ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SXVI (jest w indeksie), Kn (tulipant; pod: zawój), T (tulipant), L (tulipan, tulipant; XVIII), SWil (tulipan), SW (tulipan, tulipant), SJP (tulipan)

Nienotowany w słownikach:
SStp

Formy gramatyczne

liczba pojedyncza

	M.				tulipan \|\| tulipant \|\| dulipan
	N.				tulipanem \|\| tulipantem

liczba mnoga

M.	uż. nosob.	tulipany \|\| tulipanty
D.		tulipanów
B.	uż. nosob.	tulipany
N.		tulipany
Ms.		tulipanach

Etymologia

może wł. tulipano, z tur. tülbend
może niem. Tulipan

Znaczenia

1. »zawój, turban«

– Zawóy/ Turbánt. [...] Tulpánt/ Tulbánt/ Tulipánt/ Tiara [...] Zawóy Pérski. [...]. Kn 1402.
– Cesarze Greccy, Rzymianow imitowali, także się bindą koronuiąc: á cżasem pospolitey zażywali czapki, á podcżzs solennych aktow, nosili ná głowie stroy Crimonia lilii formę maiący Cesarze Tureccy, także zawiązania na głowie zażywaią, albo za woiu bardzo bogatego, Turban, niby tulipan zwanego. Teraznieysi Krolowie in Occidente, koron zażywaią z złota, srebra, drogich kamieni zrobionych, ktorych ta część, co głowę otacża, iest nakszatałt bindy, á na niey stoiące roże, y puł cyrkuły na Krzyż zawieraiące koronę, takie są: Polskiego. Francuskiego ChmielAteny III 76-77.
– Tulipant, vid. Turban. T III 2359.

2. »ozdobna roślina cebulowa; wizerunek tej rośliny«

– [...] nie tak wdzięczny tulipant przy wonnej dolinie, swój gdy kwiat o tysiącu różnych farb rozwinie. TwarSLegK 170.
– Pole rozkoszne, które zielonością I rozlicznych ziół woniejąc wdzięcznością Wszystek przechodzi z swemi tulipany Świat nieprzejrzany. BorzNaw 33.
– Nie dostałaś faworów tych w zielniku sielskim, Kędy tylko wasilek kocha się i mięta Z przykrym lubczykiem, którym brzydzą się panięta. A w wirydarzach swoich każą tulipany Z koronami carskiemi sadzić na przemiany. ZimBSiel 101-102.
– Nie ma, ach, nie ma nic w sobie zdradliwy Świat ten dobrego; oset i pokrzywy, Chwast, głóg i ciernie w jego Wirydarzu Rodzą się; w Twym zaś, święty Gospodarzu, Rumiane róże i lilije białe, I tulipany rostą okazałe. MorszZEmbWyb 290.
– Iáko gdy piekne rozne tulipany Rosa pokropi, gdy wschodzi swit rany. OblJasGór 98.
– Roze Szkarłatnym y karmazynowym Iedwabięm tkane na Kwieciu gotowym, (W ktorym się wonne listki rozwiiaią) Iasnorumiane rubiny wydaią: A Tulipany w złotogłowach całe Vpstrzone stoią w złoto y w korale. OblJasGór 155.
– Toż pachnąca lewándá/ Tulipan/ Fiiołki/ Wrożnobárwę upstrzywszy Kolory wierzchołki. KochProżnLir 9.
– Cebulek tulipanów i innych kwiateczków racz Wć moja panno przez pierwszą przesłać pocztę albo okazję, bo teraz ich w jesieni dobrze zbierać. A napisać jako ich sadzić i o którym czasie. SobJListy 202.
– Sliczna lilia, lecz nie długo trwała; [...] okazały tulipan, lecz krotki iego pozor. PisMów II 174.
– Po burzach - cicha chwila następuje, Po śniegach - kwitną znowu tulipany, Dzień się po ciemnej nocy ukazuje I wraca promień z śrzódzorza rumiany. LubSTobPol 157.
– Jeżeli wypukłości trzeba znaczney, (iako to u tulipanow) to i formeczkę miey pogotowiu. SekrWyj 117.
– Tulipany pstre i odmienne mieć będziesz, wziąwszy roznego koloru iedwabiu po trosze. SekrWyj 117.
– Tám Fiiołki bárwiste, owdzie Tulipany Pieszczone; [...]. DamKuligKról 231.
– Król jm. w gabinecie u królowej jm. jadł; podczas którego pytał mię król jm. o wyjeździe w.ks.m. dobrodzieja. Czyniłem tedy relacyją i o kwiatkach, alias tulipanach, w Białej, których tu jeszcze nie masz [...]. SarPam 109.
– Obrazek na deszce, tulipany y inne kwiecia, morele, bez ramy. InwWilan 75.
– [...] U mnie za nic są honory Bo mi milej sieść na trawie Wolę nizko napaść oko Między roże, tulipany Tu mię zazdrość nie naruszy Tu przeciwnej nie znam chwile [...]. ZbierDrużWir I 156.
– Z rożą ozdobną, mile z narcyszami Tulipanem, y Piwonij, niech sami Idąc swe czoło pokazuią wesołe. MikSil 5.
– Tulipan, la tulipe. KulUszDyk 202.
– Bo iak (pisze Stanisław Lubomirski Marszałek niegdyś Wielki Koronny): Bo iak, spokoyne morze, gdy się skończy fala: Po ciemney nocy, słońce dzień iasny zapala: Jak, po śniegach przyiemnie kwitną tulipany: Tak nieszczęście, czas rodzi szczęściu obiecany. WiśARoz 39.

