Pobieranie

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

Ta strona przetwarza Twoje dane osobowe takie jak adres IP i używa ciasteczek do przechowywania danych na Twoim urządzeniu.

Z jednej strony ciasteczka używane są w celu zapewnienia poprawnego funkcjonowania serwisu (np. zapamiętywania filtrów wyszukiwania zaawansowanego czy ustawień wybranych w tym okienku). Jeśli nie wyrażasz na nie zgody, opuść tę stronę, gdyż bez nich nie jest ona w stanie poprawnie działać.

Drugim celem jest gromadzenia statystyk odwiedzin oraz analiza zachowania użytkowników w serwisie. Masz wybór, czy zezwolić na wykorzystywanie Twoich danych osobowych w tym celu, czy nie. W celu dokonania wyboru kliknij w odpowiedni przycisk poniżej.

Szczegółowe informacje znajdziesz w Polityce Prywatności.

Wyrażam zgodę na "ciasteczka":
Tylko niezbędne do działania serwisu
Wszystkie (także służące gromadzeniu statystyk odwiedzin)

PL EN
ELEKTRONICZNY SŁOWNIK JĘZYKA POLSKIEGO XVII I XVIII WIEKU
znajdź hasła
wyszukiwanie zaawansowane
A
B
C
Ć
D
E
F
G
H
I
J
K
L
Ł
M
N
O
Ó
P
R
S
Ś
T
U
V
W
X
Y
Z
Ź
Ż

BOK

rzecz.
m
W TRAKCIE OPRACOWANIA
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON
Notowanie w słownikach
Słowniki notują
Formy gramatyczne
liczba pojedyncza
M.   bok
D.   boku
  boka
C.   boku
B. uż. nżyw.   bok
N.   bokiem
Ms.   boku
W.   boku
liczba mnoga
M. uż. nosob.   boki
D.   boków
C.   bokom
B. uż. nosob.   boki
N.   bokami
Ms.   bokach
Znaczenia
1. »prawa albo lewa strona tułowia człowieka lub zwierzęcia«
  • Kto chce mieć łacny odchod pokarmu z żołądká, niech wprzod leży ná práwy bok. PetrSInst B4v.
  • Ciebie dla człowiecze Dał Bog przekłoć sobie Bok/ ręce/ nodze obie. BirkOboz 19.
  • Pierwey oyczysty ubior boki násze okrywał/ teraz iedwabiow/ áksámitow/ złotogłowow. etc. ládá u kogo pełno. StarPopr 121.
  • Bokow bolęnie/ Latreum cojmpunctio [...] Pleuritis [...] vide Koliká 2. Kn 41.
  • Ná bok léwy/ práwy léżeć. Cubare in latus dextrum vel sinistrum. vt apud Iuuenal. Cubare in faciem [...] Incubitus lateris dextri valetudini conducit [...] Supini cubitus oculis conducunt: proni tussibus: in latera aduersum distillationes. Iacere dextro latere supino. ná léwy bok léżeć. Iacere sinistro latere supino. ná práwy bok léżeć Discibuit sic vt dextro latere torum premeret. położył się ná práwy bok. Iacet sinistro latere lecto affixus. ná léwy. Kn 441.
  • Przymierzam komu do gęby/ miéczem do boku/ przykłádam miécz. Intento alicui gladium [...]. Kn 878.
  • Przypasuię co do boku. Cingo me gladio [...] Cingo latus ferro [...]. Kn .
  • Kota w wor włożyc y nim konia po bokach Uderzyc pozdychaiam [robaki]. GrodzMisc 187b.
  • Pieszego Muszkieterá táki ma bydź porządek, száblá v boku, toporek v pásá. FredPiech A7v.
  • Po tym Akcie vdáł się Krol ná modlitwę/ y odpasał Miecz od boku/ pocáłowawszy połozył ná Ołtarzu. MerkPol 244.
  • Weymer, zlekniesię y dłuzey nie czeka, Wnęt płacz y męstwo porzuca zarázęm, Y z bystrym wpada ná koniá zelazęm: Ktoręmu przykre w bok wpychał ostrogi, Aby tym prędzey, iescze zbierał Nogi. OblJasGór 127.
  • Iesli kto sławnym chce zostac w swey stronie, Niechay przywyknie bokom ziemia goła. PotSyl 35.
  • Iunosza Herb. Baran biały w polu czerwonym [...] we krwi po boki skrwawiony, z rogami na głowie. NiesKor II 449.
  • COSTE' [...] BOK się mowi względem ciała ludźkiego, o wszystkim co iest ná prawey álbo lewey stronie. DanKolaDyk I, 375.
  • LIBELLA, aliàs Szalká Szrodwaga Rybá, iż głowę ma ná obá boki rościągnioną iák szalki, álbo iárzmo Wołowe. ChmielAteny1755 I 529.
  • W gorączce wielkiey rozdęcie żywotá y rozpieránie bokow, złym bywa znakiem. VadeMed 9.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • podle boku:
    • »przy boku, przy sobie, pod ręką«
    • Chłopiec zas przynim szedł z Mieczęm tudziesz pole [!] Boku. PasPam 83.
    • Prawił iedno kurzeczy, drugie nicpotym, A miecz zaraz podle boku z chłopcem na ktory ia miałęm pilne oko. PasPam 83v.
    • Przykra całey kompaniiey Iaktura. Tak dobrych poufałych nikomu nieuprzykrzonych w kozdey z Nieprzyiacielem Utarczce podle boku poządanych y do wytrzymania wszelakich Insultow dp swiadczonych postradac kawalerow. PasPam 85.
Związki frazeologiczne

