ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SStp, SXVI, Kn, T, L (pod: niechać; XVII-XVIII), SWil, SW, SJP

Formy gramatyczne

niechaj

Znaczenia

1. »(w połączeniu z formami czasownika) wyraz różnych form apelu (prośby, rozkazu, zakazu, rady, zezwolenia itp.)«

– Jesli są nowe miechy/ niechay lekko idą/ Bo iak ie zrázu puścisz/ iuż ták záwżdy poydą. RoźOff I3.
– Iuzes ta sie zgodziła iusci niechay spiemy Niechay sie z gorzałczyska tego wytrzezwiemy [...]. KodKon 122.
– Niechay idziem [...] niech idziem załosnie narzekac [...]. KodKon 154.
– A to niechay dosyć będzie/ ná pierwszy wász dyskurs/ ktoryście Gratysem názwáli [...]. SzemGrat 64.
– Teraz niechay to będzie wiadomo krolowi, ieśli to Miasto zbudowane będzie, y mury postawione, żadnego hołdu [...] dawać nie będą. KorRoz 117.
– [...] Sumn[ienie]: boleiąc y stękaiąc mowi: Jeśli masz co rozumu Adamie: vważ te słowá strászliwe Prorockie: [...] niechay wyginie z ziemię pamiątká ich, przeto że nie pámiętał czynić miłosierdzia. BanHist 24.
– A ja [Mnemozyne], która-m jest matką dobrej sławy, Roznosić będę zacne jego [zmarłego] sprawy; A ciało, pewne sławy, niechaj sobie Spoczywa w grobie. MorszAUtwKuk 141.
– Niechay powie I.K. Mość, kiedy potrzebował vsługi moiey, ieżeli nieuczyniłem wszytkiego ták priuatim iáko y publice [...]. LubJMan 108.
– WMsci ta niechay niekonfunduie afflictio ktora za sobą dobrey sławy y wszelakich szczęsliwosci pociągnie konseqvencyią. PasPam 142.
– [...] stryi brał stryi niechay płaci. PasPam 286.
– I ty masz mieysce, tu przy tey obronie, Zacny Łubinski, Naywyzszy w koronie, Arcybiskupie: á ktoz twey zacności? Niechay ia milczę: oto sáma woła Tá ktorąś zrobił Fabryká z kościoła. OblJasGór 4.
– Precz z tąd muzyka, y vcieszne Piesni Niechay odobrey mysli mi się nie sni [...]. PotPer 19v.
– Koło z łopátkámi w też się stronę obráca w ktorą koło R: záczym niechay budowniczy tákiego Wiátraka, náwroci skrzydeł, aby się w też stronę obrácáły w ktorą koło z łopátkámi. SolArch 97.
– Weźmi Kawałek Ołowiu swieżego, rozbiy cienko niby błachę; naley dobrego winnego Octu na błaszki wszystkie, ile ich będziesz miał, niechay stoi poty w otwartym naczyniu poki ocet sam od siebie nie wyschnie [...]. BeimJelMed 431.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

niechaj godzi mi się coś zrobić:

~ Dawnieysze to rzeczy, niechay bliższe godzi mi się wspomnieć, co Dziad moy czynił dla Rzeczypospolitey, y dla przysługi S.pámięci Oyca Krola I.Mci osobliwie pod Moskiewskie, Inflandskie Expeditie, Orszakámi niemáłymi ludzi stáwiáiąc, Corągwie, Pułki, własnym kosztem záciągnione, ná usługę tego Krolá. I.Mci y Rzeczypospolitey posyłáiąc. LubJMan 5.

2. »(w połączeniu z formami czasownika) wyraz pragnienia, aby coś się stało lub nie stało«

– [...] niechay też przytulimy się pod skrzydłá twoie/ namilszy IESV, miedzy twoie siły niebieskie/ z ktorymi dalibog kompánią wieśdź bedziemy. BirkOboz 32.
– Twoy Święty Anioł niechay będzie ze mną/ aby Diabeł zadnego prawa a mocy na mię nie znalazł. PolPar 259.
– [Modlitwa Chodkiewicza] Nasyc go [nieprzyjaciela] tey ochydy, niechay temi Pęty Brzęczy ktore zniosł na nas [...]. PotWoj 105.
– Ci Zydzi y Cygani ze kupcow ominę Będą z dzieci wybierac, naszych dziesięcinę Nie da Bog: ale y my dzis naplacu mrzemy A na taką obrzydłość, niechay nie patrzemy. PotWoj 130-131.
– Ale niecháyże ci giną/ niecháy tych pieką/ tych smażą ktorzy przewinili/ ktorzy zgrzeszyli. BujnDroga 42.
– O! ta, która rządzi Strzałą miłości, gdy oto łuk złożę, Niechaj mi Wenus ciągnąć dopomoże! BorzNaw 160.
– O, piękne Nimfy [...] Dajcie, niechaj się z tej zmazy omyję, A ten niewdzięcznik niech przeze mnie żyje! BorzNaw 190.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

niechaj będzie Panu Bogu cześć i chwała (sz. zm.):

