Pobieranie

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

Ta strona przetwarza Twoje dane osobowe takie jak adres IP i używa ciasteczek do przechowywania danych na Twoim urządzeniu.

Z jednej strony ciasteczka używane są w celu zapewnienia poprawnego funkcjonowania serwisu (np. zapamiętywania filtrów wyszukiwania zaawansowanego czy ustawień wybranych w tym okienku). Jeśli nie wyrażasz na nie zgody, opuść tę stronę, gdyż bez nich nie jest ona w stanie poprawnie działać.

Drugim celem jest gromadzenia statystyk odwiedzin oraz analiza zachowania użytkowników w serwisie. Masz wybór, czy zezwolić na wykorzystywanie Twoich danych osobowych w tym celu, czy nie. W celu dokonania wyboru kliknij w odpowiedni przycisk poniżej.

Szczegółowe informacje znajdziesz w Polityce Prywatności.

Wyrażam zgodę na "ciasteczka":
Tylko niezbędne do działania serwisu
Wszystkie (także służące gromadzeniu statystyk odwiedzin)

PL EN
ELEKTRONICZNY SŁOWNIK JĘZYKA POLSKIEGO XVII I XVIII WIEKU
znajdź hasła
wyszukiwanie zaawansowane
A
B
C
Ć
D
E
F
G
H
I
J
K
L
Ł
M
N
O
Ó
P
R
S
Ś
T
U
V
W
X
Y
Z
Ź
Ż

BUNT

rzecz.
m
W TRAKCIE OPRACOWANIA
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON
Warianty fonetyczne: BUNT, *BONT
Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SXVI, Kn, T, L (XVI-XVIII), SWil, SW, SJP

Nienotowany w słownikach:
SStp

Formy gramatyczne
liczba pojedyncza
M.   bunt
D.   buntu
B. uż. nżyw.   bunt
N.   buntem
Ms.   buncie
liczba mnoga
M. uż. nosob.   bunty ||   bonty
D.   buntów ||   bontów
B. uż. nosob.   bonty ||   bunty
N.   buntami ||   bontami
Ms.   buntach
Etymologia
niem. Bund
Znaczenia
1. »wystąpienie przeciw ustalonemu prawu, porządkowi, władzy, rozruchy, zamieszki, spisek, sprzysiężenie, rokosz; związek wojskowy, konfederacja«
  • Na zołnierze trzeba patrzyc, ktorzy do buntow do Seditiey skłonni. ŻółkPocz 46.
  • O bunty w wojsku jakiekolwiek, a osobliwie na rozerwanie wojska [...] ktokolwiekby był przeświadczony, bez miłosierdzia surowie ma być gardłem karany. DembPrzew 75.
  • Mężoboystwá/ bunty wásze/ pieczętarzámi są Religiey wászey: hurmem wielkim zá nią wszytkie zbrodnie nástąpiły/ sam się im Luter dziwował. BirkEgz 11.
  • Bunt/ [...] spiknienie/ zbuntowánie się/ Factio [...] Rebellio [...] Coitio [...] Seditio [...]. Kn 53.
  • Moskwy chytry animus Bontami swemi buntował. HerbOr 424-425.
  • Kiedy z rozpaczy Woysko się iawnem buntem związe y odsaczy Vfaiąc siłom swoim o to się pokusi Czego wątpi, uprosic: tuszy ze wymusi. PotWoj 45.
  • Kożdy I.K.Mci y Rzeczyposp: fidelitatem y obedientiam wchodząc pod Chorągiew przysiąc ma corporali iuramento, y iáko się do żadnych buntow wiązáć nie ma/ ále záwsze sequi partes Principis & Reipublicae. FredKon 78.
  • Iest się czego bać/ kiedy chłopskie bonty Y Ruska rebellia Swe proporce rozwiia. KochProżnLir 28.
  • Czarnecki z nie małym Woyskiem ruszył się ku Prusom przeciwko Szwedom na Sukkurs Krolowi swemu idącym. Tym czasem tez owe Wielkopolski bunty to iest konfederacya na Szwedow zaczęta w Koscieniu. HistBun 39.
  • Ta Corka zposagu swego nie kontenta, przez lat kilka potaiemne bunty przeciwko Bratu swoiemu tak długo knowała, ze az znie ktoremi przedniemi Krolewstwa Panami y Woyska wodzami ziednoczona iawną Woyne przeciwko Bratu podniosszy, z Panstwa go [...] wygnała. SzołHist 5v.
  • On [Karol Zely] Kardynała [Richelieu] przestrzegł o buńcie przeciwko Ludwikowi XIII y Sprzysięzeniu się na iego Smierc. HistŚwież 112.
  • Do tego buntu Kozaków podwiodł król August, chcąc tymbardziey zamięszać Rzptą. OtwFDzieje 86.
  • Rokosz tudziesz differt od Seymu konnego y Konfederacyi tym, że to iest bunt zakazany Prawem, ktory zawsze zgromiony bywa, y nigdy nie ma konfirmacyi od Krola y Rzptey, chyba tylko amnestyą. Związek do Woyska należy, ktory ieżeli godziwy, iest pars Konfederacyi; ieźli niegodziwy, pars Rokoszu. KonSRoz 57.
  • Ian Gałecki [...] Pułkownik, y Partyi Ukraińskiey Regimentarz, tam wszczynaiące się bunty kozackie uskromił, zniozszy po kilka kroć Buntownikow. NiesKor II 451.
  • E'MOTION populaire. Populi motus. ROZRUCH Bunt pospolity. DanKolaDyk I, 501.
  • Ktoby jakie skupianie [...] bez dozwolenia y wiadomości Hetmańskiey czynił bunty y sedycye albo konsylia jakie y schadzki, a tym więcey konfederacye jakie, ma bydź gardłem bez łaski karany. ArtWoj 2-3.
  • Bunt, Rokosz, ein Aufruhr. BierSłowa 9.
  • Bunt. 1) Meuterey, Empörung, Aufruhr [...] 1) soulevement; revolte, rebellion, mutinerie, sédition [...] § 1) po cichu bunty praktykuią; bunt czynić, kleić, wszczynać [...]. T III 88.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • tumult i bunt (sz. zm.):
    • Pompeiusz wszytkich Partyzantow Mariuszowych wygładziwszy, wszelkie ich tumulty i bunty rozgromiwszy [...] drugi tryumf [...] odprawił. SzołHist 4v.
    • Widzicie te Rokosze/ te zdrády/ te zbrodnie przeciwko máiestatom Krolewskim/ te bunty/ y tumulty w Krolestwách/ te pożogi Rzeczypospolitych. BirkRus 33.
Związki frazeologiczne

