ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
Kn, T, L (XVIII), SWil, SW, SJP

Nienotowany w słownikach:
SStp, SXVI

Najwcześniejsze poświadczenie: 1621-1643

Formy gramatyczne

liczba pojedyncza

	M.				wrażenie
	D.				wrażenia
	B.				wrażenie
	N.				wrażeniem

liczba mnoga

	M.				wrażenia
	D.				wrażeń
	C.				wrażeniom
	B.				wrażenia
	N.				wrażeniami
	Ms.				wrażeniach

Znaczenia

1. »wkładanie, wpychanie na siłę; uderzenie«

☑ Udérzęnie/ actio et effectus. [...] Udérzęnie/ wráżęnie zębów. Offensus fortuitus obuij [...]. Kn 1181.
☑ Wrażenie. das Einstecken, Einschieben. l'infertion; l'action par laquelle on met, on glisse une chose dans une autre. T III 2619.
☑ Ani zaś władz rozumu nie wydobędziemy w człowieku, ani Narod myślącym i rozumnym uczyniemy, áni nauk wzrostowi nigdy niepomożemy, ieżeli nie będziemy áż do skrupułu troskliwemi o doskonalenie theoryi Nauk pewnych i o wrazenie iey w młode umysły. ŚniadJanProsp 10.

2. »myśli i uczucia doświadczane pod wpływem jakiegoś wydarzenia, spotkania; przeczucie, przeżycie«

☑ Twoia Pamiątka była dość osławiona, usiłowałem przecież ułagodzić złe wrażenia w Umysły[!] o Tobie, gdy dobre Przymioty dosyć uwielbiałem, niemniey starałem się gorszące Postępki, i Uczynki Twoie przytłumić. FenPodosRoz 49.
☑ Nie wiem, czy to sympatya, czy wzburzenie się nagłe namiętności, czemu płeć nasza oprzeć się nie potrafi; dosyć że wzrok iego wzniecił w duszy moiey zapał dotąd nieznaiomy, krew w żyłach moich zapalił; mowiono mi często o tych nagłych wrażeniach; wszystkie historye, wszystkie romanse są niemi napełnione; zgadzaią się wszyscy, iż one się znayduią w samey istocie, lecz iakim się to sposobem tworzą, tego żaden nie odkrył. ContBykSuł 31.
☑ [...] wyższa jest uwaga co mnie niezmierną napełnia radością, a ta iest cnotliwym wrażeniem Przodkow naszych, w duszę i krew naszą z staropolskiey edukacyi wlana, widzieć syny na dobrych obywatelow układaiące się. KossakObyw 5.
☑ Kiedy zewnętrzna rzecz iaka, (obiectum) działa na który nerw i w nim czyni poruszenie, to poruszenie udziela się duchom ożywiaiącym, a przez nie posuwaiąc się do mózgu, zostawuie w nim iakoweś wrażenie; i to iest obrazem rzeczy (idea). To wrażenie czyli obraz, gdy po nieiakim czasie przez podobne nerwów poruszenie będzie odnowione, na ten czas dusza przypomina pierwszy tey rzeczy obraz: i to iest pamięcią. Wrażenia bywaią dla duszy przyiemne, albo nieprzyiemne, podług uczynionego od rozmaitych przyczyn poruszenia w nerwach. KlukCzenZool 46.
☑ A cóż tam znaczyć będzie mała liczba Deputowanych z Gallicyi przeciwko mnostwu Magnatów tam głossuiących? [...] który z kroków przez Was uczynionych, nie powziąłby przeciwko Wam przychylnego wrażenia, będąc ztąd obrażonym, że bez wszelkiego powodu odięliście mu zaufanie, na które zapewne podług powszechnego o tym Monarsze mniemania dotąd aż nadto zasłużył. BretOdp 4-4v.
☑ Chciáł mowca, aby słuchacz odchodził z głębszém w umyśle wywodów iego wrażéniém, aby żywiéy tknięty i wzruszony poddáł się zwyciężcy swému. PiramWymowa 71.
☑ Daie każdemu ciału, które ożywia, właściwy charakter i związek gatunkowy z resztą materyalnego świata: nayprzód mu udziela własności przyimowania wrażeń od rzeczy drażniących i na odwrót na nich działa. HufBaudSztuka 38.
☑ Mości Xięże Biskupie! rozumem i przekonaniem w ośmnastym wieku Ludzi trzeba prowadzić, nie takiemi wrażeniami. RzewSList 6.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

czynić wrażenie (sz. zm.) || uczynić wrażenie (sz. zm.):

