Pobieranie

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

Ta strona przetwarza Twoje dane osobowe takie jak adres IP i używa ciasteczek do przechowywania danych na Twoim urządzeniu.

Z jednej strony ciasteczka używane są w celu zapewnienia poprawnego funkcjonowania serwisu (np. zapamiętywania filtrów wyszukiwania zaawansowanego czy ustawień wybranych w tym okienku). Jeśli nie wyrażasz na nie zgody, opuść tę stronę, gdyż bez nich nie jest ona w stanie poprawnie działać.

Drugim celem jest gromadzenia statystyk odwiedzin oraz analiza zachowania użytkowników w serwisie. Masz wybór, czy zezwolić na wykorzystywanie Twoich danych osobowych w tym celu, czy nie. W celu dokonania wyboru kliknij w odpowiedni przycisk poniżej.

Szczegółowe informacje znajdziesz w Polityce Prywatności.

Wyrażam zgodę na "ciasteczka":
Tylko niezbędne do działania serwisu
Wszystkie (także służące gromadzeniu statystyk odwiedzin)

PL EN
A
B
C
Ć
D
E
F
G
H
I
J
K
L
Ł
M
N
O
Ó
P
R
S
Ś
T
U
V
W
X
Y
Z
Ź
Ż

BITWA

rzecz.
ż
W TRAKCIE OPRACOWANIA
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON
Notowanie w słownikach
Słowniki notują
Formy gramatyczne
liczba pojedyncza
M.   bitwa
D.   bitwy
C.   bitwie
B.   bitwę
N.   bitwą
Ms.   bitwie
liczba mnoga
M.   bitwy
D.   bitw ||   bitew
C.   bitwom
B.   bitwy
Ms.   bitwach
Znaczenia
1. »starcie zbrojne, walka wojsk na lądzie lub morzu«
  • – Iakie bitwy, iakie oblezenia, dobywania, Tuły, Kaługi, y inszych ząmkow długoby pisać. ŻółkPocz 7.
  • – Czásu iednego po znáczney bitwie woienney/ ná poboisku przez kilká dni ciáłá leżały. SyrZiel 707.
  • – Strászny to był głos kiedyś w bitwách, ktory wychodził z vst Polskich, gdy Pogáństwo gromili mężni oni Chrześciánie. BirkOboz B.
  • – Potyczká/ potrzebá/ bitwá/ potkánie/ potykánie.Pugna, praelium [...] Dimicatio, Certamen. Conflictus cum aduersario [...] ścieránie się/ nácieránie. Kn 799.
  • – BOLESŁAW III. Krzywousty pięćdziesiąt bitew wygrał/ woysko 1103 Henryká Cesárzá poráził. PruszczKlejn 89.
  • Naumadria bytwa na lodziach. SłowPolŁac 90.
  • – Przyszłá wiádomość/ że około Goa między Portugalczykámi/ á Holendrami/ była na morzu bitwá/ ktorey particularia iescze nie wiemy. MerkPol 306.
  • – A wtym Tatarowie Śmiertelne biorąc razy po swej głowie, Gdy już tak silnej bitwy strzymać dalej nie mogli, zaraz tył wszyscy podali. BorzNaw 110.
  • – Gdzie gromada I kędy upór, tam z boku przypada Na Zaporożców, sam jeden rej wodzi I cne powiaty ku bitwie przywodzi. BorzNaw 120.
  • – Gdyby jednak tymi czasy przyszło do bitwy, tak wszyscy tuszymy, żeby się nasi bili żołnierze. SobJListy 140.
  • – Gdy zatym krola nowego po bitwie pod Mohaz odprawioney obierać miano, na ten czas Scyssye miedzy Węgrami powstały. IntrHist 114.
  • – Rozgłosił Imię domu swego Frydrych Herburt, odważnym w Sokalskiey z Tatary bitwie sercem. DanOstSwada II, 79.
  • – Do Tenneberskiey [...] przyszło cięszkiey bitwy Roku 1410. z wybiciem ná 50. tysięcy Krzyżakow przez Władysławá Iagiełła. ChmielAteny II 297.
  • – Gdy bitwa jest, ktoby się na łupach stanowił, ma być karan na poczciwości, y na gardle. ArtWoj 35.
