ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SXVI, Kn, T (wyprany), L (XVI-XVII), SWil, SW, SJP

Nienotowany w słownikach:
SStp

Formy gramatyczne

bezokolicznik

wyprać

czas przeszły

lp

m

3. os.

wyprał

czas przyszły prosty

lp			1. os.		wypierę
			3. os.		wypierze

Znaczenia

1. »usunąć zanieczyszczenia, zwykle przy użyciu wody, czasem z dodatkami rozpuszczającymi brud i z zastosowaniem środków mechanicznych, jak uderzanie, tarcie«

Rekcja: kogo co

– Dziecko mi kołysze, wypierze pieluszki, Pościołkę sam pościele, postrząsa poduszki. SejmBiałBad 69.
– Wypráć koszulę/ v. Piérzę I. Kn 1324.
– Nieszczęsne płochey fortuny, poronczę, Nie donosiła do naznaczonego, Kresu: kiedy tak zywot moy zakonczę, Ze z moiey prace, y zbioru długiego, Ledwie do trumny zwiotczałą oponczę, Skoro ią wełzach rzewliwych wypierę, A nosz wysługa natymswiecie: bierę. PotSyl 75.
– Aż skoro ustąpiła noc światłości dniowej, Szła doić do piekarnie gospodyni krowy; A widząc, że mniej jedną, wpadnie z wielkim krzykiem: "Złodziejem ci być, mężu, raczej niż rzeźnikiem; Cudze bijesz, mający z żołdatami zmowę, A mnie dzisia najlepszą ukradziono krowę!" Porwie się jak sparzony, bieży ów do chlewa; Śladu pojąć nie może, bo go deszcz zalewa, Na ostatek do skóry i z żoną się bierze, Pozna ta swoję krowę skoro ją wypierze. PotFrasz3Kuk II 526.
– [...] wyprać koszulę, blanchir [...]. KulUszDyk 233.
– Grubna sukienka com tu wniosła z sobą, zgniła od słoty, w sztuki się porwáła, Ta była moiey nágości ozdobą, Długom z niey węzły po sobie wiązała. Co ią deszcz wyprał, wiátr wysuszył, znowu Resztę im dałam, cieszcie się z obłowu. DrużZbiór 184.

Przenośnie

T. Pátrz Diabłá, Struś zeláżo, á Wmść bułat trawisz, w ktory czás wyiazd Wmści? B. Ládá w godzinę, przetoż bądź gotowym y ty, vłoż tłomok, wywodz konie, wsiáday á nie zápomniy toć powiádąm oponcze, gdyż przez powietrzną iádąc kráinę, nie podobna, áby nas deszcz dobrże nie wyprał, álbo żebyśmy mieli minąć sucho zły raz niepogody.AndPiekBoh 131
Przez tę, Jezu reformę twoję z Boga człekiem, Dwiema w oczy, a trzecim w serce uderz ćwiekiem, Żebym stawszy się źródłem, łez serdecznych zbiórką Wszytkie grzechy z mym synem pospołu i z córką Wyprał; dopieroż kiedy do takiej kąpieli Wody z boku przylejesz, co karmazyn bieli!PotZabKuk I 545
[...] Któryś wisząc na krzyżu rozbitym arkuszem, Świętym bokiem krew z wodą lał jako foluszem - Do tego swoje kładę smutny ojciec dzieci: Jeśliby się jeszcze co zawadzało śmieci Na duszach i na ciałach światowej rozpusty, pozwól, dobry Jezu, wyprać w nim te chusty.PotNabKuk I 519
Do iednego Sreniáwczyká. BLisko rzeki mieszkáiąc, często swey urodzie, Często się swey przypátrzyć twarzy możesz w wodzie: Kędyż lepiey Szláchecką powinność obaczy, Ten, ktory swe Sreniáwą urodzenie znáczy? Iáko gdy, co nayczęściey do rzeki ták czystey, Y krynice z kąd rzeká wyście ma Oyczystey: Sercem poydzie cnotliwym, tám wielkie Prádziády, Chwalebne widząc Przodki, będzie brał przykłády, Tám, kędy nieuważna młodość się ubrucze, Wypierze ná łábęcie, czarne piorá krucze.PotPocz 80
Lepszy żywot po śmierci, Cnotliwych iest ludzi. Ale kto się tu w sádzách grzechowych ubrudzi? Kiedy ná szkláne morze, do Niebá Łábędzie, Iego w piekło odeślą, z kruki: wieczni Sędzie. Kędy człek nieszczęśliwy, w siárczystym iezierze, Choć bez końcá będzie wrzał, nigdy nie wypierże.PotPocz 173

2. przen. »zbić mocno, zadać wiele ciosów, razów, spuścić komu lanie«

Rekcja: kogo

– Szkodać by jego mości frasować w tej mierze; I posłom lepak kijem po grzbiecie wypierze, I my byśmy mogli przyść do kontumacyjej Abo nas nasadzano miasto fundacyjej. SynKlechGrzesz 386.
– Wypráć kogo/ v. Wybić. Kn 1324.
– [...] wyprać kogo, battre, frapper [...]. KulUszDyk 233.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Podhasła

Formy gramatyczne

stopień najwyższy

lp

N.

m

najwyprańszym

odmiana złożona

lp	M.	m	wyprany
		ż	wyprana
lm	M.	nmos	wyprane

Najwcześniejsze poświadczenie:

1681

Znaczenia

»taki, z którego usunięto zanieczyszczenia, zwykle przy użyciu wody, czasem z dodatkami rozpuszczającymi brud i z zastosowaniem środków mechanicznych, jak uderzanie, tarcie«

– Przyleciáły tedy pszczołki, iuż ná bánkiet, áliści krowki porostáczáły ták wieie gnoiu, plugástwá, i mowią pszczołkom: iedzcie goście mili, pszczołki do kwiecia przyzwyczáione, wącháć gnoiu niechciáły, kosztowáć plugástwá áni mogły, poleciáły nieiádszy, ále záprosiły wzáiem do siebie krowek ná bánkiet, przyleciáły krowki z-onym wielkim brżęczeniem, á tu wystáwiły swoie potráwy pszczołki, przykryły stoł ni obrusem naywypráńszym woszczynámi białemi, w-kwáterki wyrobionemi, w-kożdą kwáterkę iák trunku miodu á rożnego nálały, i iáko połmiseczkámi okryły. MłodzKaz I, 97.
– Tákáć powieść iest ktorą obwieścił Syn Mesue w Kś. de Animalibus: Ieżeli oblecze szátę mężá białogłowá ciężárna, potym ią obłoczy mąż, niżeli będzie wyprána, odstępuie od niego kwártáná. AlbSekr 317.
– 12 koszul iescze nie zazywanych, 6 wyprane a 6 iescze nie prane, nie marsczone any u sziey, any u reku, koronky przi nich. SzumInw 64.
– LAVE', m. LAVE'E, f. part. adj. Lotus. Lautus. Ablutus. Elutùs. Lavatus, a, um. Cic. Umyty, umyta, zmyty pomyty wyprany. Vne couleur lavée. Dilutus color, genit. diluti coloris, m. Dilutior, m. Plin. Farba rozczyniona. DanKolaDyk II, 191.
– Wyprany. ausgewaschen. blanchi, lavé. T III 2713.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

WYPRAĆ

WYPRANY