  • podeprzeć boków I:
    • »zaspokoić głód, łąknienie; dodać sił, wzmocnić«
    • Podiadam sobié [...] Propè satur factus sum [...] Fulcire & sustentare cibis [...] Fulciri cibis, podeprzéć bokow [...]. Kn 737.
    • Strach cięszkiey niewoli y Tureckich, okow. DodaSerca wpotrzebie y podeprze bokow [naszym rycerzom] Tedy wszytkie trudnosci na Piersiach stalonych. Skazę przepraw, ruinę Mostow obalonych Głod y cięszkie pragnienie; strasz w nocy y we dnie Gorski dym ktorym drugi napoły przewiędnie Meznym sercem znosili. PotWoj 21.
  • bokami świecić:
    • »być biednym, obdartym«
    • Bokámi świeci, iákby z niewoli, Głod niedostátek, áż głowa boli [wielbiciel Wenus]. CompMed 413.
  • chwytać się za boki (od śmiechu) (sz. zm.):
    • »śmiać się serdecznie, do rozpuku«
    • Krotochwila [...] Tym/ komu rádá w domu/ ták hoynie częstuie/ Ze się iedni zá boki wstrząśnione chwytáią./ A drudzy się iuż dobrze nie po rozpukaią. MorszHRoz Cv.
    • TENIR [...] Chwytać się zá boki od śmiechu. DanKolaDyk II, 534.
  • wziąć po boku:
    • »ponieść porażkę, klęskę«
    • Aż tu wnocy wszystkie siły swoie na naszych wywarł Chmielnicki ze wszystkich stron następuiąc, ale przy Protektorze Bogu wziął dobrze po boku, y nic niewskurawszy reyterowałsię nazad. HistBun 10v.
  • boki rozpierać śmiechem:
    • »śmiać się serdecznie, do rozpuku«
    • Co powaznieyci boki rospiráią w Ławách az Smiechem czasęm rozmáwiaią Znáć nie o Bogu, bo sámá postáwá Z Sámy ich Cery, y z oczu wydáwá. OblJasGór 143v.
  • boki podpierać trzęsąc śmiech:
    • »śmiać się serdecznie, do rozpuku«
    • Wnet y Wrzesczewic (bo tusz zarasz blisko Przy Generale miał swe stanowisko) Trafił ná zarty, dla Ktorych asz boki Podpirał trzesząc smiech w sobie głęboki. OblJasGór 138.
  • trzymać się za boki od śmiechu:
    • »śmiać się serdecznie, do rozpuku«
    • COSTE' [...] Trzymał się zá boki od śmiechu. DanKolaDyk I, 376.
  • zarywać bokiem:
    • »poruszać się w sposób zmuszający innych do ustępowania z drogi, znamionujący hardość, pewność siebie«
    • HUsárzáć piszę [...] Ostro/ ogromno/ ma sobie poczynáć/ Okiem orzech gryść/ Wąsem muchy ścináć/ Wąz ową fozą nową Báłłábáńską Ieśli chce brodę niechay ma kátáńską Animusz Páński/ niech zárywa bokiem Powaznym sobie postępuiąc krokiem. KochProżnLir 50.
  • komu boków zmacać:
    • »obić kogo«
    • Gdy się przyzwyczai, wlecze co nádybie [niewiasta do szynku] Choć iey mąż bokow zmáca, gdy ią przy czym zdybie. CompMed 399-400.
  • bokami robić II:
    • »o człowieku: być skrajnie zmęczonym, wyczerpanym; z trudnością łapać oddech na skutek takiego stanu fizycznego«
    • Tem czásem Sułtan czynił/ co człowiecze Y co te ziemskie czynić mogły siły: Więcey nie może/ pot z krwią z niego ciecze/ Bokámi robi / y thnie w oney chwili [sułtan zmęczony walką]. TasKochGoff 249.
  • bokami robić III:
    • »o człowieku: żyć w biedzie, niedostatku«
    • Á będzieżli się też godziło nic nie mowiąc, odewsi do wsi włoczyć? bokami robić? nic nie odpowiedziawszy brać? MłodzKaz IV, 170.
  • dzierżyć się za boki:
    • »śmiać się serdecznie, do rozpuku«
    • Widząc to lozna czeladz y dorosli chłopi Ze przed dziecmi ucieka, zesię Turczynstropi Suną się krzycząc z wałow, biezą do nich wskoki A Hetmani patrzący dzierzą się zaboki. PotWoj 95.
