ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SXVI, Kn, T, L (XVI-XIX), SWil, SW, SJP

Nienotowany w słownikach:
SStp

Formy gramatyczne

bezokolicznik

wymorzyć

czas przeszły

lp	m	3. os.	wymorzył
	ż	3. os.	wymorzyła
lm	mos	2. os.	wymorzyliście
		3. os.	wymorzyli

czas przyszły prosty

lp	1. os.	wymorzę
	3. os.	wymorzy
lm	1. os.	wymorzem
	3. os.	wymorzą

imiesłów uprzedni

wymorzywszy

Znaczenia

»doprowadzić do osłabienia, wycieńczenia lub śmierci, przede wszystkim przez głód«

Rekcja: kogo co

– Zas głodem ich wymorzyc iako Narod Moskiewski w czym zaden znim nieporowna Ladaczym zyw, poszłoby było wdługą Pana Hetmana zas mysl dotego wiodła dla waznych ktore się nizey powiedzą dwuch przyczyn zeby niebawiąc się ku Stolicy nastąpił [...]. ŻółkPocz 28.
– [...] pod ktorym na tez zimę połozono Pana Sapiechę z kilką tysięcy woiska Polskiego (y z tysiącem albo ze dwiema Dunskich kozakow nad ktoremi był Liszowski) aby go mogł dobydz albo przynamniey wymorzyć, y lezeli tam rok czały bez skutku tego czegozmy pragneli. MarchŚcibHist 12v.
– Do tych co w zamku zawarli sie sturmowali niemcy y straciwszy kilka sturmow zaniechali spodziewaiąc sie głodem ich wymorzyć. MarchŚcibHist 16.
– Trzymał sie do Wiosny, przyszło znowu do tego ze go Moskwa wymorzyła głodem, y do wiezienia y iego y wszytkich z niem pobrali. MarchŚcibHist 38.
– Wymorzy się głodem siłá jego: á zginienie pogotowiu jest przy boku jego. BG Hi XVIII, 12-13.
– A/ przydáiąc co do przeszłych słow. A co piszész/ iż/ etc. [...] Quod [...] Quod autem ita scribis [...] á żébyś nié rozumiał iżéć tám iéść dádzą/ ták cię wymorzę/ żé &c. Kn 2.
~ Głodzę/ morzę głodem. vide Wymorzyć/ Morzę. Kn 192.
~ Wygłodzić/ v. Wymorzyć. Kn 1312.
– Wymorzyć wszystkich/ Fame omnes conficere, enecare, necare [...] Vicinum, Vmarzam. Kn 1321.
– Wymorzyć się/ v. Przémieram. Kn 1321.
– [...] chce Holanczyki zwojować i głodem wymorzyć [...]. AktaKrak II/1 81.
~ Wymorzyć/ Fame conficere, necare. Badu iszmárint . SzyrDict 500.
– Zydzi wyszedszy z Egyptu ná puszczą/ że nie mieli fruktow/ y miąs/ y iárzyn tákich/ iákich zażywáli w Egyptcie/ poczęli mruczeć przeciwko Moyzeszowi y brátu iego Aaronowi/ żeście nas wywiedli vmyślnie/ ábyście nas głodem wymorzyli. StarKaz II, 113.
– Vkazował Trakt Woyny, podawał sposoby Ze Gaur samey tylko Cesarskiey osoby Nierzkąc Woyska nie zniesie widziec tylko okiem Bo go w krąg nieprzeyzranem okrywszy obłokiem Zegnawszy Swiat do kupy, y Landem y Morzem Albo zapluiem albo głodem go wymorzem. PotWoj 15.
– [...] nieprzyiacielsię pospieszył za brody Dunaiowe, a z gniewu wszytkie wywarł siły Leopoldstadfundowac, zaraz się w zruszyły Osady y okopy: chcąc wymorzyc głodem I zewnętrznym wyplenic Austryakow smrodem [...]. DrobOpow 19-20.
– Az tez daley kryiomo wrzekomo dla trawy y drew się wykradaią z Obozu uciekac poczeli czego się nasi niespodziewali widząc ich w okopach siłę y nie inaczey myslili tylko ich mieli wymorzyc głodem. HistBun 21.
