Pobieranie

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

Ta strona przetwarza Twoje dane osobowe takie jak adres IP i używa ciasteczek do przechowywania danych na Twoim urządzeniu.

Z jednej strony ciasteczka używane są w celu zapewnienia poprawnego funkcjonowania serwisu (np. zapamiętywania filtrów wyszukiwania zaawansowanego czy ustawień wybranych w tym okienku). Jeśli nie wyrażasz na nie zgody, opuść tę stronę, gdyż bez nich nie jest ona w stanie poprawnie działać.

Drugim celem jest gromadzenia statystyk odwiedzin oraz analiza zachowania użytkowników w serwisie. Masz wybór, czy zezwolić na wykorzystywanie Twoich danych osobowych w tym celu, czy nie. W celu dokonania wyboru kliknij w odpowiedni przycisk poniżej.

Szczegółowe informacje znajdziesz w Polityce Prywatności.

Wyrażam zgodę na "ciasteczka":
Tylko niezbędne do działania serwisu
Wszystkie (także służące gromadzeniu statystyk odwiedzin)

PL EN
A
B
C
Ć
D
E
F
G
H
I
J
K
L
Ł
M
N
O
Ó
P
R
S
Ś
T
U
V
W
X
Y
Z
Ź
Ż

WYNALEŹĆ

czas. dk
W TRAKCIE OPRACOWANIA
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON
Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SStp, SXVI, T, L, SWil, SW, SJP

Nienotowany w słownikach:
Kn

Formy gramatyczne
bezokolicznik
  wynaleźć
czas przeszły
lp m 1. os.   wynalazłem
  wynalazłem
2. os.   wynalazłeś
3. os.   wynalazł
ż 1. os.   wynalazłam
2. os.   wynalazłaś
3. os.   wynalazła
n 3. os.   wynalazło
lm mos 3. os.   wynaleźli
nmos 3. os.   wynalazły
czas przyszły prosty
lp 1. os.   wynajdę
2. os.   wynajdziesz
3. os.   wynajdzie
lm 1. os.   wynajdziemy
tryb rozkazujący
lp 2. os.   wynajdź
  wynajdzi
  wynaleź
lm 2. os.   wynajdzijcie
tryb przypuszczający
lm mos 1. os.   wynaleźlibyśmy
imiesłów uprzedni
  wynalazłszy
nieosobowy czas przeszły
  wynaleziono
Znaczenia
1. »wybrać coś po namyśle, podjąć przemyślaną decyzję, określić, ustalić«
Składnia: co

  • Co i ja konsyderowawszy najsposobniejsze do tego aktu sejmikowego wm. wynalazłem subiectum i nie zawiodłem się widzę, bo res secundum cessit. AktaPozn I/1 491.
  • Po przewodniey Niedzieli zachorował Woiewoda [...] takci go ratowali wszystkiemi Sposobami Ex consilio Generali wynalezli medicy że by mu Muzyka grała Continue. PasPam 67v.
a)  mat.  »obliczyć, ustalić na podstawie obliczeń«
Składnia: z czego; co; czym

  • Wynálázszy wprzod tym wszytkim Námięniáczom iednę pewną Quotę/ według nauki ná kárćie 161 á iáko do tych miey 60/ ktora liczbá wynidźie ták zá liczniki/ 36/ 15/ 5/ 10/ á te summae vczynią 66. y będźiesz miał Regułę tak o towárzystwie. GorAryt 167.
  • 1. Wynaydż sposobámi wyżey podánymi obiedwie odległośći niedostępne, D C, 1200 łokći: y D B, 1100 łokći náprzykład. SolGeom II 30.
  • (5. Ze trzech liczb D E 200: F E 116: D C 1200, wiádomych wynaydźiesz czwartą 6960. SolGeom II 31.
  • Tu masz u ważyć, iak wiele przyczyn do iedney Quadry, wynaleść, zważyć, y pokombinować przynależy, niż się prognostyk wnieśie: dopieroż gdy by chćiał na co dźien formować odmianę powietrza. DuńKal L2v.
  • Ze zaś tenże Cesarz chciał, aby było wszystkim wiadomo, ktorego dnia w każdym miesiącu przypada Now Xiężyca, á zátym y inne kwadry y pełnia wynalazł pewną liczby zwyczayney kwotę ktorey rozporządzenie y przypisanie do każdego dnia w miesiącu słonecznym, okázowało w każdym miesiącu Now Xiężyca. BystrzInfChron 7 nlb.
  • Ták zaś rozporządzone są gradusy znakow, y dni miesięcy, iż każdemu znakowi Zodyaku korresponduie swoy miesiąc, y gradusom znákow, dni miesięcy. Ztych tedy wydziałow Choryzontu ták wynaydziesz znak y gradus Zodyaku, w ktorym ktorego dnia zostaie słońce. BystrzInfGeogr L4.
  • Daymy: że którey komety odległość mierna od słońca gdy w naydalszym punkcie drogi swoiey znayduie się iest 4 razy większa za odległość Saturna od słońca wynaleźlibyśmy przeciąg czasu, którego koło swe obiega proporcyą. BohJProg I 128.
2. »odszukać coś istniejącego, odnaleźć, zakończyć poszukiwania sukcesem«
Składnia: na kogo ‖ przez kogo; kogo, co; w czym

