ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SStp, SXVI, Kn, T, L (wynajdować; XVI-XVII), SWil (wynajdywać, wynajdować), SW (wynajdywać, wynajdować), SJP (wynajdywać, wynajdować)

Formy gramatyczne

bezokolicznik

					wynajdować
					wynajdywać

czas teraźniejszy

lp	1. os.	wynajduję
	2. os.	wynajdujesz
	3. os.	wynajduje
lm	1. os.	wynajdujemy
	3. os.	wynajdują

czas przeszły

lp	m	3. os.	wynajdował
			wynajdywał
	ż	3. os.	wynajdowała
			wynajdywała
lm	mos	3. os.	wynajdywali
			wynajdowali
	nmos	3. os.	wynajdowały

tryb rozkazujący

lp			2. os.		wynajduj
lm			1. os.		wynajdujmy

imiesłów współczesny

wynajdując

nieosobowy czas przeszły

wynajdowano

Znaczenia

1. »wyszukiwać, poszukiwać czegoś istniejącego; określać, ustalać, odkrywać«

Usłyszawszy to senatorowie królewscy, posłali do rokoszu, mówiąc: »My żadnej nie wynajdujemy w tym królu przyczyny, dla którejby abo na śmierć skazan, abo królestwa pozbawion być miał«. KrysPasCz II 53.
Więc zły Prudent z wykrętney wynayduie głowki/ Przed swoim Pryncypałem rozliczne wymowki/ Nie mogłoć być ináczey dobrze sędźia skazał/ Teżeś Controuersia nieboże pomázał. WitkWol D2v.
Wynáyduię co/ Adinuenio aliquid [...]. Adinuentum est [...]. Inuenta est causa qua te expelleret. Fallaciam inuenti quandam. [...] wyszukać. [...] wyrwáć z kąd/ wymácáć/ wyszperáć alij conducere interpretatur, i. vnde unde fenore conciliare. qui sensus etiam huic loco quadrat. Kn 1322.
A skoro tám zászedszy/ stráconych Synow/ w grobowych Lochách położonych/ opłákiwáć poczęłá; nátychmiast w kámień przemieniona twárdą stánęłá opoką. Y ktorey niegdyś mieyscá Páństwá/ y Monárchie nie wynáydowáły: dźisia przy mogiłách Synow swoich stoiąc/ w iednym kámieniu/ w iednym źimnym grobie/ przestronnym opływa mieyscem. WojszOr 48.
Mogłbym y więcey punktow nápisáć/ iákich zwykli Ráchmistrze propter vexationem ingenii wynáydowáć/ lecz iż moie intentum iest/ nie absolutam Arithmeticam ále tylko dotknąć y sposob pokázáć/ ábyś więcey szukał/ przetoż teraz się tym kontentuy/ á w tych się ćwicz. GorAryt 168.
[...] ále kiedy wynáyduią sobie káżdy pro suo sensu praetextus, ad opprimendam Innocentiam Concivis, trudno ma bydź vnio animorum, iáko to w tey spráwie ex praeparamentis et quaestionibus Páná Instigatorá, czy Deletorá przećiwko Iego Mośći Pánu Márszałkowi constat; czy tu nieznáć záwźiętośći, y vmyślnego condictum, bez wszytkich dowodow in vitam et Honorem eius. PersOb 20.
Ma też gentem adeo subtilis ingenii ad navigationes, ponieważ i teraz nowe wynajdują na morzu insuły, prowincje i drogi, o których przedtym nie bywało słychać. BillTDiar 303.
Ták 190 cząstek linii D E ná Máppie do łokći 200 ná źiemi w odległośći D E. Ktore każ wymierzáć, y w końcu tey miáry náznácz stácyą E. Ták wynáyduy wszytkie insze stácye F, G, H, etc: á ieżeli koniec z początkiem nie zeydą się ná źiemi, miy máppę zá niepewną. SolGeom II 101.
Ja racyje wynajduję, iże się sama rachuję: Co jej mam dać poniewolnie, czemu nie mam dobrowolnie? StanTrans 60.
REGUŁA IV. Wynaiduie na sferze Geograficzney mieysce każdemu miastu miasteczku, álbo wsi, ná ktorym znaydować by się powinno. BystrzInfGeogr L3v.
