Pobieranie
PL EN
ELEKTRONICZNY SŁOWNIK JĘZYKA POLSKIEGO XVII I XVIII WIEKU
znajdź hasła
wyszukiwanie zaawansowane
A
B
C
Ć
D
E
F
G
H
I
J
K
L
Ł
M
N
O
Ó
P
R
S
Ś
T
U
V
W
X
Y
Z
Ź
Ż

BEZECNY

przym.
W TRAKCIE OPRACOWANIA
Warianty fonetyczne: BEZECNY, BEZECZNY
Notowanie w słownikach
Słowniki nie notują
Najwcześniejsze poświadczenie: 1614
Formy gramatyczne
stopień równy
lp M. m   bezeczny ||   bezecny
ż   bezecna
n   bezecne
D. m   bezecnego
ż   bezecnej
n   bezecnego ||   bezecznego
C. m   bezecnemu
ż   bezecnej
n   bezecnemu
B. m żyw   bezecnego ||   bezecznego
nżyw   bezecny
ż   bezecną ||   bezeczną
n   bezecne
N. m   bezecnym
  bezecnem
ż   bezecną
Ms. m   bezecnym
ż   bezecnej
W. m   bezecny ||   bezeczny
ż   bezeczna ||   bezecna
lm M. mos   bezecni
nmos   bezeczne ||   bezecne
D.   bezecznych ||   bezecnych
C.   bezecnym
B. nmos   bezecne ||   bezeczne
N.   bezecnymi
  bezecnemi
Ms.   bezecnych
W. mos   bezecni
nmos   bezecne
stopień wyższy
lp N. m   bezecniejszym
stopień najwyższy
lm M. mos   nabezecniejszy
Znaczenia
1. »o ludziach lub zbiorowiskach ludzkich: bezwstydny, niecny, wyzuty ze czci, niegodziwy, niemoralny«
  • – Bog tymi bezecnymi ludźmi, y wszytkie prawa brzydzą się. SpInZąbMłot Przedmowa.
  • – Trzecie towárzystwo, ktore dobrá złego y omylnego naśláduie, iáko Tyránnowie y obciążliwi ná poddáne pánowie. Tákie towarzystwa bezecne, nie maią być w gospodárstwie, nie máią być w Rzeczyposp. PetrSEk 52.
  • – I wy, bezecne siostry, wy nielutościwe, Coście pomordowały swe męże właściwe, Za co w piekle bezdenną banię nalewacie, Bezdenną, a prace swej korzyści nie macie. SzymSiel 26.
  • – Sławy nié dobrey/ v. Niésławny 2. Bézécny. Kn 1015.
  • – Ten ktory ciáło swoie wolne/ piękne/ szláchetne/ od Bogá stworzone [...]/ bezecney wszetecznicy smrodliwey odda/ wielką krzywdę ciáłu swemu czyni. BirkNiedz 26-27.
  • – Sromay się bezecny y nieczysty świecie/ áto żeś nieumiał Páná twego przywitáć. BirkOboz 5.
  • – W drugiem wielką mi krzywdę nieprzijaciel czyni ktory mie do WKM za tak bezeczne[go] y zapamiętałe[go] udaie. OssJŻyw 22v.
  • – Iusz się wiecey nie sprawui idz człecze bezeczny Na potępienie wieczne y na ogien wieczny. KodKon 96.
  • – Obywátele Sodomscy/ miedzy ktoremi przemieszkawał Loth ś. stali zá męczennicę człowiekowi świętemu/ y wy bezecni Ministrowie święty[m] Kátholikom iesteście vtrapieniem. BirkEgz 10.
  • – Kozacy dogoniwszy go/ y głowę y złoto w Wołoszech odebráli; żałuiąc że ták wielki zbior miał páść w ręce pogáństwu bezecnemu. BirkRus 5.
  • – Poydą tedy obrázy z Cerkiew wászych/ bo tych Kálwin bezecny nie rad widzi. BirkRus 9.
  • – Bezecny Bissurmánin [...] prágnął/ áby swe ostre dzidy o Polaki kruszył. WojszOr 117.
  • – Dáleko bárziey ma bydź kárány gárdłem iáko zá grzech śmiertelny ten/ ktory mię złupił z honoru słowy niepoczciwemi/ y vdáie mię między ludźmi zá bezecnego y ládáiákiego człowieká. StarKaz II, 139.
