ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
L (XVIII), SWil, SW, SJP

Nienotowany w słownikach:
SStp, SXVI, Kn, T

Najwcześniejsze poświadczenie: 1606-1608

Formy gramatyczne

Znaczenia

1. »niemający małżonka, będący stanu wolnego«

– Sługi żadnego się im [zakonnikom w monastyrach] chować nie godzi, któryby żonaty był, tylko chłostaki to jest młodzieńce bezżenne. NiemPam 263.
– ZRozumiałem Młodźieńcze żeć Zoná ná myśli/ iáko to temu/ ktorego ná Domatorstwo szczęśćie uknowáło/ miłe wprawdźie głowie iedney zamysły/ ále mnie Káwalerowi bezżennemu niepoćieszne? ZłoteJarzmo 4.
– Czwarty syn Krzysztof, ten w Wilnie leży, bezżenny. KoniecZRod 164.
– Alexander umarł posłem w Warszawie, bezżenny, w Przecławiu pochowany. KoniecZRod 190.
– Przed jezuitą żołnierz jeden się spowiadał, Prosząc, żeby pokutę za grzechy mu zadał. Między inszymi na się powie też tę winę, Będąc jeszcze bezżennym, że miał konkubinę. PotFrasz3Kuk II 585.
– Beżźenna siostra [Pallas], bratu [Perseuszowi] juź lotnemu Ze iey miał głowę [Meduzy] przyniesć, pomoc dała [...]. LucChrośPhar 308.
– O Nieboże bezżenny! gdybys uważyć chciał/ iák gorzka iest tá domiemána Stanu twego wolność. GorzWol 8.
– O? nieboże Bezżenny! co to każesz Zonátym ráchowáć się y uważáć/ iák śiłá kosztuie Zoná/ wyliczáiąc że nie mász żadnego w niey członká/ ktoregoby nie miał Mąż opłáćić: To ia ták mowię/ że wam to bárdźiey kredki potrzebá/ żebyśćie się poráchowáli/ co to przez Rok drugiego kosztuie. GorzWol 45.
– Cokolwiek záś pisał Sálomon przećiw Niewiástom złym/ to naybárdźiey ná wszetecznice/ ná máłpy/ y tákie iákiemi się rádźi PP. bezżenni báwićie pisał/ czego pełno po iego Xięgách znáydźiećie. GorzWol 51.
– V nieboraká záś bezżennego choć naybárdźiey ćiągnie iák kotá uskramnia się/ chce sknerowáć/ chce gospodárowáć/ postáremu wszytko oporem/ wszytko skrzypi iák Ruska koláska: nie dármo Mędrzec nápisał kto ma dobrą Zonę/ ma początek gospodárstwá [...]. GorzWol 55.
– Y nie wolno było zápisowáć albo testámentem legowáć tákim ludźiom bezżennym cokolwiek. GorzWol 57.
– Troiáko osobliwie błądźićie PP. Bezżenni. Naprzod że czásu nie uważaćie/ y álbo bárdzo młodo/ álbo bárdzo stáro żenićie się. Druga że álbo názbyt śiłá uważaćie w ożenieniu/ álbo nic y nagle bez rekollekciey żenićie się. A potrzećie że nie proporcyálnie/ nie według kondycyi stanu lat swoich/ Zony dobieraćie. GorzWol 61.
– [...] takiego [kandydata do tronu] by sobie i teraz życzyły [panie], ażeby był bezżenny, ładny i zalotny kawaler, albo porzuciwszy własną za granicą żonę starał się u Polek wszystkich o zupełne afekta. SzlachSasRzecz 214.
– [...] Stánisław Starosta Kobrzyński, Szawelski, Merecki, Uspolski, Pieniański, Pereasławski, Nowodworski, umarł bezżenny. NiesKor II 78.
– Pytánie Trzydźieste pierwsze. Czemu się Subdyákonom, Dyákonom, daleko bárdźiey Kapłánom, y Biskupom żenić nie godżi? Odp: 1. Przykłádem Chrystusa Páná y SS. Apostołow Iego, ktorzy wszyscy oprocz Piotrá S. bezżenni byli, á y Piotr S. iák się ná służbę Chrystusowę udał, żonę y dźieći porzućił. NewOzd 256.
– Bolesław Chrobry 12. záżywał Konsiliarzow, Kromer przydaie, ze ich z żonámi do swego záprászał stołu; toć nie Biskupow bezżennych, ktorych ná on czas nie było 12. ChmielAteny II 397.
– Nic nam lepièy nie adumbruie Chrystusa Oblubieńca y Kościoła Oblubienicy iego, iako ta czystośc w Osobach Kapłańskich bezżennych, gdy żon niemaiąc czyste Panny, czystemu Chrystusowi Panieństwa Oblubieńcowi się wiecznie zaslubiaią. ChmielAteny III 14.
– Czytać proszę w Historyi Kościelney, iako w pierwiastkach Chrześciaństwa, w małey owey trzodce wiernych Chrystusowych, tak gęsto Panny, Wdowy, Młodzianie oddawali się Bogu, na życie czyste y powściągliwe, że Poganie żarli się y wołali: Państwo Rzymskie zginie, przez te bezżenne Chrześciany! a Pan Bog to sam sprawował, że osobliwie Chrześciańskie Matrony bardzo były płodne, y przybywało raczey ludzi, niż ubywało. JaroszBł 16.
– Niech mi się godzi spytać: Czyli by to słuszna była y rozumna, dla większego zaludnienia kraiu naszego, aby nie było tak wiele bezżennych czystość chowaiących? tak duchownych iako y swieckich? albo żeby się tacy wszyscy żenili y mnożyli? JaroszBł 41.
– Byli to zapewne niewygodni sąsiędzi, lecz społeczeństwo tych bezżennych Flibustierow wystawiało ciekawe a może i iedyne w porządku cywilnym towarzystwo. PotJPodróż 2.

