Pobieranie

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

Ta strona przetwarza Twoje dane osobowe takie jak adres IP i używa ciasteczek do przechowywania danych na Twoim urządzeniu.

Z jednej strony ciasteczka używane są w celu zapewnienia poprawnego funkcjonowania serwisu (np. zapamiętywania filtrów wyszukiwania zaawansowanego czy ustawień wybranych w tym okienku). Jeśli nie wyrażasz na nie zgody, opuść tę stronę, gdyż bez nich nie jest ona w stanie poprawnie działać.

Drugim celem jest gromadzenia statystyk odwiedzin oraz analiza zachowania użytkowników w serwisie. Masz wybór, czy zezwolić na wykorzystywanie Twoich danych osobowych w tym celu, czy nie. W celu dokonania wyboru kliknij w odpowiedni przycisk poniżej.

Szczegółowe informacje znajdziesz w Polityce Prywatności.

Wyrażam zgodę na "ciasteczka":
Tylko niezbędne do działania serwisu
Wszystkie (także służące gromadzeniu statystyk odwiedzin)

PL EN
ELEKTRONICZNY SŁOWNIK JĘZYKA POLSKIEGO XVII I XVIII WIEKU
znajdź hasła
wyszukiwanie zaawansowane
A
B
C
Ć
D
E
F
G
H
I
J
K
L
Ł
M
N
O
Ó
P
R
S
Ś
T
U
V
W
X
Y
Z
Ź
Ż

LEKKI

przym.
W TRAKCIE OPRACOWANIA
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON
Warianty fonetyczne: LEKKI, LETKI, LIEKKI, LEKI
Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SStp, SXVI, Kn, T, L (XVI-XVIII), SWil, SW, SJP