a) »kwiat tej rośliny«

– Ale i to kryminał, kto nad Alkoranem usiadłby nieprzystojnie abo tulipanem i różą ziemię potrząsł, bo tak wierzą o niéj, że pocąc się Mahomet wycisnał ją z skroni; także kto by źle użyć barwy śmiał papużéj, która samym pokrewnym Mahmetowym służy. TwarSLegK 167.
– [Jutrzenka] Czemu nie śpiewam y ia sámá sobie/ Ani wam pieśni pomagam uczonych/ Mnie przybrał Iowisz Niebu ku ozdobie/ Mnie dał y wodzem koni nieścignionych/ W ráney moiey naweselszey dobie/ Kwitną y ziołá w ogrodách zielonych/ Nic tulipanty/ nic w piękności swoiey Bez żyznych kropli/ y ochłody moiey. TwarSDaf 2.
– Jako gdy rozkwita Róża, a żółty tulipan w piękności Pełen okrasy bywa i śliczności, Tak w stroju owi żółtym i czerwonym Równi zostają kwiatkom ukraszonym, A na nich łubia i szable pałały Oprawne i glans z słońcem wydawały. BorzNaw 148.
– Die Tulipan 12 ist eine Zierd der Blumen/ aber ohne Geruch. Tulipan 12 Ozdobą jest zioł jednák bez Zapáchu. KomDobrOrb 41.
– Na stronie niedaleko stał jej woz złocony, Rożami, tulipany wszytek umajony. Miasto koni łabęcie z wyniosłymi karki Zaprzężone ciągną woz pierzchliwymi barki. TrembWierszeWir II 252.
– Szczęśliwa łąko, któraś temu sianu Stać się kazała za pościółkę Panu. O, siano, siano, wszystek kwiat różany, Przechodzisz dzisiaj narcyz z tulipany. KolBar II 668.
– Gdyby wszyscy tak moderaci byli w swoich pasjach, ambicjach i chciwościach, nie latałoby po Polsce tak wiele projektów, a raczej paszkwilów uszczypliwych, Królowi niesłusznie przyganiających, sprawy jego chwalebne taksujących, nicujących, jako pający i żmije z róży, lilii, z narcyzów, tulipanów jad zbierających; bo widzę, iż to wszystko robią urzędy, których król komu dopominającemu się nie da, jużci u niego król zły, jużci praw nie chowa, to a to przeciw czyni, wolność chce odbierać i tak swoje prywatne nieukontentowanie obłóczą w sukienkę zeli boni publici, żeby się lepiej ta maszkara udała. WolPolFil 597-598.
– Herbae Ep. Naaliae [...] Odmienne Tulipany. MikSil 47.
– FOUETTER [...] Une tulipe fouettér [...] Variata, ou virgata tulipa [...] TULIPAN w prążki czerwone. DanKolaDyk II, 54.
– TULIPE (Fleur qui fait comme un calyce et qui a peu d'odeur, mais fort estimée par la varieté de ses couleurs.) Tulipa, ae. TULIPAN Kwiat nákształt kielicha roznością farb známienity. DanKolaDyk II, 561.
– Prezentuią tamże dwá Pieniądze, z tych, ktore Judasz wzwiął za CHRYSTUSA PANA, na iedney Stronie twarz Ludzką [...] ná drugiey tulipan kwiat wyráżaiące. ChmielAteny II 22.

b) zbiorowo

– Po obu widziem brzegach kupresowe gaje, między nimi źwierzyńce i carskie szaraje, gdzie wdzięczny na ustroniu Fawoni powiewa, a cesarz swe zwyczajne tam uciechy miewa, gdzie przy wonnych dolinach pod lubemi chłody tulipantem i różą natkoione ogrody, nie tak cyrklom zielniczym ani ich ćwiczeniu, jako więcej samemu winne przyrodzeniu. TwarSLegK 182.

3. ekspr., indyw. »mąż«

– Też ci ów, mój dulipan, począł dziwy broić Ale że się rad nie rad musiał uspokoić. SejmBiałBad 68.

Użycia metajęzykowe

- (Epitheta) Historica [...] Francuskie Tulipany MikSil 47

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Odsyłacze

Patrz: TULIP, *TULIPANOWY, *TURBAN.

Informacje dodatkowe

Wydaje się, że w rejestrowanym w słowniku okresie, dochodzi do rozpadu na gruncie polskim zapożyczonego rzeczownika oznaczającego w zn. 1. \\\'turban\\\' i w zn. 2. \\\'tulipan\\\'.

	M.				tulbant \|\| turban \|\| turbant \|\| tyrban \|\| tulpant \|\| tulipant
	Ms.				turbanie

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

*TURBAN

TULIPAN