Pobieranie

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

Ta strona przetwarza Twoje dane osobowe takie jak adres IP i używa ciasteczek do przechowywania danych na Twoim urządzeniu.

Z jednej strony ciasteczka używane są w celu zapewnienia poprawnego funkcjonowania serwisu (np. zapamiętywania filtrów wyszukiwania zaawansowanego czy ustawień wybranych w tym okienku). Jeśli nie wyrażasz na nie zgody, opuść tę stronę, gdyż bez nich nie jest ona w stanie poprawnie działać.

Drugim celem jest gromadzenia statystyk odwiedzin oraz analiza zachowania użytkowników w serwisie. Masz wybór, czy zezwolić na wykorzystywanie Twoich danych osobowych w tym celu, czy nie. W celu dokonania wyboru kliknij w odpowiedni przycisk poniżej.

Szczegółowe informacje znajdziesz w Polityce Prywatności.

Wyrażam zgodę na "ciasteczka":
Tylko niezbędne do działania serwisu
Wszystkie (także służące gromadzeniu statystyk odwiedzin)

PL EN
ELEKTRONICZNY SŁOWNIK JĘZYKA POLSKIEGO XVII I XVIII WIEKU
znajdź hasła
wyszukiwanie zaawansowane
A
B
C
Ć
D
E
F
G
H
I
J
K
L
Ł
M
N
O
Ó
P
R
S
Ś
T
U
V
W
X
Y
Z
Ź
Ż

WIADOMY, WIADOM

przym.
W TRAKCIE OPRACOWANIA
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON
Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SStp (wiadomy, wiadom), SXVI (wiadomy, wiadom; korpus), Kn (wiadomy), T (wiadomy), L (wiadomy, wiadom; XVI-XVII), SWil (wiadomy, wiadom), SW (wiadomy, wiadom), SJP (wiadomy, wiadom)