  • Y tákie nárzekánie ieden ná drugiego Czynić będźie: á przetoż POLSKO co srozszego Wynaydzi w Práwie swoim ná ludźie zbyteczne. WitkWol E4.
  • Swiećiłyć tobie Orle dwie iásne niegdyś pochodnie/ naprzod Anná/ zgásłá tá pochodnia/ szukałeś w tymże domu drugiey/ y wynálazłeś Konstáncyą/ zgásłá y tá/ więc nam Cecilią Renatę/ (ktora nieby wszytkich cnot żywe wizerunki wystáwnie/ á niepochybną po sobie obrone/ opiekę/ w ktorey niebo korzysta/ swym przyszłym poddánym obiecuie) w tym Naiásnieyszym domu Rákuskim przez mądre Biskupy y inne Senatory wynálazłeś. WojszOr 41.
  • Niech sam Bóg radzi! ja radzić nie mogę, Jednak ku zdrowiu tak wam dopomogę: Lepiej już kędy upatrować skały, Niż w morzu tonąć miedzy temi wały, Lepiej się zdrowia spodziewać, niż rybom Dać się na pokarm albo wielorybom Stać się pogrzebem, i tam w ichże grobie Mizerne ciała dać pochować sobie; Aboż tym szturmem kędy zapadniemy, A jakążkolwiek skałę wynajdziemy, Tam szczęście nasze, jeźli przystęp snadny Będziemy mieli; [...]. BorzNaw 67.
  • KANAŁ WEYGAT iest nád brzegámi tey Prowincyi, y nowey Zembli, ktorą Wyspę Holendrowie wynálezli, o czym wyżey pod Laponią. ŁubŚwiat 552.
  • CO COOS álbo COS wyspá ná Archipelágu, wsłáwiona urodzeniem Hypokrátesá, Apellesá Málárzá, y Pamfilii Białeygłowey, ktora wynálázłá robáczki iedwábne. ŁubŚwiat 580.
  • Wynáleś linią południową, mieysca tego, do ktorego rektyfikuiesz sferę, y ná tey linii ták ią ustaw, áżeby cyrkuł południowy uniwersalny doskonale wpadł ná linią południową. BystrzInfGeogr L2v.
  • Bramę otwartą, port weyścia gotowy. Nad spodziewanie wynalazłam w skutku. DrużZbiór 174.
  • W tej zatem periculosi in neutrum problemmatis trudności jeszcze inny wynajdzie JMPan surogator orszański, niby prawny, wybieg. MatDiar 586.
  • Wynayduię co, v. m. F. wynaydę. [...], découvrir. T III 2702.
Związki frazeologiczne

  • wynaleźć sobie czasu do czego:
  • »zyskać na czasie«
    • Wynayduię [...]. wynaleść sobie czasu do czego. Zeit gewinnen. trouver du tems; posser le tems avec épaule; gagner du tems. T III 2702.
3. »wymyślić, stworzyć, zrobić coś, czego nikt wcześniej nie zrobił«
Składnia: komu; co