Formy gramatyczne
stopień równy
lp M. m   lekki ||   letki ||   leki
ż   lekka ||   letka ||   leka
n   lekkie
D. m   lekkiego ||   letkiego
ż   lekkiej ||   letkiej
n   lekkiego ||   lekiego
C. m   lekkiemu
B. m nżyw   lekki
żyw   lekkiego ||   letkiego
ż   lekką ||   letką
n   lekkie ||   letkie
N. m   lekkim ||   letkim
ż   lekką
n   lekkim ||   letkim
  lekkiem
Ms. m   lekkim
ż   lekkiej ||   letkiej
n   lekkim
lm M. mos   lekcy
nmos   lekkie ||   letkie
D.   lekkich ||   letkich
C.   lekkim ||   lekim
B. mos   lekkich
nmos   lekkie ||   letkie ||   liekkie
N.   lekkiemi ||   letkiemi
  lekkimi
Ms.   lekkich
stopień wyższy
lp M. m   lekszy
  lżejszy
  lekcejszy
ż   lżejsza
  letsza
  lekczejsza
n   leksze
  lżejsze
D. m   lekszego
ż   lekszej
n   lekszego
  lżejszego
C. ż   lekczejszej
B. ż   lżejszą
  lekszą
N. m   lżejszym
ż   lekszą
Ms. ż   lekszej
n   lżejszym
lm M. mos   lekszy
  lekczejszy
nmos   lekczejsze
  leksze
  lekszejsze
D.   lekszych
  lekcejszych
C.   lekszym
B. nmos   lekczejsze
  leksze ||   letsze
  lżejsze
N.   lekcejszemi
  lekczejszymi
Ms.   lekszych ||   letszych
stopień najwyższy
lp M. m   najlżejszy
ż   nalżejsza
  najleksza
  najlekciejsza
D. m   najlekszego
N. m   najlżejszym
Ms. m   najlżejszym
lm M. nmos   naleksze
  nalżejsze
N.   najlekcejszemi
Ms.   nalekszych
Znaczenia
1. »taki, który mało waży«
  • Taka grofowi rada najlepsza się zdała, Aby na hipogryfie góry południowe Oglądał, gdzie są lochy głębokie Austrowe, Z których z najprzykrszem szumem swe wydyma gniewy, Skały, drzewa porywa, jako letsze plewy. ArKochOrlCz III 166.
  • Astolf z najprzedniejszemi skoczył Murzynami, Którzy łukiem groźni są, kuszą i procami; Lekce ważą śmierć, pełni wesołej ochoty, Tak w letszych zbrojach jazda, jako i piechoty [...]. ArKochOrlCz III 210.
  • [...] przed stworzeniem świátá, byłá gruba rzeczy pomieszánych gromádá, ktorą Bog, y lepsze przyrodzenie, ná rożne części porozdzielał: záczym naleksze z ciał niebo gwiazdeczne, y insze niebá, po ktorych Słońce Miesiąc, y inszy Planetowie chodzą, nawyższy plác sobą zástąpiły. OvOtwWPrzem 2.
  • Máią iednák y tákie dziáłá [ciężkie] swoy fortel, bo ácz trudno ie rychtowáć, nárychtowane iednák mocno stoią, y nie ták dáleko się ná zad cofaią iáko lekkie: strzelánie też z nich iest mocnieysze y prostsze, y nieprzyiácielowi lubo do muru, Mostow, Okrętow, lubo do dział iego się strzela, szkodliwsze. UffDekArch 24.
  • Rzymiánie stárzy/ w krotkim stroiu żołnierzá swego/ chcieli mieć (to iest fuccinetos) áby lżeyszy był w boiu/ y w ciągnieniu/ dla noszeniá z sobą żywności/ y orężá. FredKon 36.
  • Czemu ołow cięższy niż ziemiá? Bo iest gęstszy nie máiący w sobie nic powietrzá áni iákiey lekkiey máteryey iáko ma ziemiá. TylkRoz 56.
  • On [Bóg] spadáć ná świát rozkazuie rosie, Deszcze i gromy trzyma iáko w trzosie, Ktorym gdy gorne otworzy kanały, W momencie zleią krąg ziemski cáły. Do ich ná niskie granice wytoku, Z lekkiego przybrał zasłonę obłoku, Ze choć w subtelnym dyszą kawecánie Nád roskaz, iedna kropla nie ukánie. ChrośJob 141.
  • W ścianach im cięższa materya: iáko to w murach im większe kámienie, w budynkach im grubsze y cięższe drzewo, tym niżyi poiść powinno. Gdyż sposobnieysza iest, áby inne leksze dzwigałá, niż áby ią dzwigano. BystrzInfArch A4.
  • [...] ták zwężáć mury trzeba, áby naywyszsza szerokość ścian zdolna byłá do wytrzymania ciężaru dáchu. Witruwiusz tey szerokości naznacza naymnieyszą miarę ná dwie stopy, y to względem lekszego dachu. BystrzInfArch A4-A4v.
  • [...] rzecz lubo ledka idąc w komparacyą z rzeczą inszą lekszą bardziey uciąża, y iák inne rzeczy bierze się do centrum ciężarow. J ták śniego, pierze, krople deszczu, lubo przez się ledkie: átoli ze cięższe á niżeli powietrze, ktorego mieysce zástępuią, lecą ná doł ku ziemi. Chmury zaś utrzymuią się nad dolnym powietrzem, iż są leksze niż to powietrze, ktorego mieysce zástępuią. BystrzInfElem R2-R2v.
  • Czemu poiedyncze drzewo dębowe tonie, á okręt z niego zrobiony lubo dáleko cięższy pływa? Toż mowić o podobnych innych dáleko większych machinach pływaiących, á daleko mnieyszych rzeczach y lekszych tonących. BystrzInfHydr W4-W4v.
  • Jáko złota ták y srebra, czy prawdziwe, czy zfałszowane, teyże proby modeluszem docieć możesz. A nie tylko złota álbo srebra, ále y innych kruszcow. Wiedzieć tylko należy, iáki kruszec ktory przeważa. Co nástępuiąca okazuie tablica biorąc kule z rożnych kruszcow sferyczne do iedney wagi według dyametru wydzielonego na rowne części, zaczynaiąc od naylekszego kruszcu cyny. BystrzInfHydr X.