☑ Królewna Renata pytała się dam Hiszpańskich, na którym mieyscu przypadków królowy zastanowiły się. Jesteśmy, odpowiedziała Alfonsina, w tym mieyscu, kiedy królowa oddaliła się na wieś. naturalny obraz skutków muzyki, który nam hrabina de Sancerre wystawiła, żywe na sercu mym uczyniły wrażenie. CaumNiemcHist 169.
☑ Moia towarzyszka nie ukrywała przedemną, iakie wrażenie Sułtan uczynił na iey sercu; ia zaś ią upewniłam, iż Ali zawsze mnie był miły. ContBykSuł 83.
☑ Wspaniałe przykłady Rycerzów Greckich i Rzymskich, żywe w duszy iego czyniły wrażenie, i pałał zawsze chęcią naśladowania ich; pomiędzy Dziełami które corocznie odczytywał rachuią się Pisma Herodota, Tucydedesa [...] i innych. LavGirtŻycie 25.
☑ Obaczymy, co poważą więcey Narody, czy Twoię Opatrzność? czy moię naywyższą Monarchiczną łaskę, opiekę i gwarancyą? iakie mocnieysze wrażenie w nich czynić będzie, czyli to słowo: Bóg Wszechmocny? czy moie chlubne tytuły. DembowJGłos 12.

sprawiać wrażenie || sprawić wrażenie (sz. zm.):

☑ To takie wrażenie sprawiło w Ministeryum Ottomańskim, że Reichs-Reffendi domagając się satysfakcyi prędkiey y dostateczney pierwszego Dragomana legacyi Rossyiskiey przykremi przywitał wyrazy. GazetaWarsz 1793 13XI 9.
☑ Tu każdy osądzić może, iak łatwo było stronie moskiewskiey, sprawiać nayprzeciwnieysze wrażenia na wielu umysłach uprzedzonych, które, niedawno Polskę Rzpltą szlachecką ogłosiwszy, chciały się zawczasu zawarować, przeciw naymnieyszemu władzy naywyższey z innym stanem podziałowi. KołłątajUstan 108.
☑ Arcy-Xiąże Karol zaproszonym będąc od Cesarza na obiad, wymowił się zboiaźni, aby paroxyzm epilepsyi, któremu często podlega, nie sprawił w Cesarzu i Cesarzowey przykrego wrażenia i przestrchu. GazKor 1800 30 355.
☑ Byłoby niesłusznością przeczyć, że owe wielkie przedsięwzięcia, nie sprawiły w narodzie żadnego wrażenia. ForStan 21.

zrobić wrażenie:

☑ Opinia wkorzeniona fatalizmu, a bardziey ieszcze barbarzyństwo rządu, dodotąd[!] wstrzymały Turków od zasłonienia się przeciw temu biczowi morderskiemu: przecież pomyślność zabiegów, którą widzieli między Frankami zrobiła od nieiakiegoś czasu wrażenie na wielu z pomiędzy nich. VolnNowicOpis 85.

wrażenie odbierać:

☑ Taka iest zaiste ich gwałtowność: że bez doświadczenia nie można sobie tego wyobrazić; gorącość ich porównana bydź może z wrażeniem iakie odbieramy, stoiąc blisko pieca ogromnego, z którego swieżo chleb wyimuią. VolnNowicOpis 16.

oprzeć się wrażeniom:

☑ Jakież serce napawane podobnemi prawidłami, potrafiłoby się oprzeć wrażeniom z natury wypływaiącym? ContBykSuł 40.

3. »wyrażenie, opowiedzenie«

☑ Przerwałem Xiędzu Plebanowi ciąg dalszego opowiedzenia z przeszłego wrażenia rozmow moich, pytaiąc się: czyli też w Seminariach nie daią baczenia na poznanie przymiotow zgodnych do stanu duchownego [...]. KossakKsiądz 84.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

WRAŻENIE