Trudno przyuczone przez niemałe czasy do niezgody serca y umysły, na iedney z zgodą ważyć y miarkować szali, ta twoia przetrawiona przez niemałe czasy nie naczym innym ale na tym zabawa, aby przeciwność iak naydłużey swoie wynaydowała skutki, czylisz tym iednym przez twe usiłowanie zakończyć się może momentem? WojakDysk 16.
Takowy Hermistrz bywał obrany od przednieyszego Rycerstwa na Capitulum w Pruśiech zgromadzonego, y takiego zawsze z pośrzodka śiebie wynaydowali, któremu cnotliwe żyćie, męstwo doznane, y wybor urodzenia dawało zálecenie. HylInf 27.
[...] hetmani nie mają władzy i mocy w sprawach cywilnych sądzenia wojskowych, tylko in causis facti, i to tylko w zawartym obozie, non in pacata Republica, tym bardzej nie powinni złośliwych ad oppressionem concivium wynajdować pretekstów. MatDiar 700.
Wynayduię co, v. m. F. wynaydę. [...], découvrir. T III 2702.
Mniey więc dziwnaby rzecz była, że nie maią tey uporney powolności, która sama szpera, i wynayduie wielkie prawdy. ThomZdanie 99.
Wróciwszy się potém do wiadomości o Zrownaniach przekonywa się uczeń, że rzecz nieznana zawarta w Zrownaniu nic innego nie iest tylko pewne zbliżenie do siebie rzeczy znanych z ktoremi się wiąże, pracuie rozumowaniem nad tym zbliżeniem, y nad wytłomaczeniem zaraz przez znaki swoich myśli, ztąd wynayduie reguły na rozwiązanie Zrownań pierwszego stopnia, za pomocą ktorych odkrywa to, co sobie zadał. ŚniadJanProsp 6.
Niecierpliwi byliśmy wiedzieć, coby to było? Wynayduię (daley mowi ta Pani) obyczayność w niey, chęć do cnoty odeymuiącą, mianowicie dla młodzieży. SheridPodosPamPrzedm 4.
Naostatek sława rozchodząca się o głosie niewolnicy, doszła do uszu guwernantki; ta kobieta urodzona w Kandyi, zamknięta w Saraiu od lat trzydziestu, była dobra dusza, i nas kochała; ona z pilnością nas ucząc, wynaydywała oraz rożne dla nas rozrywki; nie miała albowiem ztąd chluba dla niey, że iey uczennica, a potym faworyta Cesarska, brała pierwsze od niey nauki; to nie raz czyni wielkie zamieszanie w tym nieszczęśliwym grobie kobiet żyiących. ContBykSuł 52.

a) »wyszukiwać coś negatywnego«

Iáko bowiem ty wielce sztuk y chytrośći do oszukiwánia wynayduiesz/ ták wiele Cerkiew Boża ma Ewánielskiey mądrośći ku przestrodze. SmotLam 90v.
Sam nie wiem iakom stanął bez trudności, Ale wnet za to BOG mię poczęstuie, Za miast rozmowy w skrzepłym ciele kości Pragnienie moie gorzkość wynayduie; Umarłą widzę, com miał żywą witać, Trudno się teraz Imienia dopytać. DrużZbiór 192.
Z Wielką krzywdą Chrześcian, ieszcze wynayduią Jnne niegodziwości, któremi plądrują Całą Polskę, co ieśli uważym rozsądnie, Większą od pierwszych szkodę uyrzemy porządnie. BenedList 4.
- Kochasz mnie śliczna Celino! - rzekł Ernewil, a coraz nowe wynayduiesz przeszkody, abym niedostąpił życzeń moich zamiaru! MaucHist 121.
Nie iest ciekawy badać o cudze się sprawy, Wszystko zaś, co do niego należy, uważa, Nigdy nie wynayduje sobie utrapienia, Stosuie się do czasu, do Osob, do mieysca. CoqMinNic A7v.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

wynajdywać winy:

Więc vrząd z ládá przycżyny/ Wynáyduie ná ćię winy. DomByt A4v.
Owszem ich ieszcze do tego przywodźi, Ze urągaią, gdy się zle powodźi, I wynayduiąc iákie mogą winy Sądzą, że zły los nie iest bez przyczyny. ChrośJob 20.

b) mat. »obliczać, ustalać na podstawie obliczeń«

Pomniey y to/ iż 1nie diuiduye/ á pomniąc te wszytkie punktá/ będźiesz mogł diuizyą vczynić/ przez ktorą probę multiplikácyey wynáyduią/ bo vczyniwszy z mnożyćielá dźielniká/ pokażeć ná quotienćie tákoważ wielość/ iáko tu widźisz. GorAryt 41.
A tę proporcią czwartey sorćie/ wynáyduią Ráchmistrze ták/ multiplikuią srzednią sortę z trzećią/ iáko w pierwszym punkćie/ 3 przez 20/ ábo 20 przez 3/ co vczyni 60 [...]. GorAryt 80.
II. Item/ Dałem łamánego srebrá 14 proby/ 9 grzywien/ chćiałbym mieć łyszki żeby ważyły 12 grzywien/ á srebro w nich było 13 proby/ co vczyni przez regułę iż do 13 łotow trzebá wmięszáć miedźi 1 łot/ wynayduię potym przez Regułę proporcyą/ do 9 grzywien/ Facit 11 1/13 łotow/ y znowu ieśliż do 9 vczyni 11 1/3 wiele do 12 F: 15 73/117. GorAryt 124.
[...] przeto skrupulatnie rachuiący, maiąc dany Dyametr, obwod albo periferyą, nie według pierwszey, lecz według drugich, a naybardziey według Metiusa proporcyi wynaydować powinien, ponieważ ostatnia ze wszystkich proporcyi, ktore małemi liczbami wyrażaią, iest naydokładnieysza, według zdania Wolfiusza. OsińRob 18.

2. »wymyślać, tworzyć coś, co wcześniej nie istniało«

J Wenecki rząd niezáraz táki/ jáki teraz jest/ stánął/ ále zá czásęm: Jáko nástawáły choroby R.P. ták tesz y lekárstwá wynáydowano/ to jest/ nowe práwá ná nowe złośći. GórnDroga Hv.
W Polscze po skończonym sejmie, po sejmikach województw różni różne wymyślali podatki i nie tylko od głów ludzkich, ale i od wołowych, końskich i wszelakiego bydła wynajdywali. JemPam 479.
Starajmy się, ile chcemy, i róbmy plany ustanowienia status bez żadnego defektu, szukajmy sposobu jak najbezpieczniejszego rządzenia ludźmi i ich uczynienia lepszymi, wynajdujmy, ile myśl podnieść się może, doskonalszą rzeplitej formę niż Platona Rzplita, niż Atlantis Bakona, niż Utopia Mora, niż Miasto słoneczne Kampanelli i jeżeli można, niż Fenelona romans, zrobi się idea bardzo doskonałego rządu, ale musi zostać w samej spekulacyi. KonSSpos 298.
Wynayduię co, [...] arfinden. inventer [...]. T III 2702.
Traf, naywiększy ludzi Nauczyciel, wynaydywał następnie Instrumenta muzyczne i iest podobieństwo, iż te wynalazki były winne swoy początek podobieństwu ktore zachodzi między Instrumentami dętemi, i głosem ludzkim. WoenGrebStan 97.