  • podeprzeć boki II:
    • »oprzeć ręce na bokach w sposób znamionujący pańską postawę, władczość, pewność siebie«
    • A w niebo pluje, a podeprze boki, Wszędy mu ciasno, choć że świat szeroki. Rad by częstował, rad by dał, a nie ma, Przecie o sobie wiele pan brat trzyma. NiebAnBad 258.
  • wyjść komu bokiem:
    • »obrócić się na złe, zaszkodzić komu«
    • Tak smaczna ze się naieść iey niemoglismy ale wyszła nam ta kapusta bokiem. MasDiar 108v.
  • bokami robić I:
    • »o zwierzętach: poruszać gwałtownie bokami wskutek głębokiego oddychania, spowodowanego zmęczeniem«
    • Koniowi na Rupie albo [kiedy] bokami robi Gorczyce utrzec. GrodzMisc 188a.
  • (Kogo) chwytać za boki (sz. zm.):
    • »o strachu: opanowywać«
    • Nákoniec wszyscy vciekli wzawody/ A strách ie gonił/ y chwytał zá boki. TasKochGoff 336.
    • Gdzieź z Dyámentu sen mię ukowány Uiął ták/ żebym przespała tę trwogę/ Prożno zá boki chwyta strách w przemiány/ Oczuli zmrużyć y powlec co mogę/ Iuż ták dokończę. TwarSDaf 81.
  • Komu pookładać boki:
    • »zbić kogo«
    • [Kuba do Maćka] Dobrze małpie [żonie] pookładaj boki! DialJezOkoń 293.
  • Komu boków kijmi wybadać:
    • »obić kogo«
    • Są PP. Badowscy Sliachta zacna w Rawski ziemi ktorzy douiedzielisie o tych dwu, opisanych, obiecali im [chłopom, którzy, przybrawszy nazwisko Badowski, udawali szlachciców] bokow kiymi wybadac. TrepNekLib 20.
  • (Komuś) boków przypiec (sz. zm.):
    • »zmusić /(kogoś)/ do mówienia przypalając /(komuś)/ boki«
    • Złapawszy iuz kogo bokow przypieczono. PasPam 102.
    • A zwłászczá gdy iescze pomięniwszy kogo, strászą, grożąc, powiedz po dobrey woli, bo powiesz po niewoli, kiedyć bokow przypieką. WisCzar 77.
    • Ty zebyś zbierał, chował, skarb swoy iák nayściśli? O tobie złodziey: ábo zboycá, pewnie myśli, Ten żebyć wydárł? ieszcze: żebyć przypiekł bokow, Támten, żeby cie cicho, obnáżeł z tłomokow. PotPocz 120.
  • chodzić wziąwszy się pod boki:
    • »poruszać się oparłszy ręce na bokach, w sposób znamionujący pańską postawę, władczość, pewność siebie«
    • COSTE' [...] Chodzić wziąwszy się pod boki hardo z fantazyią. DanKolaDyk I, 376.
  • chodzić pod boki podparłszy się:
    • »poruszać się oparłszy ręce na bokach, w sposób znamionujący pańską postawę, władczość, pewność siebie«
    • Chodzisz sobie po klasztorze prożnuiąc pod boki podpárszy się/ á mowisz iam ksiądz/ iam zakonnik/ trzebá mię szánowáć. StarKaz II, 505.
  • podjąwszy boki chodzić:
    • »poruszać się oparłszy ręce na bokach, w sposób znamionujący pańską postawę, władczość, pewność siebie«
    • Podeymuię boki/ podiąwszy boki chodze Ansatus ambulo, subnixis alis me infero [...] Brachio in normam flexo ambulo. v. Szumno 2. Idę 12. Kn 736.
  • darmo tłoczyć z boku na bok łoże (sz. zm.):
    • »nie móc spać w nocy«
    • Ty sam nie spisz za wszytkich, nie dasz zemgnąc oku Wielki Hetmanie: darmo tłocząc na bok z boku Twarde łoze. PotWoj 41.
    • Alec beze snu zeszła mu [Artaxiasowi] dzis cała [noc], Y darmo tłoczy zboku nabok Łoże. PotSyl 117.
  • chodzić bok o bok:
    • Chodziliśmy bok obok ieden wedle drugiego. PasPam 174v.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

