ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Słowniki nie notują
Najwcześniejsze poświadczenie: 1608

Formy gramatyczne

liczba pojedyncza

	D.				ucha
	B.				ucho
	N.				uchem

liczba mnoga

B.

uszy

liczba podwójna

B.

uszy

Znaczenia

»narząd słuchu«

– Asz on powieda iako Waszec ucho swoie widzisz tak iuz Waszec obaczysz Pana Iaworskiego. PasPam 90v.
– Wziąłem tez iednego Wołocha pięknego z Czarną pręgą trochę był zacięty koło ucha tęn kon. PasPam 96.
– Zatulał uszy czapką niechcąc owego słuchac podchlebstwa. PasPam 100.
– Pomalusienku Człapią przyiechawszy do niego strzelił mu w ucho z pistoletu y zabił. PasPam 203v.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

za uchem wołać komuś:

– Uciekł od zony y wyiechał do Polski z Pułkiem Piaseczynskiego powiedaiąc potym ze przez Sęn y Naiawie iak by mu cos za uchem wołało odstąpiłes Boga. PasPam 70v.

mierzić ucho:

– Nie tylko ucho Boskie ale y Całe Niebo mierzieła [modlitwa] kiedy taką zacną Wiktoryią krolowi Kazimirzowi wyiednała. PasPam 192v.

uszy zatykać:

– Krola z Bawicielem swoim nazywali asz uszy zatykał. PasPam 264.

ucho angularne:

Związki frazeologiczne

denegować ucha:

– Iest [...] wiadoma wrodzona WKMSCi P. M. Miłego łaskawość ktorą uznawamy że Panskiego Swego w kozdych potrzebach nie raczysz WKMSC denegować ucha. PasPam 146.

dawać czemuś ucho:

– Insi zas co się tey pestylencyiey uchronic nie mogli Consilis [radom] onych łacne daiąc ucho. [...] Pod owę podpadać musieli paremiią Qui facile credit facile decipitur [Kto łatwo wierzy, łatwo bywa oszukany]. PasPam 148.

opuścić uszy:

~ Opuscił tedy uszy Arcybiskup powątpiwaiąc w Swoiey Intencyiey ale postaremu nie ustaie w dopinaniu y ma nadzieie. PasPam 230.

turbować czyjeś ucho:

– Deprecor primum [przepraszam najpierw] Pana mego Młgo Majestatem że mi privato [osobie prywatnej] przychodzi Panskie Powazne et multis [wieloma] Oyczyzny Curis [troskami] zatrudnione turbować ucho. PasPam 284.

na uszy obie słyszeć coś:

~ Na uszy obie słyszy Swiat o głos Marsa ktory Promulguie Ze cię za Syna Swego prawdziwie przyimuie. PasPam 271.

coś się o uszy obija:

– Kiedy się to y o nasze uszy obiia zwielką chęcią apponemus curam [dołożymy starania] zeby się takie bez sprawie niedziało. PasPam 284v.

nabić komuś uszy:

– Nabił ci mu tedy uszy nie tylko temu dał pokoy ale z Woyska od Cwierci wyiechał. PasPam 114v.
– Zeć zły człowiek nabił uszy, taki żal masz na twej duszy. Rozum niech twój sam osądzi, gdy rozumiesz, że wzrok błądzi, że to rzeczy niepodobne; bo i uszu nie są godne Te awizy, co cię niemi sturbowali niepewnemi. StanTrans 90.
– Nabiiam, v. m. F. nabiię. 1) benageln, mit Nägeln beschlagen; voll Nägel, Pfähle schlagen. 2) laden ein Gewehr. 3) einschlagen, einrühren, als Eyer. 4) füllen. 5) niedermetzeln, niederhauen. 1) ficher, enfoncer, cogner beaucoup de pieux, de cloux. 2) charger un canon à feu. 3) brouiller, mettre dedans pour préparer qu. ch. 4) remplir. 5) tuër un grand nombre de; abatre beaucoup de. § 1) nabił palow, kołow, gozdzi; nabiię tę deskę goźdźmi. 2) nabić muszkiet kulą. 3) nabić iaiec na iaiecznicę; iuż gorzałczany nabił na gorzałkę. 4) dobrze mu to wory nabiia. 5) z szańcu wiele mu ludzi nabito; nabił ptastwa, zwierza. nabiiam działo. ein Stück laden. servir le canon. nabiiam komu uszy czym. einem einbläuen, den Kopf toll machen. ravoder aux oreilles de qu; inculquer; batre les oreilles à qu. de qu. ch. § nabił mi uszy temi powieściami. nabili mu to w głowę, tym głowę. man hat ihm dieses in den Kopf gesetzt. on lui a mis cela dans la tête. § nabił sobie tym głowę. T III 887.

Związki nieprzyporządkowane do znaczeń

Związki frazeologiczne

kogoś uszy bolą (sz. zm.):

– Ale ty, niecny i zapamiętały Człecze, coś zrobił? Mnie oto bolały Uszy to słysząc! [o uwiedzeniu Praksedy przez Arnolfa] BorzNaw 192.
– Uszy tu bolą słuchając z daleka, co mniejsi mówią; nawet już i na nas narzekają, żeście go sekurowali; niechby była ta pycha i z korzeniem do szczętu wyginęła. SobJListy 539.

dać komuś wolne ucho:

– Aczkolwiek tedy zá stárániem straży do przesłuchánia v sędziego żadny sposobem przyśdź nie mogł: iednák zá namową inszych rádziec/ dał mu wolne ucho. SpInZąbMłot 103.

zachować komuś wolne ucho:

– Obłapiełem go zatym za nogi pokornie prosząc aby zazdrosciwe[m] nieprzyijaciołom moie[m] wiary nie dawał, ale przynamni mnie drugie ucho wolne zachował. OssJŻyw 23.

nadkładać ucha; nadkładać uszu (sz. zm.):

– Chcąc raz szukać żywności, matka im tę dała Przestrogę, iż gdy będzie żywności szukała, Aby pilnie na wszystko ucha nadkładały I onej zaś odnieśli, coby usłyszały. VerdBłażSet 89-90.
– I Astolf, co niesłychanem dźwiękiem bydło ono Wegnał z wielką bojaźnią ich w piekielne łono Dziurą przepaści srogiej, gdzie, jak zapomniały, Stał, uszu nadkładając wszędzie czas niemały Słyszy szum z głębokości wielkich przeraźliwy, Narzekanie, wzdychania i płacz żałośliwy; Zaczem, iż to jest piekło, domyśla się snadno, Myśli, czy się ma wrócić w zad, czy tak iść na dno. ArKochOrlCz III 62.
– Zaśpiewam ja mu przedsię, rad on pieśni słucha. Patrzy na nas i stanął, i nadkłada ucha. SzymSiel 164.

Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

– Kto nogami máło chodzi/ językiem/ ábo vszymá sobié nágrodzi. KnAd 390.

– Vszy słucháiąc/ Ięzyk mowiąc/ Ręce do siebie gárnąc/ Serce pożądáiąc/ nigdy się nie násycą. RysProv 81.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

*UCHO