– Widząc to Chmielnicki że mu tak pod nos kurzą z Kamieńca, umyslił długim oblężeniem y głodem ich wymorzyć. HistBun 25v.
– Cóż jeśli dożywotnym król go honoruje? Nie będzie wiedział, jako stąpać, w niebo pluje; Opieka mu wysokie wstawiła napiętki. Niespodziany początek miewa koniec prędki, Chyba żeby, jak począł, synowców wymorzył, Już nie z prawem, ale z dyjabłem, będzie storzył. PotPis 167.
– Niszcząc nas podatkami żołnierz i przechodem, Wyżenie z wiosek albo wymorzy je głodem. PotFrasz2Kuk II 450.
– I wojskowa starszy[z]na, cudzoziemcy zwłaszcza, Do tej kopie komory: kapelusza, płaszcza, Więcej Niemiec nie miawszy, za rok się spanoszy, jednych wymorzy, drugich żołdatów rozpłoszy, Bierze za nich pieniądze, i znowu w rekrudy, Włócząc po naszych wioskach, bierze ciało chudy; Wyszedszy knechtem, wróci do Prus kawalerem, Choć się z swym w pół, co wydarł, dzieli oberszterem. PotMorKuk III 89.
– Nie tylko się na kamyk, ale na proch zdobyć Nie mogą, żeby mogli Kamieńca nim dobyć, Choć Turcy tak szeroko otwierają wrota, Że zacharę wołoska wprowadza hołota. Dość, że konie wymorzą, sami się ogłodzą i odrą. Nie wojują, ale rakiem chodzą. PotMorKuk III 134.
– Do Herbownych. Między zwierzem, ktorego Bog do swey posługi, Záżywał: Lew iest pierwszy, po niem osieł drugi. Osieł: kiedy Anioł mieczem z drogi zbáda, Do Proroka, co go bił, głosem Człeczem gada. Ná drugiego Proroká, choć ią głod wymorzy, Lew sobie wrzuconego, gęby nie otworzy. PotPocz 154.
– Z tey tedy miary Sylla na Samnitow wielce zagniewany, wprzody Stolice ich kazał obledz y głodem wymorzyc [...]. SzołHist 2v.
– [...] teraz nic inszego żadne nie obaczy oko, tylko całą krainę w Ukrainę pustą przez wojsko saskie obróconą, gospodarzów dostatnich w ostatnich mizeraków przemienionych; nadto tychże wojsk saskich nad naturę okrucieństwo to chce wykonać, aby obywatelów i poddaństwo po miasteczkach i wsiach głodem wymorzywszy nową kolonią swymi ludźmi osadzać. RybMManRzecz 222.
– Piotr Halka Hetman woyska Ruskiego, z Rusią wpadszy do Polski, Sendomirski kray spustoszyli, y w Korczynie zamek drewniany spalili: zebrali się na nich Sendomierzanie, u Lublina z niemi się potkali, y lubo naszych daleko mniey było, Rusi więcey, bo y Litwę y Tatarow na pomoc sobie zwabili, przecież ich porazili, drugich ktorzy salwuiąc życie, do Lublina byli uciekli, gdy Polacy oblegli, tak ich głodem wymorzyli, że się poddać musieli, działo się to w roku 1300 Biel: fol: 205. NiesKor II 349-350.
– Potym wzrok wdzięczny ná XIĄZĘCIA rzuci, Usta śmieiące mało co otworzy, Y rzecze: niech cię ta zwłoka nie smuci, Choć się żołądek twoy głodem wymorzy, Ták ci to bywa tym co miłość śledzą, Nie śpią nie piią, á w kilka dni iedzą. DrużZbiór 241.
~ Wymorzyć, aus hüngern. BierSłowa 320.
~ Wymorzyć, F. wymorzę. aushungern; vom Hunger sterben lassen. afamer; faire mourir de faim. wymorzyć się. Hunger leiden. soufrir la faim; étre pressé de la faim. T III 2699.

