Pobieranie

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

Ta strona przetwarza Twoje dane osobowe takie jak adres IP i używa ciasteczek do przechowywania danych na Twoim urządzeniu.

Z jednej strony ciasteczka używane są w celu zapewnienia poprawnego funkcjonowania serwisu (np. zapamiętywania filtrów wyszukiwania zaawansowanego czy ustawień wybranych w tym okienku). Jeśli nie wyrażasz na nie zgody, opuść tę stronę, gdyż bez nich nie jest ona w stanie poprawnie działać.

Drugim celem jest gromadzenia statystyk odwiedzin oraz analiza zachowania użytkowników w serwisie. Masz wybór, czy zezwolić na wykorzystywanie Twoich danych osobowych w tym celu, czy nie. W celu dokonania wyboru kliknij w odpowiedni przycisk poniżej.

Szczegółowe informacje znajdziesz w Polityce Prywatności.

Wyrażam zgodę na "ciasteczka":
Tylko niezbędne do działania serwisu
Wszystkie (także służące gromadzeniu statystyk odwiedzin)

PL EN
ELEKTRONICZNY SŁOWNIK JĘZYKA POLSKIEGO XVII I XVIII WIEKU
znajdź hasła
wyszukiwanie zaawansowane
A
B
C
Ć
D
E
F
G
H
I
J
K
L
Ł
M
N
O
Ó
P
R
S
Ś
T
U
V
W
X
Y
Z
Ź
Ż

WZIĄĆ

czas. dk
W TRAKCIE OPRACOWANIA
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON
Notowanie w słownikach
Słowniki nie notują
Najwcześniejsze poświadczenie: 1601-1620
Formy gramatyczne
bezokolicznik
  wziąć
czas przeszły
lp m 3. os.   wziął
ż 3. os.   wzięła
n 3. os.   wzięło
lm mos 1. os.   wzięliśmy
3. os.   wzięli
czas zaprzeszły
lm mos 3. os.   wzięli byli
czas przyszły prosty
lp 2. os.   weźmiesz
3. os.   weźmie
lm 2. os.   weźmiecie
tryb rozkazujący
lp 2. os.   weźmij
  weźmi
imiesłów uprzedni
  wziąwszy
nieosobowy czas przeszły
  wzięto
Znaczenia
1. »ująć, chwycić«
Rekcja: co

  • – A choć jest własna moja, atoć jej nie bronię, Ale się pierwej w boju masz rozpierać o nię; Powieszę ją na drzewie: niech nie będzie moja, Dokąd się nie rozprawiem, ale ani twoja: Jeśli mię ty zabijesz, lubo też poimasz, Szablę sobie zarazem weźmiesz i otrzymasz.” ArKochOrlCz II 215.
  • ~ A Głos/ ktorym słyszał z niebá/ zásię mowił ze mną/ y rzekł; Idź/ á weźmi te książeczki otworzone/ z ręki Anjołá stojącego ná morzu y ná ziemi. BG Ap 10, 8.
  • – A ty też weźmij jagniątko. AktPasOkoń 179.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • wziąć (kogo) pod areszt || wziąć (kogo) w areszt:
    • – Gdy przybył in adorationem Cara imci, wzięty w areszt, sromotnie jako zmiennik et rem satisfactionis za wzięte od Cara miliony, traktowany źle, do Kijowa zaprowadzony. ZawiszaPam 274.
    • – Consul Francuzki rezyduiący w Liwornie wziął w areszt Kapitana tego statku na ktorym transportowano tego momentalnego Krola [Teodora korsykańskiego]. MerkHist I, 19.
    • – wziąć kogo pod arest. arretiren [!], gefangen nehmen. arrêter; faire prisonnier. T III 11.
Związki frazeologiczne