– [Ks. Skarga] nabożeństwu ktore teraz do tákiey doskonáłości przyszło (z czego niechay będzie Pánu Bogu cześć y chwałá) wielkie pobudki podał [...]. BirkSkar 12.
– Pánu Bogu niechay bedzie cześć y chwałá ná wieki/ że nie odniosł nieprzyiaciel pociechy/ iákiey się spodziewał [...]. BirkRus 12.

niechaj mi Bóg mił będzie:

– Niechay mi Bog mił będzie, nie vczynię tey rzeczy Panu moiemu Chrystusowi, pomázáńcowi Páńskiemu. BirkNiedz 38.

a) »(w połączeniu z formami 1. os. czasownika) wyraz pragnienia, aby coś się stało lub nie stało, będący pośrednim apelem do adresata wypowiedzi«

– Pierwey niż ciáło Wielebnego tego Oycá do ziemie włożycie/ Brácia namileyszy/ zá łáską wászą niechay słow kilá [!] o nim przemowię [...]. BirkSkar 1.
– Marya. Moy kochany Jozefie nie czyn ze mi tego Nie trap proszę iuz więcey Serca ze[m]dlonego Ale raczy proszę cię niechay idę stobą [...]. KodKon 112.
– Jozef. Łaskawy gospodarzu dla Boga prosiemy O noclek, niechay sie tu u ciebie skłoniemy [...]. KodKon 114.
– Rábin. Proszę, z tey nászey rozmowy niechay też usłyszę co o Duchu świętym [...]. KorRoz 49.
– Powiedź mi ktoś iest? niechay poznąm zgołá Kogo mam w ręku, człeka, czy Anioła? OblJasGór 74.

b) »(w połączeniu z formami czasownika) wyraz dobrych lub złych życzeń dla adresata wypowiedzi lub osoby trzeciej«

– O zacna krwi, o piękna dziewko urodziwa Niechai ci zawsze będzie Fortuna zyczliwa [...]. ArKochOrl 23v.
– Niechay ci to Bog nádobną zápłaci Zoną: Niechay cie hoynie ubogáci. OblJasGór 80.
– Niechay ten, ktory Chorągwią swoią, samą śmierć potłumił, ktory w Krzyżu zwycięskim pokazał Prodigium Amoris wszelką na was zlewa szczęśliwość. DanOstSwada II, 11.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

niechaj kogoś Pan Bóg błogosławi;
niechaj komuś Pan Bóg poszczęści:

– Ciebie zacnego y miłego Kawalera, niechay Pan Bog błogosłáwi tu łáską swoią, á potym onym żołdem z niebá, ktory koroną zowie Páweł święty [...]. BirkOboz 8 nlb.
– Niechayże nam sam Pan Bog poszczęści/ Tobie Jezu będziem śpiewáć części [...]. ŻabSymf F2v.

niechaj komuś wiekuista światłość świeci;
niechaj czyjaś dusza odpoczywa na wieki w niebie;
niechaj czyjaś dusza z Panem Bogiem wiecznie króluje w niebie:

– Iezu [...] daymu zaiego sczyre pracę kture dla chwały Imienia Twego y dla Oyczyzny miłey ponosił wiekuystą swiatłosc ktura mu niechay nie [!] wieki swieci [...]. PoczOdlPam 36.
~ Pozegnał się z tym swiatem Iasnie Wielmo[żny] ImPan Ian Zamoyski [...] ktorego niechay dusza odpoczywa na wieki wniebie. DrobTuszInf 57.
– [...] pozegnał się z tym swiatem Iasnie Wielm[ożny] ImPan Podskarbi Wielki Koronny [...] ktorego dusza niechay z Panem Bogiem wiecznie kroluie wniebie Amen. DrobTuszInf 56.

niechaj kogoś Bóg skarze:

– [Szlachta] Słucha iak zaiąc bębna rychło Wici Trzecie Kazą zbroyno kazdemu w swym stawac Powiecie. I na one Tatary, niechay ich Bog skarze O samey ciągnąć wodzie, y twardym sucharze [...]. PotWoj 50.

c) »(w połączeniu z formami czasownika) konstrukcja wprowadzająca zaklęcie mające potwierdzić wiarygodność nadawcy«

– Niechay mnie raczey Piorun cięszki bije z gromu Ieslibym iusz stanąwszy, w zwycięstwa nadziei Owczasie y Oyczystey, miał pomyslac kniei [...]. PotWoj 142.
– Niechay się ráczy rozstąpi podęmną Zięmiá, y wprzepáść niechay wpadnę cięmną Pierwey, nizlibych cna miłości twoie Prawo gwałciła: Ludgierd serce moie Wziął, y iá wzaięm wzięłam serce iego, Pewnié iusz nadeń nié kochąm inszego. OblJasGór 61v.
– Dzisiay trzeci dzięn Generale temu, (Niechay Bog umknie Swiatła oku męmu Iezli co skłamam) iakom ią [Lidorę] widziała [...]. OblJasGór 105.
– Niechay Krew moia zciała moiego przez starosc zwiędłego na téy woynie wylana, ze Krwią Synow Oyczystych będzie pomieszana wprzody nizeli na Wolnych karkach naszych hardego zdzwigniemy Tyrana, y do tąd niewidanego w Oyczyznie naszey oglądamy Pana. SzołHist 12.