  • Ponieważ bez miłośći do Bráći/ do iedynowiernych/ y wiárá niewiárą/ y Schismá w spráwiedliwey przymowce Záżiyćie M. W. ábo przez mię máło wyżey podáney rády/ ábo swoię lepszą sobie wynaydźićie: tylo ku zbáwieniu swe[m]v dźieyćie co: á prośćie (bo to M. W. tymi cżásy świebodniey/). SmotApol 127.
  • Wynalazłaś sobie, Ku więtszej ozdobie, Puszeczki kościane, Mosiężne, drzewiane, Gliniane pipeczki, Do swej marnej rzeczki. PosTabBad 42.
  • Plinius też pisze, że Prometheus naprzod wynalazł krzosánie krzosanie ogniá z krzemieniá; przetoż piszą o nim iakoby miał ogniá od słońcá przez kradźież dostáć, y ludźiom vżywanie iego vkazáć. OvOtwWPrzem 7.
  • W polszce[!] záś z trudnosćią rzemieślniká dostáć, ktoryby z pilnośćią wyrobił Instrument iáki. Wźięłá mię tedy chęć, ábym poszukał Instrumentu znoszącego tákie vprzykrzenia; y wynáłazłem ten ktory áni igiełki mágnesem nátartey nie potrzebuie, áni gradusow vpátruie, áni żadney konnotácyi przyległośći potrzebuie: ále záraz ná mieyscu w polu Máppę z przyległośćiámi rysuie dáleko doskonáley niż przez Planimetra y Pántometra. SolGeom II 8.
  • Gdy się tedy Krol biedźił z myślámi, przystoyny, A práwie wspániáły Syn iego, był spokoyny Od Rodźicá w swym ná czás przepędzał budynku, Dáiąc wszytkim cnot przykład z postępkow vczynku: Bo pompy ná theátrách, rumakow záwody, Polowánia myśliwych, y ktore wiek młody Wynáleść do zábáwy swey może igrzyská Niepotrzebne, Krolewic miał miast pośmiewiská; [...]. DamKuligKról 216.
  • Niemniej i stąd dobra ziemskie i miasta dziedziczne upadać muszą, kiedy ichm. duchowni niektórzy bardziej lucri praetio niż ex puro zelo, wynalazłszy sobie jakikolwiek pretekst na Żydów i innej religiji ludzi, jako to rzemieślników, kupców, kramarzów, [...]. PunktaDuchRzecz 273.
  • Przyrodzona mowa tyle mogła dokazać, coż gdy potym sztukę gładkiego mówienia wynaleźiono? BorNauka 105.
  • Wynayduię co, v. m. F. wynaydę. arfinden. inventer [...]. T III 2702.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • wynaleźć sposób (sz. zm.):
    • Ale ludzkie inwencye prędko wynalazły sposób uleczenia się, takowy: że to miejsce które było ukąszone, dziegciem okładali, od którego jad ów ustępował. ZawiszaPam 361.
    • Sądy fiskalne tym procederem na wieki po województwach upadły, gdy tak piękny sposób regularnéj zapłaty wojsku wynaleziono. OtwFDziejeCzech 310.
    • Ale żebyś Wm Pan wiedział, co za osobliwszy sposób wynalazło to niebożątko do potwierdzenia mi miłości swoiey w tym nawet czasie, kiedy mię poniewolnie odpędzała od domu, ledwobyś uwierzył, aby tak niewinna y prosta dusza tyle przemysłu mieć mogła. MolierBogusWSzk 77.
4.  prawn.  »wydać wyrok lub orzeczenie dotyczące czyjejś winy, ustanowić prawo«
Składnia: co

  • Z cudzej też czeladzi żaden sobie sprawiedliwości nie ma czynić pod winą sądową, to jest jaką sąd wynajdzie. DembPrzew 77.
  • Ktoby w spokojnych stanowiskach na gospodarza albo gospodynią niepotrzebnie i nieobyczajnie fukał, albo jakie brzydkie hałasy czynił, 10 złotych, a jeśliby uderzył 20 (albo jako sąd wynajdzie), a jeżeliby ranił, tedy 50 na kościół ma odliczyć. DembPrzew 78.
  • Musiał zapewne iakiś złośliwy dowcip te surowe wynaleść prawo, ktore się sprzeciwia naszemu uszczęśliwieniu, y sławie społeczeństwa, y na nas okropne wkłada kaydany. WeichPrzycz 34.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • wynalazło prawo (sz. zm.):
    • Wieś Unowica. Pod wyższym aktem. — W sprawie Iwana Herbuta z Waśkiem sołtysem unowickim wynalazło prawo dekret taki: Aby pomieniony Iwan Herbut za różne swoje przeciwko sołtysowi zadania i napaści, których nie dowiódł, dał grzywien 3 winy pańskiej, a sądowi grzywnę 1, nieodpuszczonych. KsKlim 330.
    • Zaczym prawo wynalazło i nakazało, aby Stefan Herbut tegoż Iwana Rusinczaka przyjął do budynku swego, ustąpiwszy mu do pomieszkania izby i stajnie dla bydła, względem tego, iż Herbut przez kilkanaście lat trzymając rolą Rusiniaka, budynki, które na tej roli były, pognoił z gruntu. KsKlim 348.
    • Roku Pańskiego 1672, d. 23 Marca. Przed prawęm zupełnym rugowym Woli Iasięnickiey, przy obecnosci urodzonego Pana Andrzeia Kwolkiewicza, [...] do tegosz prawa obecnie stanąwszy uczciwy Iakub Iurczyk, młynarz Woli Iasienickiey [...] upraszał tedy, aby to iego oswiadczenie łozonego kosztu było przyięte y koszt łozony za pracą iego nieginął, y na potym, iezeliby większa łozył, wszelaką sobie całość przestrzega; stosuiąc się tedy, na prozbę y żądanie mianowanego Iurczyka, młynarza, teraznieyszego małżonka Agniszki Smiglowey, wynalazło prawo, za ządaniem mianowanego Pana Andrzeia Kwolkiewicza, iako namiestnika, aby tedy poprawy młyna była rewisia; [...]. KsKasUl 441.
Podhasła