  • – Ludzie głupi [...] ná rozkazánie groszá/ są posłuszni dla chciwości swoiey tym/ ktorzy im zápłácić mogą/ luboby byli nabezecnieyszy/ naniespráwiedliwszy/ y napodleyszy ludzie ná świecie. StarKaz II, 562.
  • – Ono chłopstwo nikczemne, bezecni hultaje, Szczęśliwe niegdy Ruskie splondrowali kraje. ZimBSiel 148.
  • – Ráchuycie się zemną tey skárgi, y tego sądu wynależcy bezecni, kto lepszym sumnieniem, czym iá mogł chcieć dáć Chrześciánom pomoc, czy wy spráwę Chrześciáństwa cáłego ruinowáć. LubJMan 131.
  • – Niedługo iednak w takowey cichości Niezbożni ludzie cierpieli swey złości: Ale na na lepszey (iak tuszyli z zdrády Ludzi bezecznych co dawali wrady) Dalsze nadzieie funduiąc fortunnie Przeniesli działa ku zachodniey Stronie. OblJasGór 85.
  • – A Ktosz bez wstydu, y insze wymięni Nierządy, iakie człek bezeczny czyni. OblJasGór 149.
  • – Ach nieszczęsliwe zaszlubiny, gdzie Chłop bezecny na wiarę Małżeńską przysiągł Xiężnie. HistBun 3v.
  • – Iasz com się brzydzieł białogłowskiem rodem, Iako smiertelną wszech Ludzi zarazą, Miał dzis bezecnem zostac kazirodem? PotSyl 31.
  • – Miiam bezecne wdowy, ktore nieudzielaiąc dzieciom, wszetecznym gachom zakazane kupuią playsyry. JabłSkrup 72.
  • – Bezecny. 1) hesslich, garstig. 2) ehrlos, schelmisch. 1) hideux, afreux. 2) infame, qui est marqué d'infamie; ignominieux. bezecnym żołnierza uczynić. einen Soldaten zum Schelm machen. déclarer un soldat infame. T III 36.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • ciało bezecne:
    • – O niezbedna lubosci ciała bezecznego O niebaczny rozumie przedsiewziecia mego Niesteysz po tysiąc kroc na moię slepotę Niestetysz ach niestetysz na moię robotę. KodKon 106.
  • bezecna dusza:
    • – Bezecną duszę swoię bez spowiedzi/ y wszystkich inszych Chrześciáninowi dobremu należytych Sácrámentow/ w ręce temu/ ktorego iárzmo dzwigał/ oddał. KalCuda 130.
  • gardło bezecne:
    • – Gniewy przyszły dla mow iego tákich ládáiákich/ (nie żołnierze/ ále babym miał pod Chocimem/ ktorzy nieumieli Láchow wziąć:) nie vszedłci dymow tych/ zákwásiły mu oczy łákome; gárdło bezecne/ głupiomowne/ y hárde/ y okrutne/ zátłumiły kwásem swoim. BirkOboz 46-47.
  • bezecny język:
    • – I tyś kruku, przed laty pięknym ptakiem bywał, I białością z łąbęćmi dobrze porównywał. Język, bezecny język i pióry czarnymi Oszpecił cię, i z ptaki pomieszał grubymi. SzymSiel 28.
  • bezecna ręka (sz. zm.):
    • – A ty/ o ręko sroga y bezecna/ Ktoraś vczynek zrobiła brzydliwy: Weś mi co pręcey zá grzech popełniony Zywot/ y Bogu/ y ludziom wzmierziony. TasKochGoff 320.
    • – Z tamtych zaboyca, uciekł godzien kata, TuSyn na marach lezy, zona stęka, Iesli dotychczas z zalem nieszła z swiata, O Kaimowska, o bezecna ręka, Wyuzdawszy się trucizną naBrata, Asz Bomfin cicho, skoro blizey stanie, Iusz y Arsinę razem opłacz Panie. PotSyl 50.
    • – Poki moc swoię y bezecną rękę Ná moię zechce rospościerać mękę. ChrośZbiór 88.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

  • – Zdraycá choć pożytéczny/ iédnák brzytki i bezecny. KnAd 1316.