  • Chłop ná chłopá/ kiedy wedle boku płochá. RysProv II, 8.
  • Kto spada z wysoká/ nátrąca boká. KnAd 401.
Przenośnie
  • Dokazuie [czart] iednak pospolicie tego/ że wżdy iáką kłodę iaką [...] kobylinę wytnie/ ktorą lubo cale do zbawiennego kresu/ przeyścia nie zagrodzi: wszakże ták ie często zamuli/ y zatrudni/ iż ledwie z wielką odwagą dobrze ná darszy bokow/ człowiek się przedrze.BujnDroga 46-47
  • Vskoczy [Rambald] w stronę/ á miecz piorunowy Vderzył w filar przy moście kámienny. Skry/ y kámienie poszły pod obłoki/ A zdraycę zimny mroz viął zá boki.TasKochGoff 177
  • Wiele iest ludzi ktorych nieprzywykła Praca WObozie: chorobami iuz zaboki maca.PotWoj 85
2. »prawa albo lewa strona przedmiotu lub określonej przestrzeni; zewnętrzna strona bryłowatego przedmiotu, krawędź«
  • Trzebá naprzod kuźnice mieć ná pewney wodzie/ W ktorey skok niech wysoki á nie niski będzie By kołá nie brodziły/ má też bydź głęboka Rzeká ocębrowána z bokow y szyroka. RoźOff I2.
  • Ze trzech stron [Jerozolimy]/ (ná czem niemáło należy Ták ku obronie/ iáko ku ozdobie) Zbyt przykry przystęp/ ále bok pułnocny/ Kędy rowniná ma mur bárzo mocny. TasKochGoff 71.
  • Zaczem wszystek pułk Dampirów czołem, a nasi prędko potem po bokach skoczywszy, przez 8000 człowieka za darem bożym na placu położyli. DembPrzew 30.
  • Bok Latus [...] Latus insulae [...] latus nauis [...] Bok kráwądz naczynia. Kn 41.
  • Ná bok ábo ná kráwądź co stáwiąm/ kłádę. v. Kráwądź. Kn 441.
  • Tumult nieprzyiacielia na nas zewsząd, i sprzodu, i zadu i zbokow nastempował. VorLetSkarb 273.
  • Iesli tey Bateryi boki otworzone bez przywałkow, tedy koniecznie albo przywałkiem albo koszami maią bydz zamknione. NarArch 126.
  • Rozpięte żagle, co w niebo patrzały I szumnym wiatrem boki rozpierały, Teraz pod nogi Twoje nisko kładę - Dalej nie jadę. BorzNaw 29.
  • Ty, o Panie świątobliwą Krwią popisawszy każdy bok słupowi, Podajesz naukę żywą Dziecinnej duszy, głupiemu zmysłowi, Że każdy, o dobry Boże, Twoję wyczytać zbytnią miłość może. MorszAUtwKuk 217.
  • Trydel rapier z głowicą kowaną, Y z fordymentem ręką nie doyzrzaną: Toczył po Wietrze, az Wiatry Swiształy, Co ras Krok w placu albo stawił smiały Albo go Vmknął, a wszytko po oku, patrząc: Skłádał się ku Lewemu boku. OblJasGór 12v.
  • Przy której [oborze] drzwi do doju na biegunie drewnianym, w nim drzwi po bokach troje na takichże biegunach. InwKal I 535.
  • Chmielnicki takze e converso swoich Kozakow Tatarow y Turkow uszykował, sam nalewym boku stanoł a Hanowi prawą stronę w dyspozycyią oddał. HistBun 19v.
  • Na ktorey Sukni Znak y tituł Imienia Mariey ze Sukna tak był przyszyty na prawym boku. KomonDziej 138v.
  • Kości skroniowe leżą w bokach głowy y złączaią się z kościámi cięmienia. KirchFac 99.
  • Przeprawił się [król szwedzki] z Szwedami wnocy, ktorych rozdzielił na dwoie zachodząc Sasów zboków. OtwFDzieje 56.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • z boku:
    • Ten w zad siecze, ten w oczy ten go [Rugiera] z boku kole. ArKochOrl 61.
