Pobieranie

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

Ta strona przetwarza Twoje dane osobowe takie jak adres IP i używa ciasteczek do przechowywania danych na Twoim urządzeniu.

Z jednej strony ciasteczka używane są w celu zapewnienia poprawnego funkcjonowania serwisu (np. zapamiętywania filtrów wyszukiwania zaawansowanego czy ustawień wybranych w tym okienku). Jeśli nie wyrażasz na nie zgody, opuść tę stronę, gdyż bez nich nie jest ona w stanie poprawnie działać.

Drugim celem jest gromadzenia statystyk odwiedzin oraz analiza zachowania użytkowników w serwisie. Masz wybór, czy zezwolić na wykorzystywanie Twoich danych osobowych w tym celu, czy nie. W celu dokonania wyboru kliknij w odpowiedni przycisk poniżej.

Szczegółowe informacje znajdziesz w Polityce Prywatności.

Wyrażam zgodę na "ciasteczka":
Tylko niezbędne do działania serwisu
Wszystkie (także służące gromadzeniu statystyk odwiedzin)

PL EN
ELEKTRONICZNY SŁOWNIK JĘZYKA POLSKIEGO XVII I XVIII WIEKU
znajdź hasła
wyszukiwanie zaawansowane
A
B
C
Ć
D
E
F
G
H
I
J
K
L
Ł
M
N
O
Ó
P
R
S
Ś
T
U
V
W
X
Y
Z
Ź
Ż