2. »odsądzony od czci, skazany na infamię«
  • – Bézécny w práwié/ Infames, in iure Polonico, parricidae, inuasores, fautores haereticorum; recipientes furem, in Constit: Regni. v. Bánit. Kn 22.
  • – Osądzili go [Chrystusa] bydź bezecnieyszym nád Bárábaszá. StarKaz II, 232.
  • – Ludzie głupi [...] ná rozkazánie groszá/ są posłuszni dla chciwości swoiey tym/ ktorzy im zápłácić mogą/ luboby byli nabezecnieyszy/ naniespráwiedliwszy/ y napodleyszy ludzie ná świecie. StarKaz II, 562.
  • – Pásquile, y ci co ie piszą wedle wszytkich Praw bezecni są. LubJMan 16.
  • – Ktoreby Chorągwie w potrzebie z nieprzyjacielem, nimby do pewney broni przyszły, tył podały [...] sądzone być maią. Gdyby jednak przyczyna tego przy Officyerach być się pokazała, takowi nie tylko bezecnemi, ale y z Obozu wygnani być maią. ArtWoj 56.
  • – Ktoby z bitwy uciekł gardło, poczciwość; zasługi albo poczet traci, a jesliby uszedł bezecnym zostanie y wolno go komu zabić. ArtWoj 168.
3. »o czynach, myślach, wynikach działalności człowieka: niemoralny, obrzydliwy, naganny«
  • – Káznodzieiá [..] rzecze: O białagłowo/ wielka iest wiárá twoiá/ ktora ták bezecnym słowom moc dáłá/ y tobie wzrok przywrociłá! SpInZąbMłot 174.
  • – O zła niesprawiedliwa bezecna miłosci Przecz nasze ządze trzymasz tak rzadko w sfornosci. ArKochOrl 11v.
  • – Dziś się wszyscy za zyskiem bezecnym udali, A Tatarzyn kilkakroć co rok sioła pali. SzymSiel 15.
  • – Strzeżmy się tych chełp bezecnych/ zmierzniemy ták ludziom prędko y Pánu Bogu. BirkNiedz 38.
  • – One bezecne Konfederácye/ náKrolá/ ná Kápłaná/ ná Miástá y kmiotki ubogie/ bywáłysz kiedy? StarPopr 131.
  • – Tys się w pyche bezeczną podnosił rad czesto. KodKon 91.
  • – Trzecią część iáko Smok piekielny gwiazd zrzucił z niebá/ do ktorego práwo iuż mieli przez Vnią świętą/ od tego bezecne Schizmá ich odpędziło. BirkRus 17.
  • – Wszytkie te złości Konfederácya/ to iest/ pochwałá bezecnego Kácerstwá Luteráńskiego y Kálwińskiego národziłá. BirkRus 33.
  • – Daleko Niebá dáleko oddalcie Myśl tę bezecną w wstydliwey Dáphnidzie. TwarSDaf 103.
  • – Chocby Rus Vkra ina y wszytka zgineła To tam sciana o głosy bezecne y głupie Gdy zginie prawo wolnosc zginiesz y ty. OpalKSat 52.
  • – Nie odpowiádam ná tę gromádę potwarzy złośliwych, bom ná nię, poiedynkiem ná káżdą przedtym odpowiedział, y wywiodłem dowodnie, że w nich iedyny fałsz y złośliwość. Pokaże się y w nástępuiących rzeczách, że co słowo, to wymysł, sen, y bayki bezecne. LubJMan 128.
  • – Dochodzili [...] kłamstwęm nadzianych y bezecnych basni. OblJasGór 111v.
  • – Ale boday bym przed tobą Umarła Bezeczna zdrado nimbys mie pozarła. OblJasGór 117v.
  • – Darmo bezeczne wmowiono w cię zmázy Darmo mię prosisz za Swoie Vrazy. OblJasGór 120v.
  • – Wyuzdała się nieprawość tákże y na dobrá ná cześć y chwałę Bogu oddáne y offiárowáne, zwłaszczá zá podnietą y powodem herezyey bezecney, tákże y Polityki piekielney. WisCzar 16.
  • – A drudzy, ktorzy srogich mąk cierpieć nie śmieli, Hołdowáć bezecnemu rozkazu woleli. DamKuligKról 5.