  • – Bitwa [...] 2) Feld-Schlacht [...] 2) bataille [...] 2) bitwę wygrać, przegrać, stoczyć. T III 53.
  • – Przypomniy Rzymskie y wschodowe Páństwo [...] Więcey bitw, Woyń Niz lát skomputuiesz. LubSŁapAdw 111-112.
  • – Hiszpáni uważáiąc swoię máłą liczbę, iż niepodobna odpor dáć licznemu nieprzyiacioł woysku, bo bez osobliwey z niebá pomocy, prágnęli spowiádáć się, y komunikowáć wszyscy, áby tym sposobem do bitwy się przygotowáli, y żeby spráwę Bożą y wiáry Chrześciáńskiey obronili. TylkStrom 65.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • zwieść (z kimś) bitwę (sz. zm.):
  • »przeprowadzić z kim starcie zbrojne«
    • – W Prucie albo Dziezy rzekach (gdyż tam bitwę zwiedli) uchodząc potonęli. MasDiar 115.
    • – W Mili tylko iuz było od Miasta Woysko Moskiewskie, Zwiedli znimi nasi bitwę y pogromili ono wszytko Woysko. ŻółkPocz 52.
    • – Czytamy o Xiążęciu iednym/ ktory z Rzymiány chcąc bitwę zwieśdź/ bogato swoich/ ábo raczey szátánow y wieszczkow rádził się/ y pytał o zwycięstwie. SpInZąbMłot 425.
    • – A oná bitwá, ktorąś ty iáko mężny Kápitan, pod Możáyskiem z nieprzyiácielem zwiodł: o iáką tobie sławę wielką, iáko strách wielki Moskwie vczyniłá. BirkOboz 50-51.
    • – Było pozno, y konie drogą mielizmy nadmordowane, nieprzyszło nam zwieść walney bitwy, wrocilizmy sie do swego obozu. MarchŚcibHist 7.
    • – Pąn Sapiecha nie rozumieiąc o wielkiem woisku wyszedł z tą trochą ludzi, zwiodł z niemi bitwę, przegrał. MarchŚcibHist 19.
    • – Zebrał [Katylina] woysko z tákichże iáko y sam był, Nákoniec zwiodł bitwę, á iáko Bog chciał, przegrał. StarPopr 55.
  • dać bitwę (komuś) I (sz. zm.) || dać bitwę z kimś:
  • »przeprowadzić z kim starcie zbrojne«
    • – Owemu ktory ma dostátek ludzi/ y baczy się dobrze spráwionym y potężnym/ przystoi nácieráć ná nieprzyiacielá/ y dáć mu bitwę/ nietrawiąc nádáremno czásu. BotŁęczRel III 6.
    • Dano bitwę z niebá Sisárze, gwiazdy stánąwszy w szeregách swoich, vderzyły w Pogány. BirkOboz 43-44.
    • – VStarszyny Rada była iakim Kształtem dac bitwe potrzeba stym wiarołomnym nieprzyiacielem. PoczOdlPam 22.
    • – Ani kiedy chciał [Osman], procz lekkiey gonitwy Nie mogł nam dac ogulney na swymPolu bitwy. PotWoj 49.
    • – Widząc: nieprzyiacielskich szykow, pełne pole, Nie śmie dáć w máłym poczcie, bitwy Leszek wtory. PotPocz 40.
    • – Woysko tylko przyFortecach broniąc się Nieprzyiacielowi, trudno było bitwy dac, bo nierowno było naszym. DrobTuszInf 31.
  • bitwę zwodzić (z kimś):
  • »przeprowadzać (z kim) starcie zbrojne«
    • Bitwy niezwodził znimi, ale ich tak tymi Grodkami sciskał Grodki te byli nakształt fortow albo Castellow iakich Sam tego fortelu Moskwy nauczył. ŻółkPocz 16.
    • – Potykam się z-niéprzyiaciélem/ bitwę zwodzę/ ztaczam. Praelium facio, committo: dimico praelio cum aliquo. Kn 799.
    • – Bellona równo z Marsem bitwy zwodzi. MorszAUtwKuk 31.
    • Zwodzę bitwę, ich gebe eine Schlacht. BierSłowa 385.
  • walna bitwa (sz. zm.):
    • – Wielki Kniáź Iwan Wasilowicz/ doznawszy tey nikczemności swych ná wycieczkách y utarczkách/ y w bitwách walnych/ á záś śmiáłości y sercá Polskiego/ mawiał; iż iego ludziom potrzebá było ostrog/ coby ich pobudzáć przeciw nieprzyiaciołom. BotŁęczRel III 61.
