ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SStp, SXVI, Kn, T, L (wynajdować; XVI-XVII), SWil (wynajdywać, wynajdować), SW (wynajdywać, wynajdować), SJP (wynajdywać, wynajdować)

Formy gramatyczne

bezokolicznik

					wynajdować
					wynajdywać

czas teraźniejszy

lp	1. os.	wynajduję
	2. os.	wynajdujesz
	3. os.	wynajduje
lm	1. os.	wynajdujemy
	3. os.	wynajdują

czas przeszły

lp	m	3. os.	wynajdował
			wynajdywał
	ż	3. os.	wynajdowała
			wynajdywała
lm	mos	3. os.	wynajdywali
			wynajdowali
	nmos	3. os.	wynajdowały

tryb rozkazujący

lp			2. os.		wynajduj
lm			1. os.		wynajdujmy

imiesłów współczesny

wynajdując

nieosobowy czas przeszły

wynajdowano

Znaczenia

1. »poszukiwać czegoś realnie istniejącego, odkrywać«

Składnia: kogo, co

Wynáyduię co/ Adinuenio aliquid [...]. Adinuentum est [...]. Inuenta est causa qua te expelleret. Fallaciam inuenti quandam. [...] wyszukać. [...] wyrwáć z kąd/ wymácáć/ wyszperáć alij conducere interpretatur, i. vnde unde fenore conciliare. qui sensus etiam huic loco quadrat. Kn 1322.
A skoro tám zászedszy/ stráconych Synow/ w grobowych Lochách położonych/ opłákiwáć poczęłá; nátychmiast w kámień przemieniona twárdą stánęłá opoką. Y ktorey niegdyś mieyscá Páństwá/ y Monárchie nie wynáydowáły: dźisia przy mogiłách Synow swoich stoiąc/ w iednym kámieniu/ w iednym źimnym grobie/ przestronnym opływa mieyscem. WojszOr 48.
Ma też gentem adeo subtilis ingenii ad navigationes, ponieważ i teraz nowe wynajdują na morzu insuły, prowincje i drogi, o których przedtym nie bywało słychać. BillTDiar 303.
Ták 190 cząstek linii D E ná Máppie do łokći 200 ná źiemi w odległośći D E. Ktore każ wymierzáć, y w końcu tey miáry náznácz stácyą E. Ták wynáyduy wszytkie insze stácye F, G, H, etc: á ieżeli koniec z początkiem nie zeydą się ná źiemi, miy máppę zá niepewną. SolGeom II 101.
Ze iest okrutny, zły, niesprawiedliwy Wiedząc co Caezar zniosł, co y my sami; Ktory chociasz był Wodz arcysżczesliwy, Do tego pierwszy miedzy Biskupami, Choć skrocił Narod Rzymowi straszliwy I za Alcyda oparł się słupami Ziemię przez morze wynayduiąc drugą Niebytą iesżcze w tamten kray żeglugą. ChrośKon 166.
REGUŁA IV. Wynaiduie na sferze Geograficzney mieysce każdemu miastu miasteczku, álbo wsi, ná ktorym znaydować by się powinno. BystrzInfGeogr L3v.
Trudno przyuczone przez niemałe czasy do niezgody serca y umysły, na iedney z zgodą ważyć y miarkować szali, ta twoia przetrawiona przez niemałe czasy nie naczym innym ale na tym zabawa, aby przeciwność iak naydłużey swoie wynaydowała skutki, czylisz tym iednym przez twe usiłowanie zakończyć się może momentem? WojakDysk 16.
Wynayduię co, v. m. F. wynaydę. [...], découvrir. T III 2702.
Naostatek sława rozchodząca się o głosie niewolnicy, doszła do uszu guwernantki; ta kobieta urodzona w Kandyi, zamknięta w Saraiu od lat trzydziestu, była dobra dusza, i nas kochała; ona z pilnością nas ucząc, wynaydywała oraz rożne dla nas rozrywki; nie miała albowiem ztąd chluba dla niey, że iey uczennica, a potym faworyta Cesarska, brała pierwsze od niey nauki; to nie raz czyni wielkie zamieszanie w tym nieszczęśliwym grobie kobiet żyiących. ContBykSuł 52.

