Pobieranie

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

Ta strona przetwarza Twoje dane osobowe takie jak adres IP i używa ciasteczek do przechowywania danych na Twoim urządzeniu.

Z jednej strony ciasteczka używane są w celu zapewnienia poprawnego funkcjonowania serwisu (np. zapamiętywania filtrów wyszukiwania zaawansowanego czy ustawień wybranych w tym okienku). Jeśli nie wyrażasz na nie zgody, opuść tę stronę, gdyż bez nich nie jest ona w stanie poprawnie działać.

Drugim celem jest gromadzenia statystyk odwiedzin oraz analiza zachowania użytkowników w serwisie. Masz wybór, czy zezwolić na wykorzystywanie Twoich danych osobowych w tym celu, czy nie. W celu dokonania wyboru kliknij w odpowiedni przycisk poniżej.

Szczegółowe informacje znajdziesz w Polityce Prywatności.

Wyrażam zgodę na "ciasteczka":
Tylko niezbędne do działania serwisu
Wszystkie (także służące gromadzeniu statystyk odwiedzin)

PL EN
ELEKTRONICZNY SŁOWNIK JĘZYKA POLSKIEGO XVII I XVIII WIEKU
znajdź hasła
wyszukiwanie zaawansowane
A
B
C
Ć
D
E
F
G
H
I
J
K
L
Ł
M
N
O
Ó
P
R
S
Ś
T
U
V
W
X
Y
Z
Ź
Ż

OKO

rzecz.
n
ZALĄŻEK ARTYKUŁU HASŁOWEGO
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON
Notowanie w słownikach
Słowniki notują
Formy gramatyczne
liczba pojedyncza
M.   oko
D.   oka
B.   oko
N.   okiem
Ms.   oku
liczba mnoga
D.   oczów
C.   oczom
N.   oczami
Ms.   oczach
liczba podwójna
M.   oczy
D.   oczu
C.   oczyma
B.   oczy
N.   oczyma
Znaczenia
1. »narząd wzroku«
  • Przy łasce Bożey iestem młody, hoży y Zołnierz, znaydziecie mnie na wszelkie wasze rozkazy gotowego ha! ha! ha! śmiał się zatym dość długo, á widząc że wszyscy milczeli, a iam miał oczy zmrużone, tak daley dyskurs prowadził. Monitor 141.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • argowe oczy:
  • argusowe oko (sz. zm.):
    • Ztąd o stu oczach Tyniec Argusowych, Ztąd o dwu rogach czapka Kalchantowych, Gdy łuckie tryumfy święci Przy koronnej pospołu pieczęci. TwarSRytTur 83.
    • Swiát ćodáley to gorszy/ kto po wszytkim świećie/ y z świátem spráwę ma/ mogłby sobie Oczy Argusowe winszowáć/ y one ustawicznie otworzone mieć/ niech będźie wysoko/ ábo podlego stanu/ chceli bez szkody y podeyrzenia zostáć! FurUważ G3v.
    • Bachus, zapustne tańce wymyślając i gry, Na kufie wina siedzi, pstre go ciągną tygry; Skronie wkoło odziane z bluszczu kryje wiecha, Dmie dudy, gdzie obróci, pełno wszędy echa. Juno, wprawiwszy pawom argusowe oczy, Nimi się w nawiedziny swej Kartagi toczy, Wodze w ręku trzymając, bo on ogon cudny Zaraz spuszczą, dojźrawszy nogi sobie brudnej. PotFrasz1Kuk II 192.
  • oczy wykłóć:
Związki frazeologiczne

  • obejrzeć się okiem miłosierdzia:
  • snem śmiertelnym zawrzeć oko:
    • Arcybiskup Prazmowski Snęm Smiertelnym zawarł oko. PasPam 245.
  • zmierzać do celu okiem serca:
    • »skłaniać się sercem ku czemuś, mieć skłonność do czegoś«
    • Ma iednak [sc. afekt] swoy cel do ktorego [celu] uprzeymym serca swego zmierza okięm. PasPam 80.
  • bibl. widzieć źdźbło w oku bliźniego, a w swoim oku nie widzieć belki:
    • »widzieć czyjeś drobne wady, a swoich wielkich nie dostrzegać«
    • A czemuż widzisz źdźblo w oku brátá twego/ á bálki ktora jest w oku twojem nie baczysz? BG Mt 7, 3.
    • Postrzerzesz dzbła w blizniego oku a w swym własnym Srogiey balki nie widzisz. OpalKSat 103v.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