WYNALEZIONY, WYNALEZION

im. przym. bier.
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON

Formy gramatyczne
lp M. m   wynaleziony
ż   wynaleziona
n   wynalezione
D. m   wynalezionego
ż   wynalezionej
n   wynalezionego
B. m nżyw   wynaleziony
ż   wynalezioną
n   wynalezione
N. m   wynalezionym
ż   wynalezioną
Ms. m   wynalezionym
ż   wynalezionej
lm M. mos   wynalezieni
nmos   wynalezione
D.   wynalezionych
B. nmos   wynalezione
N.   wynalezionemi
odmiana niezłożona
lp M. m   wynalezion
n   wynaleziono
Najwcześniejsze poświadczenie:
1615
Znaczenia
1. »wybrany po namyśle, będący wynikiem przemyślanej decyzji, określony, ustalony«
  • Prośmy go y my o podobneż błogosłáwieństwo po kollekcyach od niego wynáleźionych. KowalFPust P3v.
  • Biskup de Hebor skoro śie dobrze ufundował ná Biskupstwie, acz był dźiełem y Kreaturą Hermistrza, w záchodzących jednak pretensyach sposobić śię mu ku myśli nie chćiał; bolało to Hermistrza, y za wynaleźioną przyczyną dużo następował na Biskupa; bronili go Arcy-Biskup, y inni Biskupi, zkąd przyszło do żwawy między stronami dyssensyi. HylInf 50.
  • Rozumiesz mnie dobrze Pani, ci Antypody przeciwko wszelkiey wynalezieni nadziei powinni nam dać naukę, żeśmy w zdaniach naszych skromnieyszemi być powinni. FontenDębRoz 48.
  • [...] zdatność użycia tego poznania, do wszystkich życia przypadków, tedy bez wątpienia niemasz narodu, ani niebyło, wyiąwszy chyba Ateńczyków, któryby we wszystkich swych klassach dał iawnieysze i częstsze dowody rozumu doświadczonego tak w dochodzeniu nie znaiomey, iako też w praktycznem używaniu wynalezioney prawdy, iak naród Angielski. ForStan 7.
a)  mat.  »obliczony, ustalony na podstawie obliczeń«
  • Iáko punkt W, przed liniią niedostępną ma bydź wynáleźiony, ktoryby według dáney nierownośći był odległy od końcow C y N, linii niedostępney? SolGeom II 117.
  • Zeby zaś miéć wártosć litery x, czyli wagę miedzi, wchodzącéy w ten kawałek armaty, nietrzeba więcéy, tylko dopiéro wynalezioną wártość litery y, położyć w piérwszém zrównaniu, iakoto: x + 41 = 240; więc będzie x = 240 - 41 = 199 ftów. JakubJNauka 183.
  • Jeżeli tedy iest, ktoby miał tyle serca, aby Kommisyą Edukacyiną winić usiłował, aby tych Mężów zawsze gorliwych i zawsze nie interessowanych w oczach Stanow krzywdził, czy to o złe rozrządzenie Dóbr, czy o nie proporcyonalnie wynaleziony dochod [...]. ByszInf A2v.
2. »odszukany, odnaleziony w wyniku poszukiwań, odkryty«
  • Ztamtąd naypierwszym zauzdane pętem Poczuło morze, cięzar na swym grzbiecie I ujezdzone zrobionym okrętem Wiele Narodow zmieszało po Swiecie. A zas zwichrami; y morskim impetem Zgodziło ludzi, ze zimie y lecie Zeglowac gdzie chcą; juz bespiecznie mogą Wynalezioną spiesząc na smierc drogą. LucChrośPhar 74.
  • S. MATEUSZA Wyspá nie daleká od Gwinei wynálezioná przez Portugállow. ŁubŚwiat 633.
  • Możesz samę puszkę magnesową osadzić ná wynálezioney linii południowey y uważyc ná cyrkule wydzielonym ná swoie gradusy tę deklinácyą magnesu. BystrzInfHydr Wv.
  • KRZYZ bowie[m] Herbowney STRZAŁY Twoiey, przez PALEOLOGOW, Oryentalnych, Chrześciáńskich ieszcze ná ten czás Cesarzow, z SAPIEZYNSKIEM DOMEM Waszym zkolligowanych, iáko kommunikácyą, wrodzoną ápplikacyą, y Godnośćią Przezacney Krwi, y Prozapii Wászey, dotknął się świątobliwych Rąk S. HELENY Cesarzowey Orie[n]talis Imperii, KONSTANTYNA Wielkiego MATKI; (ktora naypierwsza z Prawowiernych Chrześćian, iáwnych w wynáleźionym KRZYZU CHRYSTUSOWYM doszłá Cudow: przez żywą wiarę, y rozkaz dotknieniá wynáleźionym Krzyżem wskrzeszaiąc umarłego w Jerozolimie; [...]. RadzPos A2v.
3. »wymyślony, stworzony, utworzony jako coś, czego nikt wcześniej nie zrobił«
  • Káżdy álbowiem swoim sczęśćiem/ narodowi ludzkiemu chce się przysłużyć/ áby tu niezleczoną chorobę zleczyć/ álbo iescze niedoskonále wynáleźione lekárstwo/ vgruntowáć y dostátecznym mogł vczynić. KunWOb I4.
  • Bałwochwalcom zrzędzie Dáymy odpor, Niech dzisiay wynalezion będzie Nászego ZNAK Zbawienia. MetasZałJAHel 35.
