1.
»część tułowia człowieka i niektórych zwierząt; wnętrzności«
– Ieść ták áby się żołądek nie obciążył, áby się nie odął brzuch, áby nie było kruczenie, ábo bełkotánie w żywocie. PetrSInst B1v.
– Tym sposobem brzuchá bolenie vśmierza [maruna]. SyrZiel808.
– Ale gdzieby iednák w ielitach pozostałá tá wodá/ czego się domyślic możesz/ jeśliż pácyent czuie odęcie/ y rospiránie w żywocie/ do tego wiatry y huczenie po brzuchu: tedy day klisterę z teyże wody przydawszy ábo hiery/ ábo ktorego innego lekarstwa. SykstCiepl179.
– Y rzekł JEzus; Jeszczeż y wy bezrozumni jesteście?
Jeszczeż nie rozumiecie/ iż wszystko, co wchodzi w ustá/ w
brzuch idzie/ y do wychodu bywa wyrzucono? BGMt15, 16-17.
– Pokármy brzuchowi należą, á brzuch pokármom: ále Bog y brzuch y pokármy skázi. Lecz ciáło nie należy wszeteczeństwu/ ále PAnu; á PAn ciáłu. BG1Kor6, 13.
– Ale ci miasto pomsty, z dziurawemi brzuchy Poszli nazad iak Chmury pod czas zawieruchy I wtabor się zawarli: naszy tesz dzien cały Wszyku stawszy: wieczorem w swoie weszli wały. PotWoj122.
– Przywiązał go na iegosz własnym koniu [...] ręce opak związano nogi pod brzuch koniowi podwiązano potęznie. PasPam177.
– Drudzy tez y prawdziwie w chorobę powpadali z przelęknienia albo tez brzuch tłusty utrząsnął się. PasPam231v-232.
– Nawet y tych co po lassach zywcem znaydowali to wprzod koło niego poszukali trzosa to potym brzuch nozem rozeznąwszy [!] y kiszki wyiąwszy atam nic nieznalaszczy to dopiero idz że złodzieiu. PasPam52.
– Gdy się tedy tak czas uwłoczył, dziesięc Tysięcy Ordy z Czernią niezmierną z tyłu naszym zaszedszy, y na brzuchach podpełzszy pod nasz oboz, gwałtownie na naszych uderzyli. HistBun23v.
– W Anglii iest zwyczay, że Szczupaká kupuiąc, brzuch rozrzynáią, pátrząc ieżeli tłusty, potym ieżeli nie będzie do upodobania Kupcowi, názad w wodę puszczáią między Liny, apertura zrasta się [...]. ChmielAteny I528.
– Anatomiste maią początek rozbierania ciała czło wieczego od Brzucha. KirchFac6.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe
czołgać się po brzuchu:
»czołgać się na brzuchu, pełzać«
~ Cokolwiek się czołga po brzuchu/ y cokolwiek ná czterech/ álbo więcey nogách się włoczy/ miedzy wszystkim płázem ktory się czołga po ziemi/ nie będziecie jch jeść/ bo obrzydliwością są. BGKpł11, 42.
bakchusów brzuch:
Związki frazeologiczne
brzuch naładować:
»najeść się«
~ Zyczylismy z nowu inszemi chlebami pierwszym podobnym[i] brzuchy naładować. PasPam187.
2.
ekspr., przen.
»jedzenie i picie jako przyjemność; obżarstwo«
– [Drugi czlowiek] przedtym nasrebrze iadał y na złocie Adla gęmby y brzucha poszło to do Zydow Iuz y Krzyzyk gdzies z szyie dyszy y agnuszek Sczerozłoty ziadł sie. OpalKSat 22. OpalKSat22.
– Aza niewiesz iż obzercá káżdy, stawa się Báłwochwalcą brzuchá, y káłduna swego. AndPiekBoh156.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe
bóg jest brzuch || brzuch jest bogiem:
– Których koniec jest zatracenie, których Bóg jest brzuch, a chwała w hańbie ich, którzy się o rzeczy ziemskie starają. BGFlp3, 19.
– Jam swych wymysłów bałwanom ofiary Oddawał, niosąc namiętności w dary. Brzuch był mój bogiem i tak bogów wiele Miałem, jako mam zmysłów w własnym ciele. MorszAUtwKuk222.
3.
»wnętrze naczynia«
– Wnętrze ábo brzuch/ pękátość/ opukáłość dzbaná/ flászy/ i inszych státków/ miárá wnętrzna ábo plác/ w-który się możé co wlać/ wsypáć. Capacitas vasis [...] Calix [...]. Kn1275.