Formy gramatyczne
stopień równy
lp M. m   wiadomy
ż   wiadoma
n   wiadome
D. m   wiadomego
ż   wiadomej
C. m   wiadomemu
ż   wiadomej
B. m nżyw   wiadomy
żyw   wiadomego
ż   wiadomą
N. m   wiadomym
  wiadomem
ż   wiadomą
Ms. ż   wiadomej
W. ż   wiadoma
lm M. mos   wiadomi
nmos   wiadome
D.   wiadomych
B. mos   wiadomych
nmos   wiadome
N.   wiadomemi
Ms.   wiadomych
W. nmos   wiadome
stopień wyższy
lp M. m   wiadomszy
N. m   wiadomszym
lm M. mos   wiadomsi
B. mos   wiadomszych
nmos   wiadomsze
Ms.   wiadomszych
stopień najwyższy
lp M. ż   najwiadomsza
N. m   najwiadomszym
odmiana niezłożona
lp M. m   wiadom
Znaczenia
1. »taki, o którym ktoś coś wie, znany«
  • – [...] co ábowiem zá dziw/ gdy iáko lekarz z zepsowánia y nádwątlenia vmiárkowánia ciáłá ludzkiego/ przed czásem dobre ábo złe zdrowie vpátruie: ták i szátan z postánowienia powietrza sobie wiádome/ á przed námi zákryte opowieda niepogody. SpInZąbMłot 423.
  • – Insze podobne tym czaty, przez inszych równego serca mężów, na każdy się prawie dzień działy. Te jednak zdało się tu na przykład jako wiadomsze autorowi położyć. DembPrzew 36.
  • – Niech tedy vważy káżdy, ieżeli słusznie ná delátią iednego infamisá condemnowány iestem, zktoremi kiedy áni conversowáć godzi się wedle Práwá, coz więcey miáło mu się godzić, ná moię, Bogu, Oyczyznie, y Swiátu wiádomą niewinność, z niezbożną porywáć delátią. LubJMan 153.
  • – Kto się czuie norzycami ten się oto niech uraza (ktore dicterium iest tri[t]um y wszystkim wiadome). PasPam 140.
  • – Nie była by Swiatu wiadoma Cnota gdy by iey rozmaite nie wyprobowały adversitates. PasPam 149av-150.
  • – Nąm tez od ludzi opowiedziane Iuz są wiadome y Iawne iego Actiones. PasPam 152v.
  • – Wiadoma mi iest iego przyprowadzeniu tych Ludzi Modestia. PasPam 172v.
  • – Szlachcic jeden do dworu wyprawując syna, Co też sobie przypomniał, w tym go napomina, A zwłaszcza młodszym będąc, że się sam nim bawił, Radby dziecię w wiadomych obyczajach sprawił. PotFraszBrück II 367.
  • – [...] rzecz iest niedoskonáłego rozumu záżywáć dyskursu, y znáć że czego nie rozumie, y tego zrozumięnia szuka przez dyskurs, postępuiąc od rzeczy wiádomych do nie wiádomych [...]. TylkRoz 4.
  • – Iużci możnieyszy między obcymy Narody, Gdzieby z Polskiey umykać szukáią gospody [...] Y żenią się tám, dziećmi znowu powracáiąc, Z kąd świeżo ná świát wyszli, iák do mieyscá záiąc: Vchodząc do wiádomey knieie przed Herápy [...]. PotPocz 24.
  • – [...] wszeláki zmysł y fałsz nie máiąc inszego końca tylko mowić przeciwko wiadomey sobie práwdzie, á tym samym drugiego oszukiwać, iest (mowię) peccatum fallaciae, to iest, grzechem oszukania drugiego [...]. JabłSkrup 11.
  • – [...] na ten czas Cesarzowi Snadno było od traktatow w Passau uczynionych odstąpić, lecz gdy woysko Cesarskie, miasto metz in utili Eventu obległo y nazad masierować musiało [...] R 1553 w Auszpurgu ow Wiadomy pokoy był Zawarty. IntrHist 222.
  • – Powierzywszy między innemi tey Prowincyi WMści [...] ábyś to usilne żądanie násze rowno z inszemi Kollegami swemi w posrzodek Stanow Koronnych nászym Imieniem odniosł, ktore ná miłości y przychylności świátu y wiekom wiadomey tey cney Rzeczypospolitey przeciwko krwi Panow swoich zasadzamy. DanOstSwada IV, 38.
  • – Co się tycze innych polowań z gończymi, jako o prywatniejszych i wiadomszych nie wyrażę nic innego, jak przestrzegając, by odprawę nigdy z zwirza dawać samego, ale chlebem o niego otartym [...]. RadziwHDiar 205.
  • – Wiadomy, świadomy. [...] 2) kund, bekannt. [...] connu, notoire [...] wiadoma to każdemu rzecz. T III 2516.
  • – Tę mulicę wzięto z mieyscá dálekiego [...], bo się o táką postáráli, áby, gdyby sobie drogą wiadomą poszłá, nie ná tey stánęłá do ktorey przywykłá, ále żeby tylko sámá opátrzność Boská mieysce náznáczyłá. TylkStrom 68.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • wiadoma rzecz:
    • – Wiádomo iést/ wiádoma rzécz iést. Scitum est [...] Constat inter omnes [...] Exploratum est mihi [...]. Kn 1239.
    • – [...] wiadoma też rzecz iest światu wszystkiemu/ że toż vczynić musieli Anno 1595. y Anno 1617. nie tylko teraz [o Moskwie, która musiała zapłacić Polsce po przegranych wojnach]. MerkPol 305.
2. »taki, który o czymś wie; taki, który coś zna«
  • – Wiádomy/ v. Swiádomy/ Znáiomy. Kn 1239.
  • – Był [wezyr] tu kiedyś Gońcem do nas, zaczym to sobie arrogował, że y Polski dobrze wiadom. TwarSLeg 93.
  • – I wy, serdeczne westchnienia, Świadome mego cierpienia, Wiadome same i tego, Żem przecię dokazał swego, Co się z ust mych wydzieracie, Ach, cyt, i tak mię wydacie: W szkole miłości wzdychanie Za wyraźne słowo stanie. MorszAUtwKuk 12.
  • – Wdayze się z-nim [marnym żołnierzem pospolitego ruszenia] wrzecz, chociasz niebył daley bursy Historye; y one usłyszysz discursy Iusz on wiadom Porochow, Czaiek y Kodaku Wiadom złotego, wiadom Kuczmanskiego szlaku. PotWoj 33.