  • – Więc że ten omierzły narod [Żydzi] iest w głowę nieprzyiaciel Chrześcianom [...] ná to się usadził, áby też y oni byli ich obrzydłości bezecnych uczestnikámi. CompMed 393.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • bezecna klęska:
    • – Zábiiasz Chrześciány: y ty sam bezecną klęskę od nieprzyiacielá odniesiesz/ y sam zábit będziesz. BirkNagr 48.
  • niewola bezecna (sz. zm.):
    • – Tę niewolą opuść/ tráfisz ná inną/ gdy własnym pássyom twoim służyć będziesz. [marg.] Niewola bezecna. BirkOboz 85.
    • – Sascy Consyliarii [...] iuż [...] za wygraną mieli chcąc Wolny od Wieków Narod nasz wtak bezecney (:iak sami ięczą) widzieć niewoli. OtwFDzieje 37.
  • śmierć bezecna:
    • – Ledwie co poczynáli Herezyárchowie wászy brozdzić/ záraz okrutną śmiercią y bezecną ginęli. BirkEgz 4.
4. »o rzeczach konkretnych: szpetny, obrzydliwy, szkaradny«
  • – Ziołá szkodliwe/ cierniská bezecne/ wykopywa bogoboyne rozmyślánie. BirkNiedz 165.
  • – Bezecnemu dawszy noc mieczowi/ Niespodziewáne piersi przebił Plexyppowi. OvOtwWPrzem 320.
  • – Rzuciłá się [Cyrce] [...] Trzeć y bezecne ziołá/ y strászliwe soki. OvOtwWPrzem 555.
  • – A na nowe Poganstwa bezecnego Groby Bierny gardziel, y zgniłe gotuie wątroby. PotWoj 48.
  • – Y dokazała czego dawno szuka, Ze krew oycowską, w bezecnym wychodzie ZSynowską miesza, nie cnotliwa suka, Cosz kto otakiem rozumiec miał płodzie On gdy brzuch prząta zabit odhayduka. PotSyl 15.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • bezecne łoże:
    • – Kto weyźrzy ná sámę Anglią/ á wspomni sobie onę okrutnicę/ bezecnego łożá bezecną corkę. BirkNiedz 14.
  • bezecne popioły:
    • – Przy Achillowych bezecnych popiołách/ zászczekáć przyszło nieszczęsney Hekubie. TwarSDaf 128.
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Podhasła

*BEZECNY
rzecz

w funkcji rzeczownika

Formy gramatyczne
Najwcześniejsze poświadczenie:
1620
Znaczenia
1. »o ludziach lub zbiorowiskach ludzkich: bezwstydny, niecny, wyzuty ze czci, niegodziwy, niemoralny«
  • – O niesczesni (zawoła) do czego was mowy I długie złych bezecnych przywiodły namowy. ArKochOrl 29.
  • – Nacieszycie Się, Kiedy tego chcecie Wnet ze bezecni pomstę odniesiecie. OblJasGór 163v.
  • – Milczcie, bezecni, nie mówcie szalenie! Wzdy pohamujcie język niewstydliwy. LubSTobPol 74.
2. »odsądzony od czci, skazany na infamię«
  • – Iesli co kiedy złosliwem animuszem y deliberate uczynielismy takiego coby beło przeciwko osobie, dostoienstwu, y sczęsciu Krolewica IM aby nas s pod tamtych murow trupami wywleczono a po smierci iako bezecznych y mogiłą nie nakryto. OssJŻyw 38-38v.
  • – Iako bezecny/ iako honore privatus et capitis reus, pro hoste patriae reputatus iestem. PisMów II 327.
  • – Ludu moj [...] Załowałem z Płáczem wielkim/ Skáżenia twego: Tyś mię ná Krzyżu záwiesił/ podle bezecnego. KancPol 190.
Przenośnie
  • Trzebá się nam wprędce okázáć wielkiemu onemu Hetmámowi: iesli rdzá będzie ná zbroi nászey/ rdzá grzechowa [...] biádá nam/ wypędzą nas z szeregu Páńskiego/ á miedzy bezecne poczytáią/ ábysmy wieczną niesławę y męki ogniste cierpieli.BirkNiedz 9
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Data ostatniej modyfikacji: 07.03.2011
Autorzy: KŻ , WM
Data ostatniej modyfikacji: 07.03.2011