  • DYAMENT, ze wszystkich kamieni naywyśmięnitszy, owszem Rex Gemmarum twárdy, przeźroczysty. Mátká iego India, rodząca go w skáłách y wziemnych wnętrznościách, ktory z subtelney, czystey y letkiey formuie sie materyi, z innych minerałow mixturą nie zmieszaney, w skáłę lub inne mieysca podziemne schodzącey się. ChmielAteny1745 I 551.
  • I dla tego sam W. K. M. chcesz ut somno abrumpat Cura salubres, ábyś pokazał, że wielkiego Krola, Mężnego Atlanta siłom, lubo cięszki iest świat, letkim iednak zda się bydź ciężarem. DanOstSwada 40.
  • [Bitumen] gęstością swoią rzeczom żywym, á tym samym lekszym, y dla ciepłá wnich będącego náturálnego, prętko od siebie oblepionym, y do siebie lgnącym nie daie tonąć [...]. ChmielAteny II 523.
  • [Chińczycy] Ná wielu mieyscach głádkich, záżywaią wozkow letkich pod żaglem, y wożą się, gdy wiatry pomyślne steruią, teste Joanne Barro. ChmielAteny II 609.
  • Lekki, Letki. 1) leicht, das nicht viel wieget. [...] léger, qui ne pése pas beaucoup. [...] czerwony złoty barzo letki [...]. T III 727.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • lekka armata:
    • Ostrozniey potym Swoie odprawuią czaty Maiąc z sobą Dragony, y lekkie Armaty. PotWoj 50.
    • [Hetman] tam, albo ognistą Piechotę zasadzieł Albo działka i lekką Armatę wprowadzieł. PotWoj 79.
  • harmatka lekka:
    • Życzę W. X. Mci wziąc Swoię Piechotę z Berdyczowa, harmatek ze dwie lekkich, y zebrać, co tylko można ludzi. RadziwUDiar Av.
Przenośnie
  • Záprawdęć márnością są Synowie ludzcy/ kłamliwi synowie mocárzow: będąli pospołu włożeni ná wagę/ lekczejszymi będą nád márność.BG Ps LXII, 10
a) »o ubraniach: wykonany z cienkiego materiału«
  • Na tem stołku siedzącego zastaliśmy, przebranego z onych szat, w których Posłom i nam in regali dawał audyencyą, w lekczejsze sukienka, jakoby giermaczek, z czamletu dzikiego. NiemPam 43.
  • [...] była nocney szaty swey na się nie wzięła Tylko się w lekką iakąs tawtę uwinęła [...]. [spr. cytat] ArKochOrl 67.
  • Sámá w teletowy szubce lekkiey po izbie pochadzálá sobie/ W swoiey tey zániedbáney szerząc się ozdobie/ Y wdziękach przyrodzonych [...]. TwarSPas 10.
  • COEFFE [...] NAKRYCIE letkie ná głowę, zasłona kwef. DanKolaDyk I, 316.
2. »taki, który się łatwo i szybko porusza«
  • Náchyższe y nalżeysze [konie] są Flánderskie/ gdzie też gdy przychodzą konie z inszych stron/ popráwuią się/ gdy ich tám chowáia. BotŁęczRel I 78-79.
  • [Marfiza] Patrzy na koń, co ledwie nogami rączemi Nie porówna w zawodzie z ptaki lekcejszemi. ArKochOrlCz II 341.
  • Śmierć niewinna ojcowska, śmierć niezapomniona Serce jej [Marfizy] kruszy mężne; swego konia, który Z najlekcejszemi biegiem porównać mógł pióry, Bojcami ustawicznie wzbiera i morduje. ArKochOrlCz III 200.
  • Saul y Ionátán/ miłośni i przyjemni zá żywotá swego/ y w śmierci swojey nie są rozłączeni/ nád Orły lekczejszy/ nád lwy mocnieyszy byli. BG 2Sm I, 23.
  • Vcieka oná [Dafne] rączsza nád lekki wiátr/ iego [Apollina] Nie słucháiąc tymi się słowy wabiącego. Nimpho Peneyska/ postoy/ záwściągni swey nogi/ Ia cię nie gonię iáko nieprzyiaciel srogi. OvOtwWPrzem 29.
  • [...] on bożeczek leki [Kupido] Wziął Halinine na skrzydła powieki, Ze brwi okrągłych rogi zrobił krzywe, Z włosów cięciwę. ZimSRoks 99.
  • [Chiron] Vprasza o ochotę, y smutną rożnemi Chcąc rozerwáć sposoby: nákoniec lekkiemi Lutnią stroi pálcomá, y zgodliwe strony Zrozumiawszy: uczniowi poda. ClaudUstHist 115.
  • Tatarowie wybieraiąc się na Czambuły, w wigilią ruszenia się, nie wiele koniom obroku, by były letkie do biegu, daią. ChmielAteny III 272.
  • Lekki, Letki [...] 5) leicht, behänd, hurtig, flinck. [...] léger, agil, vite, qui a de la vitesse. [...] letką ma do pisania rękę; letkie do biegania nogi; trzeba kogo letkiego do krola wysłać. T III 727.
Przenośnie
  • Kto przytknie lekkie skrzydła do wiersza moiego Zeby doleciał mego zmysłu wysokiego [...].ArKochOrl 21v
3. »taki, który nie wymaga dużego wysiłku«
  • Wędzidło otwarte z gęsią szyją, z gruszkami opacznemi, wolność daje językowi, kark załamuje, karze dziąsła, i lekkie dzierżenie czyni. DorHipTur 161.
  • Tá drogá ácz zda się bydź koniom nalżeysza, iednak zaś Phoebusowi, iáko tu sam powieda, bárzo strászna iest, dla samey wysokości wielkiey, na ktorej będąc, pogląda przez sphery niższych Planetow, przez ogień y powietrze, ná ziemię bárzo niską, y ná morze: y sam vmieiętności swey nie vfáiąc, obawia się, áby z mieyscá tak wysokiego ná ziemie nie spadł. OvOtwWPrzem 56.
  • Lekkie codzienne prace oraczowi zdadzą, gdy nowo wsodząca [!] na wiosnę ozymina Z ziemie się dobywaiąc otuchę gumnom gospodarskim przynosi. HerbOr 77.
  • Lekki, Letki [...] 2) leicht zu thun, zu begreifen. [...] facile, aisé á faire, á comprendre. [...] letsza (lzeysza) to praca; styl letki [...]. T III 727.
Związki frazeologiczne