    • Tu Niemiec rozbrátány ku wam w oczy zmierza/ Tu Morze od pułnocy/ tu hárdy Przymierza Niedotrzyma Moskwicin: Tatry wiszą z boku/ A z tełu się okrywa w krwawym Mars obłoku. TwarSLeg 17.
    • I teraz tedy - zrazu nie chcąc nagle Nadymać wiatrem na rozpięte żagle, Tylko wolnym tchem - ten nasz niełaskawy Eolus z boku mało ruszał nawy, Tak że i przez dzień, i przez nocną chwilę Nie wiem, jeśliśmy uśli całą milę. BorzNaw 177.
    • Tosz wy z Czoła ia z boku wsiędziem prawi [Chodkiewicz] na nie [na pogan]. PotWoj 102.
    • DE COSTE' [...] Z BOKU z strony nie prosto ukośnie. DanKolaDyk I, 376.
  • w bok:
    • W bok im [mieszkańcom krainy Mongazji] basierscy i nahajscy mieszkają. NiemPam 180.
    • Zając klucz dwojako czyni, albo w zad, a dopiero z tamtąd w bok [...] albo zaraz w bok. OstrorMyślTur 9.
    • Przetoż i to zaraz postanowiono było [...] aby w ciągnieniu żaden z pod chorągwie ani w przód, ani w bok swawolnie pod gardłem nie wyjeżdżał. DembPrzew 57.
    • Ja piszę do Króla Jmci, żem gotów wszystko uczynić; ale że mi wozy nie przyszły, pojadę gdzie w bok Lublina i tam na wojsko i wozy czekać będę. SobJListy 113.
    • Sad w bok domu obszerny, drzewami różnemi zaszczepiony i zasadzony. InwKal I 572.
    • Mysląc iednak y tam że Szwed za nim maszeruie, rzucił Się w bok Czarnecki ku Płockowi. HistBun 45.
    • Rano mszy wysłuchawszy u Benedyktynow w Kosciele nie było nic raritatis ieno wielki a ztaroswiecki iechalismy tedy na popas godzin cztyry troche w Bok ziachalismy do Miasta Sendeni gdzie się Krolowie wszyscy chowaią. SobTDzien 40.
    • Tegoż [dnia] błąkaiąc się Pocztarz przez kilka dni piiąc w bok z iachauszy zgościńca zgubił Iuki zlistami. SapADiar 35.
    • BUT [...] Z CELU w bok, głupie, lekomyślnie [!]. DanKolaDyk I, 240.
  • na bok:
    • Bo ile wymyslonych przezwisk y rodzaiu szat roznych tyle trzeba miec wskrzyniach dostroiu Kładąc ie nasie to tak tosak to na bakier To nabok to zas przedsie to zas zasie potym. OpalKSat 100-100v.
    • Rzucą ná się śmiertelne oszczepy po oku, Ze iednák ná bok obá? umkną rázem kroku? Chybią się [pojedynek rzymskiego i francuskiego harcownika przed bitwą]. PotPocz 144.
    • Na bok bramy po lewej ręce izbedki dwie o jednej sieni i o jednym kominie murowanym. InwChełm 5.
  • w boku:
    • [We dworze w Warszawie] Pokoje, sień między niemi: Z tej wboku strony za niemi Stajnie, tamże wboku znajdziesz Studnią w podwórzu. JarzGośc 125.
    • A tym czasemparuią naszy Turkow smiele W boku maiąc Hetmana, ochotnika wczele. PotWoj 162.
    • Iusz tesz wKatolickie poniekąd wiezdzamy Panstwo było miasto wBoku na ktoresmy nieiachali. SobTDzien 21.
  • po bok:
    • Weźmicie też skrzynię Páńską/ y wstawcie ją na woz: á sztuki złote ktoreście ofiárowáli zá przewinienie/ włożcie w skrzynkę pobok jey. BG 1Sm 6, 8.
    • W iedney [bitwie] stały dziáłá ná przodku w czele. w drugiey stały po dwu á dwu, álbo po trzech á trzech, po bok skrzydeł muszkieterow, okryte skrzydłámi konnych. UffDekArch II, 27.
    • Stodoła o dwuch bojowiskach, po bok z jednej strony owczarnia, z drugiej wolarnia. OpisKról 49.
Związki frazeologiczne