  • wziąć bezpieczeństwo:
    • »nabrać odwagi«
    • – Ozyła Moskwa y wzięła znowu smiałość y bespieczenstwo. MarchŚcibHist 37.
2. »dokonać jakiegoś aktu lub czynności«
  • ~ Jeden szlachcic żartowny, co tylko koń zdole Bieżąc z miasta do domu, obaczy na dole Kaczora przy gościńcu; więc sani odchodząc: „Witaj mi — rzecze — kaczka — do chłopca — nie brodząc.” Ale gdy wylazł z dołu, zmaczawszy czuprynę: „Niech diabeł weźmie kąpiel i swoję zwierzynę! Słyszysz, wspomni mi zawsze, podając kieliszki, Że w jeden dół wpadają pijani i liszki.” PotFrasz4Kuk I 263.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • wziąć szlub:
    • »zawrzeć związek małżeński«
    • – Poszlismy tedy do Ołtarza Zagrano Veni Creator wzięlismy potym Szlub. PasPam 225.
3. »zdobyć; pokonać«
  • ~ Tegoż dniá vniwersały do kozakow Zaporowskich ták tych co Stárodub/ iáko y Poczepow wzięli K. I. M. posłał żeby Stárodub Záleskiemu/ á Poczepow pánu Podkomorzemu do dálszey resolutiey I. K M. oddáli. BielDiar Cijv.
  • ~ Niechciał Krol Je[g]o Mośc przedśięwźiętego zamysłu swego odstąpic/ áby miał nie wźiąwszy Smoleń[s]ká odiácháć. RekupSmol Aij.
  • ~ NIe mamyć sie ieszcze zgołá ták dálece o co barzo frásowáć/ y do rozpáczy przychodzić/ ábo y ná to się wzdrygáć/ choć nas Krol Polski weźmie/ ábo sie też sámi dobrowolnie poddamy/ ponieważ Czar nász áni my wszyscy niemożem sie mocy y potędze iego oprzeć y wytrzymáć tak prędkiey nawáłności y resolucyey [...]. NowinyMosk B2.
  • ~ I Turczyn nie będzie tak głupi: Miasto wojsk sta tysięcy, jednego z tych kupi. Cóż mu po wielu, proszę, kiedy jednym zdole? Albo mniemacie, że wziął inaczej Podole? PotFrasz1Kuk II 201.
  • ~ Tegoż Roku Jan Car Moskiewski najechał Litwę, i Miasto bogate Nowogrod W. wziął i złupił, ani się ważył Kazimierz zemścić o to [...]. ŁubHist 58.
Związki nieprzyporządkowane do znaczeń
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • wziąć asumpt (sz. zm.):
    • – Na te imieniny [księżny Czartoryskiej] książę chorąży [...] był do Wołczyna zaproszony [...] Ia tedy wziąwszy stąd asumpt [...] spytałem go znienacka, jeżeli na węzeł księżnie kanclerzynej jakiego jej węzła nie będzie ofiarować. MatDiar I,471-472.
  • w niewolę wziąć:
    • »pozbawić wolności, uwięzić«
    • – Towarzysz z pod Chorągwie moiey przed Lat pułtorą w Niewolą wzięty powrocił Ante Triduum z krymu. PasPam 285.
  • wziąć za urazę:
    • »być urażonym«
    • – Pili y zazdrowie [...] Czarnieckiego bo bardzo byli wten czas pokorni. Ia tez chciał rekompensować Ludzkość Ludzkoscią piłęm za zdrowie Dołkorunskiego [Dołgorukiego] [...] Oni to sobie wzięli za urazę. PasPam 164v.
  • chłostę wziąć I (sz. zm.):
    • – Chłostę wziąć/ Dare supplicium alicui de se [...] Dare poenas [...] De tergo vestro dabitur mihi supplicium: Poenas magistro pendes [...]. Kn 67.
    • – Se donner, ou Prendre la discipline [...] Dysciplinę czynić, álbo wziąć dyscypliną, wziąć chłostę. DanKolaDyk I, 470.
    • – Chłosta. Schmiss/ Hieb mit einer Peitsche. coup de foüet. § chłostę wziąć. [...]. T III 114.
  • wziąć chłostę II (sz. zm.):
    • »ponieść klęskę«