  • Roku 1629. Brodnicę Polacy oblegli w małey kwoćie, ale znacznym sukkursem Szwedzkim przestraszeni, w tym tez Seym nastąpił, na którym podymne pierwszy raz wynaleźione na podatek Woysku. ŁubHist 83.
  • Cożby niepowiedział teraz, gdyby obaczył nowe odkryte na Niebie gwiazdy, nowe na Ziemi kraie, nowe rozmaite wynalezione rzemiosła y machiny, gdyby oko do Telescopium lub Microscopium przyłożył, y tyle docieczonych, a starożytności wcale niewiadomych, uyrzał nátury sekretow, iakichby dopiero tey umieiętności nie dawał pochwał? ChróśSFizyka 8.
  • Potrzecie: żeby słowa wynalezionego między godnemi, nie używać, poki od znaczney części ludzi doskonałych, y poważnych przyięte nie będzie: ponieważ nie tak pożytek, iak podziwienie mogłoby sprawić. KleczPocz 76.
  • Za czasu Moyżesza Bezeel, i Ooliab okazali aż do zgoła w tym wszystkim, cokolwiek misternego wynalezionego być mogło: daie znać naprzod, że od Boga samego wzieli tę umieiętność; którey równego sobie ucznia niezostawili, powtóre, że dawna owa starożytność nie była tak nie umieiętna, i prosta, iako wielu omylnie i nieumieiętnie sądzi. BufKociełSpos 122.
  • Zydźi záś nie máią pewnych wokaliszow/ ábo słowiących liter/ ále ie tylko świeżo wynáleźionemi znákámi/ w iednym aleph rozznaczáią/ iáko my/ ć. y cz od gołego c. DembWyw 41.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • nowo wynaleziony (sz. zm.):
    • B. Nu, niefrásuy głowy, gálánto każęć wykształtowáć barwę z nowo wynáleźionych kolorow y máteryey. AndPiekBoh 68.
    • Po skoncżoney operze, z Galeryi weszło w Pałac Krolestwo, gdzie grał przedziwnie melodyne sztuki ná nowo wynalezionym instrumencie samże magister inventor, ktory Jnstrument ma denominacyą od Imęnia Jegoż Pantalion. DiarMar 18.
    • Im bowiem pilniey nowo wynalezione, lub odmienione słowa, spisywali ludzie, tym bardziey do wydoskonalenia ięzyka, Każdy nabierał chęci. KleczPocz 36.
    • Gdyby machin u nas nowo wynalezionych używano musianoby nadgradzać wynalazców, boby w ten czas wynalazki ich stały sią użytecznemi. PawlikPod 104.
4.  prawn.  »ustanowiony prawnie lub zwyczajowo«
  • Záczym ktory Towárzysz/ bez wiádomośći Prowiántowego ná czátę wyszle/ zwłaszczá pod bokiem nieprzyiaćielskim/ máią też konie/ ná ktorych iecháno przepadáć/ ná zárátowánie podupadłego Towárzyszá/ álbo iáko wynáleźiono będźie. FredKon 26.
  • A teraz O. Przeor z Oycami przysządza to domostwo y z gruntem Ionowi Paliy z małzonką iego y dziatkom im prawęm dzidzicznem wiecznie, czyniąc tę przestrogę, aby zaden z synow y inszich dzieci Iakuba Kaleti nie przeskadzał mu zadnym sposobęm do trzymania tego dziedzictwa malego pod winą piąci grzywięn złotych y karaniem od pana wynalezionym, A zaś ląn Pala y z małzonką powinni tego przestrzegac, zeby na tych tam ogrudkach lakub Kaletka y dzieci iego zadney nie mieli szkody. KsKasUl 363.
  • Że zaś oprócz sposobu płacy półrocznej na sejmie przeszłym wynalezionego i asekurowanego novi fundi subsidiorum na wielorakie ekspensa indispensabiliter requiruntur, [...] . PropKanRzecz 251-252.
  • Ponieważ zaś dzieło to Sądownicze Rokiem tylko poprzedziło nadania Probostwa Miechowskiego Akademij, więc Kommissya Edukacyina wyżey rzeczony Inwentarz i Tabellę ciągnioney intraty. Obrała sobie za wzor do ustanowienia według ich szacunku Dóbr Miechowskich do rozprzedaży na Czynsz wieczny. Obrała sobie rzecz nie do przypadku stosowaną, lecz pod dozorem Sądu Kraiowego wynalezioną. ByszInf A2.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • nowo wynaleziony:
  • »niedawno ustanowiony«
    • 6. Żeglowanie i kupiectwa zobopólne według dawnego zwyczaju tak na morzu, jako i na lądzie approbują się bez wszelakich niezwyczajnych ceł i w Szczecinie nowo wynalezionych kontrybucyi. JemPam 283.
    • Nie mniej się i o to dopomną, aby wynaleziony nowo na solaria deputatom prowent w niczyjej nie był dyspozycyi, tylko w województw i ziem, i żeby prowent ten papierowy z naszych województw do inszych nie był eksportowany. AktaPoznZwierz I 918.

