ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SXVI, Kn, T, L (XVI-XVII), SWil, SW, SJP

Nienotowany w słownikach:
SStp

Formy gramatyczne

bezokolicznik

wymywać

czas teraźniejszy

lp	1. os.	wymywam
	3. os.	wymywa
lm	2. os.	wymywacie
	3. os.	wymywają

czas przeszły

lp		m	3. os.		wymywał
		ż	3. os.		wymywała

tryb rozkazujący

lp

2. os.

wymywaj

imiesłów współczesny

wymywając

nieosobowy czas przeszły

wymywano

Znaczenia

1. »odczyszczać z brudu przez polanie wodą lub innym płynem albo roztworem wody ze środkami myjącymi, np. z mydłem lub →ługiem«

Rekcja: co; kim, czym || w czym

– A iż ćiepłey iest komplexiey z przyrodzenia swego/ chętnie záżywa kąpánia/ á zwłaszczá czásow párnych/ czego mądrzy rostruchárze y nayprzednieyszym koniom zábrániáć nie máią/ ále y owszem one często płáwić/ kąpáć/ y wymywáć potrzebá. DorHip I Aijv.
– CEsárzá Theodosyusá żoná Plácyllá/ wielkie stáránie miáłá około tych ktorzy byli ćiężkiemi chorobámi strapieni/ nie vżywáiąc do tákowey posługi sług ábo służebnic pomocy/ ále sámá przez śię to czyniłá/ do ich mieszkánia chodźiłá/ każdemu czego komu było potrzebá dáiąc/ wszytkich Kośćiołow Szpitale náwiedzałá/ swemi rękomá chorym służyłá/ garnki ich wymywáłá/ polewki kosztowáłá/ łyżki podawáłá/ chleb kráiáłá/ potráwy przynośiłá/ kubki do pićia płokáłá/ y wszytkie insze posługi/ ktore sługom y służebnicom ná to oddánym są przyzwoite/ odpráwowáła. ZwierPrzykład 102.
– Wymywam co/ v. Płóczę/ Wypłókáć. Kn 1322.
– O Gąbkách/ ktoremi Kielich wychendażáią/ tákże falszywie báiesz/ żeby ták zábrukáne y spleśniáłe miáły być/ bo y o tym máią Kápłáni od swoich Pásterzow ná Synodách podáną náukę/ iáko y te Gąbki wymywáć/ wysuszáć/ y przystoynie chowáć: ále choćby ták iáko ty powiádasz/ chustki náto osobne máiąc/ Kielichy wyćieráli/ przećię v Gniusnego y niedbáłego/ musiáłáby się y chustká zábrukáć. MohLit 99.
– Albo wziąwszy octu twardego iednę część, á wina dwie, warz społem, wymywayże tym beczkę na wino, od plesni go zachowasz. ChmielAteny III 491.
– Nie wykalay zębow, ani wymyway ust u stołu ani po iedzeniu w obecnośći innych. AkDziec 25.
– Wymywam co, v. m. F. wymyię. auswaschen. laver, nettéïer qu. ch. en lavant. [...] wymywać gębę czym. 1) den Mund mit etwas ausspielen. [...] 1) laver, rincer sa bouche avec. [...] § 1) wymyy gębę wodą. [...]. T III 2702.
– Wyschłey należycie półowę lub trzecią część, według tego jako jest wielka, kładą w naczynie drewniane figur y pociąglo okrągłey, mające nakrywkę, i nalewają wodą dobrze zagrzaną, kwartę dobrą jéy biorąc. Piérwey jednak nim tę pęcherzynę wrzucą w to naczynie, dobrze ją płóczą, i wymywają w wodzie zimney czystey, i kładą w nią dobrą szczyptę soli. KniażFol 147.
– Gdy to będzie wszystko przygotowane, weź massę wyżey pomienioną, y tą naprowadź pas lub materyą, którą chcesz odnowić, y w dekokcyi albo ługu otrębowym wymyway puty, aż cała massa zniydzie. DośwGosp 144.

Związki frazeologiczne

wymywać kimś gębę:

– Abo niechay powie P. M. ktory Papież to wprowádźił/ ábo ná ktorym Conciliu[m] to postánowiono? A iesli nie może pokázáć/ niechayże ták bárzo Papieżámi/ ábo Conciliámi gęby nie wymywa. SkarMes 10.

wymywać gębę czyimś imieniem (sz. zm.):

– Co wy zá spráwę máćie/ mowił do nich/ z Cesárzową? czy iesteśćie wy godni/ ábyśćie mieli bezecne gęby wásze imieniem iey wymywáć? RicWielJMon 22.
– Wymywam co, [...] 2) einen über die Zunspringen lassen; von einen übel reden. [...] 2) déchirer à coups de langue; mordre qu. § [...] 2) piękna to? że gęby wasze imieniem iego wymywaćie. T III 2702.

wymywać gębę czyjąś sławą:

– Wspomniszli też Krolá Aż on go Kaźirodem/ zdźiercą/ oppressorem Wolnośći nászych zowie. Będźie wzmianka iáka Przy stole o Hetmánách/ áż on wnet wypadnie. Ci to gorzáłkosiowie/ pijanicy/ co więc Przy Gorzałce o woynie dyszkuruią radząc. Y tak o wszystkich inszych będźie gadał/ gembę Słáwą ich wymywáiąc/ prawy censor morum. OpalKSat1650 143.

wymywać gębę czyjąś niesławą:

– A to będą siáć wszędźie nowinki O tobie/ niesławą twą gembę wymywáiąc. OpalKSat1650 50.

