1.
»wystąpienie przeciw ustalonemu prawu, porządkowi, władzy, rozruchy, zamieszki, spisek, sprzysiężenie, rokosz; związek wojskowy, konfederacja«
– Na zołnierze trzeba patrzyc, ktorzy do buntow do Seditiey skłonni. ŻółkPocz46.
– O bunty w wojsku jakiekolwiek, a osobliwie na rozerwanie wojska [...] ktokolwiekby był przeświadczony, bez miłosierdzia surowie ma być gardłem karany. DembPrzew75.
– Mężoboystwá/ bunty wásze/ pieczętarzámi są Religiey wászey: hurmem wielkim zá nią wszytkie zbrodnie nástąpiły/ sam się im Luter dziwował. BirkEgz11.
– Kiedy z rozpaczy Woysko się iawnem buntem związe y odsaczy Vfaiąc siłom swoim o to się pokusi Czego wątpi, uprosic: tuszy ze wymusi. PotWoj45.
– Kożdy I.K.Mci y Rzeczyposp: fidelitatem y obedientiam wchodząc pod Chorągiew przysiąc ma corporali iuramento, y iáko się do żadnych buntow wiązáć nie ma/ ále záwsze sequi partes Principis & Reipublicae. FredKon78.
– Iest się czego bać/ kiedy chłopskie bonty Y Ruska rebellia Swe proporce rozwiia. KochProżnLir28.
– Czarnecki z nie małym Woyskiem ruszył się ku Prusom przeciwko Szwedom na Sukkurs Krolowi swemu idącym. Tym czasem tez owe Wielkopolski bunty to iest konfederacya na Szwedow zaczęta w Koscieniu. HistBun39.
– Ta Corka zposagu swego nie kontenta, przez lat kilka potaiemne bunty przeciwko Bratu swoiemu tak długo knowała, ze az znie ktoremi przedniemi Krolewstwa Panami y Woyska wodzami ziednoczona iawną Woyne przeciwko Bratu podniosszy, z Panstwa go [...] wygnała. SzołHist5v.
– On [Karol Zely] Kardynała [Richelieu] przestrzegł o buńcie przeciwko Ludwikowi XIII y Sprzysięzeniu się na iego Smierc. HistŚwież112.
– Do tego buntu Kozaków podwiodł król August, chcąc tymbardziey zamięszać Rzptą. OtwEDzieje86.
– Rokosz tudziesz differt od Seymu konnego y Konfederacyi tym, że to iest bunt zakazany Prawem, ktory zawsze zgromiony bywa, y nigdy nie ma konfirmacyi od Krola y Rzptey, chyba tylko amnestyą. Związek do Woyska należy, ktory ieżeli godziwy, iest pars Konfederacyi; ieźli niegodziwy, pars Rokoszu. KonSRoz57.
– Ian Gałecki [...] Pułkownik, y Partyi Ukraińskiey Regimentarz, tam wszczynaiące się bunty kozackie uskromił, zniozszy po kilka kroć Buntownikow. NiesKor II451.
– E'MOTION populaire. Populi motus. ROZRUCH Bunt pospolity. DanKolaDykI, 501.
– Ktoby jakie skupianie [...] bez dozwolenia y wiadomości Hetmańskiey czynił bunty y sedycye albo konsylia jakie y schadzki, a tym więcey konfederacye jakie, ma bydź gardłem bez łaski karany. ArtWoj2-3.
– Widzicie te Rokosze/ te zdrády/ te zbrodnie przeciwko máiestatom Krolewskim/ te bunty/ y tumulty w Krolestwách/ te pożogi Rzeczypospolitych. BirkRus33.
– Pompeiusz wszytkich Partyzantow Mariuszowych wygładziwszy, wszelkie ich tumulty i bunty rozgromiwszy [...] drugi tryumf [...] odprawił. SzołHist 4v.
Związki frazeologiczne
być w buntach:
»buntować się, występować przeciwko władzy«
– W okolicy Kislaka były Miasta wbuntach w ktorych Rebellizanci kozacy stali. DrobTuszInf13.
w tumultach i buntach bywać:
»buntować się, występować przeciwko władzy«
– Tak kiedy podłe y płoche Serca Ludzkie wroznych tumultach y buntach, wroznych rozruchach y zawierzuchach, wroznych odmianach y zamieszaniach bywaią, przeto sie naypodleyszemi y naywzgardzienszemi naswiecie wydawaio [!]. SzołHist11v.
do buntów iść:
»buntować się, występować przeciwko władzy«
– Wsiów także i Miasteczek októrych była Suspicya że chcieli do buntów iść wycinano - i gdyby była przezorność i odwaga Potockich i Lubomirskich temu nie zabiegła, w wielki pozar wyrosłaby była ta swywola Kozakow. OtwEDzieje86.
pójść w bunt:
»zbuntować się, występić przeciwko władzy«
– Ukraina [...] wszystka poszła wsrogi bunt, widząc ze maią czas potemu. PasPam192.