  • – Forteca to iest te Lachowice tak foręmna [...] Siła takich co iey dobrze wiadomi. PasPam 99.
  • – Strzesz Boze Potrwozyc Woysko y krola dla naszych Zartow y twoia Szyia była by wstrachu bo tez to tam był z moim wyrostkiem, iako wiadomy mieysc bo Lublanin był Szlachcic. PasPam 238v.
  • – Wielki był polityk Mazaryn, a przecię pobłądził był w kilku terminach, choć był wiadomszy Francji, bo się tam był schował. SobJListy 99.
  • – Winszowáć tylko Wm. M. Panu przychodzi mi/ że z tak zacnego i rodowitego domu/ o ktorego mnie zacności mowić ob tenuitatem daremna i nie potrzebna/ i ktorego Wm. M. Pan wysokich decora dobrze wiádomeś; z tego mowię domu przybierasz Wm. M. Pan decoribus domu swego statumina [...]. PisMów II 192.
  • – [Macocha] Będąc najwiadomsza tego i, co słyszała od mego Ojca, to wszystko zeznała, jakom pozwolić nie chciała [na ślub z Ezopem]. StanTrans 70.
  • – Siostro ma Anno, wszystkiego wiádomá, Ty pomnisz, co się działo między nomá [...]. OvChrośRoz 99.
  • – Byłáli wzmianká o cnotliwym człeku, Iam naywiádomszym stał się iego wieku. ChrośZbiór F3v.
  • – Wiadomy, świadomy. 1) kundig, geübt [...] expert, expérimenté, entendu, fait. [...] 1) wiadomy świata, tey nauki. T III 2516.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • wiadomy rzeczy (sz. zm.):
    • – Lecz exystymácyey dobrey człowieká ták wielkiego/ ktorego wysoki rozsądek/ y zacne przymioty/ wszytkim są znáiome/ pismá tákie v ludzi bácznych y wiádomych rzeczy namniey náruszyć nie mogą. SzemGrat 118.
    • – [Jezuici] znieźliczonych przykładow ná oko iáśnie (wespoł z inemi to vważaiącemi y rzeczy wiádomemi) widząc/ iáko często ćwiczęnie teyże młodzi/ dáne od nich/ wKrákowie się odmięnia/ [...] stáráią się o to/ áby młodz Akádemicka [...] wolności ktorą ma w Akádemiey/ ná dobre/ á nie ná złe/ vżywáła. SzemGrat 324.
    • – [...] osobliwie jeden [jeniec], czy-li wielki frant, czy-li nazbyt rzeczy wiadomy, cale się z tamtymi nie zgadza, bo powiada, że chan i Ibraim pasza lubo stanęli pod Zbarażem, ale to tylko uczynili dla odmiany paszy, i szyję w tym swoją stawia, że go dobywać nie będą [...]. SobJListy 435.
    • – Piszą o Mágnesowey Márynarze skále, Ieżeli blisko pod nię Okręt zniosą fale? Bo ią wiádomi rzeczy, mijáią z dáleká, Wyimie, ktorymi zbity, do iednego ćwieká. PotPocz 94.
  • wiadomym kogoś czynić:
    • – [List do cara] Bijem ci czołem, my ludzie narodu polskiego, których (w) więzieniu bez przewinienia naszego na Białem Jezierze dzierżysz [...] wiadomem cię czyniąc o wielkich nędzach i dręczeniu naszem [...]. NiemPam 252.
    • – Wiele pisac trudno bo czas pod ten czas non suppetit, krotko o to tylko prosic bende WMMPana, abys mię wiadomym czynił iako naipredzey y iako naiczesci co się tam dziac bendzie albo stało hactenus na Coronacy. OpalKListy 406.
  • wiadomym kogoś uczynić:
    • – Vniżenie przytym upraszam/ ábyś mię wiádomym uczynić kazał/ ieżeli się tego niepospolitego ruszenia spodziewáć pewnie abo raczey obawiáć mamy [...]. PisMów II 385.
    • – Nieutáiłem namniey, ábym cię wszelkiego Wiádomem niemiał práwá vczynić Bożego. DamKuligKról 147.
3. »taki, który się na czymś zna; doświadczony«
  • – Ponieważ nauczyłem cię sposobu obronienia fortecy i obrażenia nieprzyjaciela i jako mają się rozdzielić działa po niektórych miejscach w fortecy, teraz chcę cię uczynić wiadomszym i bieglejszym, żebyś umiał nie tylko bronić się, ale i obrażać, jako powinność puszkarska niesie. AquaPrax 252.
  • – [...] tego ma Hetman przestrzegáć; Aby co tydzień w Obozie/ pewnego dniá/ po dwá woyny wiádomszych/ z káżdego Pułku/ lubo zpod káżdey Chorągwie wziąwszy/ [...] o porządku Obozu/ y o całey Woynie/ rádę zwodził [...]. FredKon 33.
  • – W zbytnie gorącá, ile w Miesiącu Czervvcu, iáko też ku zimie strzedz się Zrzebcow rzezáć: do czego dobrze wiádomego, y sposobnego záżyć konowałá, áby przy rznięciu wiedział ktore przypaláć, y záskvvárzáć żyły. HaurEk 45.
  • – PRAECVSTODICIA VRZĘDNIKOM, Ci, áby byli wiádomsi y do Gospodárstwá sposobnieysi niż Włodarz, álbo Kárbownik, bo to ostátnia, kiedy chłop vczy rozumu Vrzędniká, gotowe ma nád nim pánowánie. HaurEk 67.
  • – Wiedzieć komu Arendowáć, áby poufáłemu, wiádomemu y skromnemu Gospodarzowi, ábyć zá swym nierozgárnionym Gospodárstvvem nie spustoszył Máiętności [...]. HaurEk 81.
  • – Lás ieśli iest w dozorze, ieśli w nim iákiey nie mász szkody? tákże w Gáiu y Pásiekách, ktore obiecháć, z pniow świeżych, y z przerzedzenia vpátrowáć mieyscá, wziąwszy zsobą wiádomych ludzi, pilnie inquirowáć, y surowo przykażáć. HaurEk 89.
Znaczenia niepewne
2 lub 3:
  • – Wiádomego Praw wtedy [na sądzie ostatecznym] niebędzie Pátrona, Ani wymową będzie spráwá obroniona [...]. DamKuligKról 57.
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Podhasła