2. »odnoszący się do stanu wolnego, życia w takim stanie, związany z takim stanem«

– Widząc moje chęć ku zalotom, za ostatnią wolą swoje przy śmierci zostawił [ojciec] mi tę naukę, mówiąc: — „Synu, wiedz za pewne, że bezżenna młodość ogień jest gorący, a tak nie czyń sobie gorętszego w piekle; a jeśli rozumiesz, że nie wytrzymasz w tamtym ogniu, ten tuteczny swój pilno wodą cierpliwości i wstrzemięźliwości gasić usiłuj.” SaadiOtwSGul 240.
– Iestże Stan Bezżenny doskonálszy nád Małżeński? AnzObjWaś 49.
– Zá Boskim idąc Ordinánsem/ Stan bezżenny opuścić/ á w chrześciański błogosłáwiony wstąpić żámyślasz. DobrPol II, 126.
– Mámká Hippolitowi Zywot mieyski záleca y do małżęństwa go námáwiá, on záś żywot bezżenny y myśliwy chwali. SenBardzTrag 140.
– Lecż daymy nie masz smierći: do stygá, ćzarnego [!] Chcący spieszęm: Niech życia prágnie bezżennego Młodź nepłodna [!], To wszystko, ná co patrzysz okięm Iedęn wiek może zgubic, y swym pokryć mrokięm. Przeto podź zá náturą ktora żywot dáie. SenBardzTrag 142.
– Ieśli z Bezżennych, wyniść życzysz áláspásow, A do Małżeńskich myślisz pobieráć się wczásow. Stárszey się kłániay Siostrze; uznasz chęć w stárániu. GorzWol 33.
– Lácedemonczykowie sławnego swego práwodawce Lykurgá práwem/ ták kochali stan wasz bezżenny/ że tego ktory się żenić nie chćial w pułnaytęższey źimy rozebrawszy z sukien w Rynek mieyski puszczáli. GorzWol 57.
– Iáko tedy Zołnierzá/ ktoremu Lat pięćdźieśiąt mineło/ Rzymiánie od woyny uwalniáli/ ták y tego co w bezżennym wieku kilká krzyżykow przepędźił/ od miłosnych korwetow wolnym mieć chćieli/ ztąd owo nápisáno. GorzWol 80.
– A tosz masz zá Cukier Małżeński Lodowáty te Confitury Bezżenney waszey wolnośći/ o ktorey ia lepiey sądźić mogę: bom byłá w Pánieńskim/ á teraz iestem w Małżeńskim stanie: y mogę o obu sądźić. GorzWol 92.
– Y owszem powiádáią iż w tym był nápomniony [Henryk, syn króla Jana I Luzytańskiego] od BOGA ktorą powieść utwierdżił swoią wyborną pobożnością, y obyczáiow cáłośćią w żyćiú pobożnym bezżennym. DrewsWybór A2.
– Stan bezżenny Duchownych, prżyczyną był takowych prekaucyi, y dlá tey samey racyey nie chćiano żeby Duchowni wielką mieli Społeczność z białą Płćią pod Pretextem Pobożnośći, áni żeby od nich prżyimowali Prezenta Sukień, Stroiow, y innych ákkommodacyi, ktoreby iákąkolwiek znaczyły Pieszczotę. HylJMOpis 74.
– [...] U Atenczykow rozgami sieczeni około Ołtárzow, iezliby y tam ci w bezżennym stanie żyć sobie obrali. ChmielAteny1755 I 346.
– A czyliż ten [Kościół chrześcijański] pod iedną a to widzialną Głową, BOGA wyznaiący y chwalący, następował kiedy na życie bezżenne? na życie w dozgonney czystośći y powściągliwości? JaroszBł 3.