  • na lekki chleb iść:
    • [...] my tylo lekkie iákieś roboty odpráwuiemy/ ná lekki chleb idziem; á kiedyby też ze lwy/ niedźwiedźmi/ poiedynek czynić? BirkNiedz 81.
  • na lekki chleb się udać:
    • Ná lékki chleb się vdał. KnAd 532.
4. »mało uciążliwy; łatwy do zniesienia«
  • Przewiodła u niego ta poslednieisza rada wrocił sie do więzienia, za co był u Moskwy w poszanowaniu y w łzeiszym wiezieniu, a u swoich godzien zawsze y u potomnych wiekow pochwały. MarchŚcibHist 15v.
  • Siodmy [czarownik] Michał Batandis takze na gruncie z wielką Folgą lekkie płacąc podatki mieszka. [spr. cytat] DekrŻmud 34a.
  • Przyiął ich [posłów z Raguz] bárzo mile Orchan y tym się im bárziey ludzko stáwił/ że dla odległości mieyscá/ nie mogłi się ná ten czás potęgi iego obawiáć/ záwarł z nimi ligę kondycyámi bárzo lekkiemi. RicWielJMon 82.
  • [śmierć na suchoty] pospolicie bywa lekka przy dobrey rekollekcyey [...]. CompMed 132.
  • Lekki, Letki [...] 4) leicht, gering, klein [...] léger, petit, chetif, qui n'est pas grand [...] letką dostał karę; letka to zima [...]. T III 727.
5. »o sposobie poruszania się: zwinny, delikatny«
  • Homerus dobremu koniowi cnoty od trzech zwierząt przybiera: Od wilka oczy, obżartość i moc w przedzie. Od liszki uszy małe i ostre, ogon długi i gęsty, chód podniosły, lekki i wdzięczny. DorHipTur 29.
  • [Córka króla Koroneusa:] gdym po szerokiem Piásku/ lekkim się sobie przechadzáłá krokiem: Oto mię nád brzegámi morski Bog zoczywszy/ zámiłował. OvOtwWPrzem 84.
6. »taki, który ma niewielkie znaczenie, siłę lub intensywność«
  • Wykonánie vrzędu iedno dotycze się krwie rozlania/ woyny/ czci odsądzenia; máiętności do skárbu pospolitego brániá wszytkiey: drugie lżejsze winy ma prziłączone, nie tkną sie kriminałow. PetrSPolit I 461b.
  • Naprzod stępią/ by się miotać nie iął [młody koń]/ á potym letkim kłosem/ y tám y sám przeiezdzaiąc go: takiey przeiazdzki/ z tym miechem/ ná káżdy dzień poranu/ do dwu Niedziel czynić potrzebá. PienHip 9.
  • Iesli ma być przeczysczenie/ ma być lekkie y łáskáwe/ nie mocne y gwałtowne/ áby náturá będąc mocnością lekárstwa zwątlona/ zbytecznie nie pusczáłá/ skądby przyszło zbyteczne czysczenie/ á zá niem słábość/ mdłość/ á potym śmierc. PetrSInst C4v.
  • Przysmáżyć tego bárzo lekkim ogniem/ á ieśli rzadka máść będzie/ przydáwáć wosku/ áż do subsistentiey/ y tym smárowáć. OstrorMyśl1618 22.
  • [...] wino iest krew ziemie/ y rzecz bárzo kosztowna dla posiełku zgrzybiáłych/ od nawyższego stworzona/ w ktorey nie może nic być náleziono coby iádem ábo zászkodą iáką ludzką mogło być názwano/ iáko we wszytkich lekárstwách purguiących/ choć y nalekszych ábo nasłábszych nieco się náyduie [...]. CiachPrzyp D2v.
  • Tąż ochotą Husseim, co pierwej, przyjmuje Książęcia i jako go cicho informuje o tureckich humorach, na salę prowadzi, lekczejszej się pozostać kazawszy czeladzi. TwarSLegK 220.
  • [Ceres do Jowisza] ieżeli máć z łáski twoiey wyszłá? Corká oycá niech ruszy: áni w lekszey oná Opiece twey niech będzie; z krwie mey lub zrodzoná. OvŻebrMet 121.
  • Grot pierwszy Echionow/ darmo szedł/ puszczony/ Y kes pniá klonowego lekką drásnął/ ráną. OvŻebrMet 199.
  • Iest piorun drugi dobrze lekceyszy/ ktoremu Mniey srogości Olbrzymska práwicá dodáłá [...]. OvOtwWPrzem 115.
  • Gdy tedy wyprowádzono onych Bráciey Dominiká ś. ná plác ogniem otoczony; wyprowádzili też znimi y Siostrę Mágdálenę/ ktorych lekkim ogniem dla dłuższey męki pieczono/ palono/ y powoli w proch obrócono [...]. OkolNiebo 78.
  • Wraz z boku junacy kwarciani poskoczą, I pierwej lekczejsze z jazdą harce stoczą [...]. TwarSRytTur 16.
  • Tak mile się do czasu rozstawszy ze swemi, Dał się w moc lekkim Austrom. A ci życzliwemi Wiejąc duchy, przy brzegu wody dwuimiennej, W cesarskie go szczęśliwie stawili Wienny. TwarSRytTur 42.
  • A tak co insi lekką nie fortune czynią Cierpliwym iey znoszeniem, y ty poprzedzaiąc Vwagą zły przypadek lzeyszym go Vczynisz. OpalKSat 17v.
  • Mieisce na ten act naznaczone Wolka, leka mila za Warszawom wpoliu pod niebem. VorLetSkarb 119.
  • Tego dnia lżejsze zimno. ChrapDiar I 223.
  • Co w nas za wiara? [...] Gdy tak zaletkim wnet niebespieczenstwęm Chcąc tępieiemy z siłámi y mestwem OblJasGór 95v.
  • Tyráńskie postępki Cesárzow Tureckich/ dawnoby były wzbudziły lud pospolity do sprobowánia lekszego iárzma/ gdyby nie mieli w korzenioney w sercách swoich świątobliwey iákieysi venerátiey krwie Ottomáńskiey [...]. RicWielJMon 31.
  • Sektá Schiow iest tá/ o ktorey się iuż powiedziało/ y wszyscy Turcy poddáni Páństwu Ottomáńskiemu naybárziey ná nię biią/ y zá naybárziey odstępną od prawdziwey wiáry máią/ dla tego że przekłádá Halego nád Máhometá/ w tym co náleży do dáru Proroctwá/ ktore ci ludzie záwieráią w tych wszytkich/ co idą od Halego w prostey liniey/ y twierdzą/ że żaden człowiek/ będący w grzechu by naylżeyszym/ nie iest godzien nosić násobie dostoyność Prorocką. RicWielJMon 158.
  • [Crocus metallorum] ma moc purguiącą lekszą i lżeyszą niżeli śkło. SekrWyj 157.
  • Szczęśliwszy opętany tysiącami czartow/ niż iednym naylżeyszym grzechem powszednim w nim się kocháiąc obłożony. [...] opętany w łasce y miłości iego [Boga] osobliwey często bywa: grzech záś by też náylżeyszy/ nigdy Bogu kmyśli nie przypadnie [...]. BujnDroga 52.
  • Kiedy człowiek lekkiemu się grzechowi oprzeć albo niechcąc/ albo nie dbaiąc/ do tego przychodzi/ iż gdy cięszki natrze/ záraz upádnie. BujnDroga 56.
  • Czemu w lekkim śnie lubo fántázya wolna przecie rozum nie diskursuie? TylkRoz 292.
  • Pod wieczor to dziecię lekką alteracyą febryczną cierpiało. BeimJelMed 77.
  • Rzecze kto; naco Panu BOGU Wszechmogącemu zażywać czarow, czarownic, upierow na ukaranie swiata; mogąc iedną wolą swoią nayswiętszą w momencie cały swiat zgubić, iak mogł, dixit et facta sunt? ktoż otym wątpi; ále Pan BOG chce nas przez stworzenia, y z stworzeniem grzeszących, przez stworzenia ukarać; druga, do rzeczy naturalnych wygubienia, naturalnych szuka sposobow mediatè przez iaką kreaturę, aby leksze było uderzenie, niż przez siebie immediatè aby niebyło smiertelne. ChmielAteny III 256.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