  • być w buntach:
    • »buntować się, występować przeciwko władzy«
    • W okolicy Kislaka były Miasta wbuntach w ktorych Rebellizanci kozacy stali. DrobTuszInf 13.
  • w tumultach i buntach bywać:
    • »buntować się, występować przeciwko władzy«
    • Tak kiedy podłe y płoche Serca Ludzkie wroznych tumultach y buntach, wroznych rozruchach y zawierzuchach, wroznych odmianach y zamieszaniach bywaią, przeto sie naypodleyszemi y naywzgardzienszemi naswiecie wydawaio [!]. SzołHist 11v.
  • do buntów iść:
    • »buntować się, występować przeciwko władzy«
    • Wsiów także i Miasteczek októrych była Suspicya że chcieli do buntów iść wycinano - i gdyby była przezorność i odwaga Potockich i Lubomirskich temu nie zabiegła, w wielki pozar wyrosłaby była ta swywola Kozakow. OtwFDzieje 86.
  • pójść w bunt:
    • »zbuntować się, występić przeciwko władzy«
    • Ukraina [...] wszystka poszła wsrogi bunt, widząc ze maią czas potemu. PasPam 192.
Przenośnie
  • Piastowałaś nas [Matko BOska] w każdej nawałności. Choć i Portumnus bonty czynił nowe w morzu i kłócił kompany Forkowe, Choć Panopea z Cimotoą wały Z gruntu wyniózszy na nasz okręt lały.BorzNaw 204
  • Grzechy sprosne y występki [...] przeciw Bogu bunt podnieśli, Y rokosz.DamKuligKról 44
2. »sprzeciw, opór, protest«
  • A wzrok wasz mię nie uweseli; A przecię, gdy bunt zakroczy, Gniewacie się na mnie, jeżeli Pojrzeć chcę nie ku Izabeli. Com wam zawinił, me oczy? MorszAUtwKuk 286.
  • Ażw tym wszytkim człowiek [...] wolą y stáranie ná to ciągnie/ aby z tego się ucieszyć/ tego lubo prawem lubo lewem koniecznie dopiąć. Co się osobliwie dzieie/ po onym szkarádym opłakanym buncie skażoney y práwie podbitey woli ludzkiey. BujnDroga 65.
  • Czyta się w Księdze Alchorat: ieżeli przed sercem noszony będzie [kamień terpistrites] człowieká czyni beśpiecznym, y uśmierza wszelkie bunty. AlbSekr 262.
  • [Melitinowi] się iuz była Rozula przyiadła. Zaczym upatrzył sobie był pewną panienkę o ktorą nalezycie się u Rodzicow starając otrzymał owo postanowienie, wielkie bunty w sercu Rozuli wznieciły. HistŚwież 423.
3. »połączenie, spojenie poprzeczne desek lub kawałków metalu służące do podtrzymywania, wzmacniania różnych elementów konstrukcji budowli, np. kozłów. krokwi, filarów mostowych lub urządzenia technicznego; kawałek drewna lub metalu użyty do tego połączenia«
  • Bunty w budowániu/ co bálki/ krokwy trzymáią/ [...] Capreoli [...] Antefixa [...] Antibasis, posterior [...] vide Szpągá 2. Kn 53.
  • Nad komorą poszycie pognieło, kozły się porozrywały, łaty pognieły, u kozłów buntów nie masz. InwKal I 102.
  • To naczynie iest takie. [...] brony trzy, buntow 9 zelaznych na koła, waga okowana ze dwięma orczykami. KsKasUl I, 344.