    • – Retirowac się nazad poczęli Poganie Na koniec, wziąwszy chłostę nie poslednią zbiegli Do swoich. PotWoj 83.
    • – Iakosz ieszcze y razu, chłosty tak pamiętny Nie wzięli Turcy, na tey Woynie. PotWoj 119.
    • – Wzięlismy Chłostę we Czwartek załuymy za grzech y upokorzmy się Bogu w piątek. PasPam 265.
  • wziąć dyscypliną:
    • »zostać obitym, otrzymać chłostę, tu: zostać pobitym, ponieść klęskę«
    • – I Moskwa wzięli dyscypliną y Kozacy uciekli. PasPam 109.
  • wziąć na cenzurę:
    • »krytykować«
    • – Lubom w Praktyce Astronomiczney dał ná samym początku przestrogę krotką; atoli że się kto w niey niedoiźrzał, dla tego tam położone reguły wziął ná Cenzurę, áni fundamentalną áni Chrześciańskopolityczną. BystrzInfGeogr L1.
  • cel wziąć:
    • »zmierzyć«
    • – To się záchowuie [...] áby z wáłu nieprzyiaciel nie obaczył Pik w szańcách, y celu niewziął. FredPiech C3v.
    • – Zenienarowninie niemogli Celu wziąc dob[rze]. PoczOdlPam 30.
  • gwałtem wziąć (sz. zm.):
    • »w odniesieniu do kobiety: zmusić siłą do odbycia stosunku seksualnego«
    • – Pacholik też ieden Boiarzynowi i dącemu z łazni z Zoną i Córką wzioł mu Córkę gwałtem [...]. MasDiar 57.
    • – [...] czytamy w księgách krolewskich/ że Dawid zpłodził był z cudzołostwá syná/ żonę Uryaszową gwałtem sobie zá żonę wziąwszy. StarKaz II, 385.
    • – [...] tedy mu Zonę Megarę Creontowę Corkę chciał wziąć, a ze niechciała, gwałtem zamyslał [Licus]. PotPrzyp 5.
  • wstyd wziąć komuś:
    • – OSTER se dit figurémens pour enlever, ravir, oster l'bonneur à une fille. Depudicare virginem [...] ODEBRAĆ gwałtem pozbawić odebrać wziąć wstyd Pánnie [...]. DanKolaDyk II, 319.
  • wziąć pod wartę:
    • – Kazałem go związac y wziąc pod wartę. PasPam 167v.
  • niech kogoś kat weźmie:
    • – Nieprzyiaciel mey sprawie: Przyiaciel osobie Niech go Kat y z przyiaźnią taką wezmie sobie [...]. PotWoj 176.
  • języka wziąć:
    • – Tęn drugi młody za kark mię, znac że mię to chciał zywcem prowadzić, bo ieszcze zadnego Ięzyka nie wzięli byli. PasPam 104v.
  • pochop wziąć:
    • »o kuli: rykoszetować«
    • – Moskwá była wypádłá dla drew/ z ktoremi się piechotá páná Stárosty Sądeckiego strzeláłá poruczniká z dziáłá záb[i]to tego/ ktorego było ná gárdło osądzono/ y chłopcá páná Márszałkowego/ y dziesiątnika páná Miecznikowego táż kulá pochop wziąwszy z ziemie w rękę vderzyłá/ lecz nieszkodliwie. BielDiar C.
  • wziąć fortecę:
    • »zdobyć twierdzę«
    • – Bez Armaty y piechoty wzioł fortecę. PasPam 61v.
  • wziąć szturmem co (sz. zm.):
    • »zdobyć«
    • – Panowie Hetmani nasi probowali sczęscia szturmem wziąć [obóz], omal maiąc armaty, nic nie sprawiwszy poniechac musieli. VorLetSkarb 267.
    • – Wziął Szturmem Toruń Szwed, [...] wały mieyskie popsuł in parte, i Baszty około Miasta mocne i misterne. OtwFDzieje 107.
  • żywcem wziąć:
    • »wziąć do niewoli«
    • – Skrzetuski czy zywcem wzięty? PasPam 90.
    • – Zywcem wzięto Paszę Alepu, y Paszę Sylistryiskiego naywyszszego nad nimi Regimentarza. PasPam 226v.
    • – Więzniow zywcem wziętych tam zastano. PasPam 266.
    • – Sam [orzeł] był tak zmordowany, że się jednemu baurowi dał żywcem wziąść. JemPam 168.
Związki frazeologiczne

