ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SStp (wielki, wieliki, wielik), Kn (wielki), T (wielki), L (wielki), SWil (wielki), SW (wielki), SJP (wielki)

Nienotowany w słownikach:
SXVI (?)

Formy gramatyczne

stopień równy

lp	M.	m		wielki
		ż		wielka
		n		wielkie
	D.	ż		wielkiej
	C.	m		wielikiemu
		n		wielkiemu
	B.	m	nżyw	wieliki \|\| wielki
		ż		wielką
	N.	m		wielkim
				wielkiem
		ż		wielką
	Ms.	ż		wielkiej
lm	M.	mos		wielcy
		nmos		wielkie
	D.			wielkich
	B.	nmos		wielkie

stopień wyższy

lp	M.	ż	więtsza
	B.	ż	więtszą
		n	więtsze
lm	D.		więtszych
	B.	nmos	więtsze
	N.		więtszymi
	Ms.		większych

stopień najwyższy

lp	M.	ż			najwiętsza \|\| największa
	N.	ż			najwietszą

Znaczenia

1. »znacznych rozmiarów, bardzo duży; bardzo liczebny; bardzo wartościowy; ogromny«

– [...] sámych koni zdobytych od nászych w tey bitwie ráchuią pięć tyśięcy/ á więtszą [!] część przy Kozakách się zostáło. RelBit A3.
– [...] ále iż się nam nie zdáłá rzecz podobna/ áby był miał nieprzyiaćiel ták przećiwne sobie szczęśćie wytrwáć/ mogąc ie więtszymi pośiłkámi rátowáć/ gdyby ie był miał: wiárysmy temu iezykowi dáć niechćieli [...]. SzembRelWej A2v.
– Mogłyby być 4 bałwaniki tam, gdzie bankują trzy, ale by były bardzo drobne, którymi nie można by się akomodować kupcom, bo na tak wielkim wozie, jako zwykli przyjeżdżać, 2 małe bałwaniki nie mogą dobrze leżeć, a na jeden bałwanik wielki wóz; i czyni kupiec i furman tak wielki koszt na małego bałwanika jako na największego, a nie mogłyby się jemu nagrodzić takie koszty, zaczym już według sznurów ich i miar musimy się akomodować bankowaniem. InsGór 1642 12.
– Odrekbyś sia Lutora i biesa samoho, Pobywawszy u cara związan moskowskoho. Da i u nas dutka jeść i żołud wieliki, Dionizej, Dorohfiej umiejut laliki. WitPierKontr 328.
– Piecow wdomach niemaią chyba wielcy Panowie bo od nich wielki podatek na krola idzie. PasPam 56.
– Lubo tam iest port Spokoyny y Cichy ale przecię nieprzystępny bo do Samych Bulwarkow okręt wielki woięnny nieprzystąpi Chyba te małe okręty kupieckie Szmagi trzeba tedy do Okrętu wozić się. PasPam 68.
– Iest tam Staw wielki bardzo [...] gęstą trzciną zarosły tam Litwa Niebozęta Uciekali zpogromu. PasPam 112v.
– To iest ryba wielka [...] tak smaku dobrego iako zadna Ryba nie iest smaczna, Sama zas wszystka iest tego Smaku co Iesiotr. PasPam 164.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

babka wielka:

– Pierwsza Babká wiélka/ ktorą czérwoną zowią. SyrZiel 1129.

arteria wielka:

– Zyły pospolite serca są dwie żyły pulsowe iako są: Arterya wielka [...] y Arterya do płucow idąca. KirchFac 31-32.

bluszcz wielki:

– Bluscz drzewny/ ktory y wielkim y białym zowiemy/ iest bárzo krzewisty. SyrZiel 886.

bania wielka:

– ABy w ciągnieniu Muchy nie przeszkadzáły koniom [...] Dostáć liścia bań wielkich, ktore dobrze stłuc w mozdzerzu, y tym sokiem pomázáć koniá. HaurEk 58.

żaba wielka:

– Żábá ziemna krostáwa/ wiélka. Bufo [...]. Kn 1355.

Związki frazeologiczne

wielka zegarowa godzina:

– Dał tedy Bog Wszechmogący że Nienagle poczęło [morze] igrać ale zwielką zegarową godzinę tak się pierwey ruszac poczęło. PasPam 66v.

w wielkiej frekwencjej:

– Koronacyia potym była w Krakowie dnia 29 września wwielkiey Ludzi roznych Freqvencyiey PasPam 234.

Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

– Bogáctwá wiélkie ná máłé przestáwáć. KnAd 1185.

– Wielkie Bogáctwo/ wierna miłość/ cięszka chorobá/ y zránione sumnienie/ nie mogą być zátáione. RysProv XVII, 7.

2. »przekraczający zwykłą miarę pod względem siły, intensywności lub jakości; niespotykany, niezwykły«

– Pan Hetman wedle potrzeby woysko spráwił: á ci zrázu poczęli nas byli obiemá skrzydłámi obchodzić/ w których naywiętsza ich potęgá byłá. NowinyDymitra Aijv.
– [...] iáka bydź może Więtsza vciechá/ iedno łáská twa/ moy Boże? NowinyKról Av.
– [...] obywátele támeczni zwielką swą pilnośćią ná to przygotowáli/ áby ią [królową] znaywiętszą (iáko przynáleżáło) vczćiwośćią/ z okazániem niezwyczay ney Pompy ták wszátách/ koniách/ y woiennych Rynsztunkách/ iáko w stáwiániu Arcus Triumphales z rozmáitemi sztukámi y misterstwy budowne/ do Miástá swego przyięli. JudCerem A3v.
– Ieszczeby więtsze rzecży diuinował [Salomon]/ Ktore iemu Pan Bog nász z łáski swoiey przeyrzał. HofmańPor Aiji.
– [...] skoro też ogień wźiął więtszą moc trudno iuż było rátowáć/ bo wiátr wielki był ku stáremu zamkowi [...]. OpisSmol Av.
– Tey to bowiem poćiechy iáko sobie życży [królewicz], miedzy inszemi błogosławieństwy ná źiemi, ták iey przez syny Rycerskie swe nabywáiąc, w dźiwną sławę a chłubę z tąd sámá śiebie nieiáko przyobłoczy. A słusznie, ponieważ Sławá synow Koronnych z sławą Korony złączona iest, gdyż tákowych synow mieć może, ktorzy ią indies práwie w tym więtszą sławę przyozdabiáią. OzimSzturm Aij.
– [...] wyśćie Bráćia nászy/ nád was więtszych przyiaćioł nie mamy [...]. BuntCara A4v.
– Chleb zgrochu pieką Bo tam tego wielka rodzi się obfitość. PasPam 64v.
– [Wojewoda] cudował się wielkim cudem ze kilka-nascie Ludzi wytrzymało tak wielkiej kupie. PasPam 159.
– Iak wsiedli na Litwę Lubomirszczykowie bo na nich mieli wielki appetyt o to że to wyszli na tę Woynę domową. Tak się ani złożyc nie dali na cięto na bito. PasPam 199v.
– One srogie pociechy obrociły się w Wielki Smutek, Bo krol przez cały dzięn y nieiadł y niegadał z nikim wszystek Dwor iak Powarzony. PasPam 255v.
– Trybunał dyrekcyi mojéj nie reassumował się, bo Litwa w większych siłach będąc niż pars sapiehana, nie dopuszczała. ZawiszaPam 216.
– Mnie więcey nie zostaie tylko wielkiemu powinszowac y aplaudować szczęściu. MikSil 70.
– UWażałem to nieraz, iż naywiększa Czytelnikow ciekawość na tym się zasadza, aby wiedzieć okoliczności tyczące się autora xiążki, ktorą czytaią; czyli on kawaler, czyli żonaty, choleryk, albo melancholik, biały, lub czarny etc. właśnie iakby to pomodz miało do tym łatwieyszego zrozumienia xięgi, y poięcia myśli piszącego. Monitor 8.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

gorączka wielka:

– Tákie wroszki są báyki/ iednák ná vkontentowánie P. Plebaná/ ábysię stáruszkowi (iákim się on zmysla) cholerá nazbyt nie wzruszyłá/ á gorączki wielkiey mu nie przyniosła/ pozwolmy mu tą rázą/ to co on práńdykuie [!] z Poznańskim tym málárzem. SzemGrat 51-52.
– Gorączká cięszka/ wiélka. Causodes [...]. Ardens febris [...]. Flagrans febris [...] Acuta febris, vehemens [...]. Intentio febris. Kn 202.
– Tráfia się tesz chorobá gwałtowna ktora názywa się Cholera, to iest ustáwiczne womity z gorączką wielką. PromMed 142.

Związki frazeologiczne

ktoś obietnice miał wielkie:

– Piniędzy duzo nabrali y obietnice mieli wielkie. PasPam 233.

