Pobieranie

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

Ta strona przetwarza Twoje dane osobowe takie jak adres IP i używa ciasteczek do przechowywania danych na Twoim urządzeniu.

Z jednej strony ciasteczka używane są w celu zapewnienia poprawnego funkcjonowania serwisu (np. zapamiętywania filtrów wyszukiwania zaawansowanego czy ustawień wybranych w tym okienku). Jeśli nie wyrażasz na nie zgody, opuść tę stronę, gdyż bez nich nie jest ona w stanie poprawnie działać.

Drugim celem jest gromadzenia statystyk odwiedzin oraz analiza zachowania użytkowników w serwisie. Masz wybór, czy zezwolić na wykorzystywanie Twoich danych osobowych w tym celu, czy nie. W celu dokonania wyboru kliknij w odpowiedni przycisk poniżej.

Szczegółowe informacje znajdziesz w Polityce Prywatności.

Wyrażam zgodę na "ciasteczka":
Tylko niezbędne do działania serwisu
Wszystkie (także służące gromadzeniu statystyk odwiedzin)

PL EN
ELEKTRONICZNY SŁOWNIK JĘZYKA POLSKIEGO XVII I XVIII WIEKU
znajdź hasła
wyszukiwanie zaawansowane
A
B
C
Ć
D
E
F
G
H
I
J
K
L
Ł
M
N
O
Ó
P
R
S
Ś
T
U
V
W
X
Y
Z
Ź
Ż