  • Powiedaią kruk krukowi oka niewykole. PasPam 61v.
a) »wzrok«
  • I teraz mając począć uczyć strzelania, muszę dalej dyskurować o dalszej światłości potrzebniejszy, to jest oku, bo czasu strzelania jest potrzebna jako dusza w ciele, bo kto nie będzie miał dobrego oka, nie może dobrze strzelać dlatego, iż nie postawi się porządnie do dojźrzenia celu w puntery i do widzenia tej rzeczy, w którą chce uderzyć. AquaPrax 178.
Związki nieprzyporządkowane do znaczeń
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • na oczy leźć:
  • oczów nie rozdziwić:
  • oko boskie:
  • nienasycone oko (sz. zm.):
    • [Narcyz] pogląda/ leżąc między trawą silną/ Nienásyconym okiem/ ná piękność omylną [...]. OvOtwWPrzem 121.
    • Piekło y zatracenie, nie bywaią nigdy napełnione; ták y oczy człowiecze nie nasycone. BanHist 18-19.
  • nasycić oczy (sz. zm.):
    • Było i widzieć owo Neronowe Igrzysko z Rzymem głupie i surowe, Gdy Rzym zapalił wpojśrzód ciemnej nocy, Aby nasycił ogniem swoje oczy. BorzNaw 150.
    • Konstanty [...] po rożnych publicznych usługách eo spectaculo oczy swe w Sędziwości swey nasycił, iż pátrzył ná dwoch Synow pospołu w Rádzie z sobą siedzących. DanOstSwada II, 80.
  • ciekawe oko:
    • Wszystkieby posági Ważył kto Helenine z połowicą świátá/ Zeby co zazdrościwa kryie dáley szátá Mogł przeniknąć: Ale dość ciekáwemu oku/ Z tego tylko co widzi/ cieszyć się obroku. TwarSPas 7.
    • ćiekawy. [...] 3) lehrbegierig. [...] 3) curieux, qui a envie d’aprendre, de favoir. [...] 3) obroć na to ćiekawe oko. T III 139.
    • Chcesz nasycić ciekawe oko widzeniem budownych miast, fortec, i zamków obronnych, wesołych Prowincyi poznać dalekie Państwa, rzeki i morza rozległe. KryszStat 10.
  • ból oczu (sz. zm.):
    • Największy bol oczu, zazdrość. PotFraszBrück II 399.
    • Káżdy Szláchcic Xiążęciem, á co z oczu bolem, Sąsiadom: Elektorem, może być y Krolem. PotPocz 38.
Związki frazeologiczne

