ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SXVI, Kn, T, L (XVII – XVIII), SWil, SW, SJP

Nienotowany w słownikach:
SStp

Formy gramatyczne

stopień równy

lp	M.	m		bestialski
		ż		bestialska
		n		bestialskie
	D.	m		bestialskiego
		ż		bestialskiej
		n		bestialskiego
	B.	m	nżyw	bestialski
		ż		bestialską
		n		bestialskie
	N.	m		bestialskim
		ż		bestialską
lm	M.	nmos		bestialskie
	D.			bestialskich
	B.	nmos		bestialskie
	N.			bestialskiemi
	Ms.			bestialskich

stopień wyższy

lp

M.

m

bestialszy

odmiana niezłożona

lp

C.

m albo n

bestialsku

Etymologia

Znaczenia

1. »odnoszący się do zwierząt, właściwy zwierzętom, zwierzęcy«

– Minotáurus, był mieszániec bestyálskiego przyrodzenia. OvOtwWPrzem 307.
– W szalonym [...] y áppetit [...] będzie nie ludzki ále bestiálski. TylkRoz 234.
– S. Ambroży [...] Dwanaście znakow Zodyacznych nierozumnych bestyi imionami nazwanych sądzi: za rzecz nieprzystoyną y nikczemną. Aby bestyalskiey nátury miały pártycypowáć luminarze Niebieskie. BystrzInfElem ZupRac II / IX.
– AMPHITHEATRA w Rzymie [...] tam bestyalskie okrucięstwa ná ludzi przez drapieżne Zwierzęta prezentowáne były. ChmielAteny1755 I II, 89-90.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

bestyjalski grzych:

2. przen. »dziki, nieopanowany, srogi, brutalny, taki, jak zwierzę; załugujący na pogardę«

– Mord niesłychany nad poddającemi wyprawowali [rebelianci przeciwko carowi Wasylowi Szujskiemu], zabijając ich zwyczajem bestyalskim w łeb, rozkrzyżowanych. NiemPam 88.
– Kochać się w roskoszách cielesnych takowych/ y mieć ie sobie zá nawiętsze dobra/ iest rzecz źwierzęca/ y bestyalska. PetrSEt 245.
– Nadobne dziewki wespół uradziły, Aby bez żadnej zwłoki zdrowia go [Marganora] zbawiły; Jeno dać zwyczajną śmierć zda się jem nie grzeczy Temu, co bestyalski żywot, nie człowieczy Prowadzi. ArKochOrlCz III 151.
– Lud chrześciański [w Amsterdamie] haniebnie hrubiański, dziki i jakoby bestialski, nie rozmówić się, cale chłopski, jeno wszytko z gniewem, z nadętością [...], i wszytek zanurzony w kupiectwie. BillTDiar 134v.
– Ci, co się rolą báwią, iuż ci áni zieść, áni nápić się dobrze nie mogą, wszyscy są, w-tym mizernym ále potrzebnym gospodárstwie. Bestyiálszyś tyś niż bęstyie, bo iarzm pięć [na woły] kupiwszy, sobieś iárzmo ná szyię położył, ktorego, ábyś się dobrze náiadł i nápił, złożyć nie możesz, ále twoie pługi w-głowieć orzą. MłodzKaz I, 232.
– Ręce sług Bożych, prawdziwe są rece; ále u ciebie grabie, łápy bestyálskie, wieleżeś rázy, temi łápámi, przebił ręce P. Iezusowe [grzesząc]? MłodzKaz III, 278.
– Ia zniewolony gniewem nienáwiścią, holerą, y bestyalską furią [...] dobywszy páłászá, takem dmuchnął zartkim bułatem. AndPiekBoh 159.
– Co byli Indyanie Iapończykowie? ledwie że ludzie, bo bestyalskich obyczaiow. BystrzInfElem ZupRac VI/XV.