3. »bardzo ważny; doniosły, podniosły«

– Ci tedy nie dbáiąc ná táką náwáłność/ tłukli się po morzu: áże wrychle po ty[m] vdał się wiátr po nich (ná więtsze oświadczenie rátunku Bożego) [...]. OpisGal A3v.
– To była chwalebna y wielka wiktoryia. PasPam 108v.
– Jp. Ogiński podstoli wiel. księstwa lit. i jp. Pociej podkomorzy brzeski ordynowani do króla imci od księstwa litewskiego in confoederatione zostającego ex incircumspectione samych siebie, przejęci pod Brześciem od ludzi jp. Sapiehy strażnika wiel. księstwa lit. na zdrowiu i fortunie wielką klęskę ponieśli, bo jp. Podstolego trzy razy postrzelono, jp. Pociej ledwie uciekł: zabrano mu wszystko. ZawiszaPam 196.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

post wielki:

– Wpost wielki iedli z Mięsęm nawet y sami Iezuici y konfundowali kto nieiadł. PasPam 64v.

wielki Piątek (sz. zm.):

– Piąték wiélki/ v. Wiélki Piąték Kn 682.
– Wiélki Piąték/ Dies Christi nece memorabilis [...] Charitatis diem vocat [...] Flandri nati hoc die, habent donum sanitatum miraculosum [...] Parasceve in SS. libris, praeparatio s. necessariorum diei festo Paschatis. Kn 1249.
– Chocz raz w wielki Piątek podzcie boso do Kościoła. OblJasGór 39.
– wielki piątek. (...) vendredi saint; Parasceve. T III 2535.

Wielki Czwartek:

– Wiélki czwarték (...) Dies quinta hebdomadis sanctae (...) Dies coenae Domini (...) Dies necem Christi in cruce antecedens. Kn 1249.
– Báránki dáć skopić ná wielki Czwartek, tylko żeby sposobnemu y umieiętnemu sprawcy. HaurEk 103.
– wielki czwartek. der grüne Donnerstag, jeudi saint; jeudi absolu. T III 195.

wielki Tydzień:

– Co kolwiek nomine Swoiey wsi obiecał wszystko poodwozili w Wielki Tydzięn. PasPam 82.

4. »o człowieku: wybitny, znakomity«

– [...] Pochwalamy to Hospodarowi wielikiemu Krolowi wászemu że sie chrzesciánskim dziełem z námi obchodzić chce ále sie Litwy boimy/ bo niewarowni: choć nam Krol chrest pocáłuie/ oná nie zderży nas iáko y drudzy pod Moskwą/ ktorzy choć nászych bronią/ przecię násze żonki y dziatki biorą y włości psuią [...]. BielDiar Bij.
– Piecow wdomach niemaią chyba wielcy Panowie bo od nich wielki podatek na krola idzie. PasPam 56.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

wielki stolnik:

– Przyiechali tedy porządkiem dobrym pięknie Offanassy Iwanowicz Nestorow wielki stolnik Carski człowiek Familiiey Starenney Moskiewski Drugi z nim [...] Iwan Polikarpowicz Dyak. PasPam 163v.

hetman polny Wielkiego Księstwa Litewskiego:

– Deklaracyia [...] dana przez [...] Woiewodę Smolęnskiego Hetmana Polnego w X Litewskiego. PasPam 207v-208.

hetman wielki (sz. zm.):

– Litwa [...] stanęli [...] Zwielkiem Hetmanem Buatem [Pawłem] Sapieią. PasPam 93.

hetman wielki koronny:

– Xiązę Dymitr Hetman Wielki koronny umarł. PasPam 257v.

Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

– Wielkiemu Pánu nie wszytko trzebá baczyć. RysProv Kv.

Związki nieprzyporządkowane do znaczeń

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

Dywan Wielki:

– Na Dywanie Wielkim mianym in praesentia Cesarza Tureckiego, Moffty, Kaimakan y wszyscy Ministrowie Porty, decydowano [...]. MerkHist 2/103-104.

banicja wielka (sz. zm.):

– Wywołánie z-ziemie/ z-oyczyżny/ Bánnicya wiélka. Odsądzenie czci. Kn 1342.

bot. opich wielki (sz. zm.):