a) mat. »ustalać na podstawie obliczeń, obliczać«

Składnia: według czego; co; przez co

Pomniey y to/ iż nie diuiduye/ á pomniąc te wszytkie punktá/ będźiesz mogł diuizyą vczynić/ przez ktorą probę multiplikácyey wynáyduią/ bo vczyniwszy z mnożyćielá dźielniká/ pokażeć ná quotienćie tákoważ wielość/ iáko tu widźisz. GorAryt 41.
A tę proporcią czwartey sorćie/ wynáyduią Ráchmistrze ták/ multiplikuią srzednią sortę z trzećią/ iáko w pierwszym punkćie/ 3 przez 20/ ábo 20 przez 3/ co vczyni 60 [...]. GorAryt 80.
II. Item/ Dałem łamánego srebrá 14 proby/ 9 grzywien/ chćiałbym mieć łyszki żeby ważyły 12 grzywien/ á srebro w nich było 13 proby/ co vczyni przez regułę iż do 13 łotow trzebá wmięszáć miedźi 1 łot/ wynayduię potym przez Regułę proporcyą/ do 9 grzywien/ Facit 11 1/13 łotow/ y znowu ieśliż do 9 vczyni 11 1/3 wiele do 12 F: 15 73/117. GorAryt 124.
[...] przeto skrupulatnie rachuiący, maiąc dany Dyametr, obwod albo periferyą, nie według pierwszey, lecz według drugich, a naybardziey według Metiusa proporcyi wynaydować powinien, ponieważ ostatnia ze wszystkich proporcyi, ktore małemi liczbami wyrażaią, iest naydokładnieysza, według zdania Wolfiusza. OsińRob 18.

2. »robić coś, co wcześniej nie istniało, wymyślać«

Składnia: co

J Wenecki rząd niezáraz táki/ jáki teraz jest/ stánął/ ále zá czásęm: Jáko nástawáły choroby R.P. ták tesz y lekárstwá wynáydowano/ to jest/ nowe práwá ná nowe złośći. GórnDroga Hv.
W Polscze po skończonym sejmie, po sejmikach województw różni różne wymyślali podatki i nie tylko od głów ludzkich, ale i od wołowych, końskich i wszelakiego bydła wynajdywali. JemPam 479.
Starajmy się, ile chcemy, i róbmy plany ustanowienia status bez żadnego defektu, szukajmy sposobu jak najbezpieczniejszego rządzenia ludźmi i ich uczynienia lepszymi, wynajdujmy, ile myśl podnieść się może, doskonalszą rzeplitej formę niż Platona Rzplita, niż Atlantis Bakona, niż Utopia Mora, niż Miasto słoneczne Kampanelli i jeżeli można, niż Fenelona romans, zrobi się idea bardzo doskonałego rządu, ale musi zostać w samej spekulacyi. KonSSpos 298.
Przydatna rżecz być może, wynaydywać nowe słowa, y niemi ięzyk bogacić, ale ledwie nie zręczniey było by, przywroceniem zastarżałych słow, zwiększyć ich liczbę. RzewWKras 202.
Wynayduię co, [...] arfinden. inventer [...]. T III 2702.
Traf, naywiększy ludzi Nauczyciel, wynaydywał następnie Instrumenta muzyczne i iest podobieństwo, iż te wynalazki były winne swoy początek podobieństwu ktore zachodzi między Instrumentami dętemi, i głosem ludzkim. WoenGrebStan 97.