    • – Było pozno, y konie drogą mielizmy nadmordowane, nieprzyszło nam zwieść walney bitwy, wrocilizmy sie do swego obozu. MarchŚcibHist 7.
    • – D. N'avez vous pas ouy dire comme le Roi de France a perdu la bataille contre les Espagnols? D. Azali niesłyszałeś iáko Krol Francuski bitwę (albo potyczkę walną) przeciwko Hiszpanowi strácił? PolPar 47.
  • staczać bitwę I (sz. zm.):
  • »przeprowadzać starcie zbrojne«
    • – Potykam się z-niéprzyiaciélem/ bitwę zwodzę/ ztaczam. Praelium facio, committo. Kn 799.
    • Staczam bitwę/ vide Potykam się. SzyrDict 421.
    • Staczam bitwę, ich liefre eine Schlacht. BierSłowa 234.
  • Komuś bitwę dawać:
  • »przeprowadzać z kim starcie zbrojne«
    • – Mam ja listy niecnoto, gdzie sławnej pamięci król August rozkazuje, aby tym Tatarom bitwy nie dawał ociec mój. JazStadListyCz II 183.
    • – Krol za nami z Woyskiem Polskiem y Litewskim ktoremu bitwy nigdzie nie dawaiąc, Starsi nąm powiadali niegodzi się na Pana ręki podnosic. DrobTuszInf 16.
  • morska bitwa (sz. zm.):
    • Morskie twoie bitwy z Turkiem, Czáty twoie ná brzegách Afrykańskich, á zwłaszczá pod Algerem, opowiedzą drudzy. BirkOboz 51.
    • – Co tylko bowiem w morskich bitwach bywa Wszytko to y w tey widziec się dostanie. ChrośKon 432.
    • – Marsiliyczykowie port swoy porządny maiąc y sposobnieyszemi do bitwy morskiey niz ziemskiey zostaiąc, wkilkudziesiąt statkach opatrznie sporządzonych w samym Porcie sie sprawili. SzołHist 20.
  • plac bitwy:
    • Plác bitwy/ potyczki. Acies [...] Statio, locus pugnae. [...] Campus. Kn 705.
    • – Sędzia w niebie swe wyroki Ferował patrząc na ten świat szeroki, Kto miał otrzymać plac bitwy wygranej. BorzNaw 111.
    • Plac bitwy, die Wahl-Staat. BierSłowa 137.
  • wodna bitwa:
    • Wodna bitwa/ Naualis pugna, nauale, bellu[m]. SzyrDict 483.
    • – Przed Woiewodą to o mnie powiedał że choć polowy zołnierz niewzdrygał się wodney bitwy. PasPam 70.
    • Wodna bitwa, eine Schlacht zu[m] Wasser. BierSłowa 303.
  • generalna bitwa:
    • – Nazaiutrz 30 Iulii iuz się generalną bitwą potykac iedne strony umyslili. HistBun 19v.
  • konna bitwa:
    • Konna bitwá [...] Konno się potykam. Kn 299.
    • – Konny, adj. & subs. [...] 2) Pferd-, was zu Pferde geschicht. [...] de cheval; ce qui se fait de cheval. [...] konna bitwa. T III 603.
  • bitwa okrętowa:
    • COMBAT [...] *Combat naval. Navale praelium [...]* Bitwa álbo woyna okrętowa. DanKolaDyk I, 321.
  • pole bitwy:
    • – Nie zmogła rádá zdrowa/ á niktorych z Lithwy Przeważyły prywaty: ztądże Polem bitwy Chroni się y dziś Gustaw/ Pánem będąc Wiśle: Dobrzyń/ y drogę dalszą máiąc ná vmyśle. TwarSLeg 26.
  • polna bitwa:
    • – [Aby Hetman] Woisko Moskiewskie pod Mozaiskiem w poteznem ostrogu lezące iakiemkolwiek sposobe[m] do polnei bitwi mogł przywiesc. OssJŻyw 37.
  • bitwę sprowadzać:
  • »przeprowadzać starcie zbrojne«
    • – Chadzáłá często tám/ y czásu woyny/ Pátrząc/ gdy krwáwe bitwy zprowádzał Mars zbroyny. OvOtwWPrzem 298.
  • bitwę stoczyć z kimś I:
  • »przeprowadzić z kim starcie zbrojne«
