ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Słowniki notują

Formy gramatyczne

liczba pojedyncza

liczba mnoga

B.

uż. nosob.

grochy

Znaczenia

1. »roślina strączkowa«

– Groch swoyski/ pospolity. Pisum. [...] Pisum minus. Kn 209.
– Rzuciły się łzy z oczow krolowi własnie kiedy groch spuszcza ziarno po ziarnie. PasPam 204.
– Na Same Swięta Wielka nocne Snieg y mieyscami Iarzyny osobliwie grochy Powarzyło ktore iuz były powschodziły. PasPam 258.
– Jęczmień, pszenicę sieją [Turcy], arbuzy, melony, Bawełnę, groch, tym tylko zapełnią zagony. GośPosBar II 461.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

– Groch leśny/ vide Gołębi groch. Kn 209.
– Pápawá/ żábi kwiát/ mlecz świni/ plesz/ mnich/ lwi ząb/ radyki/ gołębi groch. [...] Aphaca [...] Ambubeia. Kn 668.

2. »nasiona tej rośliny; potrawa z tych nasion«

– Chleb zgrochu pieką Bo tam tego wielka rodzi się obfitość. PasPam 64v.
– Kazałęm naładować dubas Ięczmieniem y Grochęm. PasPam 278v.
– Kiedy to nie dał Pan [Bóg] [...] gołęmbiąt dosyć, ale tylko synogarlę, to z niem się trzeba wykwintować, pieścić, aptekować, cukrować, cukru woła, nie grochu. MłodzKaz IV, 452.
– Pod bytność Pańską w Zamku straz odbywając kazdy na dzień albę grochu albę mąki dwa stofy Piwa [...] w Zamku odbierać powinni. InwChełmPolPom VII 56.
– Mieso Wołowe albo Bawole z grochem/ albo Wielochrochem Tureckim do Rosołu. CzerComp 12.

Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

(wariant I):
– Iusz musi Polak siedziec iako Groch nabębnie Iak pod siekierą, patrząc rychłoli go rębnie. PotWoj 97.
(wariant II):
– Z iednego podeyrzenia ták dálece bredzi, Gdy iáko mysz ná pudle, groch ná bębnie siedzi. PotPocz 55.

Związki nieprzyporządkowane do znaczeń

Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

– Ja nie mogę w piszczałkę wraz i w kornet dmuchać. Cytra z drumlą nie chodzi, pasztet z grochem, rowno. PotFraszBrück II 378.