  • Chorobá lékka cięszkiego lekarstwá nie potrzébuié. KnAd 66.
a) »o odległości: niewielki«
  • Wyprowadził królewica jmć wszystek dwór aż do Woli, milka lekka za Warszawę. PacOb 8.
  • W Połmilku lekkim od miasta nadiechalismy stoiącey iazdy Kozakow Moskiewskich koni ze 40. PiasRel 17v.
  • [...] gdziesię tesz Moskwa trochę Cofneła O czwierc mile lekie ystaneli Taborem według swego zwyczaiu [...]. PoczOdlPam 21.
  • [...] iachalismy wielkim do Berlina biegiem do ktorego mila letka była [...]. SobTDzien 8v.
7. »o człowieku: taki, który zachowuje się niepoważnie«
  • Abowiem áni mowić/ áni myslic o lekkich rzeczách Senatorowi przystoi/ áni się ludźmi lekkimi báwić/ ále tymi/ y tákimi/ z ktorychby mu y poczciwość/ y powagá/ y rádá/ y pomoc rosłá: pámiętáiąc że są Rádą Páńską/ y Senatorowie Koronni/ y wszytki spráwy swe do powagi wieźdź y ciągnąć máią. StarPopr 83.
  • Co takimi Ludzmi wiek pierszy cnotliwy brzydzielsię y za liekkie miał, ani im takiey Sliachetnosci przypisowali [...]. TrepNekLib 6.
  • [Marszałek Wielki Koronny] Trzy punkta, które pro consilio podał [nie] były nietylko do skutku przywiedzione, ale ani słusznie przyjęte, częścią dla zbytniego niedowiarstwa tym, którzy są iurati, częścią dla nader prędkiego dawania wiary ludziom lekkim, y nieznającym się na rzeczy. [spr. cytat] DiarSejm1672 62.
  • I Oyciec S. Ignacy Chorągiew IEZVSOWĘ podnosząc/ y ná záciąg pod Imieniem iego ogromnie biiąc/ nie lekkich/ miękkich młokoskow/ ále mężow z dobrym sercem szuka y zámáwia. BujnDroga 245.
  • Tychem kochała, ktorzy lekszy niż wiatr byli W kochaniu, aż nakoniec dziś mię omylili. TrembWierszeWir II 251.
8. »o sprawach, zachowaniach: taki, którego nie należy traktować poważnie«
  • Abowiem áni mowić/ áni myslic o lekkich rzeczách Senatorowi przystoi/ áni się ludźmi lekkimi báwić/ ále tymi/ y tákimi/ z ktorychby mu y poczciwość/ y powagá/ y rádá/ y pomoc rosłá: pámiętáiąc że są Rádą Páńską/ y Senatorowie Koronni/ y wszytki spráwy swe do powagi wieźdź y ciągnąć máią. StarPopr 83.
  • Przebaczysz Naiáśnieyszy Miłościwy Krolu/ że ták lekkiemi słowy poważne dziełá Naiáśnieyszey Ceciliey omiiam. WojszOr 44.
  • Więc i to było, żem z lekkiej przyczynki Na zakazane wstawał pojedynki [...]. MorszAUtwKuk 223.
  • Odpucćcie, ze was lekkiem wspominac smiem Piorem Godni Homera: kiedy Polluxa z Castorem Rycerskiemi na Gorne sfery wiezie Dzieły [...]. PotWoj 90.
  • A tu wre iako wgarku. To Leda Materyika choc Lekka zabrała czasu godzinę y drugą. PasPam 243.
  • Jest też tego i racyja, gdy z Ezopa okazyja Złego zdrowia: że mię swemi sturbował słowy letkiemi. StanTrans 57.
  • SINGERIF [...] BŁAZNOWANIE kuglowanie letkie ákcye ludzi letkomyślnych. DanKolaDyk II, 498.
  • Zal bierze, kiedy postronne národy Z śmiechem krytykę czynią znowey mody Co raz to lekszey, y ma to bydź grzeczny Autor? co wniosł w kray zwyczay nie dorzeczny. DrużZbiór 460.
  • Lekki, Letki [...] 3) leichsinnig, flatrig, unbeständig. [...] léger, folâtre, volage, inconstant. [...] letkie prowadzi życie; letkiego umysłu człowiek [...]. T III 727.
9. »o szacunku, poważaniu: niewielki«
  • Ogłaszáią pospolstwu/ iáko ten fałszywy Prorok/ krolem się zowie/ iáko niewstydliwy/ W głos imię Boże bluźni: iáko zakon święty/ W lekkie przez tego zbrodniá vważenie wzięty. RożAPam 34.
  • A ty czemu nie robisz, i czemu pracą swą nie żyjesz, abyś wżdy od lekkiego poważania wolen był. SaadiOtwSGul 69.
  • Mieliby się záprawdę słusznie o defekt tęn, ták lekiego poważenia vrzędu swego, zdiąć księza Plebani, y stáráć áby tęn Autor ábo maszkárnik [...] był iáko przystoi skarány. SzemGrat A2.
  • Jam brał na darmo i z lekką uwagą Imię Twe, ciężką karmiąc Cię zniewagą [...]. MorszAUtwKuk 222.
  • Inaczey ieźli moie rozkazánie W letkiey powadze V Ciebie zostánie Y ty, y woysko twoie zgromadzone, Będzie ná głowę wszytko poraźone. OblJasGór 170.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • być (komuś) w lekkiej cenie || być (u kogoś) w lekkiej cenie;
  • być u kogoś w lekkim uważeniu;
  • być u kogoś w lekkim poważeniu:
    • Jusz im Polskie imię w lekkiey cenie [...]. PotWoj 12.
    • Cicero już zá czásow swoich baczył że nowe szláchectwo w lekkiey cenie było; co mu się jednák nie podobáło. GdacPrzyd 2.
    • Co tego zá przyczyná/ że podziśdzień/ osobliwie u Luteránow Urząd Kaźnodzieyski w lekkiey cenie jest? GdacPrzyd 66.