    • – Kilka kroc bitwę stoczywszy znim wpolu, Nakoniec w mocnym zawarł się Trypolu. PotSyl 59.
    • – Bitwa [...] 2) Feld-Schlacht [...] 2) bataille [...] 2) bitwę wygrać, przegrać, stoczyć. T III 53.
  • zwiedzenie bitwy:
  • »przeprowadzenie z kim starcia zbrojnego«
    • – Zacząwszy harc, może zaciągać Hetmana do zwiedzenia bitwy nie po czasie, nad wolą iego. ArtWoj 34.
2. »pojedynek; turniej rycerski; walka człowieka z bykiem, corrida«
  • – Cesarze [...] wielkich rzeczy, zysków, szczęścia, nieśmiertelnej sławy przez konie z największej części (czemu się więc na każdy dzień przypatrujemy, w bitwach, w gonitwach, w zawodziech) dochodzą i dostępują. DorHipTur 6.
  • – Mięsza się bitwá/ co raz cieśniey chodzi/ Iuż iem nie służą miecze do czynienia [pojedynek Kloryndy z Tankredem]. TasKochGoff 315.
  • – Marsilią ze wszystkim zyznem iey powiatem I to cokolwiek miedzy Rodanem bogatem I miedzy Warem lezy, Cesarz był darował Amonownie, bo ią ccił y barzo miłował Widywał ią więc często na dworze w gonitwach I wiedział iako sobie poczynała w bitwach. ArKochOrl 19v.
  • – Bo to iawná, że krwáwe dzisieysze zápáski, Xymena wymysliłá sobie nie z niełáski; Otrzymuie tę bitwę, y w teyże godzinie, Zá Rycerzá obierá, kto się iey náwinie. CorMorszACyd 185.
  • COMBAT naval [...] BITWA, wodna woyna okrętowa ktorą Cesarze Rzymscy zwodzić kazali dla rozrywki. DanKolaDyk I, 321.
  • COMBATS [...] BITWA zápasy zápaśnikow utarczki y pasowanie się z sobą woyna żartowna postanowiona niegdyś w Grecyi a potym w Rzymie dla ćwiczenia się w sile y dla uciechy pospolstwa. DanKolaDyk I, 322.
  • – Bitwa [...] 3) Kampf mit Thieren [...] joûte; combat d'homme à animal sauvage, ou d'animal à animal [...] 3) bitwa i utarczki z bykami w Hyszpanii. T III 53.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • pojedynkowa bitwa:
  • »pojedynek«
    • – Wprawnego już dobrze konia [...] przywodzić na ostatek przynależy do ściślejszego biegania, nie tylko zabawom krotochwilnym towarzyskim, gonitwom przedniejszym, ale i pojedynkowym, a ścisłym bitwom, w miejscach niebezpiecznych przypadającym. DorHipTur 104.
    • UN COMBAT singulier ou d'homme á homme [...] Pugna singularis. POTKANIE potyczka sam ná sam, poiedynkowa bitwa. DanKolaDyk II, 498.
  • przen. staczać z kim bitwę II:
  • »odbywać z kim pojedynek«
    • – Brat nasz znalazł według wojennej pory Nowe amory I staczał, idąc w posiłku do Litwy, Z dziewkami bitwy. MorszAUtwKuk 333.
  • z kim bitwę stoczyć II:
  • »odbyć z kim pojedynek«
    • – Czuiąli kogo między woienniki? Zeby miał tyle sercá; choć záyrzeć mu w oczy, Niech z niem bitwę, przed woyski poiedynkiem stoczy, Ieśli tchorz y ieśli się poiedynku boi? Niech idą dziesiątkámi, pewnie im dostoi. PotPocz 144.
Przenośnie
  • Z tej bitwy [zdobywania kobiety] i tego połowu Więcej bywa łamania w kościach niż ołowu.MorszAUtwKuk 315
  • Szátánie? áboś bitwy, zápomniał z Aniołem?PotPocz 124
3. »walka stworzeń, zwierząt«
  • – Tám [w ulu] o miod byłáby między niemi [pszczołami] á stáremi, pewná bitwá. OstrorNauka Cijv.
  • – W tákiey bitwie, y ten co wygrá nie spełná zostáie [walczące roje]. OstrorNauka Cijv.