  • wywrócić oczy:
  • bierzmem w oczach komuś coś jest:
    • »coś komuś przeszkadza, coś kogoś razi«
    • Które gdy głosem pakta czytają tłumacze, słucha Dziurdzi, co mniemał, że tylko haracze były w nich a daniny, gdy inaczej widzi, swojej zewnątrz potwarzy i dumy się wstydzi. Reiżom jednak swoim przepisać ich każe, co by mu bierzmem w oczach, twarzą nie ukaże, pióra cicho opuszcza i od tej minuty one wyszumiwają we łbie mu trybuty. TwarSLegK 158.
    • Jeśli o równość idzie i tytuły, Czemuż dawniejsze w tem się nie poczuły Wielki [!] i naszy przodkowie? Ach! my mędrszy dopiero synowie. Tylkoli, tylko bierzmem w oczach komu Cudze te światła i ozdoby domu? Bez książąt, co na to tak biją, Niechaj świętą razem rwą unią. TwarSRytTur 98.
  • na oczy coś komuś wyrzucać:
  • wlepić w coś oczy:
  • strach komuś w oczy puścić:
    • »przestraszyć kogoś«
    • [...] pod zasłoną wprawienia w rezę rządu domowego, uczyniwszy, co się z kim zda i strach wszystkim dopiero w oczy puściwszy, extremae servitutis iugum na karki nasze snadniej było włożyć. AktaPozn I/1 338.
  • przekładać przed oczy:
  • oczy wypłakać:
  • snem śmiertelnym zawrzeć oko:
    • »umrzeć«
  • zawiązał komuś oczy niewstyd:
    • »ktoś nie wstydzi się swojego nagannego postępowania«
    • Hey komu Bog iest miły y kogo obchodzi Ta nieczesc Chrystusowa? komu się niegodzi Oyczyzny byc odrodkiem? niezawiązał komu Oczu niewstyd? Zabiegay cięszkiemu pogromu Zawczasu. DrobOpow 47.
  • z oka nie spuścić kogoś:
    • »mieć baczenie, pilnować«
    • Iuz tedy mię obadwa z oka niespuscili. PasPam 220.
  • łaskawym na kogoś wejrzeć okiem:
  • strach z wielkimi oczami:
    • »strach, który wyolbrzymia niebezpieczeństwo«
    • Na to parzchnął od śmiechu, y strach go z wielkiemi oczyma odleciał. KonSRoz 74.
  • oko zaprószyć:
  • oczy zamydlić:
  • oczy czym zarzucać:
  • oko czym zarzucić:
  • nie zamrużone oko:
  • zaigrać oko:
  • oczy wytrzeszczać:
  • pokazać się na oko:
  • z niezamarszczonym okiem:
  • w czyichś oczach mieć powagę:
    • »być poważanym, szanowanym przez kogoś«
    • Ze zas osoba moia woczach WMM Pana nie ma iako [...] WMMPan mienisz powagi Coz ztym czynić?. PasPam 137v.
  • nie mieć wstydu w oczach:
    • »nie wstydzić się swojego postępowania«
    • Gdy ten co chce bogatym bydz chce bydz y prętko Dla tego perfas nefas bierze sie do złota Nie maiąc ani cnoty ani wstydu w oczach [...]. OpalKSat 40.
  • kogoś oczy bolą:
    • »komuś ciężko patrzeć«
    • A zuchwały Koziołek biega iako cyga Co wybornieysze ziołka ząbkami przystrzyga Na co Wilka, z krzewiny patrząc oczy bolą Gdyby nie psi iuszby mu zganieł tą swawolą [...]. PotWoj 174.
    • [...] na to oczy bolą, Co z boską i z kościelną nie zgadza się wolą, Że nazbyt przestrugując zamierzone fugi, Przenosimy, co Panu należy, na sługi. PotFraszBrück II 9.
  • zawiązać oczy niewstydem:
    • »nie wstydzić się swojego nagannego postępowania«
    • [...] zawiązawszy oczy Niewstydem gmin Krzyzakow oslep się potoczy Na Polską krew slachetną [...]. DrobOpow 77.
  • strach komuś w oczy poszedł:
    • »ktoś się przestraszył«
    • Wielki by i tej rozbieżały rozpuście strach w oczy poszedł, kiedyby się obyczaj nalazł, jakoby sądy spraw kryminalnych sporzej odprawować się mogły [...]. AktaPozn I/1 405.
  • coś komuś przed oczyma lata:
    • »ktoś się czuje tak, jakby coś widział«
    • To wezgłowko było Zuzánny oney świętey/ gdy śmierć kámienna przed oczymá iey latáłá. BirkNiedz 119.
    • Skoro náwet usłyszy trąbę/ mowi: Vah; to iest/ tryumf mu przed oczyma lata na ten czás/ gdy przygody nástępuią. BirkNiedz 124.