Przenośnie

Aż będzie i to wyraźniej niż tamto: "Zamknij wrota, powiedz, że nie w domu nie masz, żona na odpust pojechała, czyć go dyjaboł nadał, drugi nasycić nie może, trzeci na mój chleb wymorzył, wszyscy dolać nie wydołają".MałpaCzłow 250

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Podhasła

Formy gramatyczne

odmiana złożona

lp	M.	m		wymorzony
		ż		wymorzona
	B.	m	żyw	wymorzonego
			nżyw	wymorzony
		ż		wymorzoną
lm	M.	mos		wymorzeni

Najwcześniejsze poświadczenie:

1605

Znaczenia

»doprowadzony do osłabienia, wycieńczenia lub śmierci, przede wszystkim przez głód«

– Tak co ku Austrom hardzie się kasał, I ogniem zewsząd Smoleńsk opasał, Z ostatnich na dół stopni zrzucony, sam oblężony, sam wymorzony. TwarSRytTur 4.
– Materyją zaś na to tak pamiętaj zbierać: Naprzód, jeżelibyś chciał grób z drzewa zawierać, Narąb tych drzew, które się żywiącymi zdały, Gdy się na Orfeowej dźwięk liry schadzały, I tych, w które zmienione trackich krajów żony, Od których broni muzyk legł nieprzepłacony; I to drzewo się zejdzie, w które się ubrała córka, która ojcem swym ojca mieć nie chciała, I drzewo Leukotojej i Dryjopy, którą Nieiwnna winność twardą otoczyła skórą, I lotos, z której krwawe gałązki urwanej Wypadły krople; niechaj da swojej kochanej Sośnie Cybele, w którą Atysa zgniewana Zmieniła; niechaj także jedna opłakana Topola obrócona będzie do roboty Z tych, w które Helijades zmienione sieroty; Więc i drzewo oliwy niechaj lęże polne To, w które włoski pasterz za oczy swawolne Obrócon, i pniak, który Alteja wrzuciła Na ogień, kiedy syna dla braciej gubiła, I oliwa ta, którą Minerwa wywiodła, Kiedy zakład o imię ateńskie przewiodła, I drzewo, którego się Latona trzymała, kiedy Dyjanę z Febem na świat wydawała, I morwa, która swoje jagody sczerniła, Gdy się pod nią z dwu wiernych piersi krew toczyła, I dąb, z którego mrówek ziarnonoszych plemię Wymorzoną Eginy napełniło ziemię [...]. MorszAUtwKuk 131.
– Stoią dworscy wymorzeni/ Długiey głodem nádzieie/ Pełno w izbách/ pełni w sięni/ Tęn żnie/ co ow posieie. KochProżnLir 229.
– I tak się w myśli nic nie roztargniona Samą pokutą a modlitwą pasie [Sara] I chociaż głodem i snem wymorzona, Przecię o strawie nie myśli ni wczasie, Lecz całym sercem w niebie utopiona, Samemu tylko Bogu porucza się, Aż koniec czyniąc modlitwy trzydniowej Głos swój do Boga obraca takowy [...] . LubSTobPol 79.
– Ten przyiaciel od śmierci okrutney nas broni, Ten od piekielnych kátow chciwości nas chroni, Ktorey ták, iák lew srogi, gdy ma wymorzony Appetit, záwsze ná łup czuwá nieuspiony: Strzegą ná nas vstáwnie, y chcą pod swą władzą Mieć: lecz, gdy ten przyiaciel będzie: nic nierádzą, Ten to tedy przyiaciel życżliwy, y práwy, Ktory z lichwą namnieysze płáci násze spráwy. DamKuligKról 99.
– U panów zachód bywa na świcie, gdzie dopiero kładną się na swoje wczasy i spać zaczynają, południe prawe ledwo ich budzi, a nim kawa nasyci, ochędóstwo wybryzuje, ubiór wygotuje, ledwo druga po południu godzina do kościoła sprowadzi i kapelana ze Mszą z zakrystyi, jako z wieży wymorzonego, wyprowadza. MałpaCzłow 244.

Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

Przenośnie

Twa Oyczyżna [!] chorzeie głodem wymorzona/ Záginęłá iey karmia Zgodá vlubiona/ Wtey dostátku pływáiąc/ wzrost swoy roższerzyłá/ A wsláchetney wolności twą włość rozmnożyłá.JurkLech A4v

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Podhasła

Formy gramatyczne

Najwcześniejsze poświadczenie:

1601-1616

Znaczenia

»doprowadzony do osłabienia, wycieńczenia lub śmierci, przede wszystkim przez głód«

– Oto też płochy Tatarzyn dotąd usiadszy na regimencie przodków swych, zwyczajnego przyjaźni oznajmienia nie czynieł dobrego sąsiedztwa. Co wiedzieć, nie jedenli tych wszystkich trzech animusz, nie jednali konspiracyja? Owym poszczwali a sami na smyczy stoją, dla pewnego obłowu patrzając wymorzonego. Szkodać sonie złe tuszyć, ale bezpieczniej się ostrożnemu warować niźli bezpiecznemu tracić. AktaPozn I/1 403.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

WYMORZYĆ

WYMORZONY

*WYMORZONY
rzecz

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

WYMORZYĆ

WYMORZONY

*WYMORZONYrzecz

*WYMORZONY
rzecz