  • – Na Wyspach Malabrynskich [...] grona Się winne farby Cerwony dostawaią, ktore nie tylko za Ukuszeniem ale za samym Weyrzeniem ludzie abo zwierzeta do bitwy zaiuszaią. HerbOr 232-233.
  • – Poci się krwią (o widoku!): Słoń w bitwę wprawny, w którym zajuszona Chęć do potkania. MorszAUtwKuk 218.
  • – Zmiie zásię cztery, są cztery elementá, Z ktorych, káżdego z nas, iest mássá ciáłá wzięnta. Te poki z sobą w godzie, poty człowiek zdrowy, A skoro bitwę w zniecą, kres życia gotowy. DamKuligKról 95.
  • – Krole 3. rázy ná dzień daią się widzieć [...] 2. ráz w południe, pátrząc się ná bitwę słoniow, Báwołow, Lwow. ChmielAteny II 594.
4. »bicie kogo, bijatyka, bójka, zwada«
  • – Ktorÿbÿ gospodarz swarÿ bitwę zapoczął, tęn ma odłozÿć winÿ gminowi do buxu m. .1. TułGietKutrz 124.
  • – Gdyby też balwierz, że oskrobie włoski, Naparł się skarbów ode mnie i wioski, Wtenczas gdy brzytwa igra po gardzielu, Rzekłbym: "Przysięgam, że-ć dam, przyjacielu". Ale zaś potem, za kijową bitwą, Nauczyłby się targować pod brzytwą. MorszAUtwKuk 320.
  • – Sąd [...] nakazuie, by za te bitwe Skowronkowie dali do koscioła [...] grzywien dziesięc. KsKasUl I, 407.
  • COMBAT BITWA, kłotnia ktora się kończy woyną. DanKolaDyk I, 321.
  • – Siekanina bitwa, ein gehaue. BierSłowa 215.
  • – Bitwa. 1) Schlägerey, Scharmützel [...] 1) les coups; combat, baterie, choc, mêlée, rencontre [...] § 1) powadzili się a potym przyszło do bitwy [...]. T III 53.
  • – Osobliwie Wy Mołoycowie to czynicie, ktorzy bywájąc dobrey myśli do fáfołow y rozruchow hániebnych, zkąd bitwy, pojedynki, náwet y mordy pochodzą, przyczynę dájecie. GdacPan 91.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • bitwę dać komu II:
  • »pobić kogo«
    • – Tak tedy po owey chłoscie y bitwie ktorą związkowi dali Litwie wybiwszy nas Znowu nąm zdrajcy poczeli uciekac. PasPam 200.
5.  przen.  »zmaganie się z myślami, uczuciami, pokusami«
  • – We złych [sercach] co dzienna bitwa y rozruchywszelkie Złych chciwosci affektow za łeb coraz chodzą. OpalKSat 83.
  • – Ale w tey twardey bitwie, pomsty y miłości, CVhoć srece w podział idzie rozym iest w cáłóści. CorMorszACyd 147.
  • – Wielce záś od przeklętych duchow nágábány Pokusámi y częstą bywał turbowány bitwą [Józafat]. DamKuligKról 280.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • bitwę staczać III:
  • »walczyć, zmagać się«
    • – Scena III Elzeariusza grzechy naiezdzaią Elze: Bitwe staczamy [z grzechami]. KodKon 148.
  • bitwę wypowiedzieć:
  • »zaatakować«
    • – To sprawię z grzechy ogromne[mi] Gdy ie wniwecz obrocę siłami moiemi [...] więc bitwę wypowie grzech zasię zostawię Niezbrodzone im nurty na zgubę postawię. KodKon 136.
6.  przen.  »spór, konflikt, walka o co«
  • COMBAT [...] BITWA, walka, woyna się mowi niewłaśnie o rzeczach do umysłu y obyczaiow należących [...] Wielka była walka o sławę, wielki spor między nimi o sławę. DanKolaDyk I, 322.
Znaczenia niepewne
1, 2 a. 6:
  • Bitwá/ Certamen, [...] Certatus, [...] Diaulus, [...] Pugna, [...] ein streit/ ein wetlauff. DasHünDict Pp.
1 a. 2:
1 a. 6:
  • Bitwá. Pugna. Kawa/ muszis. SzyrDict 17.
  • Streit zwádá/ walká/ spor/ bitwá certamen. KusWeg 89.