  • mydlić czyjeś oczy (sz. zm.) || mydlić komuś oczy (sz. zm.):
    • »celowo wprowadzać kogoś w błąd, przekonując do własnych racji«
    • Vkázuie X. Skárgá/ że ono słowo było Bogiem. A miał tego dowieść/ że iest tymże Bogiem co y Oćiec. Abo się tedy co raz zápomina/ X. Skár. co ná tákiego Káznodźieię nie przystoi: ábo ludźiom oczy mydli/ dowodząc tego/ czego raczy; á ták to vdawáiąc iákoby tego dowiodł/ czego ma dowieść. MoskorzZaw 23.
    • Gdzież owo, czym wielkiemu onemu orszakowi naszemu oczy mydlono, że K. J. M. wszystko chętnie uczynić miał? AktaPozn I/1 335.
    • Nie tędy M. X. K. Mydlisz w. m. ludźiom oczy/ y Sofistika/ choć nie bárzo subtelną nárabiasz. GosławOdp 61.
    • Około tego pismá P. M. biegáiąc/ śiłá philozophuie/ mydląc oczy sobie y drugim Aryanom. SkarMes 53.
    • Nie ták dla podánia sposobu do wyćiągánia Essenciey z rzeczy przyrodzonych/ iáko dla przypátrzenia y wybaczenia wielo y prożnomownośći/ tych Niebopiekielnych Mistrzow/ ktorzy wiele obiecuią/ á máło ábo nic nie czynią dobrego y skutecznego/ tylko ápárencie iákieś/ ktorymi oczy/ y rozumy ludzkie mydlą/ y słowy podáią. SyrZiel 333.
    • Ale rozumem ia się kieruię. W támtych káwałkách zgołá nie czuię/ Iedno chleb prosty/ ktorym nam mydli/ Ten bacchant oczy/ ktorym nas śidli. TajRad B3.
    • Czym nam chcąc oczy mydlić, wywodzono w nocy, Których z wielką prezentą, z wielką pompą rano Imo naszych szałasze w obóz wprowadzano. PotWoj1924 312.
    • Iuristámi po Trybunałách włoczyć sie/ y vczyć/ ábyś ladá czego niemowił y ludziom oczu niemydlił/ záwodząc ich sumnienia/ twierdząc z niewiádomośći praw/ że oczárách y czárownicách/ niemász nic opisanego w práwách Polskich/ y przetosz wolno káżdemu/ iako sobie wymyśli z nimi postępowáć. WisCzar 50.
    • Gdzie omomiciele — Z sobą polskim językiem mowiąc bardzo wiele — Włochowi mydlą oczy, lub już omomiony Swojej własnej za swoje nie przyznaje żony. KorczWiz 99.
    • Jednak Henryk w Rzymie u Klemensa stárał się o rozwod; w Francyi szukał Teologow y ich wielkiemi korumpowáł pieniędzmi, aby co napisali przeciw temu Małżeństwu, żeby to udawszy za zdanie wszystkich pierwszych Akademii, czymby mydlił oczy ludziom, inquantùm by Rzym nie pozwolił, iako iuż zmiarkował. ChmielAteny IV 93.
  • mydlenie oczu:
    • »celowe wprowadzanie kogoś w błąd przez przekonywanie do własnych racji«
    • Ci [Maciejowscy] jakby się za ślachtę udać starali się i dla mydlenia oczu ludziom kupieli tylko spłacheć dlate[g]o w Maciejowicach pod Szydłowęm, aby gniazdęm swym zwali to, na ktorym Mateusz siedział. TrepNekLib 221.
  • łaskawym na kogoś oglądać się okiem:
  • mieć na coś pilne oko:
  • łaskawym okiem:
  • obejrzeć się okiem miłosierdzia:
  • gołe oko:
    • »oko bez przyrządów optycznych«
    • [Szkła powiększajace] naydrobnieysze atomiki, gołemu niewidome oku, odkrywaią. BystrzInfRóżn Y3v.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

  • (wariant I):
    V stráchá wielkie oczy. RysProv 79.
  • (wariant II):
    Ale iák mowią, Strach ma wielkie oczy, Większą rzecz widzi, niźli w sobie sama [...]. DrużZbiór 215.
  • Oko wstydu rozsądnik. Gdzié oká niemász/ tám i wstydu. KnAd 782.
  • Ręká gdzié boli/ oko gdzié gwoli. KnAd 238.
  • (wariant I):
    Czego oko nie widzi/ tego sercu nie żal. RysProv 16.
  • (wariant II):
    Czégo oczy nié widzą/ tego sercu nié żal. KnAd 124.
  • Iák oká w głowie strzéżé/ broni/ szánuié. KnAd 292.
  • Práwá brew przyiaciela, lewa opak znaczy, Ieźli go oko swierzbi; mowi, że zápłáczy. DuńKal Qv.
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Autorzy:
Data ostatniej modyfikacji: 12.07.2023