WIADOMY
rzecz
m

w funkcji rzeczownika
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON

Formy gramatyczne
Najwcześniejsze poświadczenie:
1626-1639
Znaczenia
1. »ten, kto o czymś wie«
  • – ROZBICKI zowie się chłopski syn. Z Mazosz się być udawał, a wiadomy tam powiedał, że nieprawdę udawał, iż w Mazoszu nie masz nigdziej, co by jego rodu beli, oprócz żeby chłop gdzie we wsi. TrepNekLibDworz 320.
  • – Excessy wszytkie w sądzie zobopolnym, który Jch Mć z obu Narodow postanowią bez miłosierdzia karane będą według Artikułow Woyskowych, o których niewiadomi u wiadomych niech się pytają. PiasRel 22.
2. »ten, kto się na czymś zna«
  • – Gdy Mlewo ná miárách, niech pod kluczem y dozorem Dworskim bedzie: ieśli też w Arędzie, wiedzieć z kim mieć sprawę, wiádomemu, á nie hołocie iákiemu árendowáć [...]. HaurEk 41.
  • – Niektorych lekárstw Aptekárskich ktore są w pospolitszym używániu dla mniey wiádomych podáie się explikácya. VadeMed 321.
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Data ostatniej modyfikacji: 22.03.2022

*WIADOMA I
rzecz

w funkcji rzeczownika
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON

Formy gramatyczne
Najwcześniejsze poświadczenie:
1683
Znaczenia
 mat.  »znana wartość liczbowa«
  • – Ná trzecim záś terminie, gdy postáwisz cáłą [linię] EZ, 2000; znaydziesz (przez złotą liczbę, ze trzech wiádomych,) czwartą nie wiádomą 536. SolGeom I 82.
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Data ostatniej modyfikacji: 08.03.2016

WIADOMA II

w funkcji predykatywnej
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON

Formy gramatyczne
Najwcześniejsze poświadczenie:
1644
Znaczenia
»jest znane«
  • – Wiadoma to kozdemu/ że zapozwany ziemianin z ziemstwa do grodu/ z grodu do Trybunału/ z Trybunału do Assesory/ z Assesory do Relacy [...] pomykać musi. WojszOr 236-237.
  • ~ Proszę odpuść Oniaszu, álbowiem wiádoma to tobie, że stáry y dźiećię w iedney sforze, y zá iednym się záiącẽ vganiáią. WojszOr 296 [295].
  • – [...] Annibal on tak szumny y nie zwyciezony Przes lat tak sieła co wział co sprawieł wiadoma Na cosz przyszedł chudzina wygnany z Oyczyzny Musiał sie po Asii tułac nadsługuiąc Krolom [...]. OpalKSat 80.
  • ~ Hannibał on iák szumny y niezwyćiężony Przez lat ták śiła/ co wźiął/ co sprawił/ wiadoma. OpalKSat 111.
  • ~ Wiadoma zaś że y najmnieysza gorączka Febriliczna we Krwi sen niespokojnym czyni, a ztąd nikomubym nie radził, aby wten czas, kiedy śię wszystkiego wystrzegać trzeba, coby naymnieysze nadprzyrodzone Krwi wzburzenie sprawić mogło, sen aż po pułnocy odłożył. WolfTrakt 31.
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Data ostatniej modyfikacji: 20.11.2024
Odsyłacze
Patrz: NIEWIADOMY, NIEWIADOM, NIEWIADOMIE, NIEWIADOMO, WIADOMIE, WIADOMO.
Autorzy: RB
Data ostatniej modyfikacji: 20.11.2024