GÓRA

rzecz.
ż
W TRAKCIE OPRACOWANIA
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON
Notowanie w słownikach
Słowniki notują
Formy gramatyczne
liczba pojedyncza
M.   góra
D.   góry
C.   górze
B.   górę
N.   górą
Ms.   górze
liczba mnoga
M.   góry
D.   gór
C.   górom
B.   góry
N.   górami
Ms.   górach
Znaczenia
1. »wzniesienie terenu odcinające się od niżej położonego otoczenia«
  • – W drogách będąc miotáli y ofiárowáli stáre obuwie/ piorá/ y podobne rzeczy po gorách/ po skáłách/ y po tychże sámych drogách/ żeby im dawáły dobre przeszćie y śiły. wybieráli sobie brwi/ y ofiárowáli ie słońcu/ gorom/ wiátrom/ y inszym rzeczom ktorych się bali. BotŁęczRel V 4.
  • – Raz do gor a drugi raz do morskiey wody Obracał [Rugier] twarz na wiatry przynoszące chłody. ArKochOrl 56.
  • – Owi nieumieią uszu swych záżyć [...] ktorzy rádzi słucháią chwał swoich [...]. Tácy wnet tráfią ná pochlebce/ ktorzy ich do hárdości przywiodą/ á potym zepchną/Gora. BirkNiedz 184.
  • – Potym przydziesz ná págorek Boży/ kędy jest straż Filistyńska: á gdy tám wnidziesz do miástá/ potkasz się z gromádą Prorokow/ zstępujących z gory: á przed nimi będzie hárfá/ y bęben/ y piszczałká/ y lutnia/ á oni będą prorokowáli. BG 1Sm 10, 5.
  • – Y ciągnął Jozue onegoż czásu/ y wybił syny Enákowe z gor/ z Hebronu/ z Dábiru/ z Anáb/ y ze wszystkich gor Judskich/ y ze wszystkich gor Izráelskich/ pospołu z miásty jch wykorzenił je Jozue. BG Joz 11, 21.
  • – Tedy zstąpił Amalekyta y Chananeyczyk/ mieszkający na onej gorze/ a porazili je [Izraelczyków]. BG Lb 14, 45.
  • – Y zádrżą od obliczności mojey ryby morskie/ y ptástwo niebieskie/ y zwierz polny/ y wszelka gádziná płazájąca się po ziemi/ y wszyscy ludzie/ ktorzy są ná obliczu ziemie: y porozwaláją się gory/ y upádną wysokie wieże/ y káżdy mur obáli się ná ziemię. BG Ez 38, 20.
  • – Ludzi zewsząd tłumu/ trudno zmierzyć okiem. Dziwuią się wyboru/ y Osob/ y Młodzi/ Przypátruią się koniom/ iako ktory chodzi: Ale z Posła dopiro/ ci z gor/ y wysoká/ Ci z szránek Bezestáńskich áni spuszczą oká. TwarSLeg 75.
  • – Tę Alchymią y robotę w sobie odpráwuiąc, wody z gor wynikáiące [...] Mieszáią się dwoiáko/ ábo z samymi kruszczámi/ ábo z párámi y dymámi ich. PetrJWod 8.
  • – Berecinthus, iest gora we Phrygiey, y miasto, matce Bogow poświęcone, gdzie ią nawięcey chwalono, ze wrzaskiem dud, y bąkow z rogami. OvOtwWPrzem 428-429.
  • – Tyś Gáláteá [...] Nieruchomsza nád te tu skáły/ w krąg stoiące/ Gwałtownieysza nád rzeki z gor wypadáiące. OvOtwWPrzem 545.
  • – Z tych włok 53 mieszczanie na gorach i w nizinie według praw swoich i podziału zażywają, a włok 23 ma się znajdować w ogrodach i w bustychu. OpisKról 363.
  • – Obserwował [Prometeusz] gwiazdy ktore osobne maią swoie sfery, ktore się ruszaią ktore stoią wryte ztey tedy Gory zstąpiwszy pierwszy on podał naukę Gwiazdarską Astronomią Assyrijczykom. PotPrzyp 5v.
  • – Wszystko prawie Woysko okryło Pola iako Obłok, drugie pułki ieszcze się zagury pokazowały. PasPam 90v.
  • – Uszykowano ich zagorą zdaleka od Woyska a nie kazano się im ukazować. PasPam 103.
  • – Poszło Woysko nasze ku Granicy przez Węgierską Ziemię tam między Gory wszed[łszy] wypadali z gor z Lassow kurrucy Węgierscy y bardzo naszym in tractu przeciwiali porywaiąc y zabiiaiąc Czeladz na Czatach y na Tabory napadaiąc pozostałe y rabuiąc. PasPam 268.
  • – W tey przechadzce, ná grono nádobnych nápadłem Pástorell, gotowych do taneczká, vpraszáiąc mnie tak o Muzykę, iáko y o skoczkow. Ná ktorych żądanie (ná prętce ináczey nie mogąc postąpić) roskazałem vstroioney w szátę gorze Párnásso, z Apollinem, z Muzámi do zágrániá, á Gorom wszystkim do gálárdy stánąć. AndPiekBoh 133.
  • – Na ktorey Gorze iest Iezioro iedno na kstałt Stawu Sitowiną zarosłe gdzie Czarna Woda zawsze stoi, y ztąd Nazwana ta Gora iest Skrzecznią albo Skrzeczno ze wtym Ieziorze Zaby czesto skrzeczą ze ich daleko pod Wiecor słychac. KomonDziej 5.
  • – VALLÉE, Valles. DOLINA padoł. Vallée entre les montagnes. Convallis. Dolina między dwiema gorami row parowa. DanKolaDyk II, 565.
  • – Gora. 1) ein Berg. [...] montagne; mont. T III 400.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • góra nadmorska;
  • góra namorska;
  • góra nad morzem:
    • »wysoki przylądek, cypel; wysoki przylądek, cypel; wysoki przylądek, cypel«
    • – Gorá nádmorska/ ábo námorska. Promontorium [...]. Acroterium [...]. Kn 202.
    • – Gorá nádmorska/ ábo námorska. Promontorium [...]. Acroterium [...]. Kn 202.
    • – gora nad morzem, gora nadmorska. Vor-Gebürge. un promontoire, cap. T III 400.
    • – gora nad morzem, gora nadmorska. Vor-Gebürge. un promontoire, cap. T III 400.
  • albańskie góry:
  • atlantowa góra:
Związki frazeologiczne