*WYNAJDZIONY

im. przym. bier.
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON

Formy gramatyczne
lp M. ż   wynajdziona
n   wynajdzione
B. m nżyw   wynajdziony
lm M. nmos   wynajdzione
D.   wynajdzionych
N.   wynajdzionymi
Najwcześniejsze poświadczenie:
Znaczenia
1. »wybrany po namyśle, będący wynikiem przemyślanej decyzji«
  • A koniecżnie potrzebá tego Rzecżypospolitey w tym spolnym ludzkim stowárzyszeniu y w rożnych staniech żywotá/ ku pożytku spraw ludzkich wynaydźionych/ áby był táki stan/ y pocżet ludźi/ ktorzy zániechawszy wszytkich inszych rzemiosł zyskowi służących/ tymi się tylko parał/ y pilnie ćwicżył/ ktore sámę tylko dostoyność/ y pożytek Rzecżypospolitey przed ocżymá máią. WolanDubinWol 29.
  • Z tych záś ieden Astrolog większą opátrzony Mądrośćią, táki mu dał respons wynáydźiony: Krolu, ile rozumem z niebieskiego kręgu Dochodzę, twoy Syn z ćiebie spłodzony w wszeregu[!] Senatu Indiyskiego Krolowáć niebędźie: Bo ná thronie dáleko znácznieyszym vśiędzie, Nigdy twemu nierownym: á ták mniemam, że go Wiárá Chrystusá, ktorą tłumisz, żá znácznego Chrześciániná witáć będźie, gdy mu młody Zákwitnie wiek. DamKuligKról 14.
2. »wymyślony, stworzony, utworzony jako coś, czego nikt wcześniej nie zrobił«
  • Są przeto wynáydźione práwá/ w ktoychby się náuká wszelka pocżćiwey powinnośći zámykáłá/ y zárázem też karánie ná przestępcę iest postánowione/ áby ku záchowániu pospolitego pokoiu/ grozą byli przymuszeni/ ktorzyby dobrowolnie pokoiu postrzegáć niechćieli. WolanDubinWol 8.
  • A choćiasz wszytkich niemal Pánow nászych ták záwsze było skromne y lutośćiwe przyrodzenie/ że sobie żadney swey woli nád pospolite práwá nie pozwaláli/ y one záwsze cáłe záchowáli: Wszákosz nie ledáiákie lekárstwo ku záhámowániu złey woli Páńskiey iest wynáydźione/ że w przednieyszych potrzebach Rzecżypospolitey bez pozwolenia ślácheckiego Pan v nas żadney władze nie ma/ áby co stánowić mogł. WolanDubinWol 34.
  • Y dźieie się to pospolićie/ że tákowym przewrotnym fortelem szcżekácżow/ ábo rácżey głupstwem sędźiow/ ktorzy szydźić z śiebie dopuszcżáią/ ná długie cżásy przewłacżáią się spráwy/ y niemogą być do sądow przytocżone. A gdyż sądy ku temu końcowi są wynáydźione/ áby ludźiom vkrzywdzonym pewny á prętki rátunek cżyniły/ złym nieiákim zwycżáiem/ w przećiwną się rzecż obracáią/ że złych y śmiáłych ludźi pomnażáią swąwolą/ y rácżey chytremu y złośćiwemu wykłádu praw niżli spráwiedliwość mieysce zostáwiáią. WolanDubinWol 87.
  • Godźien iestem/ aby mię w nienawiśći mieli Wszyscy/ godźien/ aby się zemnie wszyscy śmieli; [...] Godźien iestem (ách ieśli mam rzec utrápiony?) Abych był precż od Ciebie wiecżnie oddalony: Y iesli ktorá większá może wynáydźioná Bydź męka y surowszá komu ṕomysloná/ Zasłużyłem iá ná nię zá me niewdźięcżnośći/ Y wielkie rożnych cżasow popełnione złośći/ Ktory náyniewdźięcżnieyszych twego niewdzięcżnikow Dobrodźieystwa/ y wszytkich przeszedłęm grzesznikow. BesKuligHer 31.