  • We trzy łokcie od końcá mięższego tráfty [mającej kształt tratwy windy do wbijania pali w wodzie] postaw dwa słupy RB, y XP. wygárowáne ná wylot; buntámi y zastrzałámi utwierdzone po trzech bokách y ná gorze wespoł związáne. SolArch 17.
  • Z tego podwórza forta do sadu w słupy dębowe z murłatem i buntami na zawiasach. InwChełm 25.
  • AVANT BEC [...] Anteris, anteridis [...] BUNTY w budowaniu, Haki wychodzące w palach mostowych. DanKolaDyk I, 146.
  • Bunt [...] 2) Binde-Holtz, Strebe-Band, Klammer-Sparren; Kreutz-Band so die Dach-Sparren halten [...] 2) contrefiche, amoise; lien de bois qui tiennent les chevrons de la couverture [...] § [...] 2) bunt co krokwy trzyma; sieci pod dachem u buntow powiesić, aby wyschły. T III 88.
4. »drążki, belki zbite na skos, stosowane w budownictwie do podnoszenia kamieni i belek, kozioł«
  • CHEVRE [...] KOZŁY są też bunty ktorych zażywaią budownicy dla dzwigania kamieni, y balkow. DanKolaDyk I, 302.
5. »zakrzywiona belka biegnąca w poprzek boku statku, równoległa do innych podobnych belek, stanowiąca element szkieletu konstrukcyjnego statku, wiążąca jego boki i pokład, szponga okrętowa, żebro«
  • Szpągá w-szkucié/ w-okręcié/ bunt. Costa [...] costae nauis. [...] Kn 1120.
6. »kołek służący do nawiązania i przytrzymywania strun instrumentu muzycznego«
  • Kiedy Amfijon, lutnista ćwiczony, Na dziewięć buntów nawiązany strony Przy cichym trącał Kaistrze, Już tam naprzedniejsze mistrze, Którzy się szczycą Taliją, Celował swą melodyją. ZimSRoks 54.
  • W niej [cytrze] rozmierzony Składa rząd bontów nawięzując strony [Orfeusz[. LubSOrfPol 9-10.
  • A skoro strony, w miarę wyciągnione, Zjednał, na zgodne tony podzielone, Lewymi palcy po buntach przebiegał I od najwyższych do najniższych sięgał. A jeśli falsy gdzie się przymieszały, Że sprawiedliwej nocie przeszkadzały, Skłonionym uchem pilnie nadsłuchiwał, A rozkręcone kołki zaszrubywał [Orfeusz].. LubSOrfPol 13.
7. »wiązka, pęk; mendel«
  • Knotow Buntow [...] 3081. ArchRadziw 1638 54, 4.
  • Obrazow z Pałacu Wilenskiego Buntow Czternascie. ArchRadziw 1638 79, 1.
  • Lontow Krolewieckich na Zerdzi zawieszonych Buntow 60. ArchRadziw 1638 80, 4.
  • Łasiczek białych bunt cały dałęm do wyprawy y do celowania poym Piotrowi Kusnirzowi. ArchRadziw 1638 160, 25.
  • Bunt zámyka liczbę [...] 15. BystrzInfRóżn Z3.
  • Nie iest tak ciężki Saydak Kupidyna, Choć ostrych Grotow Strzał napełnia bonty. DrużZbiór 369.
Znaczenia niepewne
1 a. 2:
  • Káię się czego/ grzechow/ buntow/ Idem Przéstáię czégo/ Záłuię zá co. Kn 257.
Użycia metajęzykowe
  • - Substantiva [...] Bund Bunt. WojnaInst 166
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Autorzy: WM
Data ostatniej modyfikacji: 31.03.2025