  • góra miłosierdzia:
    • »lombard«
    • – gora miłosierdzia, komora potrzebnych. Leih-Haus, wo man den armen Leuten ohne Interessen Geld leihet. mont de pieté où l'on soulage les pauvres avec de l'argent sans interéts. § gora miłosierdzia na pożyczanie pieniędzy ludziom ubogim iest postanowiona. T III 401.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

  • – Bębęn zá gorą ábo w lésié coś wiélkiego/ choć iák cébrzyk wiélkość iego. KnAd 1055.
2. »część czegoś położona wyżej od pozostałych; wyższa część budynku; przestrzeń znajdująca się nad czymś«
  • – Góra w mieszkániu/ budowániu. Non dicas mons, sed vide Piętro/ Altáná/ Poddásze/ Mieszkánie ná gorzé. Kn 202.
  • – Kazał [...] azeby wszyscy wraz skoczywszy pod mory iakonaylepiey przycisnąwszy się do Mura że by zgory nierazono a drugim od strzeliwać. PasPam 57v.
Związki frazeologiczne

  • idzie wzgórę cena (sz. zm.):
    • »coś drożeje«
    • – Cená wzgorę idzié/ [...] Crescit pretium rerum venalium. Kn 61.
    • – Idzié wzgorę cená/ zboże. v. Drożéié. Kn 240.
  • górą chodzić:
    • – Twá cnotá ták gorą, iákom sądził chodzi. CorMorszACyd 127.
  • do góry:
    • »w kierunku prostopadłym do powierzchni ziemi; wysoko; wyżej«
    • – Koscioł zbudowali y na kazdy Rok ofiary mu zawołane sprawowali tymkształtem, ze Biskup naywyszszy wybranego na Ołtarzu iego postawiwszy Barana ktory był biały [...] wielkim głosem wołał Agon! Agon! kilka razy a nosz barzo wielki y ostry w ręku do Gory podniosł dopiero skoczywszy do Barana poderznął mu onem nozem garło. PotPrzyp 9.
    • – Na kozdey prezęncie Officerowie z Szablemi [!] dobytemi iechali Towarzystwo zas Pistolety czeladz bandolety do gory trzymaiąc. PasPam 54.
    • – Zle było zowemi snopami drapać się dogory po sniegu na wał kto iednak swoy wyniosł pomagał y znaydowano wnich kule co y do połowy nieprzewierciała. PasPam 59.
    • – Iam tez kazał do gory na gotować 15 bandeletow y iak rękę wytchnie w raz dac ognia. PasPam 59.
    • – Iam tez kazał do gory na gotować 15 bandeletow y iak rękę wytchnie w raz dac ognia. PasPam 60v.
    • – Ucieka [...] iakis Młokos [...] Młodziusińki chłopiec [...] kiedy to chłopię skoczy podnioszszy, ręce do gory zoczu zginął w lot. PasPam 95v.
    • – Dębicki, Podkomorzy ciska Czapkę do gory wrzeszczy na wszystek głos VIVAT PIAST, VIVAT REX MICHAEL. A tu nasi krakowianie VIVAT PIAST [...] Starczyzna nasza krakowska negat Contradicit. PasPam 233.
    • – HERB Kroleſtwá Szwedzkiego trzy Lwy ná polu błękitnym y trzy Korony z wierzchu nie záwarte. Inni tylko iednego Lwá kładą żołtego, do gory wzdartego. ChmielAteny II 261.
  • ku górze:
    • »w kierunku prostopadłym do powierzchni ziemi; wysoko; wyżej«
    • – Ná skończeniu spráwy chmureczká czárna wzdłuż ná człowieká/ ku gorze od czárownice się wynosiłá. SpInZąbMłot 76.
    • – Bárzo często też pástuchowie ná polu widáli/ iż niektore bydlętá trzy/ ábo cztery skoki ku gorze uczyniwszy/ záraz ná ziemię padszy zdychały/ á to wszytko zá powodem szátáńskim/ á spráwą czárownic. SpInZąbMłot 155.
    • – Do Czytelniká [...] Uważayże tedy wszystko z pilnym baczeniem á pomni co mowi Prorok: Podnoście oczy wasze ku gorze/ á pátrzaycie kto te rzeczy stworzył. ŻędzKom Av.
    • – Iako więc bywa z Włoskim balonem, piłą ową wielką, ktorą nadymaią wiatrem; idzie sobie poważnie ku gorze/ za nią / przed nią wiatr ten assystencyą stroi bącząc. Niechayże ieno na ziemię upadnie a wzięta będzie do torby. BirkNiedz 202.
  • na górę:
    • »pod prąd, w górę rzeki«
    • – na gorę. Strom auf. amont, en remontant. § szkuty na gorę idą. T III 401.
  • w górę pójść:
    • »o pieniądzach, kruszcach: zwiększyć, podnieść swoją wartość«
    • – Wszystka Moneta Srebrna y złoto unas wPolszcze w Gorę poszło. PasPam 187.
  • wziąć górę (nad kimś):
    • »zdobyć nad kimś przewagę; mieć wyższość«
    • – Moskwa tak byli wzięli górę ze gdziekolwiek się o Woysku naszym do wiedzieli iuz tak na nich szli iako popewne zwycięstwo. PasPam 100-100v.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