3. »ustanowiony prawnie lub zwyczajowo«
  • J yz ia częsc swą całą y zupełną, we wsi Uładowie maiącą, y będącą oyczystą y dziedziczną, s poddanymi ludzmi, ciągłymi podsąsiadkami, z gruntami, polami, lasami, dąbrowami, sianozęcmi, gaiami, zapustami, niwami oranymi y nie oranymi, z rzekami, rzeczkami, na stawy, łozyszkami z łowami rybnymi, ptaszimi, zwierzinnymi, ze wszitkimi y wszelakimi pozytkami tey mianowaney częsci uładowskiey mianowanymi y niemianowanymi, małymi y wielkimi, pospolitymi y osobliwymi, teraz będącymi y na potym, za dowcipem ludzkim wynaydzionymy. KsŻyt 236.
  • U kozdego prawa, sądu ÿ urzędu ziemskiego, grodzkiego ÿ trÿbunalskiego na woiewodztwie kiiowskim, wołynskim y brasławskim miedzi conserwatami pomienionych woiewodztw, gdzie stanowszy nie zazywaiąc zadnych zwłuk, excepcÿ, dilacÿ, appellacÿ, prozequicÿ, legacÿ, exemptu, submisyi, intromissyi, nie zakładaiąc sie większoscią sprawÿ, ani niedorosłoscią lat potomkow y wszytkich obron prawnych y nieprawnych w statuciech ÿ constytucyach opisanÿch, spraw ÿ umysłow ludzkich wynaidzionych, in genere odpisuie sie zakład pomieniony zapłacic y szkod nagrodzic gotowÿmi pieniędzmi, a nie zadnÿmi fantami y nie podaniem u dobra intromissÿeÿ nieodchodząc od sądu ÿ urzędu wszelakiego, do ktorego pozwana będzie strona nie dosyc czyniąca, zapłacic powinna będzie. KsŻyt 282.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • z dowcipu ludzkiego wynajdziony:
  • »stosowany zwyczajowo, a nie poparty przepisem prawnym«
    • O ktory zakład, szkody y nakłady sobie samemu y potomkom swym w nie dosyc uczynieniu w czymkolwiek temu zapisowi albo w naruszeniu iego forum w sądzie grodzkim latyczowskim, dzien y rok zawity za pirwszym pozwem naznaczam bez wszelakich wymówek, excepcÿ, contradiccy, dilacy wszelakich y obron prawnych, stanąc powinien będę y potomkowie moie maią y powinni będą [...] zakład zapłacic, szkody nagrodzic, a zakład zapłaciwszy, szkody nagrodziwszy, zapisowi iednak dosyc czynic mam y s potomkami swymi powinien będę owo zgoła wszytkich a wszitkich obron prawnych y nieprawnych, y z dowcipow ludzkich wynaydzionych, ktorych ia zazywac przez ten zapis nie mam s potomkami swymi. KsŻyt 237.
    • A podczas [...] bezkorolewia ÿ do sądu kapturowego, chowa ÿ mnie, potomkom y dobram moÿm nienaleznych, pozwem y rokiem bÿ naikrotszym nie patrząc, opisania prawnego, gdzie na pierwszÿm roku, iako na zawitÿm, ÿ przed kozdem takowÿm sądem powinien będę, a po mnie potomki y successorowie moÿ powinni będą stac, a stanąwszÿ, [...] chorobą nie zakładaiąc, dyllacÿ na quith evictora ÿ munimenta nie biorąca na się, większą sprawą broniąc, takze seimem walnym, seymikami