ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Słowniki nie notują
Najwcześniejsze poświadczenie: 1614

Formy gramatyczne

stopień równy

lp	M.	m		bezeczny \|\| bezecny
		ż		bezecna
		n		bezecne
	D.	m		bezecnego
		ż		bezecnej
		n		bezecnego \|\| bezecznego
	C.	m		bezecnemu
		ż		bezecnej
		n		bezecnemu
	B.	m	nżyw	bezecny
			żyw	bezecnego \|\| bezecznego
		ż		bezecną \|\| bezeczną
		n		bezecne
	N.	m		bezecnym
				bezecnem
		ż		bezecną
	Ms.	m		bezecnym
		ż		bezecnej
	W.	m		bezecny \|\| bezeczny
		ż		bezeczna \|\| bezecna
lm	M.	mos		bezecni
		nmos		bezeczne \|\| bezecne
	D.			bezecznych \|\| bezecnych
	C.			bezecnym
	B.	nmos		bezecne \|\| bezeczne
	N.			bezecnymi
				bezecnemi
	Ms.			bezecnych
	W.	mos		bezecni
		nmos		bezecne

stopień wyższy

bezecniejszym

stopień najwyższy

mos

nabezecniejszy

Znaczenia

1. »o ludziach lub zbiorowiskach ludzkich: bezwstydny, niecny, wyzuty ze czci, niegodziwy, niemoralny«

– Bog tymi bezecnymi ludźmi, y wszytkie prawa brzydzą się. SpInZąbMłot Przedmowa.
– Trzecie towárzystwo, ktore dobrá złego y omylnego naśláduie, iáko Tyránnowie y obciążliwi ná poddáne pánowie. Tákie towarzystwa bezecne, nie maią być w gospodárstwie, nie máią być w Rzeczyposp. PetrSEk 52.
– I wy, bezecne siostry, wy nielutościwe, Coście pomordowały swe męże właściwe, Za co w piekle bezdenną banię nalewacie, Bezdenną, a prace swej korzyści nie macie. SzymSiel 26.
– Ten ktory ciáło swoie wolne/ piękne/ szláchetne/ od Bogá stworzone [...]/ bezecney wszetecznicy smrodliwey odda/ wielką krzywdę ciáłu swemu czyni. BirkNiedz 26-27.
– Sromay się bezecny y nieczysty świecie/ áto żeś nieumiał Páná twego przywitáć. BirkOboz 5.
– W drugiem wielką mi krzywdę nieprzijaciel czyni ktory mie do WKM za tak bezeczne[go] y zapamiętałe[go] udaie. OssJŻyw 22v.
– Iusz się wiecey nie sprawui idz człecze bezeczny Na potępienie wieczne y na ogien wieczny. KodKon 96.
– Obywátele Sodomscy/ miedzy ktoremi przemieszkawał Loth ś. stali zá męczennicę człowiekowi świętemu/ y wy bezecni Ministrowie święty[m] Kátholikom iesteście vtrapieniem. BirkEgz 10.
– Sławy nié dobrey/ v. Niésławny 2. Bézécny. Kn 1015.
– Kozacy dogoniwszy go/ y głowę y złoto w Wołoszech odebráli; żałuiąc że ták wielki zbior miał páść w ręce pogáństwu bezecnemu. BirkRus 5.
– Poydą tedy obrázy z Cerkiew wászych/ bo tych Kálwin bezecny nie rad widzi. BirkRus 9.
– Bezecny Bissurmánin [...] prágnął/ áby swe ostre dzidy o Polaki kruszył. WojszOr 117.
– Dáleko bárziey ma bydź kárány gárdłem iáko zá grzech śmiertelny ten/ ktory mię złupił z honoru słowy niepoczciwemi/ y vdáie mię między ludźmi zá bezecnego y ládáiákiego człowieká. StarKaz II, 139.
– Ludzie głupi [...] ná rozkazánie groszá/ są posłuszni dla chciwości swoiey tym/ ktorzy im zápłácić mogą/ luboby byli nabezecnieyszy/ naniespráwiedliwszy/ y napodleyszy ludzie ná świecie. StarKaz II, 562.
– Ono chłopstwo nikczemne, bezecni hultaje, Szczęśliwe niegdy Ruskie splondrowali kraje. ZimBSiel 148.
– Ráchuycie się zemną tey skárgi, y tego sądu wynależcy bezecni, kto lepszym sumnieniem, czym iá mogł chcieć dáć Chrześciánom pomoc, czy wy spráwę Chrześciáństwa cáłego ruinowáć. LubJMan 131.
– A Ktosz bez wstydu, y insze wymięni Nierządy, iakie człek bezeczny czyni. OblJasGór 149.
– Niedługo iednak w takowey cichości Niezbożni ludzie cierpieli swey złości: Ale na na lepszey (iak tuszyli z zdrády Ludzi bezecznych co dawali wrady) Dalsze nadzieie funduiąc fortunnie Przeniesli działa ku zachodniey Stronie. OblJasGór 85.
– Ach nieszczęsliwe zaszlubiny, gdzie Chłop bezecny na wiarę Małżeńską przysiągł Xiężnie. HistBun 3v.
– Iasz com się brzydzieł białogłowskiem rodem, Iako smiertelną wszech Ludzi zarazą, Miał dzis bezecnem zostac kazirodem? PotSyl 31.
– Miiam bezecne wdowy, ktore nieudzielaiąc dzieciom, wszetecznym gachom zakazane kupuią playsyry. JabłSkrup 72.
– Bezecny. 1) hesslich, garstig. 2) ehrlos, schelmisch. 1) hideux, afreux. 2) infame, qui est marqué d'infamie; ignominieux. bezecnym żołnierza uczynić. einen Soldaten zum Schelm machen. déclarer un soldat infame. T III 36.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