  • – oliwa w wodzie do gory idzie. das Oel steiget im Wasser in die Höhe. quand l'huile est mêlée avec de l'eau, l'huile surmonte toujours. T III 401.
  • – Głaszcz ty kotowi skorę/ á on ogon w gorę. RysProv IV, 4.
3. »kopalnia«
  • – Rozmáitego też kształtu tám rudę náyduią/ Ktorey wielką obfitość záwżdy wykopuią Z Zięmie: Lecz w każdey gorze iest iey własność insza/ Iest twárda żeleziwa/ iest też y wolnieysza. RoźOff 104.
  • – Dobrze też vżywáć tego Antidotu tym ktorzy się w gory szybámi spuszczáią/ w ktorych sol/ ábo iákiekolwiek kruszce biorą/ [...] Tákże w sklepy zdawna zámknione/ w domy/ w olmárie/ w skrzynie. SyrZiel 403.
  • – Gierszmąn melcher miesczanek ze Gdanska wyszedł kupiel bel Kamieniczkę w Olkuszu y Gorami bawiełsię naspol zynszemi gwarkami. TrepNekLib 96.
  • – Za czym providendo securitati skarbu solnego et integritati gór wielickich i bocheńskich wszystkim i każdemu z osobna, do których niniejsza przestroga non alienis, sed propriis edocta periculis regulatur, teraz i na potym nie tylko tam, gdzie oczywiste wynikać może od ognia niebezpieczeństwo, ale też etiam in minimis occasionibus periculo incendii obnoxiis, wszelkich sposobności, pożary wzniecających, oddalenie i unikanie, a przytym czujny, pilny i ustawiczny około ognia dozór iterum atque iterum zalecamy et sub rigore seriae animadversionis jak naściślejszą ostrożność przykazujemy. InsGór 1743 143.
  • – Gora. [...] 2) Schacht, Bergwerck. [...] mine, miniére où on tire le métal. [...] T III 400.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • góra kruszcowa:
    • »kopalnia rudy metalu«
    • – Ma Sáxonia chleba dosyć y gory kruszcowe, bo pod Miastem Friberga w Cyrkule Montanskim leżącym, kopią Srebro, Cynę, Miedź, ołow. ChmielAteny II 237.
    • – gora kruszcowa; gora złota, śrebrna. T III 400.
  • góra złota (sz. zm.):
    • »kopalnia złota«
    • – Má ten Potentat złote gory w Mácedonii, w Węgrách ná gránicach Bulgaryi, srebrne gory w Grecyi. ChmielAteny II 489.
    • – BOGACTWA tego Monárchy niezmierne z relácyi Missionárzow y rożnych Peregrynántow. Iedni twierdzą, że má Mogol 1500. Millionow Intráty: Herbertus dowodzi, że liczy ná rok Prowentow dwá kroć sto piećdźiesiąt tysięcy Millionow Tálerow bitych. Má złote gory, kámienię drogie z Bengali. ChmielAteny II 590.
    • – gora kruszcowa; gora złota, śrebrna. T III 400.
  • góra srebrna (sz. zm.):
    • »kopalnia srebra«
    • – Má ten Potentat złote gory w Mácedonii, w Węgrách ná gránicach Bulgaryi, srebrne gory w Grecyi. ChmielAteny II 489.
    • – gora kruszcowa; gora złota, śrebrna. T III 400.
Związki nieprzyporządkowane do znaczeń
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