3. hasło w opracowaniu - nie podano jeszcze definicji

Między utściwemi Grzegorzem, Janem i Jacentym Łabowskiemi, bracią między sobą rodzonemi, stanął takowy dekret: Ponieważ ta sprawa o podział do sądu swego przychodząca żadną miarą uspokojona być nie może, tylko podzieleniem gruntów zarównem, które grunta iż teraz pod śniegiem zostają, przeto sąd teraźniejszy wynajduje, aby przerzeczoni Łaboscy bracia zaraz po ześciu śniegu prawnych tutejszych wezwali; którzy prawni grunta pomienione na trzy części równo podzielą i na wolne używanie kożdego z braci podadzą, we wszytkich pretensyjach sprawiedliwie rozsądzą i samę należytość ukrzywdzonemu, jeżeli sie jaka pokaże, dekretem swoim nakażą. KsKlim 377.

4. »pokazywać, określać, ustalać na podstawie przemyśleń«

Ale y tá sentencia ieszcże nie wynáyduie prawdźiwey przycżyny onego ćiepłá. SykstCiepl 86.
6. Co też Aristoteles/ wynayduiąc to/ w ktorey spráwie zależy naywyższe ludzkie dobro/ w pierwszych kśięgách kapit. 7. powiedźiał: Zależy ludzkie dobro ná spráwie własney ludzkiey/ ktora od władzey ludzkiey własna pochodźi/ ktora iest vczestniczką rozumu. PetrSEt 146.
Pierwsza Część ma Rozdźiały cztery. w Rozdźiale Pierwszym. Vczy stáwiáć Liniie proste poiedynkowe, y krzyżowe, w Rozdźiale Wtorym. Prowádźi Liniie Rownoodległe, w Trzećim: Wynáyduie Liniie Proporcyonálne. SolGeom I 28.
Mospanie, ieżelim W. Pana Jmci Panu Podeyrzalskiemu nastręczył, chciałem tym obydwom przyiaźni moiey dać dowod: W. Panu wynayduiąc mu ten uczciwy zysk, który praca iego zarabia, a iemu, oddaiąc go w ręce W. Pana, iako mecenasa poczciwego y sczerego. GoldDmochMec 5.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

wynajdywać sposób (sz. zm.):

Tu sposoby wynajduje, - już sam do mnie wyprawuje: „Jeśli chce, by wolna była, żeby posła pogodziła.” StanTrans 82.
Nie prożnował tym czásem z swoiey strony Krol, y z wielką áplikácyą wynaydował sposoby do uymowánia władzy Duchowieństwu, záczynáł to iednak zrázu Duchowieństwu, záczynáł to iednak zrázu lekko, y z máłego końcá. PotulHist 195.
Ale te strzeżenie się pomnáżáły pássyą Xiążąt, ktorzy wynaydowáli tyśiąc sposobow wymyślonych, żeby ią oświádczyć osobom, ktore kocháli, Xiąże Aryámen w prowádźił w swoy interes więźnię Grecką ktorá byłá przy Amestrys. ScudZawiszHist B3.
Prymas zaś wiedząc dobrze o skrytey intencyi Krola Szwedskiego, ktora była cale na przeciw iego zamysłom, wynaydował rożne sposoby, aby animusz przytomnych Magnatow przynaymniey do zerwania tey Elekcyi nakłonić. SeyHist 41.
Tey prawdy daiesz nam dowod WIELMOŻNY PODKOMORZY, á potomnym wiekom przykład zostawuiesz, kiedy, i we te burzliwe Rzeczypospolitey czasy, wynayduiesz sposoby do pomnożenia sobie znamienitych w niey zasług. KryszStat 4 nlb.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Odsyłacze

Patrz: WYNALEŹĆ.

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

WYNAJDYWAĆ, WYNAJDOWAĆ