    • Ták się świát popsował ná tym schyłku swoim/ y stárości/ że chociaż Boże przykazánie przestąpić/ náwet raz ieden/ pewne á wieczne potępienie przynosi/ gdyby w tym człowiek vmárł/ á przecię są tácy/ á wiele ich/ ktorzy to sobie lekce ważą/ iácy są Politycy tego wieku. Tymże właśnie sposobem/ tá Bullá Papieska iest w lekkim vważeniu v ludzi szalonych/ ktorzy mądrzy/ iáko roskazánia pożytecznego/ y pobożnego Oycowskiego/ pilno przestrzegáią y záchowywáią. SleszDow 17.
    • O ktoby mi to zdárzył/ moy kochány bráciszku [...] żebym się z tobą mogłá widzieć y rozmowić/ y pocáłowáć cię ná ustroniu/ ábym potym nie byłá ni u kogo we wzgárdzie/ y lekkim uważeniu? StarKaz 305.
    • Trzebá się ciągnąć choćbyś miał zerwáć/ y ostátnią wieś zástáwić/ ináczey y u zony/ y u krewnych w lekkim będziesz poważeniu. GorzWol 76.
  • pójść w lekką wagę:
    • Iak przyszła wiadomość że nie tak rzeczy idą iako sobie Francyia obiecowała zaraz tez stary krol poszedł w lekką wagę. PasPam 227v.
a) »wyrażający brak szacunku«
  • W grodzie Krákowskim/ gdy Akádemik ieden/ od studentow Akádemickich obecnych tám mowieł/ z lekkim y nieprzystoynym wspominániem studentow Iezuickich/ y zniewagą sámychże Iezuitow/ że się mu támże ozwáno z tymże/ áby iego inconsideracyą y niebáczność wmowie pokazano/ y tu niewiem co zdrogi? SzemGrat 142.
10. »o oddziałach wojskowych: taki, który jest słabiej uzbrojony, ale może się szybciej poruszać«
  • Ba ia tu nie mowię/ żeby konny lekki miał być lepszy zgołá do potrzeby woienney/ nád żołnierzá uzbroionego/ ále iż iest gotowszy y prędszy. BotŁęczRel III 50.
  • Przed nim [hospodarem] zgráiá lekczeysza/ Młodź y Pietyhorcy/ W Pancerzách/ y Missurkach/ pod kilką Proporcy [...]. TwarSLeg 44.
  • Wbok kinąwszy okiem/ Dziurdziow uyźrzym ná skale/ y kopcu wysokiem. Podeń iako się spuścim/ na znak swey ochoty Straż Cesarskich Azapow/ y lekkiey piechoty Z Dział vderzy [...]. TwarSLeg 47-48.
  • Azapi, Ludzie lekcy, ktorych tylko ad praesidia Zamkow á szturmow Turcy używáią. TwarSLeg 48.
  • Tá iáko wozow zgráiá/ y lekceyszych minie/ Zá nimi y sam Książę ruszy się w godzinie [...]. TwarSLeg 66.
  • Máłey kondycyey Szláchcić ieden Lisowski godną rzecz vważenia że z kilką set człeká lekkiego/ iákie srogie bitwy z nászymi zwodził y wygrawał Miástá/ Zámki/ wsi/ y ostrogi násze potężnie znosząc. NowinyMosk B3v.
  • Kalinowski toczy drzewem pod chorągwią strojną I usarz duży z wojną. Zaraz lekczejsze gwardye, gdzie Marsowa cera Dawa uznać Butlera. TwarSRytTur 9.
  • Gdy przeszła Vsarya następuje po ni Pancerny Zołnierz, lekszy zezbroie y koni [...]. PotWoj 59.
  • Od káżdych Dwudziestu tysięcy/ będą wypráwowáć Husárzá lekkiego/ á od trzydziestu tysięcy summy/ wypráwią cáłego Husárzá [...]. FredKon 46.
  • Tatarowie przecię nie próżnowali, ale zagony rozpuściwszy Podole wszerz i wzdłuż plądrowali, którym na odpór posłane spod Zwańca pewne co lekszejsze chorągwie i pułki. JemPam 109.
  • Generał Gwardyi, albo ludzi strzegących Osob y Maiestatu Oyca Swiętego maiący dwie chorągwie letkiey pod sobą Kawáleryi. ChmielAteny II 165.
  • Lekki, Letki [...] 6) leicht, von Soldaten. [...] léger, en parlant des soldâs [...] żołnierz letki [...]. T III 727.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • jazda lekka:
    • iazda letka. leichte Reuteren. chevaux légérs; cavalerie légére. T III 728.
  • chorągiew lekka (sz. zm.):
    • [...] wyprawił Je[g]o M Pan Comendant Teraznieyszy podiaszd Kilka lekszych Chorągwi [...]. PoczOdlPam 14.
    • Jam się już oddzielił od ciężkiego wojska. Idę przodem ze dwudziestą kilką chorągwi lekkich i w kilkuset dragonii. SobJListy 497.
    • [...] Zamoyski nie uważając na to, prosto pod Byczynę poszedł, gdzie już w szykach Niemców zastał, których były liczne woyska i piechoty z armatami, on zaś nie miał tylko Hussaryą, i lekkie chorągwie, działo się to 25. Stycznia. ŁubHist 66.
    • Zamoyski nie uważając na to, prosto pod Byczynę poszedł, gdzie już w szykach Niemców zastał, których były liczne woyska i piechoty z armatami, on zaś nie miał tylko Hussaryą, i lekkie chorągwie, działo się to 25. Stycznia. ŁubHist 70.
    • Lekki, Letki [...] 6) leicht, von Soldaten. [...] léger, en parlant des soldâs [...] chorągwie letkie. T III 727.
    • Kazanosię naszym chorągwiom wprzod lekim potykać [...]. [Pocz.Paż 34 - spr.] Niepoprawne zródło .
Związki frazeologiczne