Użycia metajęzykowe

- Derywácya twoiá że bezżenny po Láćinie Caelebs się zowie/ iákby Caelestis Niebieski/ dáleka bárdzo. GorzWol 55
- Franciscus z Niemieckiego sonat iednoż co bezżenny. ChmielAteny III 141
- Są w nim [zebraniu słów] niektore przystarżałe, ale nie cale z zwyczaiu wyszłe słowa, aczey mogą znowu być zażywane, y do ięzyka przywrocone. Baczność. Badacz. Badanie. Bezbożnik. Bezbramne Miasto. Za bezcenek przedać. Bezcienny widok. Bezdenny. Bezdroże. Bezeceństwo. Bezgłowna Rzeczpospolita. Bezludny Kray. Bezkrolewie. Bezprawie. Bezrżądny. Bezwodny. Bezżenny. RzewWKras 202

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Podhasła

Formy gramatyczne

liczba pojedyncza

M.	m	bezżenny
D.	m	bezżennego
N.	m	bezżennym

liczba mnoga

M.	m	uż. osob.	bezżenni
D.	m albo ż		bezżennych
C.	m		bezżennym
B.	m	uż. osob.	bezżennych
Ms.	m		bezżennych

Najwcześniejsze poświadczenie:

1681

Znaczenia

»człowiek niemający małżonka, będący stanu wolnego«

– Owo zgołá, i ci bezżenni, bez iedni, Prohibentes nubere et abstinere á cibis Fárizeuszowie to; i ci co się każą rozpásywáć, cielsku wygadzáć, ci iedzowie, Herodianie to. MłodzKaz II, 261.
– Prawda, na inszym miejscu tenże Paweł mowi, Że się lepiej podobać Bogu niż mężowi, I to, jako bezżenny, z swego radzi zdania, Przyznając, że Pańskiego nie miał rozkazania. PotFrasz2Kuk II 322.
– DO JEDNEGO PLEBANA Prawieć, odsądziwszy żon, kapłanom wygodzą: Dotąd do cyrulika z pleszem tylko chodzą; Dziś niejeden, miłością nieporządną ranny, Poci się pod ciężarem dębowej sutanny. Ale czemuż bezżennym dziwować się księżej, Jeśli z nich dworska ospa którego ciemięży? PotFrasz2Kuk II 382.
– KTO CICHO ŻYJE, NIE MA ŻONY Młodzieńcem zwali abo bezżennym go starzy, Choćby miał ośmdziesiąt lat, kto z żoną nie swarzy, Choćby ich miał dwie i trzy: jeśli była cicha, Nowina: dziś na świecie pełno tego licha. PotMorKuk III 279.
– Ieśli też z krewkośći zgrzeszysz álbo piiáństwem/ álbo inszemi Bezżennych grzechámi? to ieszcze możesz się/ obaczywszy/ postánowić. GorzWol 44.
– Bo iáko z iałowego ćielcá żadnego pożytku ná oborze nie mász/ poki go do pługá nie záprzężesz/ ták y z káżdego bezżennego cosz zá korzyść/ poki go do Iárzmá Małżeńskiego nie założysz. GorzWol 56.
– Coż sądzić o tego wieku bezczelnych rozpustnikach? O wielu umyslnie bezżennych, nie dla Pana Boga, ale dla wolności grzeszenia y gorszenia? wielu zgoła żyiących in caelibatu sine castitate? JaroszBł 71.
– [...] bezżenność sama, takiey podpadała nienawiści u Rzymian; że same ich prawa bezżennych od dziedziczenia oddalały: dlaczego trzeba było, aby Konstantyn zniosł takie prawa roku 320. PinSynag 47 [46].

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Odsyłacze

Patrz: BEZŻEŃSKI.

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

BEZŻENNY

BEZŻENNY
rzecz

m

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

BEZŻENNY

BEZŻENNYrzecz m

BEZŻENNY
rzecz

m