  • wziąć po boku:
    • »ponieść porażkę, klęskę«
    • – Aż tu wnocy wszystkie siły swoie na naszych wywarł Chmielnicki ze wszystkich stron następuiąc, ale przy Protektorze Bogu wziął dobrze po boku, y nic niewskurawszy reyterowałsię nazad. HistBun 10v.
  • maligna (kogoś) wzięła:
    • »opanowała kogoś gorączka«
    • – Przypadła mi ta chorobka z przepicia [...] zapadłem tedy tak periculose [niebezpiecznie] zem zaraz y ludzi nieznał g[dyż] y maligna [mię] wzięła Co tam zęmną robili Medycy niewięm. PasPam 279v.
  • wziąć głos:
    • »uzyskać prawo przemawiania; przemawiać«
    • – Wziąwszy głos mowi w ten sens. PasPam 141.
  • wziąć berło nad czym:
    • »otrzymywać władzę królewską lub mieć pierwszeństwo, decydujący głos w jakim gronie, środowisku«
    • – Wziął berło nad ptaszem rodzaiem [orzeł]. PotPocz 7.
  • wziąć kogo do berła:
    • »stać się władcą, królem jakiego kraju; podbić jaki naród, kraj«
    • – Cyrus [...] Babilon obiął: Lydow wklubę wprawieł, Wziął Massagety do berła swoiego. PotSyl 101.
  • wziąć habit || wziąć habit z czyich rąk:
    • »wstąpić do zakonu«
    • – Wziąwszy Hábit ś. [Małgorzata] ná káżdy dzień Godzinki Naświętszey Pánny' y Krzyżá ś. y Psałterz cáły odpráwowáłá. OkolNiebo 13.
    • – Gdy miáłá lat 21 wzięłáa Hábit S. z rąk Dominiká S. ktory odmienił iey imię ktorym błá zwana (to iest) Kátárzyná/ na imię siostry Osánny. OkolNiebo 93.
    • – Swiętobliwi Brácia Więcław, Włádysław, Wisław, iednego dnia Habit wźieli, iedneż cnoty mieli, iednegoz dnia pomarli. ChmielAteny II 415-416.
  • tył wziąć (sz. zm.):
    • »zaskoczyć tylne straże, zajść od tyłu«
    • – Chcieli Szwedzi koniecznie teł wziąc Olędrom ale zadnym sposobem niemogli. PasPam 69.
    • – Poczęli nas miesiącem zaiezdzac dla tego że by nąm tył wziąc. PasPam 157.
    • – Iak wzięli teł Chorągwi Woiewody Ruskiego Hetmana koronnego zaraz Chorągiew husarska poczęła uciekać. PasPam 264v.
  • wziął impet kogoś:
    • – Prochy [...] wyniosły ich Bardzo Wysoko [...] iak ich wziął impet to tak lecieli do góry przewalaiąc się tylko między dymem ze ich okięm pod obłokami nie mogł doyrzeć. PasPam 60v.
  • wziąć paragrafy:
    • »otrzymać blizny, szramy«
    • – Wyparowalismy ich z podworza do Stało się y temu y temu po trosze [...] kilku ich wzięło Paragrafy Słuszne supponebam ze będą mysleli cos o zemscie y tak się stało. PasPam 154v.
  • imię Boskie wziąć na pomoc:
    • – Ociec [...] pisał domnie y rozkazał że bym imię Boskie wziąwszy napomoc tym się naymniey niekonfundował, ale szedł smiele tam gdzie iest wola wodza pod Błogosławienstwem Oycowskiem y Macierzynskiem. PasPam 53v.
  • wziąć po łbu:
    • »być uderzonym w głowę«
    • – A toz masz Litwoś Gieros [lietuvos geras = litewski baranie] pamietay rabunek Gdys wziął od Polskiey szable po łbu podarunek. PasPam 183v.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

  • – Gwałtem wziąć może/ ále dáć nie może. RysProv III, 10.
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Autorzy:
Data ostatniej modyfikacji: 25.09.2023