, rzeżuchy wodney i ogrodowey każdey po poł funta, ostrożkow (flores calcatrippae) albo niedoyrzałego ich nasienia ieden łot. EisenNauka V.
– A do tego znayduie się wiele gatunków roślin, których cechy służą do poznania ich własności, są łatwe do poięcia i z pamiętania: i tak nietrudno iest zpamiętać że prawie wszystkie krzyżowate rośliny są przeciwko szkorbutowi, że każdy gatunek szaleiu iest trucizną, że wielka część roślin mleczastych iest zaraźliwa, albo podeyrzana i t.d. GenlisBot 122.
– [...] gdy wrzody w nerkach, oyca na kamień umieraiącego, całe rodzaie iego fukcessorów zarażaią; gdy francuzką chorobą, albo szkorbutem napełnione humory rodziców, aż do ich dzieci rozszerzaią się; gdy naostatek dzieci nawet całą strukturę i kształt ciała, i temperament od rodziców swoich dziedziczą, iakimże sposobem można się rzeczy, która nam na wieki będzie taiemnicą, sprzeciwiać oczywistości, i na samey theoryi fundować dowody. WeichRada 4.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

med. szkorbut morski:

– W kilka dni potym proszony będąc o to, abym w domu moim poczekał na Sir George Savile, wyniosłem z sobą butelkę moiey wody zaprawioney, i opowiedziałem mu użycie, ktoreby można z niey uczynić ofiaruiąc miły i zdrowy w niey dla żegluiących po morzu napoy, ktoryby podobno mogł uprzedać lub też leczeć skorbut morski. PriestTrzNauka 12.
– Sądząc, iż woda tak napuszczona powietrzem kwaskowem może bydź użyteczną osobliwie w długich podrożach uprzedzaiąc lub teź lecząc skorbut morski, podług teoryi Doktora Macbride i wszystkich znaiomych mi Fizykow wchodzących ze mną w tę opinią, uwiadomiłem o tym sposobie naypierwey Hetmanow sił morskich, ktorzy natychmiast odesłali mnie do Kollegium Fizykow. PriestTrzNauka 15.
– W powszechności choroby, w ktorych woda napuszczona powietrzem kwaskowem bydź może, podług naywiększego do prawdy podobieństwa, użyteczna; są zgnilne, z ktorych gatunku iest skorbut morski. PriestTrzNauka 26.

szkorbut ustny:

– Szkorbut/ szorboch/ Schorbuk/ [...] scorbutus [...] dwoiáki iést/ [szkorbut] Vstny iéden/ Gniléc [...] Stomacace [...] Oscedo [...]. Drugi wnętrzny nożny/ co w nogách bywa [...] Sceletyrbe [...] Scelotyrbe. Kn 1116.
– [...] szkorbut ustny; gnilec. die Mundfäule. pouriture des gencives. T III 2260.

szkorbut wnętrzny:

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Odsyłacze

Patrz: *SZKORBUTYCZNY, *SZKORBUTOWY, GNILEC.

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

SZKORBUT