3. przen. »rozpustny, rozwiązły, sprośny«

– Béstwić się/ miéć się do spraw béstyálskich/ sprosnych/ Lasciuire, Ouid. Catullire lupam, [...] Catullire canes [...] Catullire uxorem [...] Equire equas [...] Subare [...] Surire. Kn 20.
– Starosta krasnostawski upiwszy się bardzo bestyjalskie na pokojach królowej jm. czynił akcyje, kiedy wziąwszy naturalia ad manus nie tylko mężatkom, ale i pannom one prezentował ad ocula. SarPam 181.
– Cudze żonki [...] od ich [Sasów] się bestialskiej nie wybiegały chciwości. SzlachSasRzecz 214.
– Nie wszystkich ták przyrodzenie spráwiło, áby więcey rozumu, ániżeli námiętności swoich, á bestyalskich popędliwości náśládować mieli. DanOstSwada I, 29.
– Potych bestyalskich zábawách [w haremie z kobietami] ma inne Sołtan Turecki, lustruiąc y przechodząc się po Páła[ca]ch, Pokoiach. ChmielAteny1755 I II, 481.

4. przen. »diabelski, szatański, bezbożny; pogański«

– To głupia rozumieć iżbyś mogł ziednoczyć Niemiecką ziemię ábo żebyś miał spráwić co znácznego siłámi iey áż do tąd poki oni [...] będą przekłádáć Luthrá nád Christusá y náukę bestiálską ludzi niezbożnych y niecnotliwych nád Ewángelią. BotŁęczRel III 77.
– Ci to są [grzesznicy] ktorzy słodkie iárzmo Chrystusowe y to iedno/ opuściwszy bestyálskich pięć/ kupili sobie; grzechy te miánuią Doktorowie/ ktore pięcią smysłow popełniamy. KalCuda 134.
– Zeby dzieci małych w Gorączkach nie straszyła [bogini Mania] [te]dy iey nakozdy Rok dziecię iedno wlat siedmi ofiarowano y rznięto naOłtarzu ktory bestyalski zwyczay y obrząd zniosł potem Junius Brutus. PotPrzyp 13.
– Wołam do was, ktorzy nie Kátolickiego, nie Chrześciáńskiego, ále gorzey niż Pogáńskiego, niż bestyálskiego sercá, widząc pod Domámi wászemi umieráiących od głodu, od zimná ludzi, [...] w Dom wász przyiąć niechcecie, ále y owszem, kiedy kto w Domu wászym záchoruie, [...] wypędzacie. DanOstSwada V, 17.

Użycia metajęzykowe

- Bestyalski, Bestialisch. BierSłowa 4
- Bestyalski. bestialisch/ viehisch. brutal, bestial, qui tient de la brute. T III 34

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Podhasła

Formy gramatyczne

Najwcześniejsze poświadczenie:

1618

Znaczenia

1. »tak, jak zwierzęta, po zwierzęcemu«

– Bo ludzie gdy mieszkáią z sobą spolnie/ po ludzku mieszkáią. Gdy zaś osobno mieszkáią/ po bestyalsku/ y po bydlęcu mieszkáią/ musząc na poły nágo chodzić/ surowe rzeczy ieść: bosso chodzić. PetrSEt 392.
– Iáko bydlę/ iáko béstya/ po béstyálsku. Pecorum modo [...] More ferae [...] In pecorum modum [...] More bestiarum [...] v. Po béstyálsku. Kn 232.
– EN BESTE [..] Il a vescu ۍ est mort en beste [...] Zył y umarł po bestyalsku. DanKolaDyk I, 192.

2. »sprośnie, rozpustnie«

– EN BESTE [...] PO BESTYALSKU mowi się niewłaśnie co do obyczaiow o człowieku ktory nieszuka tylko lubieżności swoiey iák bestye czynią. DanKolaDyk I, 192.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Formy gramatyczne

Najwcześniejsze poświadczenie:

1743

Znaczenia

»jest właściwe zwierzętom«

~ Krew swoię y cudzą zuchwale toczyc, bestyalska iest nie ludzka: Gdy czas, fortel, y potrzeba każe, w ten czas się potykai. BystrzInfStat N2.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Odsyłacze

Patrz: *BESTIALNY, *BESTWY.

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

BESTIALSKI

PO BESTIALSKU

BESTIALSKA