– Wziąć nasieniá Czárnuchy/ korzenia ábo nasienia kobylego Opichu/ ábo wielkiego Opichu [...] po trzy łoty [...]. SyrZiel 459.
– Pietruszká álbo Opich Alexándriyski/ drudzy Opichem wielkim/ drudzy Kobelim/ álbo konskim zowią: rożny iest od Opichu Mácedońskiego. SyrZiel 1086.
– ZNáyduie się w tych stronách nászych/ podobne ziele/ temu opisaniu [?]/ ktore wielkim Opichem ábo Kobylim zowiemy. SyrZiel 1087.
– NIeprzystoynie Gir z opichem wielkim ábo kobylem mieszáią. SyrZiel 1089.

wielki wezer:

– Kiedy przystępował wielki Wezer ad oppugnationem Wiednia nigdzie mu się nie smieli [Niemcy] opponere offensive. PasPam 267v.

wielkim pędem:

– Przyidą tedy wielkięm pędem [...] Aprzyszedszy Ryscią stawaią zaraz przy lewym skrzydle trochę opodal od Woyska Litewskiego. PasPam 106.

podskarbi Wielkiego Księstwa Litewskiego:

– Waruięmy y Assekuruiemy [...] nikogo nieexcipuią[c] wyiąwszy iednak tych [ktorzy] [...] Wielmoznego niegdy Gosiewskiego Podskarbiego w XLgo y Hetmana Polnego Smierci y zabicia Complices są. PasPam 211.

buława wielka (sz. zm.):

– Wakansy porozdawano Buławę wielką Xciu Dymitrowi Wisniowskiemu, Małą zas Iabłonowskiemu, Pieczęc małą Biskupowi Warminskiemu. PasPam 248v.
– Buławę wielką dano Panu Iabłonowskiemu. Polną Panu Sieniawskiemu. PasPam 258.
– Wielka buława. T III 88.

bazyliska większa:

– Ocymum, Basilicon, Herba regia, Brisilgenkraut Baziliská większa. GuldOn 13.

bot. bazylika większa:

– Basilicum, Bázyliká większa [rejestr ziół]. CompMed 20.

gorycznik wielki:

– ZIele to/ iáko u Łácinnikow/ ták y u nas rozmáite ma názwiská. Jedni go zowią Gorzyszem álbo Gorycznikiem wielkim. Drudzy Swinim koprem: Drudzy wszywym Koprem: Ini Wieprzyńcem: Niektorzy Siárkowym/ álbo siárczástym korzeniem. Drudzy Jeleniem korzeniem/ iáko y wtore Peucedanum, Sárnim korzeniem/ á zwłasczá Czechowie. SyrZiel 195.

wielki chłop:

– Przy każdem [z dwu starostów] dyaka, to jest pisarza, ma [Wielki Kniaź]. Tych dwu powinność rząd w miasteczkach zawiadywać, miejskie i wszystkiej włości chłopy sądzić, wolą Wielkiego Chłopa albo Kniazia opowiedać. NiemPam 235.

zool. jastrząb wielki:

– iastrząb wielki. Masshu, Massweig, Boshard ein ungeschickter Raub-Vogel. buse, buson, busard, oiseau de rapine fort mal-adroit. T III 473.

iść na potrzebę wielką:

– Iść ná potrzebę wielką [...] na wielki [...] stolec [...]. DanKolaDyk II, 294.

łamikamień wielki:

– Rozłup ziélę/ łomikámięń wiélki. Saxifraga magna, vel saxifragum maius [...]. Kn 945.

bot. zwiesinosek wielki pachnący || zwiesinosek wielki pachniący:

– Zwiśinosek wielki pachnący [...]. SyrZiel 766.
– WIelki zwiéśinosek/ ktory [wielkim zwiesinoskiem] pachniącym/ y Szałwią płonną/ Szałwią ś. Iáná/ Szałwią leśną wonną zowiemy [...] iest wonnośći bárdzo przyjemney y miłey. SyrZiel 766.
– Zwiéśinosék wiélki pachnący. Szałwia ś. Ianá. [Sclarea, Matrisylua, [...] [Herba S. Ioannis, Officin. [...]. Kn 1456.
– Zwiéśinosek wielki pachnący; szałwia świętego Iana. (sclarea, matris sylva) [...] Scharlach. toutebonne, ormin qu'on cultive aux jardis. T III 3058.

Związki frazeologiczne

(Był) zjazd wielki:

– Węsele było bardzo zacne y z iazd wielki. PasPam 257v.

strach z wielkimi oczami:

– Na to parzchnął od śmiechu, y strach go z wielkiemi oczyma odleciał. KonSRoz 74.

chodzić jako wielki pan:

– Einhergehen als ein grosser Herr/ chodzić jáko wielki Pan. ErnHand 203.

Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

– Czásu pogody/ boy się wiélkiéy wody/ ábo náwałności. KnAd 122.

– Wielkiemu Pánu záwsze kostká dobrze páda. RysProv XVII, 6.

– wielkie ryby małe zrą. grosse Diebe hängen die kleinen auf. les gros poissons mangent les petits. T III 1948.

– Wielka tárápátá/ dziuráwa w deżdż chátá. RysProv XVII, 7.

(wariant I):
– V stráchá wielkie oczy. RysProv 79.
(wariant II):
– Ale iák mowią, Strach ma wielkie oczy, Większą rzecz widzi, niźli w sobie sama [...]. DrużZbiór 215.

– mały robak wielkiego dębu tocząc na ostatek obali. eine kleine aber oftere Bemühung thut Wunder. l'eau qui tombe goute à goute, creuse le plus dure rocher; à la continuë l'eau ronge la pierre. T III 201.

– Bębęn zá gorą ábo w lésié coś wiélkiego/ choć iák cébrzyk wiélkość iego. KnAd 1055.

– Kto czéládź wiélką chowa/ i buduié: Ten/ by nawięcey miał/ wnét wyszáfuié. ábo: Drogę do vbostwá sobié gotuié. KnAd 376.

– Kto nádzieią żyw/ wskorali/ będzie wielki dziw. RysProv 37.

– Brácia zgodliwi/ są wiélkie dziwy. KnAd 44.

– Małe winy gryziemy/ wiélkie całkiem połykamy. KnAd 470.

– Nie bądź błaznem/ kiedy nie możesz być wielkim Pánem. RysProv X, 1.

– Ból/ ieśli máły/ ia go zniosę: ieśli wiélki/ on mnié. KnAd 41.

– Ból máły/ znośny: wiélki krótki. KnAd 41.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Podhasła

Formy gramatyczne

Najwcześniejsze poświadczenie:

1614

Znaczenia

»jest ważne«

~ Wprawdzieć flegmę z żołądka, z mieszka grosz wywodzi, Ale wielka to, kiedy zdrowie chore chłodzi. WodGorzBad 22.
~ To wielka, co książę bawarskie powiadał, że do tak zacnéj struktury, jaka jest tego pałacu i ogrodu, nie przyłożył się najmniejszą rzeczą żaden inżenier a nawet ani malarz cudzoziemski. PacOb 38.
~ 11. Ponieważesmy my wam duchowne dobrá śiali/ wielkasz to gdybysmy wásze ćielesne żęli? BG 1Kor 9, 11-12.
~ Dzwonki brzmią: száfrany się y mirry czuć dádzą/ Y (większa wiáry) płotná źielenić się zdádzą/ A ná kształt bluszczu krzewić zwieszáne żałosny: Część w máćicę záchodźi; wątek z swey się strony W látorostki przewala: list z postáwy wystał/ Iágodom málowánym szárłatny glánc przystał. OvŻebrMet 91.
– Mądry y baczny człowiek/ á przy tym cnotliwy Często więc nie ma tego/ czego mu potrzebá/ Przecię niefrásowáć się większa iest v niego Niż nie mieć/ á daleko więc iey nic nieprágnąc. OpalKSat 141.
~ Mądry y baczny człowiek/ á przy tym cnotliwy Często więc nie ma tego/ czego mu potrzebá/ Przećię niefrásowáć się większa iest v niego Niż nie mieć/ á daleko więc iey nic nieprágnąc. OpalKSat1650 141.
~ Dopuśćił Bog grzechu Brátom ná Iozephie/ ále to w dobre obroćił/ nie tylko Bráći y Rodźicom/ ále y wszystkiemu AEgyptowi: Z dobroći dobre vczynić/ wielka/ ále ze złego dobre/ Boska. AnzObjWaś 55.
~ To wielka/ iż Rzymu 7. rázy szturmem dostano/ á tego Zamku nigdy. DelicWłos 94.
– Ale to wielka, że na tę tak wysoką wieżą bez gradusów aż na samą górę wchodzą, tak jeno jakoby in plano aliquo loco troszeczka stoczystym chodził. BillTDiar 171.
– To największa, że wojsko przez zimę w Ukrainie zostając wielce znużone było, mianowicie piechota, której z głodu i zimna siła naginęło. JemPam 431.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Odsyłacze

Patrz: WIĘKSZY.

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

WIELKI, WIELIKI

WIELKA