Przenośnie
Piastowałaś nas [Matko BOska] w każdej nawałności. Choć i Portumnus bonty czynił nowe w morzu i kłócił kompany Forkowe, Choć Panopea z Cimotoą wały Z gruntu wyniózszy na nasz okręt lały.BorzNaw204
Grzechy sprosne y występki [...] przeciw Bogu bunt podnieśli, Y rokosz.DamKuligKról44
2.
»sprzeciw, opór, protest«
– A wzrok wasz mię nie uweseli; A przecię, gdy bunt zakroczy, Gniewacie się na mnie, jeżeli Pojrzeć chcę nie ku Izabeli. Com wam zawinił, me oczy? MorszAUtwKuk286.
– Ażw tym wszytkim człowiek [...] wolą y stáranie ná to ciągnie/ aby z tego się ucieszyć/ tego lubo prawem lubo lewem koniecznie dopiąć. Co się osobliwie dzieie/ po onym szkarádym opłakanym buncie skażoney y práwie podbitey woli ludzkiey. BujnDroga65.
– Czyta się w Księdze Alchorat: ieżeli przed sercem noszony będzie [kamień terpistrites] człowieká czyni beśpiecznym, y uśmierza wszelkie bunty. AlbSekr262.
– [Melitinowi] się iuz była Rozula przyiadła. Zaczym upatrzył sobie był pewną panienkę o ktorą nalezycie się u Rodzicow starając otrzymał owo postanowienie, wielkie bunty w sercu Rozuli wznieciły. HistŚwież423.
3.
»połączenie, spojenie poprzeczne desek lub kawałków metalu służące do podtrzymywania, wzmacniania różnych elementów konstrukcji budowli, np. kozłów. krokwi, filarów mostowych lub urządzenia technicznego; kawałek drewna lub metalu użyty do tego połączenia«
– Bunty w budowániu/ co bálki/ krokwy trzymáią/ [...] Capreoli [...] Antefixa [...] Antibasis, posterior [...] vide Szpągá 2. Kn53.
– Nad komorą poszycie pognieło, kozły się porozrywały, łaty pognieły, u kozłów buntów nie masz. InwKal I102.
– To naczynie iest takie. [...] brony trzy, buntow 9 zelaznych na koła, waga okowana ze dwięma orczykami. KsKasUlI, 344.
– We trzy łokcie od końcá mięższego tráfty [mającej kształt tratwy windy do wbijania pali w wodzie] postaw dwa słupy RB, y XP. wygárowáne ná wylot; buntámi y zastrzałámi utwierdzone po trzech bokách y ná gorze wespoł związáne. SolArch17.
– Z tego podwórza forta do sadu w słupy dębowe z murłatem i buntami na zawiasach. InwChełm25.
– AVANT BEC [...] Anteris, anteridis [...] BUNTY w budowaniu, Haki wychodzące w palach mostowych. DanKolaDykI, 146.
– Bunt [...] 2) Binde-Holtz, Strebe-Band, Klammer-Sparren; Kreutz-Band so die Dach-Sparren halten [...] 2) contrefiche, amoise; lien de bois qui tiennent les chevrons de la couverture [...] § [...] 2) bunt co krokwy trzyma; sieci pod dachem u buntow powiesić, aby wyschły. T III88.
4.
»drążki, belki zbite na skos, stosowane w budownictwie do podnoszenia kamieni i belek, kozioł«
– CHEVRE [...] KOZŁY są też bunty ktorych zażywaią budownicy dla dzwigania kamieni, y balkow. DanKolaDykI, 302.
5.
»zakrzywiona belka biegnąca w poprzek boku statku, równoległa do innych podobnych belek, stanowiąca element szkieletu konstrukcyjnego statku, wiążąca jego boki i pokład, szponga okrętowa, żebro«
6.
»kołek służący do nawiązania i przytrzymywania strun instrumentu muzycznego«
– Kiedy Amfijon, lutnista ćwiczony, Na dziewięć buntów nawiązany strony Przy cichym trącał Kaistrze, Już tam naprzedniejsze mistrze, Którzy się szczycą Taliją, Celował swą melodyją. ZimSRoks54.
– A skoro strony, w miarę wyciągnione, Zjednał, na zgodne tony podzielone, Lewymi palcy po buntach przebiegał I od najwyższych do najniższych sięgał. A jeśli falsy gdzie się przymieszały, Że sprawiedliwej nocie przeszkadzały, Skłonionym uchem pilnie nadsłuchiwał, A rozkręcone kołki zaszrubywał [Orfeusz].. LubSOrfPol13.
– W niej [cytrze] rozmierzony Składa rząd bontów nawięzując strony [Orfeusz[. LubSOrfPol9-10.
7.
»wiązka, pęk; mendel«
– Łasiczek białych bunt cały dałęm do wyprawy y do celowania poym Piotrowi Kusnirzowi. ArchRadziw1638160, 25.