3. »ustalać na podstawie przemyśleń, znajdować w myśli, rozumowaniu, doszukiwać się, określać«

Składnia: z czego; co; w kim

Więc zły Prudent z wykrętney wynayduie głowki/ Przed swoim Pryncypałem rozliczne wymowki/ Nie mogłoć być ináczey dobrze sędźia skazał/ Teżeś Controuersia nieboże pomázał. WitkWol D2v.
Ja racyje wynajduję, iże się sama rachuję: Co jej mam dać poniewolnie, czemu nie mam dobrowolnie? StanTrans 60.
Takowy Hermistrz bywał obrany od przednieyszego Rycerstwa na Capitulum w Pruśiech zgromadzonego, y takiego zawsze z pośrzodka śiebie wynaydowali, któremu cnotliwe żyćie, męstwo doznane, y wybor urodzenia dawało zálecenie. HylInf 27.
[...] hetmani nie mają władzy i mocy w sprawach cywilnych sądzenia wojskowych, tylko in causis facti, i to tylko w zawartym obozie, non in pacta Republica, tym bardziej nie powinni złośliwych ad oppressionem concivium wynajdować pretekstów. MatDiar 700.
Mniey więc dziwnaby rzecz była, że nie maią tey uporney powolności, która sama szpera, i wynayduie wielkie prawdy. ThomZdanie 99.
Wróciwszy się potém do wiadomości o Zrownaniach przekonywa się uczeń, że rzecz nieznana zawarta w Zrownaniu nic innego nie iest tylko pewne zbliżenie do siebie rzeczy znanych z ktoremi się wiąże, pracuie rozumowaniem nad tym zbliżeniem, y nad wytłomaczeniem zaraz przez znaki swoich myśli, ztąd wynayduie reguły na rozwiązanie Zrownań pierwszego stopnia, za pomocą ktorych odkrywa to, co sobie zadał. ŚniadJanProsp 6.
Niecierpliwi byliśmy wiedzieć, coby to było? Wynayduię (daley mowi ta Pani) obyczayność w niey, chęć do cnoty odeymuiącą, mianowicie dla młodzieży. SheridPodosPamPrzedm 4.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

wynajdować sposób (sz. zm.):

Tu sposoby wynajduje, - już sam do mnie wyprawuje: „Jeśli chce, by wolna była, żeby posła pogodziła.” StanTrans 82.
Nie prożnował tym czásem z swoiey strony Krol, y z wielką áplikácyą wynaydował sposoby do uymowánia władzy Duchowieństwu, záczynáł to iednak zrázu Duchowieństwu, záczynáł to iednak zrázu lekko, y z máłego końcá. PotulHist 195.
Ale te strzeżenie się pomnáżáły pássyą Xiążąt, ktorzy wynaydowáli tyśiąc sposobow wymyślonych, żeby ią oświádczyć osobom, ktore kocháli, Xiąże Aryámen w prowádźił w swoy interes więźnię Grecką ktorá byłá przy Amestrys. ScudZawiszHist B3.
Prymas zaś wiedząc dobrze o skrytey intencyi Krola Szwedskiego, ktora była cale na przeciw iego zamysłom, wynaydował rożne sposoby, aby animusz przytomnych Magnatow przynaymniey do zerwania tey Elekcyi nakłonić. SeyHist 41.
Tey prawdy daiesz nam dowod WIELMOŻNY PODKOMORZY, á potomnym wiekom przykład zostawuiesz, kiedy, i we te burzliwe Rzeczypospolitey czasy, wynayduiesz sposob y do pomnożenia sobie znamienitych w niey zasług. KryszStat 4 nlb.

wynajdywać przyczynę:

Usłyszawszy to senatorowie królewscy, posłali do rokoszu, mówiąc: »My żadnej nie wynajdujemy w tym królu przyczyny, dla którejby abo na śmierć skazan, abo królestwa pozbawion być miał«. KrysPasCz II 53.
Ale y tá sentencia ieszcże nie wynáyduie prawdźiwey przycżyny oneg[o] ćiepłá. SykstCiepl 86.
Słyszałem ci ia do wielkich Statystow, że czasem Monarchowie, gdy przez długi czas trwa pokoy w ich narodzie, y namnoży się bardzo wiele ludzi, między ktoremi iest wiele prożniakow, hołyszow, dowcipnych łotrow y oszustow, albo umyślnie im dozwalaią wynosić się z swego kraiu do cudzych, albo żeby się umnieyszyło złoczyńcow, wynayduią przyczynę woyny, [...]. JaroszBł 41.