powiatowymi, exemptami, posługą jego krol m[o]ści y Rzeczy Pospolitey, wyiachaniem do panstw postronnych ÿ ÿnszymi excceptiami y obronami, ktoreby iedno z dowscipu ludzkiego wynaidzione ÿ wymyslone byc mogli, ktorÿch się tym teraznieÿszym zapisem moim tak in genere, iako tesz jn specia[m] zrzekam y odpisuię się sam s potomkami mymi, nie zasłaniaiąc się ÿ owszem od sądu nie odchodząc, zakład ÿ szkodÿ zapłacic mam ÿ powinien będę, a po mnie potomkowie moÿ maią y powinni będą. KsŻyt 325v-326.
    • Wymawiam sobie jednak to, jż cokolwiek podczas tey woyny y swey woli pol y drzewa bartnego, jako w sąsiedstwie od panow Lewkowskich pozabirano, [...] sobie samemu y potomkom moym naznaczam, y będąc jakimkolwiek pozwem przed jakikolwiek sąd y urząd zapozwany, ja sam, albo potomkowie moÿ, o jakiekolwiek sprzeciwienie temu zapisowi memu y iakiejkolwiek conditiey nie zazywaiąc, wszystkich y wszelakich obron prawnych y nieprawnych obllaty, appellaty y ich prosequity y inszych wszelakich obron s prawa pospolitego y z dowscipu ludzkiego wynaydzionych, ktorych wszystkich tÿm zapisem moym zazywac, drogę zawiram, ale od sądu nie odchodząc, dosc czynic mam y powinien będę, to iest zakład zapłacic y szkody nagrodzic, y we wszystkim dosic uczynic mam y będę powinien s potomkami memi, y na to daię ten moy list dobrowolny, zastawny zapis s pieczęcią y s podpisem ręki moiej [...]. KsOw 53v-54.
    • O to jego m[o]sci pana rodzonego mego turbowac y prawem pociągac nie mam y nie będe mogł, rumaciey po wykupnie y oddaniu pomienioney su[m]my s posłuszenstwem poddanÿch tamecznych ÿ uzywaniu wszelakich pozytkow niedziel szesc pozwalam, co wszystko, jako ÿ kozdą z osobna conditią zyscic, strzymac y wypelnic mam ÿ s potomkami memi powinien będę, a to pod zakładem drugiey takowey ze su[m]my, trzechset złotych polskich, y pod nagrodzeniem szkod, słownie krom przysięgi oszacowanych, o ktory zakład y szkody w sprzeciwieniu się w czymkolwiek temu zapisowi memu, naznaczam sobie y potomkom moÿm forum y termin zawitÿ przed wszelakim ÿ kozdym generaliter sądem y urzędem grodskim, ziemskim y Głownym Trybunalskim Koronnym Lubelskim, w kozdym woiewodstwie y powiecie takze ÿ między sprawami conserwatami kiiowskiego, wołynskiego, brasławskiego y czernihowskiego woiewodstw ÿ inszym wszelakim sądem, ktory by pod on czas od Rzpltey uchwalony y postanowiony był bez zawania wszystkich y wszelakich in genere et specie dillacy, appellacy i prosequity, suspens, fataly, proscriptÿ, jccasy y wszelkich generaliter zwłok y obron prawnych z statutu constituciey y dowcipow ludzskich wynaydzionych y wymyslonych, ktorych wszystkich takowych zwłok z potomkami memi zazywac nie mam y nie będę mogł, j na to dałł ten list moy dobrowolny zapis s pieczęcią i s podpisem ręki meÿ własney [...]. KsOw 60.
Odsyłacze
Odsyłacze