ciało bezecne:

– O niezbedna lubosci ciała bezecznego O niebaczny rozumie przedsiewziecia mego Niesteysz po tysiąc kroc na moię slepotę Niestetysz ach niestetysz na moię robotę. KodKon 106.

bezecna dusza:

– Bezecną duszę swoię bez spowiedzi/ y wszystkich inszych Chrześciáninowi dobremu należytych Sácrámentow/ w ręce temu/ ktorego iárzmo dzwigał/ oddał. KalCuda 130.

gardło bezecne:

– Gniewy przyszły dla mow iego tákich ládáiákich/ (nie żołnierze/ ále babym miał pod Chocimem/ ktorzy nieumieli Láchow wziąć:) nie vszedłci dymow tych/ zákwásiły mu oczy łákome; gárdło bezecne/ głupiomowne/ y hárde/ y okrutne/ zátłumiły kwásem swoim. BirkOboz 46-47.

bezecny język:

– I tyś kruku, przed laty pięknym ptakiem bywał, I białością z łąbęćmi dobrze porównywał. Język, bezecny język i pióry czarnymi Oszpecił cię, i z ptaki pomieszał grubymi. SzymSiel 28.

bezecna ręka (sz. zm.):

– A ty/ o ręko sroga y bezecna/ Ktoraś vczynek zrobiła brzydliwy: Weś mi co pręcey zá grzech popełniony Zywot/ y Bogu/ y ludziom wzmierziony. TasKochGoff 320.
– Z tamtych zaboyca, uciekł godzien kata, TuSyn na marach lezy, zona stęka, Iesli dotychczas z zalem nieszła z swiata, O Kaimowska, o bezecna ręka, Wyuzdawszy się trucizną naBrata, Asz Bomfin cicho, skoro blizey stanie, Iusz y Arsinę razem opłacz Panie. PotSyl 50.
– Poki moc swoię y bezecną rękę Ná moię zechce rospościerać mękę. ChrośZbiór 88.

Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

– Zdraycá choć pożytéczny/ iédnák brzytki i bezecny. KnAd 1316.

