1.
»niszczyć co przez wywołanie pożaru, trawić ogniem, powodować palenie się czegoś«
Rekcja:
co
– Pálácz/ co palił trupy umárłych.Vstar, v. Grubarz. Kn661.
~ Bo iak on tylko wyszedł za Granicę Zaraz Lubomierski Jerzy poszedł w iego ziemię paleł scinał gdzie tylko zasiągł wodę a ziemię zostawił. PasPam52v.
– Narzucono tak że y wozow z ową Wiedenską z Dobyczą drudzy to wo[le]li palic nizeli tym bogacic Rebellizantow Węgierskich. PasPam268.
– Coz Za Woyna chłopska pod Czas panowania karola V. Zaszła. Chłopstwo Szwabskie w opactwie kompt ten początek uczyniło, ktore się Z nieznosnego poddaństwa (jako udali wybić) A wolnosci jako ludziom przyzwoitey ugruntować Chcieli, palili wszędzie y w perzynę obracali. IntrHist223.
– CHANDELLE [...] mowią ieszcze o człowieku ktory z iedney strony wydaie y traci, á żona iego z drugiey. Palą świece z obu końcow. DanKolaDykI, 281.
Związki frazeologiczne
kadzidło komuś palić:
»oddawać komuś cześć«
~ Dawno kadzidła Bogu a Nieludziom Palą. PasPam274v.
Przenośnie
Gdy ręce, nogi, y powierzchne części ciáłá są zimne, á wewnątrz gorączka pali, iest znak bardzo zły.VadeMed9
– Weś Lagru winnego [...] day go wypalić do piecá gdzie wapno álbo cegłę palą, żeby go podwierzch włożono. CompMed679.
ogniem palić:
»rodzaj tortur«
~ [Wołał] a nic nie wyiawił ktoremu troche zfolgowawszy odpoczynek dano, lec znowu drugie raz wziawszy go Na Meki Srozey ciagniono y Ogniem palic kazano Na co nic nie wyznawszy tylko Iesvz Maria Anna na pomoc wzywał. KomonDziej118-118v.
4.
»strzelać; komenda do oddania strzału z broni palnej«
– Strzelanie nie dzieje się z prędkością. Do tego, jako zwykli w wojsku wszyscy krzyczeć: "Puszkarzu, pal, pal" - a on jeszcze i nie dobił sztuki. AquaPrax110.
– Patrzy rychłoli musię zdarzy strzelac Turki Tym czasem z Dział palono bez wszelakiey przerwy. PotWoj99.
– Argentum vivum praecipitatum Pulvis anglicus [...] żiwe szrebro palone.GuldOn40.
rana palona:
»rana powstała wskutek bezpośredniego kontaktu z ogniem«
– Czemu ráná pálona nie rychło się goi? Bo ciáło z palone wypáść musi, y tak dziura zostáie a zatym ciáło nie zrastać się tylo, iáko w ciętey ránie ále zárastać musi. TylkRoz243.
wapno palone:
– Wapno tesz maią do tego [murowania] sposobne ktore się nigdy wody nie boi z konch Morzskich palone. NarArch91.
– Nayskutecznieysza iest do nácieránia części ciała paráliżem náruszonych wodká z mrowek palona, to iest do gorzałki prostey nakłaść mrowek y z mrowiskiem y przepalić. VadeMed110-111.
Związki frazeologiczne
z alembiku palić (coś)::
– Bywa ták z liścia/ iáko z korzenia iego [omanu]/ Wodká dystyllowána: ták z osobná/ iáko społecznie tłuczone y ziuszone/á z Alembiku palona. SyrZiel60.