a) »wyszukiwać coś negatywnego«

Składnia: co; na kogo

Iáko bowiem ty wielce sztuk y chytrośći do oszukiwánia wynayduiesz/ ták wiele Cerkiew Boża ma Ewánielskiey mądrośći ku przestrodze. SmotLam 90v.
Sam nie wiem iakom stanął bez trudności, Ale wnet za to BOG mię poczęstuie, Za miast rozmowy w skrzepłym ciele kości Pragnienie moie gorzkość wynayduie; Umarłą widzę, com miał żywą witać, Trudno się teraz Imienia dopytać. DrużZbiór 192.
Z Wielką krzywdą Chrześcian, ieszcze wynayduią Jnne niegodziwości, któremi plądrują Całą Polskę, co ieśli uważym rozsądnie, Większą od pierwszych szkodę uyrzemy porządnie. BenedList 4.
- Kochasz mnie śliczna Celino! - rzekł Ernewil, a coraz nowe wynayduiesz przeszkody, abym niedostąpił życzeń moich zamiaru! MaucHist 121.
Nie iest ciekawy badać o cudze się sprawy, Wszystko zaś, co do niego należy, uważa, Nigdy nie wynayduje sobie utrapienia, Stosuie się do czasu, do Osob, do mieysca. CoqMinNic A7v.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

wynajdywać winy:

Więc vrząd z ládá przycżyny/ Wynáyduie ná ćię winy. DomByt A4v.
Owszem ich ieszcze do tego przywodźi, Ze urągaią, gdy się zle powodźi, I wynayduiąc iákie mogą winy Sądzą, że zły los nie iest bez przyczyny. ChrośJob 20.

4. prawn. »wydawać wyrok lub orzeczenie dotyczące czyjejś winy, stanowić prawo«

Składnia: zd.

A prawo niniejsze przysłuchawszy się temu wszystkiemu, iż do dostatecznej inkwizycyej przyść się na prędce w tej sprawie nie może [...], nakazuje prawo i wynajduje, aby ten to więzień tantisper był zatrzymany w więzieniu do dnia dziesiątego, [...]. RegZłocz 137.
Między utściwemi Grzegorzem, Janem i Jacentym Łabowskiemi, bracią między sobą rodzonemi, stanął takowy dekret: Ponieważ ta sprawa o podział do sądu swego przychodząca żadną miarą uspokojona być nie może, tylko podzieleniem gruntów zarównem, które grunta iż teraz pod śniegiem zostają, przeto sąd teraźniejszy wynajduje, aby przerzeczoni Łaboscy bracia zaraz po ześciu śniegu prawnych tutejszych wezwali; którzy prawni grunta pomienione na trzy części równo podzielą i na wolne używanie kożdego z braci podadzą, we wszytkich pretensyjach sprawiedliwie rozsądzą i samę należytość ukrzywdzonemu, jeżeli sie jaka pokaże, dekretem swoim nakażą. KsKlim 377.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Podhasła

Formy gramatyczne

lp	M.	m		wynajdujący
	B.	m	żyw	wynajdującego
lm	M.	mos		wynajdujący

Najwcześniejsze poświadczenie:

Znaczenia

»ustalający na podstawie przemyśleń, określający«

Już u nas nienazywaią Wielkim Ministrem mądrego Skarbu publicznego Szafarza, lecz przemyślnego człowieka, y zawsze wynayduiącego to, co mianuią sposoby. MontDuch 375.
Niewinnie Filozofowie niektorzy, wynayduiący co tylko mogą na dyskredytowanie Chrześciańskiey Religii, y tę na nię potwarz kładą, że ta religia zlisza umysły ludzkie, każe złą y podłą mieć o sobie opinią, y iakąś czołgaiącą się przed wszystkiemi pokorę, światowemi honorami, chwałami, wielką reputacyą, y sławą u świata, naucza gardzić. KonSRel 132-133.
Jakoż Orangius był naysposobnieyszy do wynalezienia skutecznych srzodkow ná ośiągnienie przedśięwziętego końcá: miał bowiem rozum bystry, y głęboko penetruiący, dowćip subtelny, y ná wszelkie strony przezorny, á sobie záwsze przytomny, y nowe á nowe sobie rady y srzodki wraz według pory wynayduiący: ále oraz był chytry, zdradliwy, w zámysłach niedośćigły, ktorych nie zwierzał się by naypoufalszemu przyiaćielowi. PoszakHist 23.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Formy gramatyczne

lm	M.	nmos			wynajdowane
	D.				wynajdowanych

Najwcześniejsze poświadczenie:

Znaczenia

1. »wyszukiwany jako coś istniejącego, odkrywany«

Ktoż, czytaiąc dzieie Narodow, nie zadrży, y nie strętwieie na tyle srogich a nieużytecznych katusz, ktore od ludzi rzekomo mądrych wynaydowane, y inszym bez litości naymnieyszey zadawane były? BeccarWagaPrzestęp 102.

2. »wymyślany jako coś nowego, wcześniej nieistniejącego«

Lecż wielka się nieiáka odmiáná vpátruie miedzy nászymi/ y roznemi od przedsięwźięćia przodkow/ máło nie wszyscy báwią się rzemiosłámi/ y iuż więcey nie te náuki/ ktore cnoty vcżą/ ále ktore łákomstwu y zyskowi służą/ bywáią wynaydowáne. WolanDubinWol 30.
Apozema, Decoctio Dilutum To iest trunki rożne według inwencyi Doktorá chorob rożnościom się akkomoduiącego wynáydowane y preskrybowáne tákie decokcie názywaią Magistralia [...]. VadeMed 322.

3. »ustalany na podstawie przemyśleń, znajdowany w myśli, określany«

Nie uspokoiło się iednak wzburzenie, ale co raz insze wynaydowane były sposoby, na przytłumienie Reformy. KleczKal LVII.
Wielkie umysły bardziey maią wzgląd na rzeczy same i gruntowność myśli, iak na ułożenie słow z usilnością wynaydowanych. RolSzylSpos 45.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Odsyłacze

Patrz: *WYNAJDYWANY, WYNALEZIONY.

Formy gramatyczne

lm	D.				wynajdywanych
	N.				wynajdywanemi

Najwcześniejsze poświadczenie:

1772

Znaczenia

1. »wyszukiwany jako coś istniejącego, odkrywany«

Ze Bóg Wszechmogący, kochaiąc swe dzieła, miałby kata piekielnego używać na chłostanie nas, a to szczegulnie na każde zachcenie się baby plugawey za czarownicę mianey, i w sposob przez nię wyznaczony, i innych wiele dziwactw i głupst, przez obrońcow czarownic wynaydywanych i utrzymywanych, macie sądzić za baśnie, za prywatny zysk, i za kuglarstwo. PerzLekarz 210.

2. »ustalany na podstawie przemyśleń, określany«

Ponieważ rożne Osoby Wodkę Beczkami pod rożnemi wynaydywanemi Pretextami mimo powinney Miastu pensyi Mostowego opłacenia częstok[...] skrycie nawozić zwykły, tedy aby żaden do zgromadzenia ninieyszego należący od takowych Osob Wodki potąd niekupował pokiby taż Wodka co do namienioney Pensyi, lub przez przedaiącego, lub przez kupuiącego opłacona niebyła, a to pod wolnym inaczey kupioney Wodki zabraniem. PoniatSAWilk 3 nlb.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Odsyłacze

Patrz: *WYNAJDOWANY, WYNALEZIONY.

Odsyłacze

Patrz: WYNALEŹĆ, WYNALEŹĆ SIĘ, WYNALAZEK, WYNALEZIENIE, *WYNAJDZIENIE, WYNALAZCA, OBLICZAĆ, odszukiwać, USTANAWIAĆ, *WYMYŚLAĆ, wyszukiwać, *INWENTOWAĆ II.

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

WYNAJDYWAĆ, WYNAJDOWAĆ

WYNAJDUJĄCY

*WYNAJDOWANY

*WYNAJDYWANY