  • lekkie wojowanie:
    • »prowadzenie działań wojennych przez oddziały słabiej wyposażone, ale mogące się szybciej poruszać«
    • Zápátruiąc się záś ná zmnieyszenie Táboru/ odiąć cále wozy Towárzystwu: (iáko niektorzy dla prędkośći/ y lżeyszego woiowániá/ mniemániem się vwodzą) nie iest ze wszytkim pożyteczna [...]. FredKon 15-16.
11. »o pokarmie i napoju: łatwy do strawienia«
  • Ma ieszcze Hippokrátes ieden znák/ kiedy mowi/ Aqua quae citò calefit, et citò refrigeratur, leuissima, Iákoby chciał rzec/ że tá wodá naylepsza ktora iest naylżeysza/ albo nayleksza. [...] ktora woda gdy iey vżywamy/ w żywocie álbo w żołądku także y w ielitach nie długo się bawi/ y nie obciąża wnątrza/ ale prędko bądź przez stolce/ bądź też y przez vrynę przechodzi y przebiega/ tá iest woda lekka. SykstCiepl 34.
  • Okoń ma młode y kruche w sobie mięso/ niewiele ma tłustości/ y lipkości/ dla tego do trawienia lekki iest/ y niezły pokarm lubo niewielki dáie. HercBan 38.
  • [...] kiedy kto chory, słábego żołądká, trudno mu ieść mięsá lekkiemi potráwkámi, iárzynkámi kontentowáć się musi [...]. MłodzKaz II, 385.
  • Dla tego, áby wszytkich tych niebeśpieczeństw uchroniły się wszytkie białogłowy ciężárne, dobra rzecz iest, áby białeygłowy strzeżono, áby lekko się ruszáłá, y áby potráwy lekkie y strawne iádłá. AlbSekr 204.
  • tam [w Żabnicy] Rzeka Kamienista iest y Woda w czałym [!] Panstwie Naylepsza y naylekcieysza [...]. KomonDziej 9.
12. »o alkoholu: taki, który ma słabe działanie«
  • [...] gani Ausidego/ że mocne Fálernickie [wino] mieszał/ gdyż było trzebá wziąć iakiego lżeyszego [...]. WargRzym 44.
  • Polewka z piwa lekkiego z miodem sporządzona. BeimJelMed 100.
  • Lekkie Piwo przyzwyczaionemu niezaszkodzi bynaymniey [...]. BeimJelMed 420.
13. »zły, lichy, nikczemny«
  • Ráchowáło się y w szkodách ktore się passim podziáłáły przez ták swowolnych y lekkich ludzi/ ktorzy począwszy od Ich M. P. P Hetmánow oboygá/ żadnego práwie namiotu y wozu w ktorym co było/ cáło nie zostáwili/ á ták bespiecznie y oczywiśćie/ że y z koni gwałtem nas zbiiano/ odzierano/ chćieli záraz zábieżeć temu/ y káráć/ ále bacząc iuż dáleko zábiegłe kołá/ w gromádzie máło nie więcey tych swowolnych niż dobrych ludzi/ rozumieli to Ich M. PP. Hetmáni odłożyć ná przespiecznieyszy czás [...]. SzembRelWej Bv.
  • Záczym tylkoż ku niebu westchnąwszy serdecznie: O moy Boże! ieźliżeś zámierzył koniecznie Oyczyźne te ukárać, i przez gmin tak lekki, Národowi nászemu hańbe te na wieki, Sam biy raczey, sam strzelay ostre swe pioruny, A Chłopom tey poćiechy nie day i Fortuny. TwarSWoj 32.
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Podhasła