  • – Z klechy Pleban/ z chłopá Pan/ z niedołęgi żołnierz. łzi gorę wybijają. ŻabPol A2.
  • – By był Wilk nie feydał/ iużby był dawno zá gorą. RysProv A2.
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Podhasła

GÓRA

Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON

Najwcześniejsze poświadczenie:
1620
Znaczenia
składnik nazwy geograficznej składnik nazw wzniesień i nazw miejscowych
  • – Jedzie i w tył za sobą miasta zostawuje Francuskie, które góra wielka opasuje, Gdzie Dordona i powiat Montferański leży, A rzeka najbystrzejsza z Jasnej Góry bieży. ArKochOrlCz III 13.
  • – Babia gora ma w sobie proszki y zioła do Aptyk idące. ChmielAteny II 334.
  • – Ze zaś pod Kielcami dobrano się miedzi, albo raczey rudy miedzianey, upewnił o tym Prześ: Kommissyą Kruszczową JO. Szembek Koad: Biskp: Płock: Xżę Sieluński; w Relacyi o zwiedzeniu powtórnym robót kopalnych w Miedzianey górze (pod Kielcami) Dnia 19. Septembris 1782. Roku OsińOpis 69.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • Jasna Góra Częstochowska:
    • »sanktuarium i klasztor paulinów w Częstochowie położony na wzgórzu o tej samej nazwie«
    • – Compendium medicum auctum [...] Dla większey wygody ludzkiey PRZEDRUKOWANE. Roku Páńskiego 1719. w DRUKARNI Jásney Gory Częstochowskiey. CompMed tyt.
    • – Po trzech dniach poszedł starosta bogusławski do Mstowa: tam spalili Sasi przedmieście przed klasztorem, lubo nieumyślnie, a wziąwszy okup od kanoników regularnych poszedł do Częstochowki; po kilku dniach wziął także od Paulinów z Jasnéj góry częstochowskiéj coś pieniędzy i poszedł w dzień świętego Józefa ku Krakowu nazad. OtwFDziejeCzech 268.
Związki nieprzyporządkowane do znaczeń
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • Alpejskie Góry (sz. zm.):
    • – PADUS vulgo PO; od Grekow Eridanus nazwany, inaczey PHAETONTIS FLUVIUS, Jasna Swiata Rzeka, bo Faetonta Syna Febusowego upádkiem z Nieba obiaśniona Z łona Vezuli, albo Vezus wierzchołka iednego Gor Alpeńskich płynąca. ChmielAteny1755 I 563.
    • – Alpeyskie gory, Alpy plur. die Alpen. les Alpes T III 5.
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Data ostatniej modyfikacji: 02.12.2024

GÓRY
blp

Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON

Najwcześniejsze poświadczenie:
1613
Znaczenia
składnik nazwy geograficznej hasło w opracowaniu - nie podano jeszcze definicji
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • góry Ryfejskie:
    • »Sudety«
    • – Iutro wprzod nim Iutrzenká záránna pocznie rospędzáć lamp nocnych zbládá połáiącą światłość [...] biez do gor Ryphaeyskich. AndPiekBoh 68.
  • góry Chorwackie:
    • »Góry Dynarskie?«
    • – W Syryey y w Cylicyey ten Nardus naoficiey roście: w nászych kráinách nie znáiomy/ iednák náyduie się ná gorách Chárwáckich. SyrZiel 38.
    • – Roście [łyszczak] w Styriey około Gracu/ y w pobliskich kráinách/ iáko ná gorách Chárwáckich y Tyrolskich. SyrZiel 255.
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Data ostatniej modyfikacji: 17.06.2021
Autorzy: WG
Data ostatniej modyfikacji: 17.06.2021