2. »w medycynie: zwilżać lub moczyć rany i chore części ciała, najczęściej przez wycieranie czymś nasączonym leczniczym roztworem«

Rekcja: co; czym

– Wrzody złe ćiáło roziádáiące/ ták ná mieyscách skrytych y wstydliwych oboiey płći/ goi/ często iuchą tego źiela wymywáiąc. SyrZiel 261.
– Zwierzchowne tákże rány y sadzele iákieżkolwiek/ w winie y w wodźie wárząc/ á ciepło tym często wymywáiąc/ prędko goi. SyrZiel 263.
– Wymywáią też/ abo zakrapiáią nozdrzá gorcżycą z octem/ drudzy gorzáłką: ále ia rozumiem że to iedno na raz pomoże. OstrorMyśl1618 17.
– W tych chorobách nayprzednieyszá iest rzecz Womit, potym pot, po ktorym pocie w tey pośćeli więcey nie sypiay, luboć nie káżdy pot zdrowie przynośi, iednak w tych czáśiech iest użyteczny dobrze, też często ćiepłą wodą dźiąsła y usta wymywać, áby śię iad mogł rozchodźić. LubiecKsiążka Bv.
– Ná Tylczak. Tylczak iáko leczyć. Aby się tęn nie szerzył w koniu defekt, rospalonym żelázem obrysowáć, te mieyscá, á potym sáme palić krosty, wywárzynámi od gorzałki wymywać zárázone mieyscá, po wymyćiu, młodym másłem ábo śmietáną smárowáć, przepurgowáć konia lekárstwem, według w zwysz pomięnionego opisania, krwie w tym defekćie puszczác nie potrzebá. HaurEk 52.
– WEś Zołędzi ćwierć łotá, Gálásu puł ćwierći łotá, Háłunu palonego, Succi Acaciae, po puł ćwierći łotá, Roży suchey pułgárśći, warz w kwarćie winá, żeby ná pálec wywrzáło, przecedźiwszy wymyway zęby kilkákroć ná dzień. CompMed 72.
– WEś źiela Orliká, warz w wodźie ná poły z winem, przecedziwszy przyday trochę Soli oczkowátey, wymyway ustá. CompMed 76.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

wymywać ranę (sz. zm.):

– Vsczknionym od bestyy iadowitych pić dawáć/ y ránę tąż polewką wymywáć/ liśćie iego w winie wárząc. SyrZiel 59.
– Tymże też rány wymywáć/ ktore się goić będą bez wszelákiey máśći. SyrZiel 261.
– Nie dano mu chleba przez dwa dni, lecz Steley był tak wspaniały, że mu swego udzielił. Podawał mu, iak często mogł, napoy. Wymywał mu nawet rany, i w ten czas mu Moskal rękę ścisnął, mowiąc do niego, wybacz mi, żem tak właśnie z tobą śię nie obchodził, iak ty teraz ze mną. GelPrzyp 118.
– Trzeba zanurzyć chorego dziewięć razy w biegącey wodzie, nakazawszy mu dyetę po ukąszeniu; wymyway ranę ługiem z popiołu dębowego y uryną, przykładay kataplazm zrobiony z dryakwi Weneckiey (Alliaria) czyli czosneczku ziela, z ruty y soli. AlletzAlb 51.

3. przen. »usuwać grzechy«

Rekcja: z czego; co

– Owo uznali ślepi nurkowie swe błędy, I taki wyrok swoim ogłosili wszędy, Żeby biegłe balwierze wszędy poświęcono Na ministrostwo, tudzież przez nie wymywano Zbory z wszech plugastw. PaszkMrTrybKontr 252.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Podhasła

Formy gramatyczne

lm

M.

nmos

wymywane

Najwcześniejsze poświadczenie:

1613

Znaczenia

»w medycynie o chorej części ciała lub ranie: zwilżany lub moczony, najczęściej przez wycieranie czymś nasączonym leczniczym roztworem«

– Rány wychędaża/ iuchą iego wymywáne. SyrZiel 45.
– Tákowesz rány zágniłe/ y sádzele zástárzáłe á smrodliwe/ toż źiele w ćirpkim winie wárzone/ á ćiepło wymywáne/ wychędaża y goi. SyrZiel 278.
– PODAGRYCZNIK. AEGOPODIUM. 1. TO ziele rośnie w Sadach y Ogrodach [...]. 4. Ranom y sadzelom starym bardziey użyteczne, warzone, y nim wymywane[!]. BiretWiad 99.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Odsyłacze

Patrz: MYTY, *OBMYWANY, *OMYWANY, *PRZEMYWANY, *ZMYWANY.

Odsyłacze

Patrz: WYMYĆ, MYĆ, OBMYWAĆ, *ODMYWAĆ, OMYWAĆ, PODMYWAĆ, POMYWAĆ, PRZEMYWAĆ, UMYWAĆ, ZMYWAĆ.

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

WYMYWAĆ

*WYMYWANY