POLSKI

przym. od
  *POLSKA
W TRAKCIE OPRACOWANIA
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON
Notowanie w słownikach
Słowniki nie notują
Najwcześniejsze poświadczenie: 1618
Formy gramatyczne
lp M. m   polski
ż   polska
n   polskie
D. ż   polskiej ||   polski
n   polskiego
C. m   polskiemu
ż   polskiej
B. m żyw   polskiego
ż   polską
n   polskie
N. m   polskiem ||   polskim
ż   polską
Ms. m   polskim
ż   polskiej
n   polskim
lm M. nmos   polskie
D.   polskich
C.   polskim
B. mos   polskich
nmos   polskie
Ms.   polskich
Znaczenia
1. »charakterystyczny dla Polski, odnoszący się do Polski, występujący w Polsce, związany z Polską«
  • Zachciało mu się Polskiego czosnku. PasPam 52.
  • Widać było ieszcze Granicę Polską. PasPam 54.
  • Wchodząc tedy iuz za Granicę [...] zaspiewało Wszystko Woysko Polskiem Trybem O Gloriosa Domina. PasPam 54.
  • Dwa szelągi lipskie [...] czynią 4 grosze Polskie. PasPam 64v.
  • I tak Sobie o tym dyszkuruięmy żes my y podpili iak to Moda Polska. PasPam 75.
  • Gdy by był w Polskich Sukniach iechał ledwie by był Woyska niedogonił. PasPam 76.
  • Starych Polskich Woięnnikow Trybęm [...] za Dyrektora obrali sobie Gradywa. PasPam 85v.
  • Sama tedy Wolność Polska niemiała wtym komplacencyiey. PasPam 100v.
  • Wielkie Bog Wszechmogacy nad Narodem Polskiem pokazał miłosierdzie. PasPam 108v.
  • Pisał krol przez Xiędza Piekarskiego że by się Woiewoda zemknął z Ludzmi ku Granicy Polskiey. PasPam 159.
  • Na stępuiecie na powagę Maiestatow dwoch Monarchow Polskiego y Moskiewskiego. PasPam 167.
  • Tobie zacny Panie trzeba unas bydz krolem Polskim. PasPam 190v.
  • Nieobralismy na krolestwo [...] Krolewicza ale Szlachcica Polskiego. PasPam 190v-191.
  • Urazy [...] daruięmy [...] Woysku [...] Polskiego y Cudzozięmiego zaciągu. PasPam 210v.
  • Obiecuięmy ze za Panowania naszego mimowolną Elekcyią na krolestwo Polskie nikogo [...] nie dopusciemy. PasPam 213v-214.
  • W tym się ma pokazac Polska Generositas ze to krola powinna obierać wszystka Nobilitas. PasPam 231.
  • Cieszy się Orzeł Polski ze Syna takiego Ma. PasPam 269v.
  • Polskim Damom trudno denegować Zeby się niemiały zczym swiatu popisować. PasPam 274v.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • polska szabla:
    • »wojsko polskie; oręż polski«
    • Tamtę Prowincyią nie szpada Niemiecka ale Polska zawoiowała Szabla. PasPam 71v.
    • Owi tedy co niechcieli szable Polskiey czekać na Lądzie a uderzyli się w Donay iedni tonęli drudzy napływawszy się wracali nazad do Lądu. PasPam 265v.
  • architekt polski:
    • DOwiodłem w Náuce 22. Zábáwy I Części I. Architektá Polskiego, że Bieg nieustánny iest niepodobny bez likworu tákiego, ktoryby nie większey siły nád dwá rázy potrzebował [...] nád siłę [...]. SolArchB 341.
    • [Spis książek] Geometria i Architekt Polski. 56.
  • autorament polski (sz. zm.):
    • Nieuchodzą skrupułu Officyerowie Cudzoziemskiego Autoramentu co y Polskiego. JabłSkrup 95.
    • [...] Posłowie ná Seym Pacificationis od Woyska Koronnego ná Kole Generalnym we Lwowie [...] obrani Z Authoramentu Polskiego. GazPol 1735 61 2 nlb.
  • balsam polski:
    • Bázylia ziéle/ Bázyliká/ waziłék/ bálsam polski. Ocimum, vel Ocymum [...]. Kn 18.
    • Balsam Polski ziele, (ocimum). Basilien-Kraut. basilic une plante. T III 20..
  • polski [bankiet]:
    • Weźmy Cudzoziemski bánkiet, weźmy Polski [bankiet], prawda że Cudzoziemcy więcey cukrow i konfitor poiedzą, niż my, ále gdyby ráchowáć przyszło, coby u niech kosztowáły mięsa, zwierzyny, i gdyby ták opłácáli zapráwy i wina, iako my ich płaciemy, pewnie by na to więcey wyszło, niż tám ná cukry. MłodzKaz II, 348.
  • polska Bellona:
    • Polską naszę Bellonę na Theatrum Swiata Sarmackiego prowadzę. PotWoj 6.
  • Biblia polska (sz. zm.):
    • A czemuż to D. Lutherus w Niemieckiey Biblijey śmiał te położyć słowá: [...] Máją kosztowne trzewiki ná nogách swoich. A w stárey Biblijey Polskiey te się słowá naydują: Trzewiczkámi skrzypájąc. GdacPrzyd 17.
    • Co się tknie nowey Biblijey Polskiey we Gdańsku y Amsterdámie wydrukowáney/ w tej się zgołacz nie wspomináją trzewiki; jákoć y in Bibliis Tremellii o tym głucho. GdacPrzyd 18.
    • A gdy jeszcze dáley Prorok S. onym Dármopyszkom Syońskim grozi [...] Dnia onego (są słowá w starey Biblijey Polskiey) y w Biblijey Wuykowey/ Odeymie Pan ochędostwa trzewikow: Tedy zásię Tremmellius, Piscator, y nowa Biblija Polska żadney wzmianki nie czynią. GdacPrzyd 20.
    • Opráwiam (wiążę) polską Biblią. ErnHand 193.
  • boty polskie || buty polskie:
    • Buty dwa Polskie na wýsokim napiętku. ArchRadziw 1638 79, 1.
    • Suknie choc naypięknieysze Kazano robic krotko, y boty choc Polskie to zdługiemi Cholewami. PasPam 79-79v.
    • Tam [w muzeum w Amsterdamie] boty czarne Polskie, kłubok, aliàs kaptur Bazyliański y kobza Kozácka wystawione ad spectaculum. ChmielAteny II 249.
  • charcica królikowata polska:
    • Kośka Charcica Królikowata Polska odziana. ArchRadziw 1638 380, 2.
  • polski język:
    • Te księgi, na Moskwie za kapelana służące, na Polski język przełożyłem. BotŁęczRel 3. Niepoprawne zródło .
  • królestwo Polskie:
    • To królestwo polskie jest równe i sposobne do agrykultury. AquaPrax 430.
    • Za Panowania naszego mimo wolną Elekcyią na królestwo Polskie nikogo quoquo modo wsadzac nie dopusciemy. y owszem przeciwko temu ktory by tego attentowac wazył się Contra Hostem Patriae procedemus. PasPam 213v-214.
    • Pierwsza albowiem była i najpotężniejsza wszystkich panów Kondeusza Francuza na Królestwo Polskie promocyja, którą najbardziej Prażmowski, arcybiskup gnieźnieński, z inszymi swymi asseklami trzymał. JemPam 380-381.
Związki frazeologiczne