  • na coś poglądać z boku:
    • »spoglądać na kogo nieufnie, spode łba«
    • Wtym się bachmat sunie I już z wałachem pruskim równa skronie I głowę z głową, a prawie po oku Srożąc sięna się poglądają z boku. BorzNaw 168.
  • bokami robić IV:
    • »być intensywnie eksploatowanym, wyczerpywanym«
  • bokami robić V:
    • »tu: poruszać się gwałtownie, ze wszystkich sił«
    • Morze bokami robi, waląc piaski strychem, I najdalej dziesiątym zawsze sięga sztychem. PotFraszBrück I 369.
  • w bok skoczyć:
    • »zdradzić kogo«
    • Chcesz-li, abym się kochał w tobie wiernie, Przestań tych figlów, bo chociaż niezmiernie Kocham, jednak w bok natychżemiast skoczę, Jak zdradę zoczę. MorszAUtwKuk 252-253.
  • spojrzeć na kogoś z boku:
    • »spojrzeć na kogo nieufnie, spode łba«
    • Spoyrzy na mnie z boku niezdałęm mu się dotey konfidencyiey. PasPam 97.
Przenośnie
  • Oto iák głowę niesie pod obłoki/ Nawyższey Pálmie Pháryiskiey podobne/ Iáko się szerzy/ y rospiera boki/ Podbiwszy pod się lásy inne drobne [drzewo bobkowe].TwarSDaf 122
3.  mat.  »odcinek łączący dwa sąsiednie wierzchołki wielokąta; odcinek łączący dwa punkty oznaczające baszty obronne na planie fortecy«
  • A ták tylko o Czworograniastych budynkách mowić będę. To przydáiąc, że bárzey chwalę podłużny kwádrat, niż rownych bokow y w kostkę. NaukaBud 10.
  • Bok abo ściana forteczney figury, iest linia wału od centrum iednego do centrum drugiego Beluardu prowadzona. BystrzInfArch F3v.
  • Kortynę álbo boki figury przedziel ná dwie części rowne. BystrzInfArch G3.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • bok angularny:
    • [Mówią, że] Więcy [fortyfikacji twierdzy] nakryje bok angularny, niż cyrkularny. AquaPrax 246.
  • bok cyrkularny:
    • [Mówią, że] Więcy [fortyfikacji twierdzy] nakryje bok angularny, niż cyrkularny. AquaPrax 246.
4. »miejsce położone w pewnej odległości od kogo czego; odosobnienie, ukrycie«
  • A ieżeliby bliżey gdzie álbo stánęli [żołnierze]/ álbo przechodząc stácyą wzięli (ktorey się nie godzi po bokách/ áni po drodze bráć) tedy v kogo wzięto stácyą/ álbo stano noclegiem/ zániozszy w Grodzie protestácyą/ przy oświádczeniu się sześciu Szláchty osiádłych sąsiádow/ przy Attestácyey Grodzkiey/ gdzie wczorayszy/ á gdzie dzisieyszy nocleg odpráwiony był/ tedy ma zaraz tę Attestácyą odesłáć Authenticè, do Hetmáńskiego sądu. FredKon 11-12.
  • Proszę abys [...] awizy Listownie deferre raczył gdyz tylko variam po bokach nic pewnego nie maiąc capto auram o tamecznym w Oyczyznie procederze. CzartListy 22-23.
  • Byli u Electorowey y Norbertany zkądsci z Boku. SobTDzien 26v.
5.  przen.  metonimicznie »człowiek; zbiorowisko ludzkie, grupa«
  • Támtych urzędnikow [wojewodów, kasztelanów, biskupów] zowią Senatory: iż przy boku Krolewskim/ w Rádzie iego y ná Seymách/ y inszego czásu máią mieysce y głos. BotŁęczRel III 44.
  • Ma[m] te wiadomosc isz mię dwai do dworu opisuią ieden pokoiowy moy, a drugi blisky boku mego. OssJŻyw 31v.
  • Radziemy czasem będąc przy krolewskim boku Albo tez in secreto Consilio. OpalKSat 126.
  • Iakoz iusz od roku, niewdawałem się w zadne officia ratuszne, lecz obecznym przi boku Ikm Pana i dobrodzieia mego będąc, sczegulnych posług Panskich pilnowałem. VorLetSkarb 134.
  • Przez trzy dni wojsko nic nie robiąc stało, Tylko kozackich boków pilnowało. BorzNaw 126.
  • Wraz kędy się Poganstwo suło iako z kadzi Długie złozywszy drzewa: o bok im zawadzi [Sieniawski]. PotWoj 113.
  • Gdyby na ten czas, kiedy Szwed uchodził, nasze z Pasow nieposchodziły Chorągwie, pod Poznań, przecie by go choć troche z boków byli naderwali. HistBun 46v.
  • Iey iedynie Słuzy; ták że mu z oczu y z myśli nie zginie. Boku iey nie odstąpi [Achilles Deidamii]. ClaudUstHist 132.
  • Prebendowski, Malborgski, i Gałecki Jnowrocławski Wojewodowie, aby exnunc od boku Królewskiego oddaleni byli, i na zawsze. OtwFDzieje 76.
  • Franciszek [Kęczewski] Podsędek Płocki z Seymu 1678 do Krolewskiego boku naznaczony. NiesKor II 503.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • doprowadzić do boku czyjegoś:
    • Iuz ze ich doprowadz y do boku krola Io MSCi. PasPam 172.
Związki frazeologiczne