LEKKI
rzecz
m

w funkcji rzeczownika
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON

Formy gramatyczne
Najwcześniejsze poświadczenie:
post 1616
Znaczenia
1. »człowiek, który zachowuje się niepoważnie«
  • Z lekkim się w rzecz nie wdawáć/ W nierownym polu wytrwáć/ W rownym odpor dáć. ŻabPol Cv.
  • Zlekkim się vcieszysz, ále y w lekkość podasz. FredPrzysł D4v.
  • Iáko łodź nie gdzie samá, ale gdzie cudza ręká chce: ták nierozumny, y lekki zá cudzym powodem chodzi. FredPrzysł C.
2. »żołnierz, który jest słabiej uzbrojony, ale może się szybciej poruszać«
  • Łacno się lekkim bez cięzarow do kupy zebrać skoczyć dać odpor. [spr. cytat] NarArch 34.
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Data ostatniej modyfikacji: 03.06.2025

Z LEKKA

w funkcji przysłówka
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON

Formy gramatyczne
  z lekka ||   z letka ||   z liekka [forma D. lp w odm. niezł.]
Najwcześniejsze poświadczenie:
1612
Znaczenia
1. »nieznacznie, trochę«
  • [Wodny orzech] Liścia iest okrągłégo/ przyszerszego/ miąsszégo/ ku wierzchu záostrzonégo/ y z lekká spiczástégo. SyrZiel 1273.
  • Ieżeliby ze krwią womity były, ná ten czás upuścić krwi z ręki, potym daway z lekká zátrzymuiące rzeczy. PromMed 142.
  • Iednák ábym mole rerum przyciśniony nie był, poydę przykładem owych biegłych w rzemieśle swym Málarzow, ktorzy chcąc wielką iáką cześć Swiata ná máłey tábliczce wyrazić, Suprema tylko capita y sáme wierzchy Miast, budynkow, Prowincyi, gor, y pol z letká farbámi dotknąwszy, oczom ludzkim ad aspectum podaią. DanOstSwada II, 17.
  • z letka. 1) fachte, gelind [...] légérement [...] kawalerowie przy kreowaniu z lekka po ramionach szpadą uderzeni bywaią. T III 728.
2. »pomału, ostrożnie«
  • [Czapla] kiedy ma nástáć niepogodá/ Tedy spiesznym latániem swym ią opowiáda. A iesli też zlekka gorą przelátuie/ Tym wesołą pogodę nástáć obwiesczuie. RoźOff A3v.
  • Ci zas Cci odsądzency y Banitowie za Bolesławęm na Sliąsko ziechali liecz potym gdysię to ostarzało znowu do Krakowa zliekka wnieslisie do onych swych siedlisk [...]. TrepNekLib 8.
  • [...] gdy Igłę z lekka bokiem polozysz na wodzie [...] to obaczysz tak ze plywac bendzie mogla przez godzin kilka [...]. GrodzMisc 15.
  • [Wierszopis] Niech się zbyt w górę z orłami nie wzbija, Niech się z żółwiami nie czołga po ziemi, Niech i upadki, i ulgnienie mija, Niech z lekka dąży drogami średniemi. RzewWWierszFil 492.
  • z letka [...] 2) nach und nach [...] peu à peu; pas à pas [...] z letka z nim postępować trzeba. T III 728.
3. »łatwo, bez wysiłku«
  • moy koń idzie z lekká. B. A moy zaś koń zá cieszko. PolPar 77.
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Data ostatniej modyfikacji: 09.07.2025

PO LEKKU

w funkcji przysłówka
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON

Formy gramatyczne
  po lekku ||   po letku ||   po liekku [forma C. lp w odm. niezł.]
Najwcześniejsze poświadczenie:
1612
Znaczenia
»pomału«
  • MAż ieden imieniem Turpinus/ w Wiedniu modlił sie w Kościele przed Ołtarzem: á gdy był w záchwyceniu/ Psalm: Boże ná wspomożenie moie/ śpiewał/ vyrzał mnostwo złych duchow przechodzących ku Lotarigiey/ zá nim szedł poletku z daleka podobny murzynowi. ZwierPrzykład 370.
  • Ostrożnie-ć a po lekku postępować trzeba, Pragniesz-li, abyś przyszedł za czasem do chleba. SaadiOtwSGul 39.
  • Do tego po lekku będziesz pił á nie duszkiem / iako mowią / abyś tylko on napoy wody odpráwiał zá godzinę: á kiedy iey będzie wiele / zá pułtory godziny. SykstCiepl 175.
  • W niedzielę przed bitwą z nimi była już wiadomość pewna o tych Tatarach, że się przez Prut przeprawowali w Wołoszech; pomykali się barzo po lekku ku Niestrowi. MalListy 167.
  • Poliekku Paulatim SłowPolŁac 56.
  • [...] ciskał tedy y Deucalion y Pyrra Kamienie przez się, ztych ktore Krol ciskał Męszczyzni, ztych ktore Krolowa niewiasty się natychmiast robiły y polekku ozywiały. PotPrzyp 6.
  • Zona Lotowa obeyzrzawszy się názad, obrociła się w báłwan soli. Ktoż wie, czy zárázem, czy po lekku, obrácáć się w sol poczęła? MłodzKaz I, 251.
  • [...] weź garnuszek z wodą, á otworzywszy worek, wley po lekku po wszytkim krokosie. SekrWyj 47.
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Data ostatniej modyfikacji: 03.06.2025

*LEKKA

w funkcji predykatywnej
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON

Formy gramatyczne
Najwcześniejsze poświadczenie:
1623
Znaczenia
»jest łatwe do zniesienia«
  • Lżeyszaby to iey byłá vmrzeć/ niż ná Syná vmieráiącego pátrzyć; nie tylo tedy Męczenniczką byłá/ ále więcey niż Męczenniczką. BirkOboz 27.
  • v Bogá zá to zapłáty nie mász/ á lżeyszaby to byłá zapłáty nie mieć/ to wieksza że stráćiwszy zapłátę/ karánie nád to mieć będźiesz. DrużbDroga 52.
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Data ostatniej modyfikacji: 05.11.2024
Autorzy: RB
Data ostatniej modyfikacji: 05.11.2024