3. »(w połączeniu z formami czasownika) wyraz zgody na zajście jakiegoś zdarzenia«

– Pánná poselstwo zrozumiawszy/ rzekłá: Oto iá służebnicá Páńska, niechay mi się sstánie według słowá twego. BirkOboz 10.
– Jeżelim zasłużył na tę niełaskę i niemiłość, niechaj cierpię; a widzę jeszcze, że się Wć moje serce urażasz, gdy o tym piszę. SobJListy 222.
– Niechaj świętych obrazy, kiedy się podoba, Stoją, lub to pamiątka, lub będzie ozdoba, Byle głębiej nie sięgać [...]. PotFrasz3Kuk II 521.
– Byle bali Poddani, niechay nienawidzą, Strászna y głupia mowá, dla ktorey okrutnie, Vmiera Nero. PotPocz 55.
– [...] co mnie do wiáry iego/ niechay wierzy iáko chce. BirkRus 19.
– Gdybym się ludziom podobał: nie byłbym sługą Krystusowym. Niech tedy sapa/ niech szemrze/ niechay się dąsa y gniewa/ jakokolwiek kto chce! GdacPrzyd 73.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

niechaj będzie:

– Rabin. Niechay to iuż ták będzie, że się náráził ná swoy lud ukochány, y że potrzebá tego było, áby umárł dla grzechow nászych: co za przyczyná iednák, że przez zábicie od ludu swego. KorRoz 143.

4. »(w połączeniu z formami czasownika) konstrukcja wprowadzająca zdanie, w którym zostają przyjęte jakieś założenia«

– Niechay ma Polska [...] we wszytkich do Korony należących Woiewodztwach, Wśi Czterdzieści y sześć tysięcy. Kłádę pułpiętá tysiącá Wsi naylepszych [...] ná wypráwienie trzech tysięcy husarzá. FredKon 50.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Podhasła

Najwcześniejsze poświadczenie:

1618

Znaczenia

1. »w zdaniu podrzędnym przyzwalającym; =choćby«

– Niechay swe czáry maią czarownicy [...] W te bałámuctwá my się nie wdawaymy. TasKochGoff 41.
– [...] nie będzie tám nigdy dobrze/ áż kościelne fundusze kościołom wrocone będą; niechay kto chce co mowi/ ia tak trzymam [...]. BirkEgz 32.
– [...] gdy się Wroble w Proso wnęcą Niech gwizdze, niechay ciska, niech stawia Straszydła Gospodarz: przecię oslep polecą do zydła [...] PotWoj XVIII.
– Niechay [Szwedzi] przes Siedm lat tę opokę łąmią, Daręmna praca, nie zaras iey złąmią. OblJasGór 111.
– Arko [do Matki Boskiej], niechaj się wznoszą Jordanowe wody, Ty od wód świata żadnej nie poniesiesz szkody. KochOgrTur 56.
– Niechay siedzi przy piecu, ospálec y gnoiek. Kto myśliwy, áni mroz, áni mu wiátr wadzi, Że się gdzie ná podobnym przesmyku zásadzi. PotPocz 104.
– Niechay się podniosą wody iáko chcą/ niechay száleie morze y wydziwia/ niechay się wgraża w nas świát iáko rozumie/ nie stráchaymy się go [...]. BirkNiedz 450.
– Niechay mię piekło cáłą siłą bechce, Ja BOGU służę, á czártá znáć nie chce. DrużZbiór 182.

2. »w zdaniu warunkowym; =jeśli«

– Niech kto obáli w pałacu filary Niechay fundáment zruinuie ná dnie, Obáczy iezli gmach wszytek niepadnie [...]. OblJasGór 67.
– [...] iáko więc bywa z włoskim balonem/ piłą ową wielką ktorą nadymáią wiatrem; idzie sobie poważnie ku gorze/ zá nią/ przed nią wiatr ten assystencyą stroi. Niechayże ieno ná ziemię upádnie á wzięta będzie do torby [...]. BirkNiedz 202.
– Komu się chce niesczęścia [...], ten niechay jedno nieco zácznie z Xiędzem pobożnym á dosyć go mieć będzie. GdacPan 35.

3. »w zdaniu dopełnieniowym i okolicznikowym celu; =aby«

– [Filert] Kaze bawełni, masci, wodek, woni, Nabrac, y zŁoszkiem, Lektyce isc po nię, Przyniesc na ręku, niechay nie poroni, Gdyszby tak chorą: mogły strząsnąc konie [...]. PotSyl 67.
– [Anton] Kazał, niechay go w czarny stroy ubiorą Ale gdy tego starzyzna nie isci w Paludamencie do koła przychodzi [...]. ChrośKon 453.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Odsyłacze

Patrz: NIECH.

NIECHAJ

NIECHAJ