2. »odsądzony od czci, skazany na infamię«

– Bézécny w práwié/ Infames, in iure Polonico, parricidae, inuasores, fautores haereticorum; recipientes furem, in Constit: Regni. v. Bánit. Kn 22.
– Osądzili go [Chrystusa] bydź bezecnieyszym nád Bárábaszá. StarKaz II, 232.
– Ludzie głupi [...] ná rozkazánie groszá/ są posłuszni dla chciwości swoiey tym/ ktorzy im zápłácić mogą/ luboby byli nabezecnieyszy/ naniespráwiedliwszy/ y napodleyszy ludzie ná świecie. StarKaz II, 562.
– Pásquile, y ci co ie piszą wedle wszytkich Praw bezecni są. LubJMan 16.
– Ktoby z bitwy uciekł gardło, poczciwość; zasługi albo poczet traci, a jesliby uszedł bezecnym zostanie y wolno go komu zabić. ArtWoj 168.
– Ktoreby Chorągwie w potrzebie z nieprzyjacielem, nimby do pewney broni przyszły, tył podały [...] sądzone być maią. Gdyby jednak przyczyna tego przy Officyerach być się pokazała, takowi nie tylko bezecnemi, ale y z Obozu wygnani być maią. ArtWoj 56.

3. »o czynach, myślach, wynikach działalności człowieka: niemoralny, obrzydliwy, naganny«

– Káznodzieiá [..] rzecze: O białagłowo/ wielka iest wiárá twoiá/ ktora ták bezecnym słowom moc dáłá/ y tobie wzrok przywrociłá! SpInZąbMłot 174.
– O zła niesprawiedliwa bezecna miłosci Przecz nasze ządze trzymasz tak rzadko w sfornosci. ArKochOrl 11v.
– Dziś się wszyscy za zyskiem bezecnym udali, A Tatarzyn kilkakroć co rok sioła pali. SzymSiel 15.
– Strzeżmy się tych chełp bezecnych/ zmierzniemy ták ludziom prędko y Pánu Bogu. BirkNiedz 38.
– One bezecne Konfederácye/ náKrolá/ ná Kápłaná/ ná Miástá y kmiotki ubogie/ bywáłysz kiedy? StarPopr 131.
– Tys się w pyche bezeczną podnosił rad czesto. KodKon 91.
– Trzecią część iáko Smok piekielny gwiazd zrzucił z niebá/ do ktorego práwo iuż mieli przez Vnią świętą/ od tego bezecne Schizmá ich odpędziło. BirkRus 17.
– Wszytkie te złości Konfederácya/ to iest/ pochwałá bezecnego Kácerstwá Luteráńskiego y Kálwińskiego národziłá. BirkRus 33.
– Daleko Niebá dáleko oddalcie Myśl tę bezecną w wstydliwey Dáphnidzie. TwarSDaf 103.
– Chocby Rus Vkra ina y wszytka zgineła To tam sciana o głosy bezecne y głupie Gdy zginie prawo wolnosc zginiesz y ty. OpalKSat 52.
– Nie odpowiádam ná tę gromádę potwarzy złośliwych, bom ná nię, poiedynkiem ná káżdą przedtym odpowiedział, y wywiodłem dowodnie, że w nich iedyny fałsz y złośliwość. Pokaże się y w nástępuiących rzeczách, że co słowo, to wymysł, sen, y bayki bezecne. LubJMan 128.
– Dochodzili [...] kłamstwęm nadzianych y bezecnych basni. OblJasGór 111v.
– Ale boday bym przed tobą Umarła Bezeczna zdrado nimbys mie pozarła. OblJasGór 117v.
– Darmo bezeczne wmowiono w cię zmázy Darmo mię prosisz za Swoie Vrazy. OblJasGór 120v.
– Wyuzdała się nieprawość tákże y na dobrá ná cześć y chwałę Bogu oddáne y offiárowáne, zwłaszczá zá podnietą y powodem herezyey bezecney, tákże y Polityki piekielney. WisCzar 16.
– A drudzy, ktorzy srogich mąk cierpieć nie śmieli, Hołdowáć bezecnemu rozkazu woleli. DamKuligKról 5.
– Więc że ten omierzły narod [Żydzi] iest w głowę nieprzyiaciel Chrześcianom [...] ná to się usadził, áby też y oni byli ich obrzydłości bezecnych uczestnikámi. CompMed 393.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

bezecna klęska:

– Zábiiasz Chrześciány: y ty sam bezecną klęskę od nieprzyiacielá odniesiesz/ y sam zábit będziesz. BirkNagr 48.

niewola bezecna (sz. zm.):

– Tę niewolą opuść/ tráfisz ná inną/ gdy własnym pássyom twoim służyć będziesz. [marg.] Niewola bezecna. BirkOboz 85.
– Sascy Consyliarii [...] iuż [...] za wygraną mieli chcąc Wolny od Wieków Narod nasz wtak bezecney (:iak sami ięczą) widzieć niewoli. OtwFDzieje 37.

śmierć bezecna:

– Ledwie co poczynáli Herezyárchowie wászy brozdzić/ záraz okrutną śmiercią y bezecną ginęli. BirkEgz 4.

4. »o rzeczach konkretnych: szpetny, obrzydliwy, szkaradny«

– Ziołá szkodliwe/ cierniská bezecne/ wykopywa bogoboyne rozmyślánie. BirkNiedz 165.
– Bezecnemu dawszy noc mieczowi/ Niespodziewáne piersi przebił Plexyppowi. OvOtwWPrzem 320.
– Rzuciłá się [Cyrce] [...] Trzeć y bezecne ziołá/ y strászliwe soki. OvOtwWPrzem 555.
– A na nowe Poganstwa bezecnego Groby Bierny gardziel, y zgniłe gotuie wątroby. PotWoj 48.
– Y dokazała czego dawno szuka, Ze krew oycowską, w bezecnym wychodzie ZSynowską miesza, nie cnotliwa suka, Cosz kto otakiem rozumiec miał płodzie On gdy brzuch prząta zabit odhayduka. PotSyl 15.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

bezecne łoże:

– Kto weyźrzy ná sámę Anglią/ á wspomni sobie onę okrutnicę/ bezecnego łożá bezecną corkę. BirkNiedz 14.

bezecne popioły:

– Przy Achillowych bezecnych popiołách/ zászczekáć przyszło nieszczęsney Hekubie. TwarSDaf 128.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Podhasła

Formy gramatyczne

Najwcześniejsze poświadczenie:

1620

Znaczenia

1. »o ludziach lub zbiorowiskach ludzkich: bezwstydny, niecny, wyzuty ze czci, niegodziwy, niemoralny«

– O niesczesni (zawoła) do czego was mowy I długie złych bezecnych przywiodły namowy. ArKochOrl 29.
– Nacieszycie Się, Kiedy tego chcecie Wnet ze bezecni pomstę odniesiecie. OblJasGór 163v.
– Milczcie, bezecni, nie mówcie szalenie! Wzdy pohamujcie język niewstydliwy. LubSTobPol 74.

2. »odsądzony od czci, skazany na infamię«

– Iesli co kiedy złosliwem animuszem y deliberate uczynielismy takiego coby beło przeciwko osobie, dostoienstwu, y sczęsciu Krolewica IM aby nas s pod tamtych murow trupami wywleczono a po smierci iako bezecznych y mogiłą nie nakryto. OssJŻyw 38-38v.
– Ludu moj [...] Załowałem z Płáczem wielkim/ Skáżenia twego: Tyś mię ná Krzyżu záwiesił/ podle bezecnego. KancPol 190.
– Iako bezecny/ iako honore privatus et capitis reus, pro hoste patriae reputatus iestem. PisMów II 327.

Przenośnie

Trzebá się nam wprędce okázáć wielkiemu onemu Hetmámowi: iesli rdzá będzie ná zbroi nászey/ rdzá grzechowa [...] biádá nam/ wypędzą nas z szeregu Páńskiego/ á miedzy bezecne poczytáią/ ábysmy wieczną niesławę y męki ogniste cierpieli.BirkNiedz 9

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

BEZECNY

*BEZECNY