  • alienować kogoś od boku czyjegoś (sz. zm.):
    • »oddalić, odprawić kogoś«
    • Odebrałem List [...] przez Kozłowskiego muzykanta mego przeszłego ktorego mnie odsyła ponieważ nieodpowiednie Odjechał alienowawszy od Boku swego. SapADiar 6.
  • czyjegoś trzymać się boku (sz. zm.):
    • »być blisko kogoś, stale mu towarzyszyć, asystować«
    • Kozdy wswą kozdy wnogi. Oprocz niektorych a bardzo Nie wielu poczciwych y dobrych Senatorow y Panow ktorzy albo Panskiego trzymali się Boku albo Woyska. PasPam 133v.
    • Tego tylko chcę po wás/ abyście się tylko boku mego trzymaiąc/ mym przykladem [!] odwáżnie czynili. BujnDroga 247-248.
  • alienować się od boku czyjego:
    • »odjechać od kogo, opuścić, zostawić kogo«
    • Pisałasię rozna Expedycya przez Pana Gerlacha douilna kturysię alienował od Boku mego. SapADiar 77.
  • rezydować przy boku czyimś (sz. zm.):
    • Widzę Freqvencyią Ich MSCiow Panow Senatorow przy boku WKMSCi Rezyduiących. PasPam 146.
    • Tegoz Roku August II Krol Polski y Xiąze Saskie z Polskiey do Saxoniey odiachał, za Ktorym Iasnie Wielmozny IMPąn Franciszek Wielopolski Starosta Krakowski a Pąn na Zywczu Dziedziczny tamze poiachał, y Kielka Niedziel Residował przy boku iego. KomonDziej 228.
  • garnąć się do boku czyjegoś:
    • »pragnąć stale towarzyszyć komu, być do czyjejś dyspozycji«
    • Siłaz się ich garnęło do Boku Panskiego. PasPam 133v.
Związki nieprzyporządkowane do znaczeń
Związki frazeologiczne