  • tytułować się imieniem narodu polskiego:
    • »nazywać się Polakiem«
    • Przez Inwencyią niektorych Subiektow Polskich Szelągi Wołoskie wprowadzono do Polski [...] za ktorą niecnotę niegodni się ci Inwentowie Tytułować Imięniem Narodu Polskiego y znaczny Bogu muszą oddawać Rachunek. PasPam 187.
a) »o Polakach«
  • Alterowało to nie nie iednego [...] iść tam gdzie noga Polska nigdy niepostała. PasPam 53v.
  • P. Bog podał ie w Polskie ręce dziwnym sposobem. PasPam 62v.
Związki nieprzyporządkowane do znaczeń
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • anioł polski:
    • Błogosławiony Stanisław Kostka Kasztelana Zakroczymskiego Syn, życiem y śmiercią, ba y po śmierci strażą nad nami Anioł Polski. DanOstSwada II, 82.
  • budynek polski (sz. zm.):
    • Y sien, y stołowa izbá, záwsze w budynku Polskim być musi. NaukaBud 13.
    • DZIEWIĄTY Punct álbo Regułá compartitionis. Niech będzie o stołowey izbie. ktora Polskiego budynku iest część przednieysza. NaukaBud 14.
  • korona polska:
    • Rok 1668. Niczym zaprawdę ten rok nie stał się dziwniejszy tylko […] Jan Kazimierza króla polskiego, korony polskiej abdykowaniem, dla czegoż też go i ludzie pospolici „Abdykaczem” zwali. JemPam 376.
  • po polsku chodzić:
    • Nie kożdyć to, co po Polsku chodzi, Polskie ma serce. MłodzKaz I, 352.
  • rumak polski:
    • Dosyć ozdobny [przyjazd wojewody do Łańcuta], Ludzi zacnych, y Rycerstwá poczet nie máły, Koni Powodnych Tureckich, Báchmátow Szmáilskich, Rumakow Polskich Sześćdziesiąt. CzerDwór Cv.
  • łan polski I:
    • Czwarty łan Polski ma w zdłuż Pol: 3. á stay 36. á łokci 3024. w szerz – łokci 120. Pole według statutu w łánie Polskim liczyc powinno w zdłuż stay 12. z ktorych każde staie w zdłuż liczy łokci 84. Záczym iedno że trzech pol łanu liczy w zdłuż łokci 1008. w szerz łokci 120. BystrzInfRóżn Z2.
  • łan polski II:
    • Piąty łan Polski z ktorego kmiecie powinni odrabiać Panom swoim dzień ieden w tydzień, według statutu. Táki łan ma bydź podzielony ná trzy pola. W każdym polu w zdłuż na bydź stai 4. A każde staie w zdłuż ma mieć stop 150. W szerz zaś każde pole ma mieć zagonow 24. A każdy zagon stop 6. BystrzInfRóżn Z2.
  • mila polska:
    • Milá Polska ieżeli ma cztery Włoskie, liczy Stay 32. Ponieważ milá Włoska liczy stay 8. á cztery rázy 8. czyni 32. SolGeom II 145.
    • Pod Alle Tre Fontanne, miejsce cudowne i bardzo piękne, mila polska za miastem. ZawiszaPam 91.
    • Mil zwyczaynych Polskich ieden gradus zábieraiących – 15. Czyni Niemieckich – 15. Węgierskich – 12. Szwedzkich y Duńskich – 12. Norweskich – 10. Swaycarskich y Bawarskich – 13. Francuskich – 20. Włoskich – 60. Hiszpańskich y Portugalskich – 18. Moskiewskich Wierstow – 90. BystrzInfRóżn Z2v.
    • Mile Polskie nie po wszystkich Prowincyach są iednakowe. Atoli do troiakiego wymiaru redukować się mogą. Jedne są ktore liczą w sobie mil Włoskich 4. to iest krokow Geometrzycznych 4000. á stay 32. Drugie ktore liczą mil Włoskich poł pięty: to iest krokow 4500. á stay 36. Trzecie ktore liczą mil Włoskich pięć to iest krokow 5000. á stay 40. Atoli pospolitsze są pierwsze. BystrzInfRóżn Z2-Z2v.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

  • Polski most/ Niemiecki post/ Włoskie nabożeństwo/ wszystko to błazeństwo. RysProv XIII, 1.
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Podhasła

PO POLSKU

w funkcji przysłówka
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON

Formy gramatyczne
  po polsku [forma C. lp w odm. niezł.]
Najwcześniejsze poświadczenie:
1656-1688
Znaczenia
1. »językiem polskim, w języku polskim«
  • Tam lada chłop po łacinie mowi [...] po Polsku nikt. PasPam 63.
  • Ozwie się do nich [...] Po Polsku. PasPam 263.
Związki frazeologiczne

  • umieć po polsku:
    • Te listy czytali przynim Cesarscy y zas potym kto umiał po polsku pytali go de statu rerum. PasPam 76.
2. »według mody polskiej, na sposób polski«
  • Tęn Wilhelm Xiąze [...] po Polsku chodził. PasPam 65v.
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Data ostatniej modyfikacji: 10.06.2025
Autorzy:
Data ostatniej modyfikacji: 10.06.2025