  • strach chwyta kogoś za boki:
    • »ktoś się boi«
    • Nákoniec wszyscy vciekli wzawody A strách ie gonił/ y chwytał zá boki. TasKochGoff 336.
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Podhasła

O BOK

w funkcji przysłówka
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON

Formy gramatyczne
  o bok [forma B. lp]
Najwcześniejsze poświadczenie:
1622
Znaczenia
»w pobliżu, blisko«
  • ROSKOSZ wesoła páni w złotorytey száćie Idzie iáko paw stroyna. [...] ROSPUSTA stára pani tuż iey o bok stoi/ Y wszystkie swoie fochy swoim trybem stroi. MorszHRoz Av - A2.
  • O bok/ pobocz komu idę/ siédzę. Ad latus alicui sedeo, assideo alicui [...]. Kn 554.
  • Wpotrzebie woienney rowny wSliachectwie Sliachcicowi tilko obok stanąc ma a plebeusowi zadnemu miedzi sliachtą Stawacsie obog [!] niegodzi tylko miedzy Czeliadzia Sliachecką. TrepNekLib 11v.
  • Przystawowie dway s prawey, trzeci z lewey strony obok Ich Mm, Ich Mc sami we srzodku miedzi niemi, a za Ich Mciami młodz iechali. PiasRel 43.
  • Panowie Posłowie nazwyczaynym mieyscu tuz u wschodu gdzie Posłowie inni zsiadac zwykli, zsiedli z koni swoich. Na wschodzie idąc obok Przystawowie z Ich Mcmi. PiasRel 43-43v.
  • Zaczym iemu [Antoniemu Christianowi Lettowowi] do mnie obok siedzącemu pic przyszło. VorLetSkarb 76.
  • Giną Xiążętá/ z gminem Miłościwi/ Niewinne dziatki/ Stárcowie Sędziwi/ Corki obok z Mátki. KochProżnLir 111.
  • Gdy się vspokoi nitká z kulką, náznácz ná rámieniu SF, przy N, drugi punkt pod nitką właśnie o bok pierwszemu punktowi, nie wyżey, áni niżey. SolGeom II 4.
  • Dostatni, grzeczny, z nosem szlachcic sporym, siadł na bankiecie obok z senatorem. PotFraszBrück II 378.
  • Odciąg wprzod Całe, o bok gdy frákcyie máią, Ktore z osobná podle, swoię Restę dáią. SolGeom III 119.
  • Na drugiey linii KB, weźmiy od spodu, gdzie się poczyna gárá, calow połpiętá; á od tego punktu po linii KB przebież cyrklem otwartym ná trzy cale, aż do siedmnastego razu; żeby dziury po linii KB, nie przypadáły obok z dziurami linii NM ále przeciwko odległości tych to dziur linii NM. SolArch 16.
  • W ten sposob sporządziwszy pompę czworográniástą, vżywánie iey będzie podobne pompom okrągłym, ile do robienia rękoieścią TV; iednák w tych dwoch rzeczách rożne: że laská ZS, nie we srzodku rury zostawa, ále o bok trąby QP y że tłok odpefgb nie nád pokrywką kłotki BCEFG osádzony, ále pod nią wypycha wodę z kłotki do trąby. SolArch 146.
  • Niech będą dwie rury P, R, obok stoiące podle siebie. SolArch 150.
  • Obok chcemy przykupic y murowac Się musim dla tego y tę kamienice pretenduiem mieć. SapADiar 129.
Związki frazeologiczne

  • o bok z kimś chodzić:
    • »być komu równym«
    • Wiemy ze wodz ludu Bożego, ieden był tylko Moyzesz, á czemusz wyście Ludu Izráelskiego, przyczyta się i rękom Moyzeszowym i rękom Aáronowym? [...] ten Aáron., o bok teraz z-tobą [Mojżeszu] chodzi, dzielą między wámi sławę, in manu Moysi et Aaron, w-ręku Moyzeszá i Aároná. MłodzKaz I, 46.
    • Niech o bok, niech zárownie, ztworzenie z-Ztworzycielem nie chodzi. MłodzKaz II, 114.
    • W Swiętey Ewangelyi, naprzod się miánuie Oblubieniec, dopieroż Oblubienicá; á ieżeli nie byłá Oblubienica kondycyią rowna Oblubieńcowi, postáremu nie tráktował iey iáko służbisty iákiey, coby się to zá niem włoczyć miáłá, ale o bok z niem chodziłá. MłodzKaz IV, 525.
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Data ostatniej modyfikacji: 30.05.2025

BOKIEM

w funkcji przysłówka
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON

Formy gramatyczne
  bokiem [zleksykalizowana forma N. lp]
Najwcześniejsze poświadczenie:
1612-1614
Znaczenia
»mimo kogo czego, w pewnej odległości od kogo czego, z lewej lub prawej strony kogo czego; na lewą lub prawą krawędź czego«
  • Wpráwiwszy iednę z onych glyniánych miseczek, w on vl, (ktorą bokiem będziesz kłádł) [...] wpráwisz zátwory. OstrorNauka Ciijv.
  • Myśliwczyk interim swory zebrane w troki sobie uwiąże. Bo łowczy po wywarciu zaraz sobie bokiem psów z charty swemi pojedzie, a bakałarz za uczniem. OstrorMyślTur 49.
  • Szereg się żowie, gdzie ieden podle drugiego bokiem do siebie, álbo o łokieć stoią. FredPiech B6.
  • A my na ich żal sporo popływamy i Hyl miasteczko bokiem omijamy. BorzNaw 43.
  • Zamoyski zatym barziey Vrazony Za nan wypuscił Ferdyment cisniony Ktory acz prawym pominał go bokięm Tym pilniey zanim Sporszym dązy Krokięm: Y tusz tusz bięząc w iego ropy wpada. OblJasGór 125.
  • Z Koreckim Xiązęciem przebrawszy się gdzieś bokiem w Tysiącu Ochotnika niespodzianie Oboz Chmielnickiego napadli. HistBun 6.
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Data ostatniej modyfikacji: 19.05.2025
Autorzy: WM
Data ostatniej modyfikacji: 19.05.2025